ზაკარპატიის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი

ზაკარპატიის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი
48°37′00″ ჩ. გ. 22°19′00″ ა. გ.
დაარსდა	1945
ქვეყანა	უკრაინა
მდებარეობა	უჟჰოროდი
ოფიციალური საიტი	zkmuseum.com

ლეგოცკის სახელობის ზაკარპატიის საოლქო მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი — ისტორიის, ეთნოგრაფიისა და ზოგადად, კულტურის ძეგლების უდიდესი კოლექცია უკრაინის ზაკარპატიაში, განთავსებული უჟგოროდის ციხესიმაგრეში (ზაკარპატიის ოლქი, უკრაინა).

ისტორია

მუზეუმი დაარსდა 1945 წელს, როგორც უკრაინის ზაკარპატიის სახალხო მუზეუმი, 1946 წლიდან ატარებს ამჟამინდელ სახელწოდებას — „ლეგოცკის სახელობის ზაკარპატიის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი“. მისი კოლექცია შეიკრიბა 1929 წელს დაარსებული უჟჰოროდის ზემსკის მუზეუმიდან და რეგიონის სხვა სამუზეუმო ცენტრებიდან. 1947 წლიდან ზაკარპატიის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი განთავსებულია უჟჰოროდის ციხესიმაგრეში. (XIII საუკუნის ხუროთმოძღვრების ძეგლი). 1950 წლიდან დაწესებულებაში შედიოდა ლეგოცკის მუკაჩევოს მუზეუმი.

მუზეუმის სტრუქტურა ფილიალების უფლებების საფუძველზე მოიცავს: უკრაინის სახალხო მხატვრების ფიოდორ მანაილოსა და ანდრეი კოცკას მემორიალურ სახლ-მუზეუმებს.

მუზეუმში 1991 წლიდან ფუნქციონირებს „კარპატების ხალხური მუსიკალური კულტურის შესწავლის ცენტრი“.

ზაკარპატიის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმს სახელმწიფო სტატუსი მიენიჭა უკრაინის დამოუკიდებლობის დროს — მინისტრთა კაბინეტის 2000 წლის 2 თებერვლის №209 დადგენილების შესაბამისად. დაწესებულება შედის მუზეუმების სიაში, რომლებიც ინახავენ სამუზეუმო კოლექციებს და ექსპონატებს, რომლებიც სახელმწიფო საკუთრებაა და ეკუთვნის უკრაინის სახელმწიფოს სამუზეუმო ფონდს. ამავე დადგენილებამ დაამტკიცა დაწესებულების სტრუქტურა: ზაკარპატიის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი (კაპიტულნას ქუჩა 33, უჟგოროდი 294000)

• ი. ბოკშაის სახელობის ზაკარპატიის ხელოვნების მუზეუმი (3 ჟუპანატსკას ქ. 3. უჟგოროდი 294000) — ფილიალის უფლებით.
• განყოფილებები:
  • ჰუსტის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი (პიროგოვის ქ. 1 ჰუსტი 295600);
  • სვალიავას მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი (შევჩენკოს ქ. 4. სვალიავა 295340);
  • ვინოგრადოვის ისტორიული მუზეუმი (მშვიდობის ქ. 4. ვინოგრადოვი 295540);
  • უკრაინის სახალხო მხატვრის ფ. მანაილოს მემორიალური სახლ-მუზეუმი (დრუგეტივის ქ. 74. უჟგოროდი 294000);
  • უკრაინის სახალხო მხატვრის ა.კოცკას მემორიალური სახლ-მუზეუმი (ვინიჩნაიას ქ. 20. უჟგოროდი 294000) . 2017 წელს მუზეუმს ეწოდა „ზაკარპატიის მხარეთმცოდნეობის რეგიონალური ლეგოცკის სახ. მუზეუმი."

ფონდი

დაწესებულების ფონდი ინახავს დაახლოებით 120 ათას ექსპონატს.

ისტორიული ფონდი

მათ შორის ღირებული არქეოლოგიური კოლექცია, კერძოდ, ბრინჯაოს ნაწარმის ერთ-ერთი უდიდესი კოლექცია უკრაინაში, ძირითადად ძვ.წ. XIII-XII (დაახ. 3 ათასი ერთეული), ნუმიზმატიკის ხელოვნების ძეგლები (დაახლოებით 12 ათასი ერთეული), ცივი იარაღი და ცეცხლსასროლი იარაღი XIV- მეოცე საუკუნის დასაწყისი, XIV-XVII საუკუნეების იშვიათი ხელნაწერები („მუკაჩევოს ფსალმუნი" XIV ს., 1401 წლის „სამეფო სახარება“ და სხვა.), XVI-XVII საუკუნეების სლავური ძველი ანაბეჭდები, ხალხური მუსიკალური ინსტრუმენტების უნიკალური კოლექციები, ამიერკარპატული უკრაინული ტანსაცმელი და ნაქარგები, ისტორიული დოკუმენტები და ა.შ. ასევე შემორჩენილია 1918-1919, 1938-1939, 1944-1945, 1989-1991 და შემდგომი წლების რეგიონის ისტორიული ძეგლები.

ბუნებრივი ფონდი

საბუნებისმეტყველო მეცნიერების ფონდებსა და ექსპოზიციებში უამრავი ღირებული ექსპონატია. ეს არის, კერძოდ, თინუსის თევზის გაქვავებული ჩონჩხი (რომელიც 46 მილიონი წლისაა), ზღვის ზღარბები, მოლუსკები, მამონტების ძვლებისა და კბილების ნამარხები, გამოქვაბულის დათვები, გიგანტური ირმები, ბიზონები, უკრაინაში ჩიტებისა და ცხოველების ერთ-ერთი უდიდესი კოლექცია, ჰერბარიუმების მრავალრიცხოვანი კოლექცია და ა.შ.

ზაკარპატიის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი, შესასვლელი დაფა

სამეცნიერო ბიბლიოთეკა

მუზეუმის სამეცნიერო ბიბლიოთეკა შეიცავს 20 ათასამდე ღირებულ ადგილობრივ ლიტერატურას, რომელთა ნახევარზე მეტი წინასაბჭოთა პერიოდის გამოცემებია.

ექსპოზიციები

ბუნების დეპარტამენტის ექსპოზიცია

ბუნების დეპარტამენტის ექსპოზიციაში წარმოდგენილია ზაკარპატიის რეგიონის ფიზიკური და გეოგრაფიული მახასიათებლები, მონაცემები მთების, ტყეების, მთის უღელტეხილების, წყლის სისტემის, ლანდშაფტური ტერიტორიების, ფლორისა და ფაუნის, ძეგლების დაცვის შესახებ და სხვა.

პირველ დარბაზში ყურადღებას იპყრობს ზაკარპატიის რელიეფური რუკა, რეგიონის კლიმატისა და ნიადაგების სექციები, ყველაზე გავრცელებული ხეების მორები, დიორამა „მუხის ტყე" და სხვა. შემდეგი დარბაზი წარმოგიდგენთ ფრინველების, ცხოველების და თევზების მდიდარ სამყაროს. აქ არის დიორამები „წიფლის ტყე", „მურა დათვი", ბიოჯგუფები „ბუგაი", „მინკი", „ხოხობი", „ქვის კვერნა", „ჭაობის ბუ", „კოდალა", „მელა", „თეთრი ქერქი". ცალკე განყოფილებაში გაერთიანებულია საკვები და შხამიანი სოკოები, ასევე სხვადასხვა მცენარეები.

არქეოლოგიის კათედრის ექსპოზიცია

არქეოლოგიის კათედრის ექსპოზიცია სამ დარბაზშია განთავსებული. პირველი შეიცავს ინფორმაციას ზაკარპატიის სიძველეების ცნობილი მკვლევარების: იოსიპ იანკოვიჩის, იაროსლავ ბემის, ელემირ ზატლუკალის, პეტრო სოვას, თეოდორ პოტუშნიაკის, მარკიან სმიშკას, ვასილ ბიძილას, ფიოდორ ლეგოცკის შესახებ. აქ გამოფენილია მათი საარქივო მასალები და არქეოლოგიური აღმოჩენები. მეორე დარბაზის ექსპონატები მოიცავს თემას „ზაკარპატია პალეოლითის ქვის ხანის ეპოქაში“. ექსპოზიციაზე წარმოდგენილია უკრაინის უძველესი სამეფო სადგამის დიორამა, ქვის ნაწარმი, გიგანტური ირმის თავის ქალა და რქები, რეგიონის მთავარი პალეოლითის და მეზოლითური ძეგლების რუკა. მესამე დარბაზში არის ექსპოზიცია „ზაკარპატია ახალი ქვის ხანის ეპოქაში — ნეოლითში“. მასში გამოფენილია ქვის ექსპონატები და მოხატული კერამიკა.

ზაკარპატიის ისტორიისა და კულტურის განყოფილების ექსპოზიცია

ექსპოზიცია „უჟჰოროდისა და უჟჰოროდის ციხის ისტორიის შესახებ" მდებარეობს ციხის მთავარი შენობის მეორე სართულზე. მასში წარმოდგენილია ქვის ხანისა და ნეოლითის ძეგლები, სპილენძის ხანის კერამიკის ფრაგმენტები, ბრინჯაოს ხანის შუბის წვერი რადვანკადან, რკინის ხანის ციხის გორაკის კერამიკა. ასევე გამოფენილია პრაღის ხელოვნების კულტურის VI-VII საუკუნის სლავური ურნა და ციხის გორაკის IX-XII საუკუნის სლავური ხელოვნების ძეგლი.

ცალკე განყოფილება შედგება ღირებული ძეგლებისგან, რომლებიც ხაზს უსვამენ უჟჰოროდის XVI-XVIII საუკუნის ხელოვნების ისტორიას. ეს არის, კერძოდ, ფილების ფრაგმენტები ქალაქისა და დრუგეტების (უჟჰოროდის მმართველები 1322-1684 წლებში) გერბების გამოსახულებით, XVIII საუკუნის უჟჰოროდის ფეხსაცმლის მაღაზიისა და იარაღის მაღაზიის ნიშნები, მოჩუქურთმებული დუქნის ყუთი (XVII ს.), ხის ფორმა XVI საუკუნეში, XVII-XVIII სს.-ის ხელოვნება, უჟჰოროდის გერბი და სხვ.

ექსპოზიციის სხვა მონაკვეთში ყურადღებას იპყრობს ცხენის აღკაზმულობა, შურდულები, ფხვნილის კასრი, ცულები, ცხენები, აკვნები, უჟჰოროდის ციხის გასაღები. XVII საუკუნის რაინდთა სამკერდეები ღვთისმშობლისა და ყრმის გამოსახულებით, ტყავის სანადირო ჩანთა და მოჩუქურთმებული აკვანი (XVIII ს.), ტყავის ქამარი და ლითონის ყუთი თამბაქოსთვის (XVII ს.), დეკორატიული კერები (XVII-XVIII სს.), XVII საუკუნის მეომრის კუირასი და ჩაფხუტი. ქვემეხი, რკინის ბირთვები XVII და ა.შ. აქვე შეგიძლიათ ნახოთ კურუცების იარაღი (XVII-XVIII სს. — ხმალი, მახვილი, კვერთხი, სილიციუმის პისტოლეტი), 1703-1711 წლების განმათავისუფლებელი ომის მონეტები, წიგნები (XVIII ს.), განმათავისუფლებელი ომის ლიდერის ფერენც რაკოცი II-ის და მისი თანამოაზრეების ბრინჯაოს რელიეფი, უჟჰოროდის ციხის მფლობელის მიკლოშ ბერჩენის და სხვათა პორტრეტები.

ზაკარპატიის ხალხური მუსიკალური ინსტრუმენტები

ექსპოზიცია წარმოადგენს XIX-XX საუკუნეების ზაკარპატიის სხვადასხვა სახეობის ხალხურ მუსიკალურ საკრავებს, XX საუკუნის დასაწყისის დასარტყამ, მემბრანულ, სიმებიან, სასულე, ასევე მექანიკურ მუსიკალურ ინსტრუმენტებსა და მოწყობილობებს.

• მუსიკალურიინსტრუმენტები
• 
  გუდასტვირი
• 
  ციმბალის კოლექცია
• 
  სიმებიანი საკრავები
• 
  სიტარი
• 
  გრამოფონი
• 
  ჩასაბერი ინსტრუმენტების კოლექცია — საყვირი და ბუკი

ლიტერატურა

• ე. პისკოვა ზაკარპატიის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი // უკრაინის ისტორიის ენციკლოპედია 10 ტ. / რედაქტორი ვ. სმოლი და სხვები. უკრაინის ისტორიის ინსტიტუტი, უკრაინის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია. კიევი. „Наукова думка“ 2003—2019 — ISBN 966-00-0632-2.
• პ.ფედაკა ამიერკარპატების მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი // თანამედროვე უკრაინის ენციკლოპედია. 30 ტ. / რედ. უკრაინის NAS, NTSh. კიევი. უკრაინის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ენციკლოპედიური კვლევის ინსტიტუტი 2001–2020 წწ. — ISBN 944-02-3354-X.
• ზაკარპატიის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი. გზამკვლევი. უჟჰოროდი. 1972
• ზაკარპატიის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი. გზამკვლევი. უჟჰოროდი. 2006
• ზაკარპატიის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი ვებ რესურსზე უკრაინის კარპატების რეგიონის შესახებ
• ვ. სკურატოვსკი ზაკარპატიის მუზეუმის იუბილე. // „ხალხური ხელოვნება და ეთნოგრაფია". 1985
• პ. ფედაკა შესავალი სიტყვა. // წიგნში: ზაკარპატიის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმის სამეცნიერო კოლექცია. უჟჰოროდი. 1995
• ი. კაჩი ზაკარპატიის სამუზეუმო მოღვაწეობის ისტორიიდან. // წიგნში: ზაკარპატიის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმის სამეცნიერო კოლექცია. უჟჰოროდი. 1995

რესურსები ინტერნეტში

• მუზეუმის ოფიციალური ვებ-გვერდი
• ე. პისკოვა. ლეგოტსკის მუზეუმი // უკრაინის ისტორიის ენციკლოპედია 10 ტ.  რედაქტორი ვ. სმოლი და სხვები.  უკრაინის ისტორიის ინსტიტუტი, უკრაინის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია. კიევი. „Наукова думка“ 2010. ტ. 7 გვ. 110-728 — ISBN 978-966-00-1061-1.
• ზაკარპატიის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმის შესახებ who-is-who.com.ua
• ზაკარპატიის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმის შესახებ www.museum-ukraine.org.ua დაარქივებული 2007-12-11 საიტზე Wayback Machine.
• ზაკარპატიის მუზეუმები