ჩამდოს ბრძოლა

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ჩამდოს ბრძოლა

ჩინეთის სახალხო-განმათავისუფლებელი არმიის ჯარისკაცები ბრძოლამდე მდინარე მეკონგის გადაკვეთისას.
თარიღი 6-24 ოქტომბერი, 1950
მდებარეობა ჩამდო, ტიბეტი, კამი (ამჟამად ტიბეტის ავტონომიური რეგიონი, ჩინეთი)
31°08′14″N 97°10′39″E / 31.1372° ჩ. გ. 97.1775° ა. გ. / 31.1372; 97.1775კოორდინატები: 31°08′14″N 97°10′39″E / 31.1372° ჩ. გ. 97.1775° ა. გ. / 31.1372; 97.1775
შედეგი ჩინეთის გამარჯვება
მხარეები
ტიბეტის დროშა დამოუკიდებელი ტიბეტი ჩინეთის დროშა ჩინეთი
მეთაურები
ტიბეტის დროშა ნგაპოი ნგავანგ ჯიგმე  (ტყვე)[1]
ტიბეტის დროშა ლჰალუ ტსევანგ დორჯე[2] 		ჩინეთის დროშა ლიუ ბოჩენგი
ჩინეთის დროშა დენ სიაოპინი
ჩინეთის დროშა ჭანგ გუოხუა
ჩინეთის დროშა ფან მინგი
ძალები
8500 მებრძოლი[3] 40 000 მებრძოლი[4][5]
დანაკარგები
180 გარდაცვლილი და დაშავებული[6][7][8]
~3,000 ტყვე

3341 გარდაცვლილი, დაჭრილი, დანებებული, დაჭერილი, და გაქცეული (ჩინეთის გამოთვლებით)[2]

114 გარდაცვლილი და დაშავებული[6]

ჩამდოს ბრძოლა (ან ქამდო ; ჩინ.: 昌都战役) — 1950 წლის 6-24 ოქტომბერში მიმდინარე ბრძოლა.[9] [10] ჩამდოს ბრძოლა იყო ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის სამხედრო კამპანია დე ფაქტო დამოუკიდებელი ტიბეტისგან ჩამდოს რეგიონის ასაღებად.[11] [12] კამპანიის შედეგი იყო ჩამდოს დაპყრობა და ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის მიერ ტიბეტის ანექსია.

ფონი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კამი ტიბეტის სასაზღვრო რეგიონი იყო. ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის დაარსებამდე ის დაახლოებით ემთხვეოდა ჩინეთის სიკანგის პროვინციას კუომინტანგის მეთაურობით. მისი დასავლეთი ნახევარი ცნობილია როგორც ჩამდო.

კამის ტიბეტელები და ლჰასას ტიბეტელები ერთმანეთს ზიზღით ეპყრობოდნენ, ზოგიერთ შემთხვევაში კამელებს ლჰასას მმართველობას ჩინეთის მმართველობა ერჩივნათ, რის გამოც კამელები ჩინურ ძალებს თავდაპირველად ნაკლებ წინააღმდეგობას უწევდნენ.[13] ანალოგიურად, ცინგხაის (ამდოს პროვინცია) ტიბეტელები თვლიან ცენტრალური ტიბეტის ტიბეტელებს (საკუთრივ ტიბეტი, რომელსაც მართავენ დალაი-ლამები ლჰასადან) განსხვავებულად და ამაყობენ იმითაც, რომ მათ არ მართავდნენ ლჰასადან ტიბეტის იმპერიის დაშლის შემდეგ.

პანდაცანგის კლანის მსგავსი კამელები ხელმძღვანელობდნენ აჯანყებებს ლჰასასგან ავტონომიის მოსაპოვებლად. ამის გამო ჩინელი კომუნისტები მათ პოტენციურ რევოლუციურ მოკავშირეებად თვლიდნენ. 1950 წლის იანვარში, კომუნისტებმა ოფიციალურად შესთავაზეს დახმარება პანდაცანგებს საქმეში, იმის სანაცვლოდ, რომ ისინი „ტიბეტის განთავისუფლების“ დროს არ იაქტიურებდნენ, მაგრამ ძმებმა პანდაცანგებმა გადაწყვიტეს გაეგზავნათ ჯორჯ პატერსონი ინდოეთში ალტერნატიული დახმარების მისაღებად.[14] პანდაცანგ რაპგამ, ტიბეტის გაუმჯობესების პარტიის პრო-კუომინტანგელმა ლიდერმა, ასევე შესთავაზა ლჰასას მიერ დანიშნულ ჩამდოს გუბერნატორს, ნგაბო ნგავანგ ჯიგმეს, კამელი მებრძოლების დახმარება ტიბეტის მთავრობის მიერ კამის ადგილობრივი დამოუკიდებლობის აღიარების სანაცვლოდ. ნგაბომ უარი თქვა შეთავაზებაზე.

მოლაპარაკებები ლჰასასთან[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1950 წლის 7 მარტს ტიბეტის სამთავრობო დელეგაცია ჩავიდა კალიმპონგში ახლად გამოცხადებულ ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკასთან დიალოგის დასაწყებად, რაც მიზნად ისახავდა გარანტიების უზრუნველყოფას, რომ ჩინეთი პატივს სცემდა ტიბეტის „ტერიტორიულ მთლიანობას“, სხვა საკითხებთან ერთად. დიალოგი გადაიდო, რადგან ტიბეტის, ინდოეთის, ბრიტანეთისა და ჩინეთის დელეგაციები მოლაპარაკების ადგილზე ვერ შეთანხმდნენ.

ტიბეტის დელეგაცია საბოლოოდ შეხვდა ჩინეთის ელჩს გენერალ იუან ჭონგსიანს დელიში, 1950 წლის 16 სექტემბერს. იუანმა წარადგინა სამპუნქტიანი წინადადება, რომლის მიხედვითაც ტიბეტი ჩაითვლებოდა ჩინეთის ნაწილად, რომ ჩინეთი იქნებოდა პასუხისმგებელი ტიბეტის დაცვაზე და რომ ჩინეთი გააკონტროლებდა ტიბეტის ვაჭრობასა და საგარეო ურთიერთობებს. უარი გამოიწვევდა ჩინეთის მიერ ტიბეტის დაპყრობას. ტიბეტელებმა აიღეს ვალდებულება შეენარჩუნებინათ ურთიერთობა ჩინეთსა და ტიბეტს შორის, და მათმა მთავარმა დელეგატმა, ცეპონ შაკაბპამ, 19 სექტემბერს, რეკომენდაცია გაუწია თანამშრომლობას (მაგრამ გარკვეული პირობებით). ამტკიცებდნენ, რომ ჩინეთის ჯარების განლაგება არ იყო საჭირო ტიბეტში, რადგან მას საფრთხე არ ემუქრებოდა და ინდოეთის ან ნეპალის მიერ თავდასხმის შემთხვევაში შეეძლო ჩინეთის სამხედრო დახმარებისთვის მიემართათ.

აღმოსავლეთ ხამის შემოჭრა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დასავლეთ კამი და აღმოსავლეთი კამი გამოყოფილია ლურჯი ხაზით სიმლას კონვენციის რუკაზე

ჩინეთის სამოქალაქო ომში კუომინტანგის ძირითადი ძალების დამარცხების შემდეგ, ჩინეთის სახალხო-განმათავისუფლებელი არმიამ (PLA) ყურადღება მიაპყრო ჩინეთის რესპუბლიკის ტერიტორიებს შიდა ზონაში. აღმოსავლეთი კამი ეკავათ ჩინელებს. იგი იყო კარიბჭე ტიბეტის რაიონებისკენ. ჩინეთის მე-18 არმიამ ჩამოაყალიბა რაზმი, რომელიც მიიწევდა ტიბეტისკენ. 52-ე დივიზია რაზმის მთავარი ძალა იყო. რაზმი იაანში 1950 წლის 12 თებერვალს ჩავიდა. მარტში სახალხო განმათავისუფლებელი არმია ჩავიდა კანგდინგში (ტაჩინლუ). აპრილის შუა რიცხვებისთვის მე-18 არმიის მინიმუმ 30 000 მებრძოლი გადიოდა კანგდინგში. 10 000 ტიბეტელი დაეხმარა მათ კანგდინგიდან გარზემდე (კანძემდე) გზის აშენებაში, რომელიც დასრულდა აგვისტოში. მე-18 არმია შეიკრიბა გარზეში 30 ივლისს (მათი შტაბი იყო სინლონგში) და შევიდა ლიტანგში აღმოსავლეთიდან. ცინგჰაის საკავალერიო რაზმი გიეგუში შევიდა 22 ივლისს. ამ გზით ჩინეთის არმიამ ჩრდილოეთ და სამხრეთ ფლანგებიდან მოუარა ჩამდოს.[15]

1950 წლის ივნისში ჩინეთის და ტიბეტის არმია პირველად შეებრძოლნენ ერთმანეთს დენგკეში. დენგკე მდებარეობს გარზედან იუშუსკენ მიმავალი მთავარი გზის გვერდით, ჩამდოდან ჩრდილო-აღმოსავლეთით დაახლოებით 160 კილომეტრში. ჩამდოს ყოფილმა გუბერნატორმა ლჰალუ ცევანგ დორჯემ იქ რადიოსადგური შექმნა. სახალხო განმათავისუფლებელმა არმიამ მიაგნო რადიოსიგნალების წყაროს და დაიწყო დარბევა მდინარე ჯინშაზე და გაანადგურა რადიოსადგური. ორი კვირის შემდეგ, 800-მა კამელმა (მათ შორის 300 ბერი იყო) დაარბია დენგკე და მოკლა ჩინეთის არმიის 600 ჯარისკაცი.[16] საბოლოოდ, ჩინეთის არმიამ მოახერხა აღმოსავლეთ კამის ოკუპაცია.[17]

ჩამდოს ბრძოლა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

თვეების წარუმატებელი მოლაპარაკებების,[12] ლჰასას მცდელობების უზრუნველეყო უცხოური მხარდაჭერა და დახმარება, [18] და ჩინეთისა და ტიბეტის მიერ ჯარების მობილიზაციის შემდეგ[19], [20] ჩინეთის არმიამ გადალახა მდინარე ძინშა 1950 წლის 6 ან 7 ოქტომბერს, გადაკვეთა დე ფაქტო საზღვარი ხუთ ადგილას და გადავიდა ლჰასას მიერ კონტროლირებად ჩამდოში.[21][22]

ჩინეთის არმიის ორმა ქვედანაყოფმა სწრაფად დაიკავა სასაზღვრო ქალაქი ჩამდო 19 ოქტომბრისთვის, ამ დროისთვის 114 ჩინელი ჯარისკაცი და 180 ტიბეტელი ჯარისკაცი დაიღუპა ან დაიჭრა. ჩამდოს გუბერნატორი და ტიბეტის ჯარების მეთაური, ნგაბო ნგავანგ ჯიგმე, დანებდა თავის 2700 კაცთან ერთად. 1962 წელს, ჭანგ გუოხუა ამტკიცებდა, რომ „მტრის 5738 ჯარისკაცი „ლიკვიდირებულია“, 5700-ზე მეტი „განადგურდა“ და „3000-ზე მეტი“ მშვიდობიანად ჩაბარდა.[23] აქტიური საომარი მოქმედებები შემოიფარგლებოდა სასაზღვრო ტერიტორიით, რომელსაც აკონტროლებდა ლჰასა მდინარე სალვეინის ჩრდილო-აღმოსავლეთით და 96-ე მერიდიანის აღმოსავლეთით. [24]

დალაი ლამას თქმით, ჩინეთის არმიას არ დაურბევია მშვიდობიანი მოსახლეობა.[25]

ჩამდოს დაკავებით, ჩინეთმა ჩათვალა, რომ მიზანი მიღწეული იყო, ცალმხრივად შეწყვიტა საომარი მოქმედებები,[26] გაგზავნა ნგაბო ლჰასაში მოლაპარაკების პირობების გასამეორებლად და დაელოდა ტიბეტის წარმომადგენლების პასუხს და პეკინში დელეგატების ვიზიტს.[27]

21 ოქტომბერს ლჰასამ თავის დელეგაციას დაავალა სასწრაფოდ გამგზავრება პეკინში ჩინეთის მთავრობასთან კონსულტაციებისთვის და სამიდან მხოლოდ პირველი დებულების მიღება, თუ დალაი ლამას სტატუსი გარანტირებული იქნებოდა. მოგვიანებით, მაჰაკალას ექვსხელიანი ღვთაებების წინაშე მკითხაობის შემდეგ, ლჰასამ პირველი წინადადებაც გააუქმა. წინასწარმეტყველების მიხედვით, ჩინეთის მოთხოვნებზე დათანხმების შემდეგ ტიბეტი უცხოელთა ბატონობის ქვეშ იქნებოდა.[28] [29] [30]

24 ოქტომბერს ყველა სამხედრო ოპერაცია დასრულდა.

შედეგი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მას შემდეგ, რაც ჩამდოს ბრძოლაში დამარცხების შესახებ ცნობამ ლჰასაში მიაღწია, რეგენტი ნგავანგ სუნგრაბ თუტობი გადადგა და XIV დალაი ლამა ავიდა ტახტზე. 1951 წლის თებერვალში ნგაბოს ხელმძღვანელობით, ტიბეტის ხუთი სრულუფლებიანი წარმომადგენელი გაეგზავნა პეკინში, რათა მოლაპარაკებები დაეწყოთ ჩინეთის მთავრობასთან. 1951 წლის აპრილის ბოლოს, ტიბეტის ქაშაგის დელეგაცია გაემგზავრა პეკინში სამშვიდობო მოლაპარაკებების დასასრულებლად, ისევ ნგაბოს ხელმძღვანელობით. ნგაბო შემდგომში ჩინეთის არმიასა და ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის მთავრობაში მაღალ წოდებებს იკავებდა. საბოლოოდ, მხარეებს შორის გაფორმდა ჩვიდმეტპუნქტიანი შეთანხმება.

დატყვევებულთა გათავისუფლების შემდეგ, ჩინურმა მაუწყებლებმა პირობა დადეს, რომ თუ ტიბეტი „მშვიდობიანად გათავისუფლდებოდა“, ტიბეტის ელიტას არ ჩამოერთმეოდათ მათი პოზიციები და ძალაუფლება. [31]

კამის ზოგიერთმა მებრძოლმა გააგრძელა წინააღმდეგობა. ადგილობრივი მეომრები მოგვიანებით გაერთიანდნენ საერთო მიზნის ქვეშ და, შესაბამისად, CIA-ს დახმარებით ჩამოყალიბდა ჩუში განგდრუკი. [32]

თანამედროვე ავტორის მელვინ გოლდშტეინის თქმით, კამპანია მიზნად ისახავდა ლჰასას არმიის მიერ ოკუპირებული ჩამდოს ხელში ჩაგდებას, ლჰასას მთავრობის დემორალიზებას და ზეწოლას, რათა ტიბეტის წარმომადგენლები დათანხმებულიყვნენ პეკინში მოლაპარაკებებზე და ხელი მოეწერათ ისეთ პირობებზე, რომლებიც აღიარებდნენ ჩინეთის სუვერენიტეტს ტიბეტზე. [33]

იხილეთ ასევე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  • Feigon, Lee. Demystifying Tibet: Unlocking the Secrets of the Land of Snows (1996) Ivan R. Dee Inc. ISBN 1-56663-089-4.
  • Ford, Robert. Wind Between The Worlds The extraordinary first-person account of a Westerner's life in Tibet as an official of the Dalai Lama (1957) David Mckay Co., Inc.
  • Goldstein, Melvyn C. A History of Modern Tibet, Volume 1: 1913–1951: The Demise of the Lamaist State (1989) University of California Press. ISBN 978-0-520-06140-8.
  • Goldstein, Melvyn C. A History of Modern Tibet, Volume 2: The Calm Before the Storm 1951–1955 (2007) University of California Press. ISBN 978-0-520-24941-7.
  • Goldstein, Melvyn C. The Snow Lion and the Dragon: China, Tibet, and the Dalai Lama (1997) University of California Press. ISBN 0-520-21254-1.
  • Grunfeld, A. Tom. The Making of Modern Tibet (1996) East Gate Book. ISBN 978-1-56324-713-2.
  • Knaus, Robert Kenneth. Orphans of the Cold War: America and the Tibetan Struggle for Survival (1999) PublicAffairs . ISBN 978-1-891620-18-8.
  • Laird, Thomas. The Story of Tibet: Conversations with the Dalai Lama (2006) Grove Press. ISBN 0-8021-1827-5.
  • Shakya, Tsering. The Dragon In The Land Of Snows (1999) Columbia University Press. ISBN 0-231-11814-7.
  • Robert W. Ford Captured in Tibet, Oxford University Press, 1990, ISBN 978-0-19-581570-2.

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ Mackerras, Colin. Yorke, Amanda. The Cambridge Handbook of Contemporary China. [1991]. Cambridge University Press. ISBN 0-521-38755-8. p.100.
  2. ↑ 2.0 2.1 Goldstein, Melvyn C. (1991) A history of modern Tibet, 1913-1951, the demise of the lamaist state. University of California Press, გვ. 639. 
  3. ↑ Freedom in Exile: The Autobiography of the Dalai Lama, Tenzin Gyatso 14th Dalai Lama, London: Little, Brown and Co, 1990 ISBN 0-349-10462-X
  4. ↑ Laird 2006 p.301.
  5. ↑ Shakya 1999, p.43
  6. ↑ 6.0 6.1 Jiawei Wang et Nima Gyaincain, The historical Status of China's Tibet, China Intercontinental Press, 1997, p.209 (see also The Local Government of Tibet Refused Peace Talks and the PLA Was Forced to Fight the Qamdo Battle, china.com.cn): "The Qamdo battle thus came to a victorious end on 24 October, with 114 PLA soldiers and 180 Tibetan troops killed or wounded."
  7. ↑ Shakya 1999, p.45. Shakya also quotes PRC sources reporting 5738 enemy troops "liquidated" and over 5700 "destroyed". Shakya does not provide an estimate of PRC casualties.
  8. ↑ Feigon 1996, p.144.
  9. ↑ „Chinese Reds Promise the 'Liberation' of Tibet“. The New York Times. 3 September 1949.
  10. ↑ NOTE: The exiled Tibetan government in India calls The battle the "...invasion of Tibet by the People's Liberation Army of China," see Tibet: Proving Truth From Facts.
  11. ↑ Tsering Shakya, Dragon in The Land of Snows: The History of Modern Tibet since 1947, Random House, 2012, Google e-book: "Tibet had never received de jure recognition from any state; in any case such recognition would be disputed not only by Beijing but also by the nationalist regime in Taiwan.
  12. ↑ 12.0 12.1 Shakya 1999 pp.28–32.
  13. ↑ Arpi, Claude. The Karma of Tibet გვ. 97–98. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 სექტემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 24 April 2014
  14. ↑ (2014) Tibet: An Unfinished Story. Oxford University Press, გვ. 89. ISBN 978-0-19-936836-5. 
  15. ↑ (2005) {{{title}}}. 
  16. ↑ (2005) Buddha's warriors: the story of the CIA-backed Tibetan freedom fighters, the Chinese invasion, and the ultimate fall of Tibet. Penguin Books. ISBN 0144001047. 
  17. ↑ Orphans of the Cold War : America and the Tibetan struggle for survival. PublicAffairs. ISBN 1891620185. 
  18. ↑ Shakya 1999 p.12,20,21
  19. ↑ Feigon 1996 p.142.
  20. ↑ Sam van Schaik, Tibet.
  21. ↑ Melvin C. Goldstein, A History of Modern Tibet: The Calm Before the Storm: 1951–1955, University of California Press, 2009, Vol.2,p.48.
  22. ↑ Shakya 1999 p.32 (6 Oct).
  23. ↑ Survey of China Mainland Press, no. 2854 p.5,6
  24. ↑ Shakya 1999 map p.xiv
  25. ↑ Laird 2006 p.305.
  26. ↑ Goldstein 1997 p.45
  27. ↑ Shakya 1999 p.49
  28. ↑ Shakya 1999 pp.27–32 (entire paragraph).
  29. ↑ W. D. Shakabpa,One hundred thousand moons, BRILL, 2010 trans.
  30. ↑ Melvin C. Goldstein, A History of Modern Tibet: The Calm Before the Storm: 1951–1955, Vol.2, ibid.pp.41–57.
  31. ↑ Laird, 2006 p.306.
  32. ↑ Knaus, John Kenneth (2008). Orphans of the Cold War: America and the Tibetan Struggle for Survival. PublicAffairs, გვ. 71. ISBN 978-0786724031. [მკვდარი ბმული]
  33. ↑ Melvin C. Goldstein, A History of Modern Tibet, vol.2, pp.48–9.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ჩამდოს_ბრძოლა&oldid=4578639“-დან