მარტორქისებრნი

მარტორქისებრნი
	; თეთრი მარტორქა თბილისის ზოოპარკში
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:	ცხოველები
ტიპი:	ქორდიანები
კლასი:	ძუძუმწოვრები
რიგი:	კენტჩლიქოსნები
ოჯახი:	მარტორქისებრნი
ლათინური სახელი
	Rhinocerotidae (J. E. Gray, 1821)
ITIS	624916
NCBI	9803
EOL	1669
FW	43187

მარტორქისებრნი (ლათ. Rhinocerotidae) — ძუძუმწოვრების ოჯახი კენტჩლიქოსნების რიგისა. მათი სხეულის სიგრძე 2,5-4 მ, სიმაღლე — 1-2 მ, მასა — 3 ტ (და მეტსად) აღწევს, აქვთ სქელი კანი, ცხვირზე 1 ან 2 რქა, მოკლე კისერი, მოკლე და სამთითიანი ფეხები. ფერად მუქი რუხია. მხედველობა სუსტი აქვთ, სმენა და ყნოსვა — კარგი. მოკლე მანძილზე გარბიან 40-45 კმ/სთ სისწრაფით. იკვებებიან მცენარეულობით. მაკეობა 17-18 თვემდე გრძელდება. შობენ თითო ნაშიერს, რომლის მასა 20-25 კგ. ცოცხლობენ 70 წლამდე. ზოგან მარტორქისებრთა ხორცს ჭამენ. გავრცელებული არიან აფრიკასა და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში. მარტორქისებრნის რაოდენობა ყველგან შემცირებულია და მათ იცავენ. ცნობილია 5 სახეობა, რომელთა შორის აღსანიშნავია ინდური მარტორქა (Rhinoceros unicornis), რომელიც გავრცელებულია აღმოსავლეთ ინდოეთსა და ნეპალში; თეთრი მარტორქა (Diceros simum), რომელიც ყველაზე დიდია მარტორქისებრთა შორის და აღმოსავლეთ და სამხრეთ აფრიკაში გვხვდება; შავი მარტორქა (Diceros bicornis), რომელიც ბინადრობს აღმოსავლეთ და ცენტრალურ აფრიკაში. მარტორქისებრნი ხშირად ჰყავთ ზოოპარკებში.

კლასიფიკაცია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ოჯახი მარტორქისებრნი^[1]
- ქვეოჯახი Rhinocerotinae
  - ტრიბა Aceratheriini
    - †Aceratherium ცხოვრობდა 33.9—3.4 მლნ წლის წინ
    - †Acerorhinus 13.6—7.0 მლნ წლის წინ
    - †Alicornops 13.7—5.33 მლნ წლის წინ
    - †Aphelops 20.430—5.330 მლნ წლის წინ
    - †Chilotheridium 23.03—11.610 მლნ წლის წინ
    - †Chilotherium 13.7—3.4 მლნ წლის წინ
    - †Dromoceratherium 15.97—7.25 მლნ წლის წინ
    - †Floridaceras 20.43—16.3 მლნ წლის წინ
    - †Hoploaceratherium 16.9—16.0 მლნ წლის წინ
    - †Mesaceratherium
    - †Peraceras 20.6—10.3 მლნ წლის წინ
    - †Plesiaceratherium 20.0—11.6 მლნ წლის წინ
    - †Proaceratherium 16.9—16.0 მლნ წლის წინ
    - †Sinorhinus
    - †Subchilotherium
  - ტრიბა Teleoceratini
    - †Aprotodon 28.4—5.330 მლნ წლის წინ
    - †Brachydiceratherium
    - †Brachypodella
    - †Brachypotherium 20.0—5.33 მლნ წლის წინ
    - †Diaceratherium 28.4—16.0 მლნ წლის წინ
    - †Prosantorhinus 16.9—7.25 მლნ წლის წინ
    - †Shennongtherium
    - †Teleoceras 16.9—4.9 მლნ წლის წინ
  - ტრიბა Rhinocerotini 40.4—11.1 მლნ წლის წინ—დღემდე
    - †Gaindatherium 11.61—11.1 მლნ წლის წინ
    - ქვეტრიბა Rhinocerotina 17.5 მლნ წლის წინ—დღემდე^[2]
      - †Rusingaceros 17.5 მლნ წლის წინ
      - Rhinoceros – ინდური და იავური მარტორქა
  - ტრიბა Dicerorhinini
    - †Coelodonta – ბეწვიანი მარტორქა
    - Dicerorhinus – სუმატრული მარტორქა
    - †Dihoplus 11.610—1.810 მლნ წლის წინ
    - †Lartetotherium 15.97—8.7 მლნ წლის წინ
    - †Stephanorhinus 9.7—0.126 მლნ წლის წინ
  - ტრიბა Dicerotini 23.03—დღემდე
    - Ceratotherium – თეთრი მარტორქა 7.250—დღემდე
    - Diceros – შავი მარტორქა 23.03—დღემდე
    - †Paradiceros 15.97—11.61 მლნ წლის წინ
  - Rhinocerotinae incertae sedis
    - Protaceratherium^[3]
- ქვეოჯახი Elasmotheriinae
  - †Gulfoceras 23.030—20.430 მლნ წლის წინ
    - †Victoriaceros^[4] 15 მლნ წლის წინ
  - ტრიბა Diceratheriini
    - †Diceratherium 33.9—11.610 მლნ წლის წინ
    - †Subhyracodon 38.0—26.3 მლნ წლის წინ
  - ტრიბა Elasmotheriini 20.0—0.126 მლნ წლის წინ
    - †Bugtirhinus 20.0—16.9 მლნ წლის წინ
    - †Caementodon
    - †Elasmotherium 3.6—0.126 მლნ წლის წინ
    - †Hispanotherium სინონიმი — Huaqingtherium 16.0—7.250 მლნ წლის წინ
    - †Iranotherium
    - †Kenyatherium
    - †Meninatherium
    - †Menoceras 23.03—16.3 მლნ წლის წინ
    - †Ningxiatherium^[5]
    - †Ougandatherium 20.0—16.9 მლნ წლის წინ
    - †Parelasmotherium
    - †Procoelodonta
    - †Sinotherium 9.0—5.3 მლნ წლის წინ

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ჯანაშვილი ა., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 6, თბ., 1983. — გვ. 461-462.

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

↑ Haraamo, Mikko. (15 November 2005) Mikko's Phylogeny Archive entry on "Rhinoceratidae". დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 ნოემბერი 2005. ციტირების თარიღი: 7 January 2008.
↑ Geraads, Denis (2010) Cenozoic Mammals of Africa. University of California Press, გვ. 675–689. ISBN 978-0-520-25721-4.
↑ Becker, Damien; Pierre-Olivier, Antoine; Maridet, Olivier (22 March 2013). „A new genus of Rhinocerotidae (Mammalia, Perissodactyla) from the Oligocene of Europe“. Journal of Systematic Palaeontology. 11 (8): 947–972 – წარმოდგენილია Taylor & Francis-ის მიერ.
↑ Geraads, Denis; McCrossin, Monte & Benefit, Brenda (2012). „A New Rhinoceros, Victoriaceros kenyensis gen. et sp. nov., and Other Perissodactyla from the Middle Miocene of Maboko, Kenya“. Journal of Mammalian Evolution. 19: 57–75. doi:10.1007/s10914-011-9183-9. დამოწმება იყენებს მოძველებულ პარამეტრს |lastauthoramp= (დახმარება)
↑ Deng, Tao (2008). „A new elasmothere (Perissodactyla, Rhinocerotidae) from the late Miocene of the Linxia Basin in Gansu, China“ (PDF). Geobios. 41 (6): 719–728. doi:10.1016/j.geobios.2008.01.006.

[Mikko-1] Haraamo, Mikko. (15 November 2005) Mikko's Phylogeny Archive entry on "Rhinoceratidae". დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 ნოემბერი 2005. ციტირების თარიღი: 7 January 2008.

[Rusingaceros-2] Geraads, Denis (2010) Cenozoic Mammals of Africa. University of California Press, გვ. 675–689. ISBN 978-0-520-25721-4.

[3] Becker, Damien; Pierre-Olivier, Antoine; Maridet, Olivier (22 March 2013). „A new genus of Rhinocerotidae (Mammalia, Perissodactyla) from the Oligocene of Europe“. Journal of Systematic Palaeontology. 11 (8): 947–972 – წარმოდგენილია Taylor & Francis-ის მიერ.

[Victoriaceros-4] Geraads, Denis; McCrossin, Monte & Benefit, Brenda (2012). „A New Rhinoceros, Victoriaceros kenyensis gen. et sp. nov., and Other Perissodactyla from the Middle Miocene of Maboko, Kenya“. Journal of Mammalian Evolution. 19: 57–75. doi:10.1007/s10914-011-9183-9. დამოწმება იყენებს მოძველებულ პარამეტრს |lastauthoramp= (დახმარება)

[5] Deng, Tao (2008). „A new elasmothere (Perissodactyla, Rhinocerotidae) from the late Miocene of the Linxia Basin in Gansu, China“ (PDF). Geobios. 41 (6): 719–728. doi:10.1016/j.geobios.2008.01.006.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]