ნახიჩევანის ეკონომიკა
ნახიჩევანის ავტონომიური რესპუბლიკის ეკონომიკა — აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ეკონომიკის ერთ-ერთი სტრატეგიული ნაწილი. თვითონ ავტონომია იკავებს ამიერკავკასიის მაღალმთიანეთის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილს. ტერიტორიის თითქმის 75% მდებარეობს 1000 მეტრზე მეტ სიმაღლეზე. რესპუბლიკაში არსებობს ისეთი მინერალები, როგორიცაა პოლიმეტრიული საბადოები, კლდის მარილი, მოსაპირკეთებელი ქვა, სამშენებლო მასალები. არის მინერალური წყლის წყაროები.
ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
XIX საუკუნეში ნახიჩევანის მხარეში იზრდებოდა ხორბალი, ქერი, ფეტვი, ბამბა, სელის, კანაფი, ბრინჯი, თამბაქო, ბოსტნეულის, ოსპი, ყურძენი და სხვადასხვა ხილი. ორდუბადის რაიონში განვითარდა მებაღეობა და მეაბრეშუმეობა[1].
XX საუკუნის მეორე ნახევრიდან ნახიჩევანში შეიქმნა ახალი საწარმოო ინდუსტრიები, გამოვლენილი იქნა მდიდარი ბუნებრივი რესურსები, ინდუსტრია უზრუნველყოფილი იყო თანამედროვე დანადგარებით და ტექნოლოგიებით[2].
ავტონომიური რესპუბლიკის ეკონომიკის განვითარებაში განსაკუთრებული როლი შეასრულა აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტმა ჰეიდარ ალიევმა. ნახიჩევანის თანამედროვე ეკონომიკა განსხვავებულია აზერბაიჯანის სხვა რეგიონებისგან თავისი დივერსიფიცირებული სტრუქტურის მიხედვით. ეს განპირობებულია მისი გეოგრაფიული მდებარეობით - იზოლირებულია აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ტერიტორიიდან, ამასთან დაკავშირებით იგი იძულებულია დააკმაყოფილოს საკუთარი საჭიროებები შიდა შესაძლებლობების გამო[3].
ინდუსტრიაში განსაკუთრებული ადგილი უკავია სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტების გადამუშავებასა და სასარგებლო წიაღისეულს. არსებობს საწარმოები ელექტრონიკის, მეტალების, სამშენებლო მასალების და მსუბუქი მრეწველობის სფეროში[4]. სოფლის მეურნეობა ძირითადად სპეციალიზირებულია მარცვლეულის მეურნეობაში, მეცხოველეობაში, ბოსტნეულის მოყვანასა და მებაღეობაში.
ავტონომიური რესპუბლიკის ეკონომიკის შეფასება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ნახჩევანის ავტონომიური რესოუბლიკის ეკონომიკა ბოლო ათწლეულების განმავლობაში ხასიათდება ეკონომიკური განვითარების ყველა ინდიკატორის ზრდით. მიზნობრივი ღონისძიებების შედეგად, მხოლოდ 2003 წლის ოქტომბრიდან 2007 წლის ბოლომდე, ავტონომიაში გაიხსნა 30,639 ახალი სამუშაო ადგილი, რომელთაგან 19,213, ანუ 62,7%, მუდმივია. საბაჟო ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებამ, საგარეო ვაჭრობის ლიბერალიზაციამ და ინვესტორებისთვის ხელსაყრელი პირობების შექმნამ ნაყოფი გამოიღო.
2009 წლის 14 აპრილს, აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა დაამტკიცა „აზერბაიჯანის რესპუბლიკების რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სახელმწიფო პროგრამა 2009-2013 წლებში“ სახელმწიფო ეკონომიკური პროგრესის ხანგრძლივობის, აგრეთვე ბუნებრივი რესურსების და შრომის პოტენციალის მდგრადი და ეფექტურად გამოყენების უზრუნველსაყოფად.
ნახიჩევანის ავტონომიური რესპუბლიკის განვითარების მნიშვნელოვანი ზომების განხორციელება ასევე გათვალისწინებულია სახელმწიფო პროგრამის ფარგლებში. 2009 წელს, როგორც წინა პერიოდებში, მნიშვნელოვნად გაიზარდა მაკროეკონომიკური მაჩვენებლები, რომლებიც ასახავს საქმიანობას ეკონომიკის სფეროში. სინამდვილეში, მშპ, როგორც ავტონომიის ეკონომიკური განვითარების მთავარი მაჩვენებელი, 2009 წელს გაიზარდა 974 მილიონ მანათამდე, რაც 21% –ით გაიზარდა 2008 წელთან შედარებით. ამ პერიოდის განმავლობაში, ერთ სულ მოსახლეზე მშპ ასევე გაიზარდა. თუ 2008 წელს ეს მაჩვენებელი შეადგენდა 2057 მანათს, მაშინ 2009 წელს იგი გაიზარდა 2435 მანათამდე, გაიზარდა 18% -მდე.
2013 წელს, ნახიჩევანის ავტონომიურ რესპუბლიკაში მშპ შეადგენდა 2 მილიარდ 338 მილიონ 928 მანათს. 2013 წელს მრეჭველობის შეადგენდა მშპ 28.5%, სამშენებლო სექტორისთვის 25.5%, მატერიალური წარმოებისთვის 64.8%. 2013 წელს თითოეული ადამიანი მშპ-ს 5423 მანათს (6911.8 აშშ დოლარს) შეადგენდა.
მოსახლეობის რაოდენობა და მოგება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მოსახლეობა 427.2 ათასი ადამიანია (2013 წ.), მათ შორის 123.9 ათასი ადამიანი. ქალაქის მოსახლეობა, 303.3 ათასი ადამიანი სოფლის მოსახლეობაა. 2013 წელს მოსახლეობის შემადგენლობა შეადგენდა - კაცები 49,7% -ს (212.5 ათასი ადამიანი) და ქალები 50.3% (214.7 ათასი ადამიანი).
2013 წელს მოსახლეობის მოგებამ შეადგინა 1 მილიარდი 737 მილიონი 58 ათასი მანათი, ხოლო ერთ ადამიანზე შეადგენს 4028 მანათს. საშუალო თვიური ანაზღაურებაა 376.6 მანათი. 2013 წელს გაიხსნა 2,260 ახალი სამუშაო ადგილი, რომელთაგან 2,092 (92.6%) მუდმივი სამუშაო იყო[5]. 2003 წელს ნახიჩევანის საავტომობილო ქარხნა ექსპლუატაციაში შევიდა.
ტურიზმი ვითარდება, საერთაშორისო აეროპორტი მოქმედებს ავტონომიურ რესპუბლიკაში[6]. ბოლო წლების განმავლობაში ტურიზმის სექტორი ვითარდება, რაც ხასიათდება[7][8]ტურისტთა შემოდინებით რესპუბლიკაში, რისთვისაც შეიქმნა სასტუმროები[9].
თანამედროვე ვითარება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ნახიჩევანის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე არის ოქროსა და პოლიმეტრიული საბადოები, მარილის მარაგი, ქვისა კუნძულები. ამჟამად უცხოური კომპანიები ინვესტიციას იღებენ ოქროს და პოლიმეტალური საბადოების განვითარებაში[10].
ორდუბადის რაიონის ტერიტორიაზე აშენდა ჰიდროელექტროსადგური. ნახიჩევანში მოქმედებს ვაიხირის ჰიდროარხიც. დაგეგმილია კაშხლის აშენება მდინარე არაქსზე, რათა ავტონომიური რესპუბლიკა ელექტროენერგიით და სარწყავი წყლით მომარაგდეს[10].
აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტის ჰეიდარ ალიევის ბრძანებით, 2002 წელს ნახჩივანის საჰაერო სადგური აღდგა, აეროპორტი აშენდა[11].
2008 წლის გაზაფხულზე აშენებულა ნახჩივან - სადარაკის მაგისტრალი. ნახიჩევან - ჯულფას მთავარი გზა აშენდა 2010 წელს[11].
2010 წელს გაიმართა „გემიგაიას“ ქვის მომპოვებელი კომპლექსის გახსნის ცერემონია. კომპლექსი აღჭურვილია კომპანია "Sesemak" (თურქეთი) მიერ[11].
2012 წლის გაზაფხულზე გაიმართა ნახიჩევანის ცემენტის ქარხნის გახსნის ცერემონია. მინერალური წყლის "ბადალის" სახელწოდებით ქალაქში ახალი ქარხანა აშენდა. ქარხანა აღჭურვილია ფრანგულია კომპანია „Sidel“-ის აღჭურვილობით[11].
2013 წლის აპრილში კომერციულ კომპანიათა კავშირის ხელმძღვანელობამ ექსპლუატაციაში მისცა ინდუსტრიული კომპლექსი „ჯაჰან ინშაათი“[11].
თანამშრომლობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ამჟამად ნახიჩევანის ავტონომიური რესპუბლიკა უკავშირდება თურქეთის რესპუბლიკის ენერგეტიკულ სისტემას. თურქული კაპიტალი თანდათანობით ინვესტირდება ნახიჩევანის ეკონომიკაში (კერძოდ, ორდუბადსა და ჯულფაში). ვითარდება ისეთი ინდუსტრიები, როგორიცაა ექსპორტის მეურნეობა და მებაღეობა[12].
1992 წელს ნახჩივანის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობამ, თურქეთმა და ირანმა ხელი მოაწერეს ოქმს მდინარე არაქსზე ხიდების მშენებლობის შესახებ[13].
2003 წელს აზერბაიჯანისა და ირანის მთავრობებმა ხელი მოაწერეს მემორანდუმს ახალი ხიდის მშენებლობის შესახებ შახტახტისა და პოლდაშტის პუნქტებზე. 2005 წლიდან 2007 წლამდე ხიდის სამშენებლო სამუშაოები მიმდინარეობდა[11].
2005 წლის დეკემბრიდან ირანი ამარაგებს ნახიჩევანს გაზით. აქ აშენდა გაზსადენი[12].
2017 წლის ზაფხულში, თურქეთის ეკონომიკის სამინისტროს ინიციატივით, შეიქმნა თავისუფალი ვაჭრობის ზონა ნახიჩევანის ავტონომიურ რესპუბლიკასთან[14].
2018 წელს ხელი მოეწერა ურთიერთგაგების მემორანდუმს ირანის საბაჟო ადმინისტრაციას (IRICA), აზერბაიჯანის მთავრობასა და ნახიჩევანის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობებს შორის[15].
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ МАТЕРИАЛЫ ПО ИСТОРИИ И ЭТНОГРАФИИ НАХИЧЕВАНСКОГО КРАЯ
- ↑ ekonomika-nahichevanskoy-avtonomnoy-respubliki-s-ee-mnogootraslevoy-strukturoy
- ↑ Феномен Гейдара Алиева в развитии азербайджанской государственности
- ↑ ВОССТАНОВЛЕНИЕ ЖЕЛЕЗНЫХ ДОРОГ НА ЮЖНОМ КАВКАЗЕ: ОЦЕНКА ПОТЕНЦИАЛЬНОГО ЭКОНОМИЧЕСКОГО ЭФФЕКТА. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-06-24. ციტირების თარიღი: 2019-10-28.
- ↑ 2013-cü ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafı. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-02-22. ციტირების თარიღი: 2019-10-28.
- ↑ Нахчыван. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-03-04. ციტირების თარიღი: 2016-03-04.
- ↑ Нахчыванский регион
- ↑ Нахчыван: город легенд - Путевой очерк
- ↑ Гостиницы Нахичевани
- ↑ 10.0 10.1 Анализ и оценка хозяйственных комплексов экономических районов Азербайджана
- ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 Нахичевань – цитадель земли Азербайджана. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-07-24. ციტირების თარიღი: 2019-10-28.
- ↑ 12.0 12.1 Геополитический узел Южного Кавказа
- ↑ История Нахичевани
- ↑ Турция создает зону свободной торговли с Нахичеванской Автономной Республикой
- ↑ Таможни Ирана, Азербайджана и Нахичевани укрепляют сотрудничество