ხის ეკლესიები უკრაინაში
ხის ეკლესიის არქიტექტურა უკრაინაში სათავეს იღებს ახალი წელთა აღრიცხვიდან და მოიცავს უნიკალურ სტილებსა და ფორმებს, რომლებიც სპეციფიკურია ქვეყნის მრავალი ქვერეგიონისთვის. როგორც ხალხური კულტურის ფორმა, ეკლესიების მშენებლობა მემკვიდრეობით ერგო კმომდევნო თაობებს კონკრეტული სტილით. არქიტექტურული სტილები განსხვავდება სირთულის დონეების მიხედვით, ძალიან მარტივიდან რთულამდე, რაც მოიცავს ხუროსა და ხის ჭრის მაღალ ხარისხს.
გარდა წერქვებისა (ბერძნული კათოლიკური ან აღმოსავლეთის მართლმადიდებლური ეკლესიები), არის საკმაოდ ბევრი კოსციოლი (ლათინური კათოლიკური ეკლესიები), რომლებიც შემორჩენილია დასავლეთ უკრაინაში . ზოგიერთი ეკლესია კვლავ აქტიურ გამოყენებაშია.
ზოგადი მიმოხილვა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
2010 წლის დასასრულისათვის უკრაინაში იდენტიფიცირებულია თითქმის 1900 ხის ეკლესია იყო . როდესაც უკრაინელები ემიგრაციაში წავიდნენ ახალ სამყაროში მე-19 საუკუნის ბოლოს, ბევრმა გამოიყენა ეს სტილისტური ფორმები, მაგრამ მათი კონსტრუქცია მოერგო ახალ მასალებს და ახალ გარემო პირობებს (იხ. მაგალითად, წმინდა სამების საკათედრო ტაძარი ჩიკაგოში, ილინოისი). ლვოვის ეროვნული სამხატვრო გალერეის დირექტორის, ბორის ვოზნიცკის თქმით, უკრაინაში უნიკალური ეკლესიების შენარჩუნების კუთხით არსებული მდგომარეობა უკიდურესად რთულია. საბჭოთა პერიოდში დასავლეთ უკრაინაში უფრო ნაკლები ეკლესია დაიწვა, ვიდრე პოსტსაბჭოთა პერიოდში. [1]
ცენტრალური და აღმოსავლეთ უკრაინის ხის ეკლესიები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ცენტრალური და აღმოსავლეთ უკრაინის ხის საეკლესიო არქიტექტურა სათავეს იღებს უკრაინაში ახალი წელთააღრიცხვიდან პირველ ათასწლეულში ვლადიმერ დიდის დროიდან ( კიევის დიდი პრინცი 980 წლიდან 1015 წლამდე). სანამ ქვის ეკლესიები ჭარბობდა ქალაქებში, ხის ეკლესიის არქიტექტურა ძირითადად ცენტრალური და აღმოსავლეთ უკრაინის უკრაინულ სოფლებში გაგრძელდა. დასავლეთ უკრაინისგან განსხვავებით, არ შეინიშნება სტილის მკაფიო გამიჯვნა რეგიონის მიხედვით. ცენტრალური უკრაინის ეკლესიები კიევან რუსეთის მრავალკამერიანი ქვის ეკლესიებისმსგავსია, მაგრამ, სამაგიეროდ, ხისგან არის აგებული. ასევე წარმოდგენილია როგორც ჩარჩოს კონსტრუქცია, ასევე ფრჩხილის გარეშე სტილი.
დასავლეთ უკრაინის ხის ეკლესიები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
შედარებით იზოლირებულმა გლეხურმა კულტურებმა დასავლეთ და ტრანსკარპატების უკრაინაში შეძლეს მე-20 საუკუნის დასაწყისში ხის სტილში მშენებლობის შენარჩუნება. ბევრმა ეთნოგრაფიულმა რეგიონმა შეინარჩუნა არქიტექტურის სპეციფიკური სტილი, რომელიც შეესაბამება მათ კულტურულ, გარემოსა და ისტორიულ განსხვავებებს.
ყველა რეგიონისთვის ერთგვარად გავრცელებულია გადახურვის ორი ტექნიკა: ოპასანია, სახურავის საყრდენი სტრუქტურა, რომელიც წარმოიქმნება მორების კედლების ზედა კუთხიდან და პიდაშიას მორებისაგან . მეორე კი სახურავის უწყვეტი გადახურვა ეკლესიის პერიმეტრის გარშემო.
მხოლოდ ლვოვის რეგიონში არის 999 ეკლესია, რომლებიც რეგისტრირებულია არქიტექტურის ძეგლად - მათგან 398 ეროვნული მნიშვნელობისაა - თუმცა ამ ათასი ეკლესიიდან მხოლოდ 16-ს აქვს ხანძარსაწინააღმდეგო სისტემა. [2] პოსტსაბჭოთა ეპოქაში ლვოვის რეგიონმა ხანძრის შედეგად 80-მდე ეკლესია უკვე დაკარგა. [2] 2009 წელს რეგიონის მთავრობამ გამოყო დაახლოებით 2 მილიონი გრივნა ეკლესიების აღდგენის პროექტების დასაფინანსებლად.
- ბუკოვინა
ტრადიციული ბუკოვინის ეკლესიას აქვს მაღალი ორკუთხა სახურავი, მაგრამ მთავრდება მრავალკუთხა საკურთხევლის თავზე გაშლილი სახურავით. სახურავზე გამოსახულია ოპასანია და დაფარული იყო ხის ღობეებით. ნაგებობა ჩვეულებრივ აგებული იყო მორებისგან, მაგრამ ხშირად დაფარული იყო თიხით და ქვითკირით, ბუკოვინის სტილის სახლების მსგავსად.
- ლემკო
ლემკოს ეკლესიები ყველაზე ხშირად იყენებდნენ სამსექციიან დიზაინს ძალიან მაღალი ღობის სახურავებით და კოშკით თითოეულ მონაკვეთზე, ხოლო შესასვლელის კოშკი ყველაზე მაღალია. ყოველი კოშკის თავზე არის შუბი, რომელიც წააგავს გოთიკურ შუბს, თუმცა აშენებულია უკრაინულ სტილში.
- ჰუცული
ჰუცულის ეკლესიები ყველაზე ხშირად იყო 5 განყოფილებიანი ჯვარცმული ნაგებობები, რომლებიც იყენებდნენ ნაძვის მორებს ოპასანიას ტიპის არკადებით კედლების შესაქმნელად. ცენტრალური გუმბათი ხახვის გუმბათის ნაცვლად რვაწახნაგოვანია გადახურული სახურავით. ასევე ჰუცულის ეკლესიებისთვის უნიკალურია თუნუქის ან ლითონის ნაკეთობების გამოყენება ეკლესიის ზედა ნაწილებში, რომლებიც ასევე გამოიყენება რეგიონის სახლის არქიტექტურაში.
- ბოიკო
ბოიკოს ეკლესიები განისაზღვრება მათი სამი განყოფილების დიზაინით, ცენტრალური ნავი ყველაზე დიდია. რთული, მრავალსართულიანი და შიგთავსიანი სახურავი ყველაზე გამორჩეული ფაქტორია ბოიკოს ეკლესიის დიზაინში. კონსტრუქციები იყენებდნენ ყველაზე ტრადიციულ ტექნიკას, ჰქონდათ როგორც უჩარჩო კედლები და ურაფო სახურავები, ასევე ოპასანიას და პიდაშშიას.
- ტერნოპოლი
განიხილება ტერნოპოლის მშენებლობის სტილი რომელიც არის კარპატებისა და კიევის სტილის ნაზავი. ჭარბობს ორი სტილი: ტერნოპოლის ნავის სტილი და ტერნოპოლის ჯვარცმული სტილი . ნავის სტილში გამოიყენებოდა გრძელი მართკუთხა ფორმა მოპირდაპირე ბოლოებზე ორპირიანი გადახურვით პატარა დეკორატიული ხახვის გუმბათით, რომელიც ხშირად არ ჩანს ეკლესიის შიგნიდან. ჯვარცმული სტილი იყენებს თანაბარი მანძილის ჯვარცმული შაბლონს სტრუქტურული ცენტრალური ხახვის გუმბათით და ორთავიანი გადახურვით თითოეულ ჯვარცმული მონაკვეთზე. სოფლებში ხისგან აშენებისას, ეს სტილი ხშირად გამოიყენებოდა ქვის ქალაქის .
ხის ეკლესიების სია ზაკარპატიის ოლქში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- სრედნე ვოდიანის ეკლესიები
- ვერხნიე ვოდიანის ეკლესია
- დანილოვოს ეკლესია
- კოლოდნის ეკლესია
- კრაინიკოვოს ეკლესია
- ნიჟნიე სელიშჩეს ეკლესია
- ალექსანდრივკას ეკლესია
- სოკურნითსას ეკლესია
- სტებლივკას ეკლესია
იხილეთ აგრეთვე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- კარპატების ხის ეკლესიები
- კარპატების რეგიონის ხის ცერკვები პოლონეთსა და უკრაინაში
- სამხრეთ პატარა პოლონეთის ხის ეკლესიები
- სლოვაკეთის კარპატების ხის ეკლესიები
- მარამურეშის ხის ეკლესიები რუმინეთში
- კარპატების ხალხური არქიტექტურა
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- უკრაინის ხის ეკლესიები
- რუსინების ხის ეკლესიები დაარქივებული 2016-03-04 საიტზე Wayback Machine.
- ლვოვის რეგიონის ხის ეკლესიები დაარქივებული 2010-12-23 საიტზე Wayback Machine.
რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ფარული ევროპული ხის ეკლესიების გადარჩენა სარესტავრაციო პროექტების მონაცემთა ბაზის განხორციელების საერთაშორისო მეთოდოლოგია. დაარქივებული 2011-07-26 საიტზე Wayback Machine. უკრაინა (ხარკოვის სამშენებლო და არქიტექტურის სახელმწიფო ტექნიკური უნივერსიტეტი) დაარქივებული 2011-07-26 საიტზე Wayback Machine. . . . უკრაინის ხის ეკლესიების რესტავრაციისა და კონსერვაციის აქტუალური პრობლემები
- როტოფი, ბასილი. რწმენის ძეგლები: უკრაინული ეკლესიები მანიტობაში. მანიტობის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, 1990 წ.
- შჩერბაკივსკი, დანილო. Ukraïnsʹmystetstvo/L'art de l'Ukraïne. კიევ : პრაჰა : Ukraïnskyĭ hromadskyí vydavnychyĭ fond, 1913 წ. .
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Churches lost in Lviv Region. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-12-14. ციტირების თარიღი: 2022-05-25.
- ↑ 2.0 2.1 Guards for a temple. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2010-12-04. ციტირების თარიღი: 2022-05-25.