სტავროპოლის დიდი არხი
სტავროპოლის დიდი არხი — სარწყავი არხი, რომელიც გამოიყენება რუსეთის სტავროპოლის ტერიტორიის ცენტრალურ, ჩრდილო-აღმოსავლეთ და აღმოსავლეთ ნაწილებში წყალმომარაგებისთვის. არხში წყალს იყენებენ მდინარეები ყუბანი, თერგი და კუმა, რომლებიც სამხრეთისკენ მიედინება და ძირითადად წყალს აგროვებს კავკასიონის ჩრდილოეთი კალთებიდან.
ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სტავროპოლის ტერიტორიის მდინარეები ყუბანი, თერგი, კუმა თავისი შენაკადებით - ძირითადად უზრუნველყოფენ ტერიტორიის სამხრეთ და სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილებს. მთავარი: ცენტრალური, ჩრდილო-აღმოსავლეთი და აღმოსავლეთი - პრაქტიკულად უწყლო რჩება.
რეგიონის სასოფლო-სამეურნეო მიწების ორი მესამედი განლაგებულია სარისკო მეურნეობის ზონაში, სადაც სარწყავი და სარწყავი სისტემის შექმნას ალტერნატივა არ აქვს. სსრ კავშირის ევროპულ ნაწილში სარწყავი და სარწყავი სისტემის ყველაზე ამბიციური სისტემის შექმნის შესახებ გადაწყვეტილება, მდინარე კალაუსის ყუბანის წყლებით კვების შესახებ, მთავრობამ მიიღო ნაცისტური გერმანიის საბჭოთა კავშირზე თავდასხმის დაწყებამდე ორი დღით ადრე. ომმა აღნიშნული პრეოქტის განხორციელება თექვსმეტი წლით გადადო.
1957 წელს ჰიდროშენებლებმა დაიწყეს ყუბან-კალაუსკის სარწყავი სისტემის შექმნა, სახელწოდებით დიდი სტავროპოლის არხი. მისი მთავარი და უმნიშვნელოვანესი ამოცანაა, რომ დასრულდეს მშრალი ცენტრალური კავკასიის მორწყვა. არხი იწყება ქალაქ უსტ-ჯეგუტასთან მდინარე ყუბანზე. სტავროპოლის დიდი არხის სიგრძეა 480 კმ.
საერთო ჯამში, არხის მშენებლობაში ჩატარდა 4 ეტაპი:
- I ეტაპი (1957-1967 წლის 28 მარტი)
- II ეტაპი (1969-1975)
- III ეტაპი (1974-1979)
- IV ეტაპი (1986-1992; განახლებულია 1999-2008 წლებში)
- V, VI ეტაპი (პროექტი)
იგი თავის ისტორიას 1957 წლის 28 მარტს იწყებს, როდესაც პირველი ნიადაგი ამოიღეს სოფელ უსტ-ჯეგუტის სამხრეთ გარეუბანში. მალე მძლავრმა კაშხალმა დაბლოკა ყუბანი, შექმნა უსტ-ჯეგუტის წყალსაცავი. მისი მოცულობა - 36,4 მილიონი კუბური მეტრი წყალი, ფართობი - 2,67 კმ².
წყალსაცავიდან წყლის ამოტუმბვა გრძელდება სექტემბრის ბოლოდან მაისამდე. ზაფხულში დიდი სტავროპოლის არხით წამში მიეწოდება 180 კუბური მეტრი. დაახლოებით 115 მათგანი ტრანზიტში გადის მშრალი მიწების მორწყვისთვის, შემდეგ ჰიდროელექტროსადგურების კასკადის მეშვეობით ისინი მდინარე ყუბანში ბრუნდებიან, 60-70 კუბური მეტრი წყალსაცავიდან ჩაედინება, რომელიც ამ რეჟიმის პირობებში ინახება ნორმალურ შენარჩუნებამდე.
დიდი სტავროპოლის არხის სათავედან 47 კილომეტრის მანძილზე აშენდა კუბანსკოეს (დიდი) წყალსაცავი შემდეგი მახასიათებლებით: სასარგებლო მოცულობა - 475 მილიონი კუბური მეტრი წყალი, კაშხლის სიგრძე 7 კილომეტრი, სარკის ფართობი 50 კვადრატული კილომეტრი.
სანაპირო ზოლი პერიმეტრის გასწვრივ 34,5 კილომეტრია.
მე-4 მონაკვეთის მშენებლობა 1984 წლიდან ხორციელდება. მთავარი არხი არის მესამე მონაკვეთის გაგრძელება, რომელიც მთავრდება სტრუქტურისგან 262,9 კმ-ზე. სამუშაოს ღირებულება 363.5 მილიონი რუბლია (1991 წლის ფასებში).
ძირითადი არხის სიგრძე 58 კმ, ჯგუფური წყალსადენების სიგრძე 148 კმ, მე-4 მონაკვეთის სარწყავი ფართობი 20,86 ათასი ჰექტარია, მათ შორის არსებული სარწყავი მიწების წყალმომარაგების გაზრდა 15,2 ათასი ჰექტარი ფართობით, წყლის მოხმარება - 50 მ³ წამში.
მთავარ არხს აქვს ტრაპეციული ჯვარი, რომლის სიგანე ფსკერის გასწვრივ 3,5 მ, ფერდობზე 1:3 და კონსტრუქციული სიღრმე 4 მეტრია. მშენებლობისთვის დახარჯული თანხები პროექტისთვის 11 წლის განმავლობაში უნდა ანაზღაურდეს.
ამჟამად სამუშაოები მიმდინარეობს გრუშევსკის წყალსაცავის მშენებლობაზე (ტევადობა 60 მილიონი მ²) ნაკადის სისტემატური რეგულირებისთვის, ბლაგოდარენსკის რაიონის წყალმომარაგებისთვის, ასევე არხისთვის 38 კმ-დან 57,2 კმ-მდე და კამბულატის ჩათვლით. პროექტი ითვალისწინებს 14 ქარიშხლის მილის, 8 წყალგამტარი წყალდიდობის გადასასვლელად, 9 ხიდის ჩათვლით, 1 რკინიგზის, 3 მაბლოკირებელი კონსტრუქციის, 4 წყლის ჩამკეტის საკეტის, ელიზაბეტური დისტრიბუტორის, 2 საგანგებო სიტუაციების ჩადინებას მდინარე კალაუსსა და კამბულატის ყურეში.
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- Собисевич А. В., Широкова В. А. Большой Ставропольский канал — обводнительно-оросительная система Северного Кавказа // Грозненский естественнонаучный бюллетень. — 2018. — Т. 3, № 1 (9). — С. 81-89.