ზეიტუნის სახარება
| „ზეიტუნის სახარება“ | |
|---|---|
| Զեյթունի Ավետարան | |
 | |
| ილუსტრატორი | ტოროს როსლინი |
| ქვეყანა | სომხეთი |
| ენა | სომხური |
| გამოცემის თარიღი | 1256 |
ზეიტუნის სახარება — 1256 წელს შესრულებული სახარების ხელნაწერი სომხურ ენაზე, რომელიც გადაწერილია მხატვრისა და ხელდასხმული მღვდლის, თოროზ როსლინის მიერ. ზეიტუნის სახარებები შედგება ოთხი სავანის, ოთხი მახარებლის, ოთხი სახელობის, ორნამენტისა და დეკორაციისგან. ხელნაწერის მფარველი იყო კათოლიკოსი კონსტანტინე I ბარძერბერელი (1221-1267), რომელმაც სახარება მისი ნათლულის ლევონისათვის გადააწერინა (დაბადებული 1236 წ.). იგი გადაიწერა სკრიპტორიუმში, ციხე ჰრომკლში, ,,ღმერთისგან დაცულ ციხეში", კილიკიის სომხეთში. ჰრომკლეი ასევე ცნობილი იყო, როგორც კათოლიკოსის მინიატურული ფერწერის სკოლა. მოგვიანებით ხელნაწერს ზეიტუნის სახარება ეწოდა. ეს კონკრეტულად ოსმალეთის იმპერიის პერიოდში მოხდა და მას სახელი მთის სოფელ ზეიტუნის (თანამედროვე სულეიმანლის) პატივსაცემად ეწოდა. [1]
ხელნაწერების უმეტესი ნაწილი, კანონიკური ცხრილების გამოკლებით, რომლებიც ინახება ჯ. პოლ გეტის მუზეუმში, არის მატეენადარანში (მესროპ მაშტოცის ძველი ხელნაწერების ინსტიტუტი) ერევანში, სომხეთის დედაქალაქში.[2]
წარმოშობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მეოთხე და მეხუთე საუკუნეების დასაწყისში სომხებმა მიიღეს ქრისტიანობა და აირჩიეს სომხური, როგორც ლიტურგიკული ენა და არა ბერძნული ან სირიული. წმინდა გრიგოლ განმანათლებელმა ქრისტიანობა გაავრცელა სომხეთში, რამაც ის დასავლეთთან მეტად დააკავშირა.[3] თითქმის ათასი წლის შემდეგ, მხატვარმა ტოროს როსლინმა შექმნა ილუსტრაციები მეხუთე საუკუნის საეკლესიო ტექსტებისთვის.
ზეიტუნის სახარებები როზლინის პირველი შემოქმედება იყო, რომელიც მან თავისი ხელმოწერით დაადასტურა.[4] როსლინი სწავლობდა იოვანეს, მღვდლის ჰრომკლში. იქ ყოფნისას როსლინმა ზეიტუნის სახარებაში გადაწერა ტექსტები იოვანეს სახარებიდან. ხელნაწერი შეიქმნა კათოლიკოს კონსტანტინე I- ისთვის, ხელოვნების თვალსაჩინო მფარველისთვის, რომელმაც ხელი შეუწყო სომხეთში წმინდა მხატვრობის განვითარებას და ხელნაწერების წარმოებას. როსლინი მუშაობდა მისი დაკვეთით კონსტანტინოპოლში. როსლინი ითვლებოდა ჰრომკლანის სკრიპტორიუმის საუკეთესო მხატვრად.
სტილისტური ელემენტები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ზეიტუნის სახარებებმა შექმნეს მხატვრული სტანდარტი მოგვიანებით სომეხი მხატვრებისთვის. ფიქრობენ, რომ როზლინს სურდა რეალისტური ნახატების შექმნა, რაც მის ხელნაწერებშიც აისახა.[5] იგი წერდა მრგვალი ასოებით რომელსაც ბოლორგირი ეწოდებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ მან ეს ხელნაწერი სხვა მწიგნობრების მაგალითზე გააკეთა, ის ცდილობდა გაეძლიერებინა მისი თხრობის სტილი და დაემატებინა თავისი ელემენტები, რომლებიც იმ დროისთვის შეუდარებელი იყო სომხურ ხელოვნებაში.
მან ასევე შემოიტანა დასავლეთის მოტივები ამ ხელნაწერში, რაც შეიძლება ვიზუალური კვანძი ყოფილიყო კავშირის მომხრე სომხური ძალების მიმართ (რომლებიც ეხმიანებოდა ნერსეს ლამბრონელის მიერ შექმნილ ადრინდელ კავშირებს რომთან).[6] ზეიტუნის სახარებებში როსლინმა გააერთიანა ბიზანტიური ელემენტები კილიკური ნიმუშებით და დასავლური მოტივები და შექმნა ახალი და გამორჩეული სტილი. დასავლეთის მოტივები გვიან იყო როსლინის კარიერაში და არ იყო მრავალრიცხოვანი. გაუგებარია, თუ რატომ უნდა მიეცა სომხური ეკლესიის კათალიკოსს მისთვის დასავლური ელემენტების ჩართვის უფლება.
ფუნქცია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ხელნაწერი სასწაულებრივად გადარჩა და კარგად დაცული სახით შემოგვრჩა.[7] მღვდლებმა იცოდნენ ხელნაწერის ძალა და იყენებდნენ მას საზოგადოებრივი მსვლელობისთვის. ამიტომაც იგი ნაკლებად ჩანს იმ პერიოდის სხვა ნაწარმოებებში და ნაკლებად ნაცნობი იყო საზოგადოებისთვისაც. ეს მხოლოდ მნიშვნელოვანი ცერემონიების დროს უნდა გამოეყენებინა, როგორიცაა ფიცი და მასობრივი დღესასწაულები.
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Watenpaugh, Heghnar Zeitlian (2019). The Missing Pages. Stanford, California: Stanford University Press. pp. 10, 65.
- ↑ "Canon tables from the Zeyt'un Gospels (Getty Museum)". The J. Paul Getty in Los Angeles. Retrieved 2020-01-23.
- ↑ Garsoïan, Nina (1994). Treasures in Heaven, Armenian Art, Religion, and Society. New York: The Pierpont Morgan Library. pp. 3, 4.
- ↑ Garsoïan, Nina (1998). Treasures in Heaven: Armenian Art, Religion and Society. New York, NY: The Pierpont Morgan Library. p. 103. ISBN 0-87598-120-8.
- ↑ Korkhmazian, Emma; Drampian, Irina; Hakobian, Gravard; Mikoyan, Ashkhen (1985). "Armenian Minatures of the 13th and 14th Centuries from the Matenadaran Collection, Yerevan". The Burlington Magazine. 127: 720–721 – via JSTOR.
- ↑ Garsoian, Nina (1998). Treasures in Heaven: Armenian Art, Religion, and Society. New York, New York: The Pierpont Morgan Library. p. 107. ISBN 0-87598-120-8.
- ↑ "Preserved Manuscripts: Zeytun Gospel". 21 June 2015. Retrieved March 25, 2020.