კირტიპურის ბრძოლა
| კირტიპურის ბრძოლა | |||
|---|---|---|---|
 ხმლები კირტიპურის ბრძოლიდან ბაგჰ ბჰაირავას ტაძარზე | |||
| თარიღი | 1767 | ||
| მდებარეობა | კირტიპური | ||
| შედეგი | გორხის სამეფოს გამარჯვება | ||
| მხარეები | |||
| |||
კირტიპურის ბრძოლა ( ნეპალური ბჰასა: कीर्तिपुरयाउ युद्ध) — 1767 წელს გორხის სამეფო ნეპალის დაპყრობის დროს შეიჭრა კირტიპურში, კატმანდუს ხეობაში და გაიმართა ბრძოლა კირტიპურისათვის. [1] [2] იმ დროისათვის კირტიპურში იყო 800 სახლი, ქალაქს ჰქონდა გალავანი და ეკუთვნოდა ლალიტპურის სამეფოს.[3]
ბრძოლა გაიმართა ხეობაში მაცხოვრებელ ნევარებსა და შემოჭრილ ხასას/გორხის სამეფოს მებრძოლებს შორის. ეს იყო გადამწყვეტი მომენტი გორხის მეფის პრითვი ნარაიან შაჰის მიერ წამოწყებულ ომში ნეპალის დასაპყრობად. შედეგად მან დაიმორჩილა ხეობის დანარჩენი ნაწილი.[4] [5] და დასრულდა ნევარის მმართველობა. [6]
ბლოკადა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
გორხალებს სურდათ კატმანდუს ხეობის დაპყრობა მისი მდიდარი კულტურის, ვაჭრობის, მრეწველობისა და სოფლის მეურნეობის გამო.[7] 1736 წელს გორხის მეფე ნარა ბჰუპალ შაჰმა დაიწყო შეტევა ნუვაკოტზე, სასაზღვრო ქალაქსა და ციხესიმაგრეზე ხეობის ჩრდილო-დასავლეთით. მისი ჯარები სასტიკად დამარცხდნენ.[8]
მისი ვაჟი პრითვი ნარაიან შაჰი გამეფდა 1742 წელს და განაგრძო დაპყრობითი ბრძოლები.[9] [10] დარწმუნებული იყო, რომ კატმანდუს ძალით ვერ აიღებდა, ამიტომ ცდილობდა დაემორჩილებინა ხეობა მისი სავაჭრო და მიწოდების ხაზების ჩახშობით. მისმა ძალებმა დაიკავეს სტრატეგიული უღელტეხილები მიმდებარე ბორცვებში და ჩახერგეს სასიცოცხლო სავაჭრო კავშირები ტიბეტთან და ინდოეთთან.
1744 წელს მან აიღო ნუვაკოტი. შედეგად, გზა გაეხსნა ნეპალს და შეწყდა ვაჭრობა ტიბეტთან, რადგან ის ტრანს-ჰიმალაის სავაჭრო გზაზე იყო.[11] 1762 და 1763 წლებში გორხალებმა დასავლეთიდან, სამხრეთიდან და აღმოსავლეთიდან კატმანდუს ხეობას შემოარტყეს საკუთარი ძალაუფლება. [12]
შიმშილის გამოწვევის მიზნით, მან მოაწყო ბლოკადა, რომელიც ხელს უშლიდა მარცვლეულის ხეობაში გადასვლას. [13] ხანგრძლივმა ალყამ აიძულა კატმანდუს მეფე დახმარებისთვის მიემართა ბრიტანეთის ოსტინდოეთის კომპანიისთვის. 1767 წლის აგვისტოში, კაპიტანმა ჯორჯ კინლოხი ბრიტანულ ძალებს ხეობისკენ გაუძღვა, რათა გადაერჩინა ალყაში მოქცეული მოსახლეობა. [14] მან მიაღწია კატმანდუს და დაიპყრო სიმაგრეები სინდულისა და ჰარიჰარპურში, მაგრამ გორხალები გზაზე დაესხნენ თავს და უკან დაიხიეს. [15]
პირველი თავდასხმა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
გორხალებმა დააფუძნეს ბაზა დაჰაჩოკზე, ბორცვზე, ხეობის დასავლეთ ზღურბლზე, საიდანაც მათ იერიში მიიტანეს კირტიპურზე. ისინი შეიარაღებულნი იყვნენ ხმლებით, მშვილდ-ისრებით და მუშკეტებით. [16]
1757 წელს პირველი იერიშის დროს გორხის ჯარი სასტიკად დაშავდა. როდესაც ისინი კირტიპურისკენ მიიწევდნენ, ნევარები მათ შესახვედრად წავიდნენ კაჯი დანუვანტას მეთაურობით. ორი ძალა იბრძოდა კირტიპურის ჩრდილო-დასავლეთით მდებარე ტიანგლა ფანტის დაბლობზე. ნევარები იცავდნენ თავიანთ ქალაქს. გორხის სარდალი კალუ პანდე მოკლეს, თავად გორხის მეფე კი ძლივს გადაურჩა სიკვდილს. [17]
მეორე თავდასხმა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
კირტიპურის ძალის გამოყენების გზით აღების იმედი არ ჰქონდა, ამიტომ შაჰმა მოაწყო ბლოკადა, რათა მოსახლეობა შიმშილით დაემორჩილებინა. [18] მაგრამ ნევარებმა გაუძლეს ბლოკადას.
1764 წელს შაჰმა უბრძანა თავის ჯარებს მეორედ დასხმოდნენ თავს ქალაქს. გორხალები ღამით თავს დაესხნენ შაჰის ძმის სურუპარატნას მეთაურობით. კირტიპურელებმა კვლავ გააქციეს გორხალები. ბრძოლაში სურპრატაპს ისარი მოარტყეს თვალში და დაბრმავდა.
მესამე თავდასხმა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1767 წელს გორხის მეფემ გაგზავნა თავისი ჯარი კირტიპურზე მესამე შეტევის განსახორციელებლად სუპრატაპის მეთაურობით. ამის საპასუხოდ, მალას კონფედერაციის სამი მეფე შეუერთდა ძალებს და გაგზავნეს ჯარები კირტიპურის რელიეფისკენ, მაგრამ მათ ვერ შეძლეს გორხალების განდევნა თავიანთი პოზიციებიდან. ლალიტპურის აზნაური, სახელად დანუვანტა, შაჰის მხარეზე გადავიდა და გორხალები მუხანათურად შეუშვეს ქალაქში.
ქალაქის ჩაბარების შემდეგ შაჰმა ბრძანა მცხოვრებთათვის ყურები და ცხვირი მოეჭრათ. ეს ინციდენტი მოხსენებულია კაპუცინი თვითმხილველი ბერების ჩვენებებში და დასტურდება სულ მცირე ორ ნეპალურ წყაროში. ისტორიკოს ჯონ უელპტონის თქმით, კაპუცინებს ჰქონდათ მიზეზი, რომ არ მოსწონებოდათ შაჰი, მაგრამ ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ისინი შეთხზავდნენ ტყუილს ამ ინციდენტის შესახებ. [19]
იხილეთ აგრეთვე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Nepalese Army | नेपाली सेना. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-11-19. ციტირების თარიღი: 2023-01-22.
- ↑ History of Nepal: Unification Campaign of Prithvi Narayan Shah. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-12-01. ციტირების თარიღი: 2023-01-22.
- ↑ Account of the Kingdom of Nepal. Page 308.
- ↑ Kirkpatrick, Colonel (1811). An Account of the Kingdom of Nepaul. London: William Miller. Pages 381-385.
- ↑ Giuseppe, Father. (1799)Account of the Kingdom of Nepal. Asiatick Researches. London: Vernor and Hood. ციტირების თარიღი: 16 October 2012 Pages 316-319.
- ↑ Waller, Derek J. (2004). The Pundits: British Exploration Of Tibet And Central Asia. University Press of Kentucky.
- ↑ Raj, Yogesh (2012). Expedition to Nepal Valley: The Journal of Captain Kinloch (August 26-October 17, 1767). Jagadamba Prakashan.
- ↑ Northey, William Brook and Morris, Charles John (1928). The Gurkhas: Nepal-Their Manners, Customs and Country. Asian Educational Services. ISBN 978-81-2061577-9. Pages 30-31.
- ↑ Stiller, Ludwig F. (1968). Prithwinarayan Shah in the light of Dibya Upadesh. Catholic Press, გვ. 39.
- ↑ Singh, Nagendra Kr (1997). Nepal: Refugee to Ruler: A Militant Race of Nepal. APH Publishing, გვ. 125.
- ↑ Singh, Nagendra Kr (1997). Nepal: Refugee to Ruler: A Militant Race of Nepal. APH Publishing, გვ. 112. ISBN 978-81-7024847-7.
- ↑ Raj, Yogesh (2012). Expedition to Nepal Valley: The Journal of Captain Kinloch (August 26-October 17, 1767). Jagadamba Prakashan, გვ. 5. ISBN 978-9937-85180-0.
- ↑ Giuseppe, Father (1799). Account of the Kingdom of Nepal. London: Vernor and Hood, გვ. 317.
- ↑ Chatterji, Nandalal (1939). Verelst's Rule in India. Indian Press, გვ. 21.
- ↑ Raj, Yogesh (2012). Expedition to Nepal Valley: The Journal of Captain Kinloch (August 26-October 17, 1767). Kathmandu: Jagadamba Prakashan.
- ↑ Vansittart, Eden (1896). Notes on Nepal. Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-0774-3. Page 34.
- ↑ Majupuria, Trilok Chandra (March 2011). „Kirtipur: The Ancient Town on the Hill“. Nepal Traveller. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 November 2015. ციტირების თარიღი: 18 October 2012.
- ↑ Raj, Yogesh (2012). Expedition to Nepal Valley: The Journal of Captain Kinloch (August 26-October 17, 1767). Kathmandu: Jagadamba Prakashan. ISBN 978-9937-85180-0.
- ↑ Whelpton, John (2005). A History of Nepal. Cambridge University Press, გვ. 38.