პირი (გრამატიკა)

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია

პირიგრამატიკული კატეგორია, რომელიც ყველა ენაში პირის ნაცვალსახელის სახითაა წარმოდგენილი. თუმცა არაერთ ენაში წარმოადგენს ზმნის ერთ-ერთ ფორმალურ (მორფოლოგიურ) ნაწილს .

პრინციპულად ყველა ენობრივი სიტუაციისთვის დამახასიათებელია მთქმელი, ანუ ინფორმაციის გამგზავნი I პირის სახით, რომელსაც თავისი ადრესატი, ანუ ინფორმაციის მიმღები ჰყავს II პირის სახით და რაიმე, ან ვინმე, რომელზეც ან ვინმეზეცაა საუბარი III პირი სახით.

I და II პირის ნაცვალსახელები და მათი ფორმაწარმოების თავისებურება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მე და ჩვენ I პირის ნაცვალსახელებია, შენ და თქვენ _ II პირისა. მე-ს უწოდებს კაცი თავის თავს, ხოლო ჩვენ სიტყვით იგი თავის თავთან ერთად სხვასაც (ან სხვებსაც) გულისხმობს. შენ ნაცვალსახელით მივმართავთ ერთ პირს, თქვენ ფორმით კი _ რამდენიმეს (ორს ან მეტს). (თავაზიანი მიმართვისას ერთ პირსაც თქვენობით მივმართავთ).

I და II პირის ნაცვალსახელები ბრუნვათა მიხედვით არ იცვლება, ოღონდ მე-ს ნათესაობითის მნიშვნელობით ჩემ ენაცვლება (თანდებულის დართვით: ჩემთვის, ჩემგან), ხოლო შენ და თქვენ ნაცვალსახელებს წოდებითში დასმულ სიტყვასთან ეკვეცებათ ნ: შე დალოცვილო, თქვე დალოცვილებო.

ქართულ პირის ნაცვალსახელთა ბრუნება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბრუნვა პირველი პირი, მხ. რიცხვი მეორე პირი, მხ. რიცხვიII პირველი პირი, მხ. რიცხვი მეორე პირი, მხ. რიცხვი
სახელობითი მე შენ ჩვენ თქვენ
მოთხრობითი მე შენ ჩვენ თქვენ
მიცემითი მე შენ ჩვენ თქვენ
ნათესაობითი * ჩემ- * შენ- * ჩვენ- * თქვენ-
მოქმედებითი
ვითარებითი
წოდებითი შენ, * შე თქვენ, *თქვე


პირის ნაცვალსახელები ნათესაობითის მნიშვნელობით მხოლოდ თანდებულით იხმარება: ჩემთვის, ჩემგან, ჩემკენ, ჩემ მიერ, ჩვენთვის, ჩვენგან, ჩვენკენ, ჩვენ მიერ; შენთვის, შენგან, შენკენ, შენ მიერ; თქვენთვის, თქვენგან, თქვენკენ, თქვენ მიერ.

სტრუქტურა: გერმანული ენის მაგალითზე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ზმნა ‘სიყვარული’ (უყვარს), მიყვარს და ა.შ.. = პირველი პირი (სუბიექტი) + მესამე პირი (ობიექტი).

მხოლობითი რიცხვი
  • 1. პირი ich liebe ihn, (sie es. sie) მე მიყვარს ის, ისინი.
  • 2. პირი du liebst ihn, (sie es. sie) შენ გიყვარს ის, ისინი.
  • 3. პირი er (sie, es) liebt ihn (sie, es. sie) მას უყვარს ის, ისინი.
მრავლობითი რიცხვი
  • 1. პირი wir lieben ihn (sie, es. sie) ჩვენ გვიყვარს ის, ისინი.
  • 2. პირი ihr liebt ihn, (sie es. sie) თქვენ გიყვართ ის, ისინი.
  • 3. პირი sie lieben ihn, sie (es. sie) მათ უყვართ ის, ისინი.

პოლიპერსონალური ზმნები, ენები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სუაჰილი ენის მაგალითზე მაჩვენებია, რომ ზმნას შეუძლია არამარტო სუბიექტის პირი გამოხატოს, არამედ ობიექტი პირიც.

მხოლობითი რიცხვი
  • mimi ninakupenda (სუბიექტი 1. პირი, ობიექტი 2. პირი, ანუ „მე შენ მიყვარხარ“)
  • mimi ninampenda (სუბიექტი 1. პირი, ობიექტი 3. პირი, ანუ „მე ის მიყვარს“)
  • wewe unanipenda (სუბიექტი 2. პირი, ობიექტი 1. პირი, ანუ „შენ მე გიყვარხარ“)
  • wewe unampenda (სუბიექტი 2. პირი, ობიექტი 3. პირი, ანუ „შენ ის გიყვარს“)
  • yeye ananipenda (სუბიექტი 3. პირი, ობიექტი 1. პირი, ანუ „მას მე ვუყვარვარ“)
  • yeye anakupenda (სუბიექტი 3. პირი, ობიექტი 2. პირი, ანუ „მას შენ უყვარხარ“)
  • yeye anampenda (სუბიექტი 3. პირი, ობიექტი 3. პირი, ანუ „მას ის უყვარს“)
მრავლობითი რიცხვი
  • sisi tunawapenda (სუბიექტი 1. პირი, ობიექტი 2./3. პირი, ანუ „ჩვენ თქვენ/ისინი გვიყვარხართ“)
  • ninyi mnatupenda (სუბიექტი 2. პირი, ობიექტი 1. პირი, ანუ „თქვენ ჩვენ გიყვარხართ“)
  • ninyi mnawapenda (სუბიექტი 2. პირი, ობიექტი 3. პირი, ანუ „თქვენ ისინი გიყვართ“)
  • wao wanatupenda (სუბიექტი 3. პირი, ობიექტი 1. პირი, ანუ „მათ ჩვენ ვუყვარვართ“)
  • wao wanawapenda (სუბიექტი 3. პირი, ობიექტი 2./3. პირი, ანუ „მათ თქვენ უყვარხართ“)

ზმნა სუაჰილი ენაში უღლებისას არათუ ზმნის ბოლოს დაირთავს რაიმე ნიშანს, არამედ ზმნის თავში. გრამატიკულ სქესს სუაჰილი არ იცნობს.

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]