მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
შპინელები (გერმ. Spinell ), შპინელიდები — ჟანგეულების კლასის მინერალთა ჯგუფი. ზოგადი ქიმიური ფორმულაა
AB
2
O
4
{\displaystyle {\ce {AB2O4}}}
, სადაც
A
{\displaystyle {\ce {A}}}
—
Mg
2
+
{\displaystyle {\ce {Mg^{2+}}}}
,
Zn
2
+
{\displaystyle {\ce {Zn^{2+}}}}
,
Mn
2
+
{\displaystyle {\ce {Mn^{2+}}}}
,
Fe
2
+
{\displaystyle {\ce {Fe^{2+}}}}
,
Co
2
+
{\displaystyle {\ce {Co^{2+}}}}
,
Ni
2
+
{\displaystyle {\ce {Ni^{2+}}}}
,
B
−
Al
3
+
{\displaystyle {\ce {B - Al^{3+}}}}
,
Fe
3
+
{\displaystyle {\ce {Fe^{3+}}}}
,
Cr
3
+
{\displaystyle {\ce {Cr^{3+}}}}
,
Mn
4
+
{\displaystyle {\ce {Mn^{4+}}}}
,
Ti
4
+
{\displaystyle {\ce {Ti^{4+}}}}
,
V
3
+
{\displaystyle {\ce {V^{3+}}}}
,
B
{\displaystyle {\ce {B}}}
კატიონის მიხედვით შპინელებში გამოყოფენ ალუმინშპინელებს [საკუთრივ შპინელი —
MgAl
2
O
4
{\displaystyle {\ce {MgAl2O4}}}
, პერცინიტი —
FeAl
2
O
4
{\displaystyle {\ce {FeAl2O4}}}
, გალაქსიტი — (
Mn
{\displaystyle {\ce {Mn}}}
,
Fe
{\displaystyle {\ce {Fe}}}
,)
Al
2
O
4
{\displaystyle {\ce {Al2O4}}}
, განიტი —
ZnAl
2
O
4
{\displaystyle {\ce {ZnAl2O4}}}
]; ფერიშპინელებს (მაგნეტიტი , ფრანკლინიტი —
ZnFe
2
O
4
{\displaystyle {\ce {ZnFe2O4}}}
, მაგნიუმფერიტი —
MgFe
2
O
4
{\displaystyle {\ce {MgFe2O4}}}
, იაკობსიტი —
MnFe
2
O
4
{\displaystyle {\ce {MnFe2O4}}}
, ტრევორიტი —
NiFe
2
O
4
{\displaystyle {\ce {NiFe2O4}}}
); ქრომშპინელიდები ქრომიტი —
FeCr
2
O
4
{\displaystyle {\ce {FeCr2O4}}}
, აგნიუმქრომიტი — (
Mg
{\displaystyle {\ce {Mg}}}
,
Fe
{\displaystyle {\ce {Fe}}}
)
Cr
2
O
4
{\displaystyle {\ce {Cr2O4}}}
, ქრომპიკოტიტი — (
Mg
{\displaystyle {\ce {Mg}}}
,
Fe
{\displaystyle {\ce {Fe}}}
) (
Cr
{\displaystyle {\ce {Cr}}}
,
Al
{\displaystyle {\ce {Al}}}
)
O
4
2
{\displaystyle {\ce {_2O4}}}
და ალუმინქრომიტი —
Fe
{\displaystyle {\ce {Fe}}}
(
Cr
{\displaystyle {\ce {Cr}}}
,
Al
{\displaystyle {\ce {Al}}}
)
O
4
2
{\displaystyle {\ce {_2O4}}}
]; ტიტანშპინელებს (ულვოშპინელი
Fe
2
TiO
4
{\displaystyle {\ce {Fe2TiO4}}}
და მისი მაგნიუმიანი ანალოგი —
Mg
2
TiO
4
{\displaystyle {\ce {Mg2TiO4}}}
); ვანადიუმშპინელებს (კულსონიტი —
FeV
2
O
4
{\displaystyle {\ce {FeV2O4}}}
) და მანგანშპინელებს (ჰაუსმანიტი , ჰეტეროლითი —
ZnMn
2
O
4
{\displaystyle {\ce {ZnMn2O4}}}
და სხვა).
შპინელებში ხშირია იზომორფიზმის მოვლენები. კრისტალდება კუბურ სინგონიაში. აქვს ოქტაედრული კრისტალები, ცვალებადი ფერისაა (დამოკიდებულია კატიონზე). სიმაგრე მინერალოგიური სკალით 5–8, სიმკვრივე 2500–8500 კგ/მ³ წამოიქმნება მაღალტემპერატურული პროცესების დროს. გამოფიტვისადმი მდგრადია — გროვდება ქვიშრობებში. შპინელებს იყენებენ როგორც
Cr
{\displaystyle {\ce {Cr}}}
-ის,
Fe
{\displaystyle {\ce {Fe}}}
-ის,
Mn
{\displaystyle {\ce {Mn}}}
-ის,
Ti
{\displaystyle {\ce {Ti}}}
-ის,
Zn
{\displaystyle {\ce {Zn}}}
-ის მადნებს, აგრეთვე კერამიკულ წარმოებაში. წითელი შპინელი — ლალი პირველი კლასის ძვირფასი ქვაა. შპინელებს განეკუთვნება აგრეთვე ხელოვნურად მიღებული ფერიტები .