იხილეთ წყარო გვერდისთვის რუნები

{{რჩეული/2.0}}{{დამწერლობა
|სახელი= რუნები
|ტიპი= ანბანი
|ტიპისაღწერა=
|დრო= [[I საუკუნე|I]]—[[XIX საუკუნე]]ები
|ენები= [[ძველგერმანული ენა|ძველგერმანული]], [[ძველსკანდინავიური ენა|ძველსკანდინავიური]], [[ძველინგლისური ენა|ანგლოსაქსონური]], [[ძველისლანდიური ენა|ძველისლანდიური]], [[შვედური ენა|შვედური]]
|ოჯახი1=
|ოჯახი2=
|ოჯახი3=
|ოჯახი4=
|შემქმნელი=[[ჩრდილოეთი ევროპა|ჩრდილო]] და [[დასავლეთი ევროპა]]
|დობილი=
|წარმოებული=
|ნიმუში= 01 Runes of the Elder Futhark painted on little stones - Runen des älteren Futhark auf kleine Steine gemalt.jpg|imagesize= 250px
|iso15924= Runr
}}
'''რუნები''' ან '''რუნული წარწერები''' — [[ძველი გერმანელები]]ს დამწერლობა, გამოიყენებოდა [[I საუკუნე|I]]—[[II საუკუნე]]ებიდან [[XII საუკუნე]]მდე თანამედროვე [[დანია|დანიის]], [[შვედეთი]]სა და [[ნორვეგია|ნორვეგიის]] ტერიტორიაზე, [[X საუკუნე|X]]—[[XIII საუკუნე]]ებში [[ისლანდია]]სა და [[გრენლანდია]]ში, ხოლო შვედეთის პროვინცია [[დალარნა (პროვინცია)|დალარნაში]] [[XIX საუკუნე]]მდე. რუნებს აქვთ სპეციფიკურად კუთხოვანი ფორმა, რომელიც მორგებულია [[ეპიგრაფიკა|ეპიგრაფიკას]].{{-1|<ref name="rp" /><ref>ბოჭკოების სიგრძესა და სიგანეში ხე სხვადასხვაგვარ წინააღმდეგობას წევს, ამიტომ მრუდე ხაზების ამოკვეთა რთულია. უფრო გვიანდელმა ვარიანტებმა სახე იცვალეს და ბატის ფრთით გაკრულად წერას მოერგნენ.</ref>}} ზოგიერთი სპეციალისტი რუნებს ჩრდილოეტრუსკული ანბანის მოდიფიკაციად მიიჩნევს. ცნობილია რუნებით შესრულებული წარწერები [[ქვა]]ზე, [[ლითონი|ლითონზე]], [[ხე]]ზე; მოგვიანებით სასულიერო და საერო ტექსტები — [[ქაღალდი|ქაღალდზე]].

[[ჩრდილოეთი ევროპა|ჩრდილოეთ ევროპის]] ქვეყნებში [[ქრისტიანობა|ქრისტიანობის]] მიღების შემდეგ რუნები, როგორც დამწერლობა, შეავიწროვა [[ლათინური ანბანი|ლათინურმა]]. თვითონ ტერმინს „რუნები“ აქვს კავშირი ძველგერმანულ [[ფუძე (ენათმეცნიერება)|ფუძე]] ''run''-თან („საიდუმლო“). სულ ცნობილია 5000-მდე რუნული წარწერა, მათი უმეტესი ნაწილი ნაპოვნია შვედეთში. გარდა ამისა, [[შუა საუკუნეები]]ს [[ევროპა]]ში არსებობდა რუნული კალენდრები.<ref name="rp">{{წიგნი|ავტორი=Истрин, В. А.|სათაური=Развитие письма|ადგილი=М.|გამომცემლობა=Наука|წელი=1965}}</ref><ref name="dd">{{წიგნი|ავტორი=Дирингер, Дэвид.|სათაური=Алфавит|ადგილი=М.|გამომცემლობა=Издательство иностранной литературы|წელი=1963|გვერდნი=|გვერდები=579—599}}</ref><ref name="pmz">{{წიგნი|ავტორი=Кондратов Алексей.|სათაური=Письмена мёртвые и живые|ადგილი=СПб.|გამომცემლობა=Азбука-Классика/Авалон|წელი=2007|გვერდნი=256|გვერდები=186—187}}</ref>

[[თურქები|ძველი თურქების]] ანბანი, რომელსაც მსგავსი კუთხური ფორმა აქვს, ასევე იწოდება რუნებად. ხშირად ამ სახელით მოიხსენიებენ სხვა დამწერლობით სისტემებს, მაგალითად, [[სლავები|ძველი სლავების]] ჰიპოთეტურ ანბანს (რომლის არსებობის რეალური მტკიცებულებები არ არსებობს).

== ფუთარქი და ტერმინები ==
ძველსკანდინავიური და [[ძველი ინგლისური ენა|ძველინგლისური]] run, [[ძველი ისლანდიური ენა|ძველისლანდიური]] runar და ძველგერმანული runa ერთმანეთთან დაკავშირებულია გერმანული ფუძით ''ru'' და [[გოთური ენა|გოთური]] ''runa''-თი, რომელიც ნიშნავს „საიდუმლოს“, აგრეთვე ძველგერმანული runen-ით ([[გერმანული ენა|თანამედ.]] raunen), რომელიც აღნიშნავდა „უჩუმრად ჩურჩულს“. ამგვარი სახელწოდება, როგორც ჩანს, გამოწვეულია იმით, რომ ძველი გერმანელები რუნებს მისტიკურ თვისებებს მიაწერდნენ.<ref name="dd"/><ref name="pmz"/><ref name="sol">{{წიგნი|ავტორი=Соловьева Л. Н. |სათაური=Древние германцы и их языки. Введение в германскую филологию|ადგილი=М.|წელი=1980|გვერდები=7—27}}</ref>

[[ფაილი:Rökstenen 2.jpg|მინი|მარჯვნივ|რუნული წარწერა რეკის ქვაზე, აღმოსავლეთი მხარე]]
[[ფაილი:Rökstenen 1.JPG|მინი|მარჯვნივ|რუნული წარწერა რეკის ქვაზე, დასავლეთი მხარე]]
[[ფაილი:DR 81 B, Skern 2.jpg|მინი|მარჯვნივ|[[დანია|დანიური]] რუნული ქვის B მხარე. წარწერა იკითხება, როგორც ''þusi : kubl : ub : biruti'', რაც ითარგმნება შემდეგნაირად: „ჯადოქარი იქნება ის ადამიანი, ვინც ამ ძეგლს გაანადგურებს“<ref>{{წიგნი|ავტორი=Stephens, George.|სათაური=Thunor the Thunderer, carved on a Scandinavian font about the year 1000|ადგილი=London/Copenhagen|გამომცემლობა=Williams and Norgate/H. H. J. Lynge|წელი=1878|გვერდები=29}}</ref>]]
რუნული [[ანბანი]]ს მთავარ განმასხვავებელ თავისებურებას წარმოადგენს ასოების წყობა, პირობითად მას უწოდებენ [[ფუთარქი|ფუთარქს]] (fuþark) — პირველი ექვსი ასოს მიხედვით.<ref name="terra">{{წიგნი|სათაური=Викинги. Набеги с Севера|ადგილი=М.|გამომცემლობა=Терра|წელი=1996}}</ref><ref name="lm">{{წიგნი
|ავტორი = Enoksen, Lars Magnar.
|სათაური = Runor. Historie, Tydning, Tolkning
|ადგილი = Lund
|გამომცემლობა = Historiske Media
|წელი = 1999
|isbn = 91-89442-55-5
}}</ref> ამგვარი ანბანური წყობა არ გვხვდება არცერთ სხვა დამწერლობაში.<ref name="dd"/> ანბანი იყოფოდა სამ ჯგუფად ({{lang-is|Ættir}} — ეტირი, {{lang-no|Ætt}} — ატი), თითოეულში 8 რუნით. პირველ ეტირში შედიოდა რუნები f, u, þ, a, r, k, g, w. მეორეში — h, n, i, j, é (ih-wh), p, R (z), s. მესამე ეტირი მოიცავდა რუნებს t, b, e, m, l, ŋ, d, o.<ref name="rp"/><ref name="dd"/><ref name="pmz"/>

თითოეულ რუნას ჰქონდა საკუთარი სახელწოდება. რუნების თავდაპირველი სახელწოდებები არ არის შემორჩენილი, მაგრამ მათი სავარაუდო სახელწოდებები აღდგენილია უფრო გვიანდელი ანბანის რუნების სახელწოდებებიდან:<ref name="ah"/>

{| class="wikitable" style="text-align:center"
! რუნა !! სახელწოდება !! თარგმანი !! ტრანსკრიფცია
|-
| colspan="4"|'''1 ეტირი:'''
|-
|[[ფაილი:Runic letter fehu.svg|14x30px|f]]||[[ფეჰუ|Fehu]]||„საქონელი, ქონება“||f, v
|-
|[[ფაილი:Runic letter uruz.svg|14x30px|u]]||[[ურუზი|Uruz]]||„დომბა“||u
|-
|[[ფაილი:Runic letter thurisaz.svg|14x30px|th, þ]]||[[თურისაზი|Þurisaz]]||„ეკალი, ეშმაკი“||þ
|-
|[[ფაილი:Runic letter ansuz.svg|14x30px|a]]||[[ანსუზი|Ansuz]]||„ღმერთი“||a
|-
|[[ფაილი:Runic letter raido.svg|14x30px|r]]||[[რაიდო|Raidu]]||„გზა“||r
|-
|[[ფაილი:Runic letter kauna.svg|14x30px|k]]||[[ქენაზი|Kauna]]||„ჩირაღდანი“||k
|-
|[[ფაილი:Runic letter gebo.svg|14x30px|g]]||[[გებო|Gebu]]||„ძღვენი“||g, γ
|-
|[[ფაილი:Runic letter wunjo.svg|14x30px|w]]||[[ვუნიო|Wunju]]||„სიხარული“||w
|-
| colspan="4"|'''2 ეტირი:'''
|-
|[[ფაილი:Runic letter haglaz.svg|14x30px|h]]||[[ჰაგალაზი|Hagalaz]]||„სეტყვა“||h
|-
|[[ფაილი:Runic letter naudiz.svg|14x30px|n]]||[[ნაუდიზი|Naudiz]]||„საჭიროება“||n
|-
|[[ფაილი:Runic letter isaz.svg|14x30px|i]]||[[ისა|Isaz]]||„ყინული“||i
|-
|[[ფაილი:Runic letter jeran.svg|14x30px|j]]||[[იერა|Jara]]||„წელიწადი, მოსავალი“||j
|-
|[[ფაილი:Runic letter iwaz.svg|14x30px|ï, ei]]||[[ივა|Iwaz]]||„ურთხელი“||é (ih-wh)
|-
|[[ფაილი:Runic letter pertho.svg|14x30px|p]]||[[პერთი (რუნა)|Perþu]]||„მეხსიერების საწყობი“||p
|-
|[[ფაილი:Runic letter algiz.svg|14x30px|R]]||[[ალგიზი|Algiz]]||„ცხენ-ირემი“||-R (-z)
|-
|[[ფაილი:Runic letter sowilo variant.svg|14x30px|s]] ან [[ფაილი:Runic letter sowilo.svg|14x30px|s]]||[[სოვილო|Sowilu]]||„მზე“||s
|-
| colspan="4"|'''3 ეტირი:'''
|-
|[[ფაილი:Runic letter tiwaz.svg|14x30px|t]]||[[ტივაზი|Tiwaz]]||„[[ტური (მითოლოგია)|ტური]]“||t
|-
|[[ფაილი:Runic letter berkanan.svg|14x30px|b]]||[[ბერკანა|Berkana]]||„არყის ხე“||b
|-
|[[ფაილი:Runic letter ehwaz.svg|14x30px|e]]||[[ევაზი|Ehwaz]]||„ცხენი“||e
|-
|[[ფაილი:Runic letter mannaz.svg|14x30px|m]]||[[მანაზი|Mannaz]]||„ადამიანი“||m
|-
|[[ფაილი:Runic letter laukaz.svg|14x30px|l]]||[[ლაგუზი|Laguz]]||„ტბა“||l
|-
|[[ფაილი:Runic letter ingwaz.svg|14x30px|ŋ]]||[[ინგუზი|Iŋwaz]]||„[[ფრეირი|ინგვი]]“||ŋ
|-
|[[ფაილი:Runic letter dagaz.svg|14x30px|d]]||[[დაგაზი|Dagaz]]||„დღე“||d, ð
|-
|[[ფაილი:Runic letter othalan.svg|16x30px|o]]||[[ოთალა|Oþila]]||„მემკვიდრეობა“||o
|}

დამწერლობის მიმართულება — მარცხნიდან მარჯვნივ, მაგრამ ადრეულ წარწერებში გვხდება [[ბუსტროფედონი]].<ref name="dd"/> ამგვარად, ქალაქ [[კოველი]]ს შუბზე წარწერა თავდაპირველად იკითხება მარჯვნიდან მარცხნივ, ამავდროულად თვითონ რუნებიც შემოტრიალებულია საპირისპირო მხარეს, როგორც ჩრდილოეტრუსკული და ბერძნული ასოები ძველბერძნული დამწერლობის ადრეულ ძეგლებზე. სიტყვები ერთმანეთს გამოეყოფოდა წერტილის, ორწერტილის ან ჯვარედის მეშვეობით.<ref name="ah"/>

== სიმბოლოები ==
[[ფაილი:Symbolen++.jpg|thumb|left|სიმბოლოები რუნულ ქვებზე]]
[[ფაილი:Symbolen+.jpg|thumb|სიმბოლოები [[ბრაქტეატი|ბრაქტეატებზე]]]]
რუნულ ქვებზე გვხვდება სხვადასხვა სიმბოლოები: [[სვასტიკა|სვასტიკის]] ფორმები, ოთხსეგმენტიანი სიმბოლოები, [[ტრიქუეტრი|ტრიქუეტრები]], [[ტრისკელიონი|ტრისკელიონები]], [[პენტაგრამა|პენტაგრამები]], [[სპირალი|სპირალები]]. გაცილებით უფრო მრავალფეროვანი იყო სიმბოლოები [[ბრაქტეატი|ბრაქტეატებზე]]: მათზე გვხვდებოდა ორნამენტები სამი ან უფრო მეტი [[წერტილი (გეომეტრია)|წერტილისგან]], [[სამკუთხედი|სამკუთხედები]], [[წრე]]ები, T-სებური, S-ისებური, I-სებური სიმბოლობები, [[ზიგზაგი|ზიგზაგები]].<ref>{{წიგნი
|ავტორი = Nylén, Erik — Lamm, Jan Peder.
|სათაური = Stones, Ships and Symbols. The Picture Stones of Gotland from the Viking Age and Before
|ადგილი = Stockholm
|გამომცემლობა = Gidlunds Bokförlag
|წელი = 1988
|isbn = 91-7844-116-1
}}</ref>

== რუნული ძეგლები ==
[[ფაილი:Hagia-sofia-viking.jpg|thumb|რუნული წარწერა [[აია-სოფიას ტაძარი|აია-სოფიას ტაძარში]], [[კონსტანტინოპოლი|კონსტანტინოპოლში]]]]
სულ ნაპოვნია დაახლოებით 5000-მდე რუნული წარწერა,<ref name="terra" /> მათგან 3000 — [[შვედეთი|შვედეთში]].<ref name="js">{{წიგნი
|ავტორი = Jansson, Sven B.&nbsp;F.
|სათაური = Runeinskrifter i Sverige
|გამომცემლობა = Almqvist & Wiksell Forlag
|წელი = 1976
|isbn = 91-20-04457-7
}}</ref><ref>{{წიგნი
|ავტორი = Jansson, Sven B.&nbsp;F.
|სათაური = The runes of Sweden
|გამომცემლობა = Norstedts Forlag
|წელი = 1962
}}</ref> რუნული დამწერლობის უძველესი ძეგლები აღმოჩენილია [[დანია]]ში,<ref name="dd" /><ref>{{წიგნი
|ავტორი = Jacobsen, Lis — Moltke, Erik.
|სათაური = Danmarks Runeindskrifter. Lommeudgave
|ადგილი = København
|გამომცემლობა = Ejnar Munksgaards Forlag
}}</ref> იქ სულ ნაპოვნია 500-მდე რუნული წარწერა. დაახლოებით 600 რუნული წარწერა ნაპოვნია [[ნორვეგია]]ში, 140-მდე — [[ბრიტანეთის კუნძულები|ბრიტანეთის კუნძულებზე]], 60-მდე — [[გრენლანდია]]ში, 70-მდე — [[ისლანდია]]ში. რამდენიმე წარწერა ნაპოვნია [[რუსეთი|რუსეთში]], [[ლატვია]]ში, [[უკრაინა]]ში, [[გერმანია]]ში, [[ავსტრია]]ში. აგრეთვე რუნული წარწერები აღმოჩენილია [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]], [[საბერძნეთი|საბერძნეთში]], [[რუმინეთი|რუმინეთში]], [[თურქეთი|თურქეთში]], [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებში]].<ref name="pmz" /> დიდი რაოდენობით რუნული ქვებია თავმოყრილი [[უფსალის უნივერსიტეტი]]ს კოლექციაში. თანამედროვე [[სტოკჰოლმი|სტოკჰოლმში]], [[ძველი ქალაქი (სტოკჰოლმი)|გამლასტანის]] რაიონში, კეკბრინკენის ფერდობის კუთხეში, საცხოვრებელი სახლის საძირკველში ჩამონტაჟებულია ძველი ქვა, რომელზეც შემორჩენილია რუნული წარწერები.

ერთ-ერთ უძველეს რუნულ წარწერად ითვლება [[წარწერა ძვლის სავარცხელზე]], რომელიც შემორჩენილი იყო [[ჭაობი|ჭაობში]], დანიის კუნძულ [[ფიუნი|ფიუნზე]]. წარწერა ითარგმნება როგორც ''harja'' (სახელი ან ეპითეტი) და თარიღდება [[II საუკუნე|II საუკუნის]] მე-2 ნახევრით. დიდი ხნის განმავლობაში ითვლებოდა, რომ რუნული დამწერლობა გაჩნდა [[III საუკუნე]]ში, თუმცა უკანასკნელი აღმოჩენები მიუთითებს იმაზე, რომ რუნები გამოიყენებოდა ჯერ კიდევ [[I საუკუნე]]ში.<ref>{{წიგნი
|ავტორი = Мельникова Е. А.
|სათაური = Скандинавские рунические надписи
|ადგილი = М.
|გამომცემლობა = „Восточная литература“
|წელი = 2001
}}</ref>

[[ფაილი:Brakteat von Djupbrunns.jpg|thumb|left|[[ბრაქტეატი]] რუნებითა და სვასტიკის სიმბოლოთი]]
დიდი რაოდენობით რუნული წარწერები ამოკვეთილია ქვებზე, ეგრეთ წოდებულ [[ბრაქტეატი|ბრაქტეატებზე]], რომლებიც წარმოადგენენ ოქროს მრგვალ ფირფიტებს და რომლებიც თავდაპირველად რომაულ მედალიონებს ბაძავდნენ.<ref name="terra" />

ცნობილია რამდენიმე რუნული ხელნაწერი — „Codex Runicus“, „Fasti Danici“, „Cotton Domitian“, „Codex Salisburgensis, 140“.<ref name="dd" /> მეტად საინტერესოა [[აია-სოფიას ტაძარი|აია-სოფიას ტაძრის]] [[რუნული წარწერები აია-სოფიას ტაძარში|რუნული წარწერები]] [[კონსტანტინოპოლი|კონსტანტინოპოლში]], აგრეთვე [[ათენი]]ს ნავსადგურ [[პირეოსი|პირეოსში]] მდებარე მარმარილოს ლომი, რომლის მხარიც დაფარულია რუნული წარწერებით. [[1687]] წელს ალაფის სახით ძეგლი გადაიტანეს [[ვენეცია]]ში.<ref name="terra" /> კენსინგტონში, [[მინესოტას შტატი|მინესოტას შტატში]] ([[აშშ]]) [[1898]] წელს იპოვეს [[კენსინგტონის რუნული ქვა|რუნული ქვა]], მაგრამ საკითხი მის უტყუარობაზე დღემდე გაურკვეველია.

რუნული წარწერები იჭრებოდა ან იკვეთებოდა ლითონზე, ხეზე, ქვაზე — ძველი გერმანელები მაღალ დონეზე ფლობდნენ ხეზე ამოკვეთის ხელოვნებას. რუნული წარწერები სხვადასხვა შემცველობის იყო: გვხვდება სხვადასხვა მაგიური წარწერა და ღმერთებისადმი მიმართვა, თუმცა უმეტესწილად რუნებით იწერებოდა მემორიალური წარწერები.<ref name="dd" /> ამის ნათელ მაგალითს წარმოადგენს [[რუნული ქვა რეკიდან]], რომელიც ადიდებდა მეფე [[თეოდორიხ დიდი|თეოდორიხ დიდს]], რომელიც ცხოვრობდა [[VI საუკუნე]]ში,<ref name="terra" /> თუმცა ამ წარწერის პირველ სტროფებში წერუა: „ეს რუნები ამბობენ ვემუდის შესახებ. ვარინმა ისინი დაცემული ვაჟის პატივსაცემად დააწყო“, — რაც შეიძლება მეტყველებდეს იმაზე, რომ ქვას სამახსოვრო მნიშვნელობა აქვს.<ref>{{წიგნი
|ავტორი = Otto von Friesen.
|სათაური = Rökstenen. Runstenen vid Röks kyrka Lysings härad Östergötland
|ადგილი = Stockholm
|გამომცემლობა = Vitterhetsakademien
|წელი = 1920
}}</ref>

[[ნეკროლოგი]]ს როლს ასრულებს აგრეთვე სხვა რუნული ქვა [[ნორვეგია|ნორვეგიიდან]]. იგი იუწყება: „ენგლმა აღმართა ეს ქვა საკუთარი ვაჟის, ტორალდის, სამახსოვროდ, რომელიც გარდაიცვალა ვიტაჰოლმში, უსტაჰოლმსა და გარდარს შორის“.

სხვა რუნული ძეგლები ადიდებდნენ მოგზაურობიდან დაბრუნებული [[ვიკინგები]]ს გმირობასა და სიმამაცეს. [[სტოკჰოლმი|სტოკჰოლმში]] აღმოჩენილ ქვაზე გვხვდება ტიპური წარწერა: „რუნები ამოკვეთილია რანგვალდის ბრძანებით. იგი საბერძნეთში ჯარს მეთაურობდა“. რუნული ქვები, როგორიცაა ქვა ჰელერშედან ([[შვედეთი]]), მოგვითხრობენ ძველ გერმანელებში ქალთა განსაკუთრებული უფლებების, კერძოდ, საკუთრების ფლობის უფლების შესახებ. რუნებით იწერებოდა იარაღის მფლობელების, მხატვრების სახელები. თუმცა ცნობილია საყოფაცხოვრებო ხასიათის რუნული წარწერებიც.<ref name="terra" /> რუნული წარწერების უმრავლესობას [[ბრაქტეატი|ბრაქტეატები]] წარმოგვიდგენს, აგრეთვე ცნობილია რუნული კალენდრები.

== რუნების წარმომავლობა ==
=== ბერძნულ-ლათინური ვერსია ===
[[ფაილი:CodexRunicus.jpeg|მინი|გვერდი რუნული ხელნაწერიდან „რუნების კოდექსი“]]
[[ფაილი:Pietroassa ring 1875.jpg|მინი|მარცხნივ|ოქროს ბეჭედი პიეტროასადან]]
[[ფაილი:Эвре стабю.jpg|მინი|მარცხნივ|წარწერა შუბის წვერზე ევრე-სტაბიუდან (ნორვეგია)]]
რუნების წარმომავლობის პრობლემასთან დაკავშირებით მრავალი [[ჰიპოთეზა]] არსებობს. რუნების ფორმამ, წაგრძელებულმა და ეკლიანმა, [[ისააკ ტეილორი|ისააკ ტეილორს]] გაუჩინა მოსაზრება, რომ რუნები წარმოიშვა [[ბერძნული ანბანი]]დან, რომელიც [[ძვ. წ. VI საუკუნე]]ში გამოიყენებოდა [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე. შემქმნელებად ტეილორმა [[გუთები]] დაასახალა, რომლებიც ამ დროს, მისი აზრით, [[რუსეთი]]ს ტერიტორიაზე სახლობდნენ, თუმცა რეალურად ისინი ჩრდილოეთ შავიზღვისპირეთში 900 წლის შემდეგ დასახლდნენ. სხვა მრავალი მეცნიერი რუნული დამწერლობის წინამორბებად თვლის ჩვენი წელთაღრიცხვის ბოლო საუკუნეების ბერძნულ სტენოგრაფიას.<ref name="dd"/>

[[ლუდვიგ ფრანც ადალბერტ ვიმერი|ლუდვიგ ფრანც ადალბერტ ვიმერმა]] გამოთქვა თეორია, რომლის მიხედვითაც რუნები წარმოიშვა [[II საუკუნე|ახ. წ. II საუკუნის]] [[ლათინური ანბანი|ლათინური დამწერლობიდან]]. ლათინურ თეორიას ემხრობა აგრეთვე [[სიგურდ აგრელი]]ც, რომელიც რუნების წარმოქმნის თარიღად [[I საუკუნე]]ს მიიჩნევს. [[ოტო ფონ ფრიზენი]]ს მოსაზრებით, რუნული დამწერლობა შექმნეს გუთებმა ჩვენი წელთაღრიცხვის [[II საუკუნე|II]]-[[III საუკუნე]]ებში [[ბერძნული ანბანი|ბერძნულ]] და [[ლათინური ანბანი|ლათინურ]] ანბანებზე დაყრდნობით.

ბრედსფორდი თვლიდა, რომ რუნებს საფუძვლად [[გოთური დამწერლობა]] უდევს. ამ ვერსიას უარყოფენ სხვა მკვლევრები, რადგან უძველესი რუნული წარწერები დანამდვილებით თარიღდება არაუგვიანეს III საუკუნით, როცა გოთური დამწერლობა მხოლოდ [[IV საუკუნე]]ში შეიქმნა.<ref name="dd"/>

=== ჩრდილოეტრუსკული ვერსია ===
ყველაზე პოპულარულია რუნული დამწერლობის ერთ-ერთი [[ეტრუსკული დამწერლობა|ჩრდილოეტრუსკული ანბანი]]დან წარმოშობის თეორია,<ref>{{წიგნი
|ავტორი = Bernard Mees.
|სათაური = The North Etruscan thesis of the origin of the runes. Arkiv for nordisk fililogi 115
|გვერდები = 33—82
}}</ref> რომელიც [[1928]] წელს შემოგვთავაზა რუნოლოგმა [[კარლ მარსტრანდერი|კარლ მარსტრანდერმა]].<ref name="gur">{{წიგნი
|ავტორი = Е. А. Гуревич.
|ნაწილი = Руны, руническое письмо
|სათაური = Словарь средневековой культуры
|ადგილი = М.
|წელი = 2003
|გვერდები = 415—423
}}</ref><ref>{{წიგნი
|ავტორი = Marstrander, Carl.
|სათაური = Norsk tidskrift for sprogvidenskap // De gotiske runeminnesmaerker
|წელი = 1929
|ტომი = 3
}}</ref>

მოცემულ ვერსიას მხარს უჭერს მეცნიერთა უმრავლესობა. არსებობს თეორია შერეული წარმომავლობის შესახებ ჩრდილოეტრუსკული და [[ოღამი|ოღამური]] დამწერლობებიდან (იგი შემოგვთავაზა ჰამერსტრემმა), აგრეთვე, ფაისტის მოსაზრებით, ამ ორი დამწერლობის გარდა, შესაძლოა, რუნებზე გავლენა ლათინურმაც იქონია.

=== სემიტური ვერსია ===
[[ლიდიური ანბანი|ლიდიურ ანბანში]] არის რუნების იდენტური (გრაფიკის მიხედვით და არა ფონეტიკის) რამდენიმე ასო. ეს ანბანი, როგორც ჩანს, ბერძნულის პარალელურად წარმოიქმნა [[ფინიკიური ანბანი]]დან. მოცემული დამწერლობა გამოიყენებოდა [[ძვ. წ. III საუკუნე]]მდე და დაახლოებით ამ დროსვე გამოჩნდა რუნები [[ევროპა]]ში. ზოგიერთ რუნას ზუსტი ანალოგი ჰყავს სხვა სემიტურ ანბანებში, მაგალითად, [[სამხრეთარაბული დამწერლობა|სამხრეთარაბულ დამწერლობაში]]: Gebo, Berkana, Ing (სკანდინავიურ ვარიანტში).

=== არატრადიციული ვერსიები ===
[[1930-იანები|1930]]—[[1940-იანები|1940-იან წლებში]] მუშავდებოდა თეორია „Urrunen“, რომლის თანახმადაც, რუნები წარმოიქმნა წინარერუნებისგან, რომელთაგანაც აგრეთვე [[ფინიკიური დამწერლობა|ჩრდილოსემიტური ანბანი]] და, შესაბამისად, მსოფლიოს ყველა ანბანური დამწერლობა შეიქმნა. ეს თეორია შემუშავდა უკიდურესად ანბანის „გერმანიზაციის“ მიზნით და არ იმსახურებს ნდობას. დღესდღეობით უცნობია, რა მიზნით იქმნებოდა რუნები: მკითხაობისთვის თუ თავიდანვე დამწერლობად იყო ჩაფიქრებული.<ref name="rp"/><ref name="dd"/><ref name="pmz"/>

სიგურდ აგრელმა, [[ლუნდის უნივერსიტეტი]]ს შვედმა პროფესორმა, [[1932]] წელს შემოგვთავაზა ეზოთერიული თეორია, რომლის თანახმადაც „f“ იყო რუნული ანბანის არა პირველი, არამედ უკანასკნელი რუნა. იგი თვლიდა, რომ რუნების ამგვარად დაწყობით შესაძლებელი იყო რუნული შიფრის საიდუმლოს ამოცნობა.<ref>{{წიგნი
|ავტორი = Sigurd Agrell.
|სათაური = Die spätantike Alphabet-Mystik und die Runenreihe
|წელი = 1932
}}</ref> სამეცნიერო სამყარომ ეს თეორია არ მიიღო, თუმცა მას გაუჩნდა რამდენიმე მიმდევარი, მაგალითად, როგორიცაა [[თომას კარლსონი]]. აგრელის ნაშრომების შემდეგ მან პირველმა გამოაქვეყნა მონოგრაფიები ფუთარქის თეორიაზე.<ref>{{წიგნი
|სათაური = Uthark: Nightside of the runes
|ადგილი = 
|გამომცემლობა = 
|წელი = 
|გვერდები = 
|გვერდნი = 
|isbn = 9197410217
}}</ref> ფუთარქის თეორიის სხვა ცნობილი მიმდევარია [[ოკულტიზმი|ოკულტისტი]] [[კენეთ მედოუზი]].<ref>{{წიგნი
|ავტორი = Kenneth Meadows.
|სათაური = Rune Power
|წელი = 1995
}}</ref><ref>{{წიგნი
|ავტორი= Björn Andersson.
|სათაური = Runor, magi, ideologi. En idéhistorisk studie
}}</ref><ref>{{წიგნი
|ავტორი = David Almer.
|სათაური = Från Úr till Fé (Aorta: journal för retrogardistisk kultur nr 17 (tidskrift))
|ადგილი = 
|გამომცემლობა = 
|წელი = 
|გვერდები = 
|გვერდნი = 
|isbn = 
}}
</ref>

=== მითოლოგიური ვერსია ===
[[სკანდინავიური მითოლოგია|სკანდინავიური მითოლოგიის]] მიხედვით, რუნები იხილა [[ოდინი|ოდინმა]], მას შემდეგ, რაც მან საკუთარი თავი შუბით განგმირა და ცხრა დღისა და ღამის განმავლობაში ეკიდა [[იგდრასილი|მსოფლიო ხეზე]] საჭმლისა და სასმლის გარეშე, საბოლოოდ კი ბაბუამისის, [[ბელტორნი]]ს, წმინდა (შამანური) თაფლით წყურვილი მოიკლა. ამის შემდეგ ოდინს რუნები ჩაესმა და ისინი შუბის გამოყენებით საკუთარი სისხლით გამოსახა ხეზე.

<div class="NavFrame collapsed">
<div class="NavHead">ასე წერია ამის შესახებ „[[უფროსი ედა|უფროს ედაში]]“:</div>
<div class="NavContent">
<poem>ვიცი, რომ ცხრა ღამე 
ვეკიდე ტოტებზე, 
ქარში მოქანავე, 
შუბით განგმირული, 
ოდინის ზვარაკად 
საკუთარ თავისა 
მსხვერპლად შემწირველი, 
ხეზე — შორს, იდუმალ, 
ღრმად ფესვებგადგმულზე. 

არცა ვინ მაჭმევდა, 
არცა ვინ მასმევდა, 
მიწას დავცქეროდი;
კვნესით ზე ავზიდე 
მიწიდან რუნები, 
მიწას დავენარცხე. 

ვცან მე ცხრა სიმღერა 
ძისაგან ბოლთორნის, 
ბესთლას გავუსინჯე 
მე თაფლსა ჩინებულს, 
ესხა ოდრორიში. 

ვიწყე მომწიფება, 
ცოდნის გამრავლება, 
ზრდა-აღორძინება, 
სიტყვა სიტყვისაგან
სიტყვასვე ჰბადებდა, 
საქმე საქმისაგან
საქმესვე ჰბადებდა. 

შენ რუნებს იპოვი, 
გახსნი მათ ქარაგმებს, 
იდუმალ ნიშნებსა, 
უძლეველს, უმტკიცესს, 
ჰროფტმა რომ შეღება, 
ღმერთებმა რომ შექმნეს, 
ოდინმა ამოჭრა. 

ოდინმა ასებთან, 
დაინმა ალფებთან, 
დვალინმა ჯუჯებთან, 
ალსვიდმა თურსებთან, 
მეც ბევრი ამოვჭერ.<ref>{{Cite web |url=http://www.webmix.ge/vvi/doc.php?doc=2026 |title=უფროსი ედა |accessdate=2015-09-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304193821/http://www.webmix.ge/vvi/doc.php?doc=2026 |archivedate=2016-03-04 }}</ref></poem>
</div>
</div>

== დამწერლობის განვითარება ==
=== ადრეული, საერთოგერმანული, ანუ წინარესკანდინავიური რუნები ===
[[ფაილი:Gotrunen.gif|thumb|გოთური რუნები]]
[[ფაილი:Cotton domitian.jpg|thumb|left|upright|ანგლოსაქსონური რუნები ხელნაწერ „Cotton Domitian-ის“ თანახმად]]
[[ფაილი:Runen Themsemesser.jpg|thumb|„[[საქსი (დანა)|სკრამასაქსი]]“ ანგლოსაქსონურ რუნულ ანბანთან ერთად]]
[[ფაილი:Marcomannic.PNG|thumb|„მარკომანული რუნები“]]
არსებობდა რუნების რამდენიმე განსხვავებული ტიპი. ყველაზე ადრინდელი არის წინარესკანდინავიური ვარიანტი, რომელიც გამოიყენებოდა საერთოგერმანულ ენა-[[კოინე]]ში. იგი გამოიყენებოდა ახ. წ. [[I საუკუნე|I]]—[[VIII საუკუნე]]ებში (გერმანული ხალხების ისტორიაში ეს არის [[რომაული რკინის საუკუნე]] და [[გერმანული რკინის საუკუნე]]). მას ზოგჯერ უწოდებენ უფროს ფუთარქს ან უფროს რუნებს.<ref name="rp"/> უფროსი რუნა სულ 24-ია, ისინი გვხვდება იარაღებზე, ძვირფასეულობებსა და მემორიალურ ქვა-სტელებზე. სწორედ უფროსი რუნები გამოიყენებოდა მოგვიანებით ([[XIII საუკუნე]]მდე) მაგიური და საკრალური მიზნებისთვის. უმცროს რუნებს ([[IX საუკუნე|IX]]—[[XIII საუკუნე|XIII]] სს.) იყენებდნენ მემორიალური წარწერებისთვის და მათ არ ჰქონდა საკრალური მნიშვნელობა.

სულ ცნობილია ადრეული, [[III საუკუნე|III]]—[[VIII საუკუნე]]ების, რუნული წარწერის მქონე 150-მდე ნივთი (შეიარაღების დეტალები, ამულეტები, საფლავის ქვები).<ref name="sol" /> წარწერების უმეტესობა შედგება ერთადერთი სიტყვისგან, ჩვეულებრივ, სახელისგან, რაც, რუნების მაგიურ გამოყენებასთან ერთად, წარწერების დაახლოებით მესამედის სრულყოფილად წაკითხვას შეუძლებელს ხდის. უძველესი რუნული წარწერების ენა სხვა წერილობით ძეგლებში დაფიქსირებულ ყველაზე ადრეულ გერმანულ ენაზე — [[გოთური ენა|გოთურზე]] უფრო არქაულია.<ref>{{წიგნი
|ავტორი = Marstrander, Carl J.&nbsp;S.
|სათაური = De nordiske runeinnskrifer i det eldre alfabet. Skrift og språk i folkevandringdtiden // Artikkel i Viking
|გამომცემლობა = Norsk Arkeologisk Selskap
|წელი = 1953
}}</ref>

=== გოთური რუნები ===
აგრეთვე გამოყოფენ '''გოთურ რუნებს''', რომლებიც საერთოგერმანულის ადრეული სახესხვაობაა. ისინი გამოიყენებოდა [[აღმოსავლეთი ევროპა|აღმოსავლეთ ევროპაში]] [[I საუკუნე|ახ. წ. I]]–[[IV საუკუნე]]ებში. როგორც წესი, გოთურ რუნულ წარწერებს განაკუთვნებენ შუბის პირის წარწერას [[კოველი]]დან ([[უკრაინა]]), ოქროს ბეჭდის წარწერას [[პიეტროასა]]დან ([[რუმინეთი]]), აგრეთვე წარწერას შუბის პირზე [[ევრე-სტაბიუ]]დან ([[ნორვეგია]]). წარწერა იუწყება: ''raunijaz'', ანუ „მგრძნობიარე“ (ის, ვინც განიცდის, გრძნობს). იგი ყველაზე ადრეულ რუნულ წარწერად ითვლება.<ref name="gur"/>

=== ანგლოსაქსონური რუნები ===
[[ბრიტანეთის კუნძულები|ბრიტანეთის კუნძულებზე]] რიგი გერმანული ტომების ([[ანგლები]]ს, [[საქსები]]ს, [[იუტები]]ს) გადასახლებამ მათ ენაში გამოიწვია ფონეტიკური ცვლილებები, დაემატა რამდენიმე ახალი ხმოვანი, რის შედეგადაც საერთოგერმანული რუნული ანბანი გამოუსადეგარი აღმოჩნდა. ასე წარმოიშვა '''ანგლოსაქსონური რუნული ანბანი'''. [[VII საუკუნე]]ში ანბანს დაემატა ორი ახალი რუნა — „Ac“, რომელიც აღნიშნავდა გრძელ „ɑ:-ს“ და „Æsc“, რომელიც აღნიშნავდა ბგერა „æ-ს“. მოგვიანებით აგრეთვე დაემატა რუნები Yr — y-სთვის, Ior — დიფტონგ io-სთვის, Ear — დიფტონგ ea-სთვის, Cweorþ — q-სთვის, Calk — k-სთვის, Stan — ბგერათშეწყობა st-სთვის, Gar — მძიმე g-სთვის. ანგლოსაქსონური რუნული ანბანის სიები შემონახულია ხელნაწერებში „Codex Salisburgensis, 140“, „Cotton Domitian (Codex Cotton)“, აგრეთვე [[საქსი (დანა)|სკრამასაქსზე]] — მოკლე ხმალზე, რომელიც [[ტემზა]]ში იპოვეს. რამდენიმე ძველმა რუნამ შეიცვალა თავისი ფონეტიკური მნიშვნელობა: a-თი გამოიხატებოდა ბგერა o, z-თი — x. ძველი რუნების სახელწოდებები მნიშვნელოვნად შეიცვალა, უფრო სწორად, ითარგმნა ანგლოსაქსონურ ენაზე შემდეგნაირად: ''Feoh'', ''Ur'', ''Þorn'', ''Or'', ''Rad'', ''Cen'', ''Gyfu'', ''Wen'', ''Hagl'', ''Nyd'', ''Is'', ''Ger'', ''Ih'', ''Peorþ'', ''Eohlx'', ''Sigel'', ''Tir'', ''Beorc'', ''Eh'', ''Man'', ''Lagu'', ''Ing'', ''Oeþel'', ''Dæg''.

ახალი რუნები შემდეგნაირად ითარგმნებოდა: ''Ac'' — „მუხა“, ''Æsc'' — „იფანი“, ''Yr'' — „მშვილდი“, ''Ior'' — „გველი“, ''Ear'' — „მიწა“, ''Calc'' — „თასი“, ''Stan'' — „ქვა“, ''Gar'' — „შუბი“. რუნა ''Cweorþ-ის'' მნიშვნელობა უცნობია<ref name="dd" /><ref name="ah" />.

=== „მარკომანული რუნები“ ===
ტრაქტატში „De Inventione Litterarum“, რომელიც ჩვემანდე [[ფრანკთა სახელმწიფო|კაროლინგების იმპერიის]] ტერიტორიაზე ნაპოვნ [[VIII საუკუნე|VIII]] და [[IX საუკუნე]]ების ხელნაწერებში შემორჩა, ნახსენებია საერთოგერმანული და ანგლოსაქსონური რუნების საინტერესო ნაზავი, რომელსაც '''„მარკომანული რუნები“''' ეწოდა, თუმცა თვითონ [[მარკომანები|მარკომანებთან]] მას არავითარი კავშირი არ აქვს და, როგორც ჩანს, შეიქმნა იმისთვის, რომ რუნები ლათინური ანბანის ეკვივალენტური ყოფილიყო.<ref>{{წიგნი
|ავტორი = Carl Faulman.
|სათაური = Das Buch Der Schrift Enthaltend Die Schriftzeichen Und Alphabete
|ადგილი = Wien
|წელი = 1880
}}</ref>

=== ჩრდილოეთის, ანუ სკანდინავიური რუნები ===
[[ფაილი:Rune-danskeruner.gif|thumb|left|დანიური რუნები]]
[[ფაილი:Rune-rokruner.gif|thumb|left|შვედურ-ნორვეგიული რუნები]]
[[ფაილი:Rune-eldre-norske-runer.gif|thumb|ნორვეგიული რუნები]]
[[IX საუკუნე|IX საუკუნის]] დასაწყისისთვის [[სკანდინავია|სკანდინავიის]] ქვეყნებში საერთოგერმანული რუნული ანბანი სხვაგვარად განვითარდა. გარკვეული ცვლილებები განხორციელდა აგრეთვე ძველსკანდინავიურ ენაში: გამდიდრდა ენის ბგერათა რიგი, ამიტომ საერთოგერმანული რუნები არასაკმარისად გადმოსცემდა ენის ხმოვან შედგენილობას, თუმცა, ანგლოსაქსონური რუნებისგან განსხვავებით, სკანდინავიურ რუნებში ნიშნების რაოდენობა კი არ იზრდებოდა, არამედ მცირდებოდა. გამოირიცხა რუნები g, w, ih-wh, p, z ŋ, d, o. ანგლოსაქსონური რუნული ანბანიდან გადმოვიდა რუნა Yr. ამგვარად, ანბანმა მოიცვა თექვსმეტი რუნული ნიშანი. ძლიერ შეიცვალა რუნების სახელწოდებებიც: ''Fe'', ''Ur'', ''Þurs'', ''Åss'', ''Reið'', ''Kaun'', ''Hagall'', ''Nauð'', ''Iss'', ''Ar'', ''Sol'', ''Tyr'', ''Bjarkan'', ''Maðr'', ''Løgr''. რაც შეეხება დარჩენილ წინარესკანდინავიურ რუნებს, თითოეულმა მათგანმა აღნიშნა რამდენიმე მსგავსი ბგერა: რუნა ''Ur'' აღნიშნავდა ბგერებს u, o, ø, w; þurs — þ, ð; ''Åss'' — å, ą, æ; ''Kaun'' — k, g, ŋ; ''Iss'' — i, e, ø, y; ''Ar'' — a, æ, e, ø; ''Tyr'' — t, d, nd; ''Bjarkan'' — p, b, mb.
[[ფაილი:02 Runes of the Younger Futhark painted on little stones - Runen des jüngeren Futhark auf kleine Steine gemalt.jpg|thumb|left|დანიური რუნები]]
ჩვეულებრივ, განასხვავებენ სკანდინავიური რუნების ორ ტიპს — '''დანიურსა''' და '''შვედურ-ნორვეგიულს'''.<ref name="rp" /> დანიური რუნები გარეგნულად ნაკლებად განიცდიდა ცვლილებებს, ისინი [[IX საუკუნე|IX]]—[[XI საუკუნე]]ებში გამოიყენებოდა. რაც შეეხება შვედურ-ნორვეგიულ რუნებს, მათ ნიშნის გრაფიკული მინიმალიზაციის ტენდენცია გააჩნდათ. ამგვარად, რუნები s და y შემცირდა ერთ შტრიხამდე. შვედურ-ნორვეგიული რუნები გამოიყენებოდა [[IX საუკუნე|IX]]-[[X საუკუნე]]ებში. მოგვიანებით გამოიყო '''ნორვეგიული ვარიანტი''', რომელიც ვიზუალურად დანიურს უახლოვდებოდა. სკანდინავიურ რუნებს, აგრეთვე ყოველ შემდგომს, უწოდებენ უმცროს რუნებს.<ref name="rp"/>

=== ჰელსინკის რუნები ===
[[ფაილი:Futhark Hälsingland 15.png|thumb|ჰელსინკის რუნები]]
შვედურ-ნორვეგიულ რუნათა ნიშნების ჩაწერის შემოკლების ტენდენცია '''ჰელსინკის რუნებშიც''' გამოვლინდა. ეს რუნები, მიუხედავად იმისა, რომ გამოიყენებოდა [[ჰელსინგლანდი|ჰელსინგლანდში]] ([[შვედეთი]]), სავარაუდოდ შეიქმნა ტბა [[მელარენი]]ს რაიონში. ჰელსინკის რუნებით შესრულებული წარწერები [[XI საუკუნე|XI საუკუნით]] თარიღდება.<ref name="dd"/>

=== მენის რუნები ===
[[ფაილი:Rune-manskeruner 2.gif|thumb|მენის რუნები]]
შემოკლების ტენდენცია ნორვეგიულ რუნებშიც შენარჩუნდა. ამგვარად, [[XI საუკუნე|XI]]-[[XII საუკუნე]]ებში [[მენი|კუნძულ მენზე]] გამოიყენებოდა ნორვეგიული რუნების მეტად უცნაური ვარიანტი, რომელსაც '''მენის რუნები''' ეწოდა. მისი განმასხვავებელი განსაკუთრებულობა ისაა, რომ მასში არ არის მე-16 რუნა. ამ დამწერლობით განხორციელებულ წარწერებს ორ ტიპად ყოფენ: სადაც მეოთხე რუნა აღნიშნავდა ბგერა ą-ს და სადაც ის აღნიშნავდა ბგერა o-ს.<ref name="dd"/>

=== წერტილებიანი რუნები ===
[[ფაილი:Punktirruner.gif|thumb|left|წერტილებიანი რუნების ადრეული ფორმა]]
[[ფაილი:Medeltida runor.svg|thumb|წერტილებიანი რუნების უფრო გვიანდელი ფორმა]]
'''წერტილებიანი რუნები''' [[XI საუკუნე]]ში წარმოიშვა [[დანია]]სა და [[ნორვეგია]]ში. ისინი შეიქმნა სკანდინავიური რუნების გაუმჯობესების მიზნით, რადგან ამ უკანასკნელებს, თითოეული რუნის მრავალი ფონეტიკური მნიშვნელობის გამო, არ შეეძლოთ დაწერილის ზუსტად გადმოცემა. ამიტომ ანბანს დაემატა ნიშნები c, d, g, o, p, v, ð, æ, ø, z. ანბანის გაფართოების სტიმული ანგლოსაქსონური რუნების გამოცდილება იყო. სახელწოდებას წერტილებიანი რუნები უნდა უმადლოდენ წერტილებს, რომლებიც რუნებს ემატებოდა þ-დან ð-სა და b-დან p-ს, აგრეთვე y-ის წარმოქმნისას.<ref name="rp" /><ref name="dd" />

=== ისლანდიური რუნები ===
[[ფაილი:Исландские руны.gif|thumb|ისლანდიური რუნები [[XII საუკუნე|XII საუკუნის]] დასაწყისში]]
'''ისლანდიური რუნები''' შეგვიძლია წერტილებიანი რუნების განვითარებულ ვარიანტად ჩავთვალოთ. ისინი გამოიყენებოდა [[ისლანდია]]ში [[XII საუკუნე|XII]]—[[XIV საუკუნე]]ებში. გვიანდელ ეპოქაში ისლანდიურ რუნებში მკვეთრად შეიცვალა ცალკეული რუნების ფორმები. ამგვარად რუნა y-მა მიიღო ფორმა [[ფაილი:Iceland-y.gif|10px]], p-მ — [[ფაილი:Iceland-p.gif|10px]] ხოლო q-მ — [[ფაილი:Iceland-q.gif|10px]]. რუნებში d ([[ფაილი:Is-normal-d.gif|50px]]), e ([[ფაილი:Iceland-e.gif|30px]]) გაჩნდა წვრილი შტრიხებისა და წერტილების წრეებად ჩანაცვლების ტენდენცია. წარმოიქმნა „რუნების შემოკლებული ფორმები“ (''Viktigste islandske særformer''): რუნები[[ფაილი:is-saer-d.gif|10px]] (d), [[ფაილი:Is-normal-e.gif|7px]] (e), [[ფაილი:Is-saer-k.gif|10px]] (k), [[ფაილი:Is-saer-q.gif|10px]] (q), [[ფაილი:Is-normal-s.gif|30px]] (s), [[ფაილი:Is-saer-x.gif|35px]] (x), [[ფაილი:Is-saer-y.gif|30px]] (y), [[ფაილი:Is-saer-z.gif|11px]] (z), [[ფაილი:Is-saer-oe.gif|10px]] (ö).<ref>{{წიგნი
|ავტორი = Snædal, Þórgunnur.
|სათაური = Rúnaristur á Íslandi
|წელი = 2003
}}</ref><ref>{{წიგნი
|სათაური = Árbók hins íslenzka fornleifafélags
|ადგილი = Reykjavík
|წელი = 2000—2001
|გვერდები = 5—68
}}</ref><ref name="rtd">{{cite web | url = http://www.nordiska.uu.se/forskn/samnord.htm | title = Projektet Samnordisk runtextdatabas, 2004 | accessdate = 2009-06-12 | lang = sv | archiveurl = https://www.webcitation.org/60rCZt33c?url=http://www.nordiska.uu.se/forskn/samnord.htm | archivedate = 2011-08-11 }}</ref><ref>{{წიგნი|ავტორი=Bæksted, Anders|სათაური=Islands Runeindskrifter|ადგილი=København|წელი=1942}}</ref>

=== გრენლანდიური რუნები ===
[[ფაილი:Гренландские руны.gif|thumb|გრენლანდიური რუნები]]
ისლანდიურის მსგავსად, '''გრენლანდიური რუნებიც''' წერტილებიანიდან წარმოიქმნა. ისინი გამოიყენებოდა დაახლოებით ერთსა და იმავე დროს ისლანდიურებთან ერთად. სულ [[გრენლანდია]]ში ნაპოვნია 60-მდე რუნული წარწერა, მათგან 35 — [[აღმოსავლეთი დასახლება (გრენლანდია)|აღმოსავლეთ დასახლებაში]], 20 — [[დასავლეთი დასახლება (გრენლანდია)|დასავლეთ დასახლებაში]]. უძველესი გრენლანდიური რუნული წარწერა [[XIV საუკუნე]]ს განეკუთვნება და ნაპოვნია [[ნარსაკი|ნარსაკში]], [[კაკორტოკი|იულიანეჰობიდან]] ჩრდილო-დასავლეთით.<ref>{{cite web | url = http://www.nordiska.uu.se/forskn/samnord.htm | title = Projektet Samnordisk runtextdatabas, 2008 | accessdate = 2009-06-12 | lang = sv | archiveurl = https://www.webcitation.org/60rCZt33c?url=http://www.nordiska.uu.se/forskn/samnord.htm | archivedate = 2011-08-11 }}</ref><ref>{{წიგნი|ავტორი= Thalbitzer, William|სათაური= Runeindskrifter i Grønland // Det Grønlanske Selskabs Årsskrift|ადგილი= København|გამომცემლობა = Ejnar Munksgaards Forlag|წელი = 1949|გვერდები = 85—92}}</ref>

=== დალეკარლიული, ანუ დალიური რუნები ===
[[ფაილი:Далекарлийские руны.png|thumb|left|დალეკარლიული რუნები]]
'''დალეკარლიული, ანუ დალიური რუნები''' გამოიყენებოდა [[დალარნის პროვინცია]]ში ([[შვედეთი]]) [[XV საუკუნე|XV საუკუნიდან]] [[XIX საუკუნე]]მდე. ჩანაწერით ისინი ძლიერ უახლოვდებოდნენ [[ლათინური ანბანი|ლათინურს]], გაჩნდა ასოთა წმინდად ლათინური ფორმები ([[Ä (ლათინური)|Ä]], [[Ö (ლათინური)|Ö]], [[Å (ლათინური)|Å]], [[G (ლათინური)|G]]). ეს ვარიანტი უკანასკნელი გამოყენებადი იყო დამწერლობის სახით. იგი საბოლოოდ ლათინურმა შეავიწროვა.<ref name="lm"/><ref name="js"/><ref>{{წიგნი
|ავტორი = Boethius, Johannes; Levander, Lars; Norren, Adolf.
|სათაური = Dalska runiskrifter fren nyare tid
|ბმული = http://fornvannen.se/pdf/1900talet/1906_063.pdf
}}</ref>

=== გავლენა სხვა დამწერლობებზე ===
[[ფაილი:Gothic-alphabet.gif|thumb|left|[[გოთური დამწერლობა]]]]
ეპისკოპოსმა [[ულფილა]]მ გოთური დამწერლობა ბერძნული ანბანური წყობის საფუძველზე ლათინური და რუნული დამწერლობების გამოყენებით შექმნა. რუნული დამწერლობიდან გოთურმა ანბანმა იანდერძა ასოთა სახელწოდებები, თუმცა ისინი რამდენადმე შეიცვალა: ''ahsa'', ''bairkan'', ''giba'', ''dags'', ''aihvus'', ''quairtha'', ''iuja'', ''hagl'', ''thiuth'', ''eis'', ''kusma'', ''lagus'', ''manna'', ''nauths'', ''jer'', ''urus'', ''pairthra'', ''raida'', ''sauil'', ''teiws'', ''winja'', ''faihu'', ''iggwis'', ''hwair'', ''othal''. რუნულ დამწერლობას შეგვიძლია მივაკუთვნოთ გოთური ასოები ''urus'', ''othal''.

რუნულ დამწერლობას უკავშირდება აგრეთვე დამატებითი ასოები ძველინგლისურ და ისლანდიურ ანბანებში, რომლებიც ლათინურს ეფუძნება:<ref name="rp"/> [[თორნ (ასო)|Þ]] (თორნ) და [[ვინ (ასო)|Ƿ]] (ვინ, მხოლოდ ძველინგლისურში).

== რუნული კრიპტოგრაფია ==
[[ფაილი:Lonnrune-roek.jpg|thumb|რუნული კრიპტოგრაფია [[რუნული ქვა რეკიდან|რეკის ქვის]] გვერდითა მხარეს. წარწერა იკითხება როგორც ''ruv [s]akumukmini'']]
[[ფაილი:Torvikbl.gif|thumb|left|წარწერა ტერვიკის ქვაზე (წითლად გამოყოფილია ზედმეტი ხაზები, პუნქტირით — რომლებიც აკლია)]]
[[ფაილი:Kvistrunir.jpg|thumb|left|„ტოტოვანი რუნები“]]
[[ფაილი:Lonnrune-vaalsta.gif|thumb|წარწერა ვოლსტიდან]]
[[ფაილი:Tjaldrunir2.jpg|thumb|left|„კარვული რუნები“, რუნათა მნიშვნელობები ზედა ნახევარში]]
[[ფაილი:Tjaldrunir.jpg|thumb|„კარვული რუნები“, რუნათა მნიშვნელობები ქვედა ნახევარში]]
ცნობილია რუნული ნიშნების [[კრიპტოგრაფია|დაშიფვრის]] რამდენიმე მარტივი ხერხი. გავრცელებული იყო ეგრეთ წოდებული '''„ნაქსოვი რუნები“''', რომლებშიც ერთ შტრიხზე რამდენიმე რუნა ერთიანდებოდა. რუნული კრიპტოგრაფიის სხვა სახეს წარმოადგენს პრინციპი, რომლის მიხედვითაც უშუალოდ რუნის ნაცვლად აისახებოდა ნომერი ეტირისა, რომელშიც ეს რუნა შედიოდა, და რუნის რიგითი ნომერი ეტირის შიგნით. ეს სისტემა მხოლოდ სკანდინავიურ რუნებში გამოიყენებოდა.<ref name="dd"/><ref name="ah"/> ეტირების ნომრები საპირისპიროთი ნაცვლდებოდა. ამგვარად, პირველი ეტირი კრიპტოგრაფიაში აღინიშნებოდა მესამით, მესამე პირველით, ხოლო მეორე კვლავ მეორით. [[რუნული ქვა რეკიდან|რეკის ქვაზე]] წარმოდგენილია [[კრიპტოგრაფია|კრიპტოგრაფიის]] მრავალი სახესხვაობა, რომელთა განმასხვავებელ ნიშანსაც წარმოადგენს ის, რომ მესამე (კრიპტოგრაფიაში პირველ) ეტირში შედის არა t, b, m, l, y რუნები, არამედ t, b, l, m, k. არსებობდა ამ პრინციპის გამოსახვის რამდენიმე ხერხი. '''„ტოტოვან რუნებში“''' (kvistrunir) გრძელი ხაზიდან გამოედინება შტრიხები: მათი რაოდენობა მარცხნივ აღნიშნავდა ეტირის ნომერს, მარჯვნივ — რუნისას. '''„კარვული რუნები“''' (ანუ '''„ჯვარედინი რუნები“'''; Tjaldrunir) განსხვავდება ტოტოვანი რუნებისგან იმით, რომ ერთი ნიშანი აღნიშნავს ორ ბგერას: ჯვარედის ბოლოებიდან გამოდის შტრიხები, მარცხნივ მაღლა აღნიშნულია ეტირის ნომერი, მარჯვნივ მაღლა — რუნის ნომერი; მარჯვნივ დაბლა მოცემულია მეორე რუნის ეტირის ნომერი, ხოლო მარცხნივ დაბლა — მისი ნომერი ეტირში.<ref name="dd" /> კრიპტოგრაფიის ეს ორივე ტიპი წარმოდგენილია [[რუნული ქვა რეკიდან|რეკის ქვაზე]]. ამავე ქვაზე გამოსახული მსგავსი კრიპტოგრაფიის სხვა ტიპი წარმოადგენს შიფრს, რომელშიც ეტირის ნომერი აღინიშნებოდა საერთოგერმანული რუნებით o, ხოლო რუნის ნომერი — შვედურ-ნორვეგიული s-ებით. ქვაზე წერია „oossoosss“, რაც აღნიშნავს „ni-ს“. გარდა ამისა, ამ ქვაზე არის კრიპტოგრაფიის ტიპი, როცა ეტირის ნომერი აღინიშნებოდა საპირისპირო მხარეს ამოტრიალებული საერთოგერმანული რუნით ih-wh, ხოლო რუნის ნომერი — ჩვეულებრივი საერთოგერმანული რუნით ih-wh. სხვა ზოგიერთ შემთხვევაში ([[რუნული წარწერა ვოლსტიდან|წარწერა ვოლსტიდან]]) ეტირის ნომერი აღნიშნული იყო შვედურ-ნორვეგიული რუნებით y, ხოლო რუნის ნომერი, ისევე როგორც „ტოტოვან რუნებში“, მთავარი ხაზის მარჯვენა მხარეს შტრიხების რაოდენობით.

რუნული კრიპტოგრაფიის უნიკალური სახეობებით მდიდარია აგრეთვე ქალაქი [[ბერგენი]]. აქ ნაპოვნია ორი უნიკალური ხის დაფა „ტოტოვანი რუნების“ სახესხვაობებით: ერთ-ერთზე შუა ხაზის ნაცვლად გამოსახული იყო თევზები, სხვა დაფაზე ეტირისა და რუნის ნომრები აღნიშნული იყო მამაკაცის თავის წვერის ხაზებით. [[ბერგენი|ბერგენში]] ასევე გამოიყენებოდა რუნათა დაშიფვრის ისეთი სისტემა, რომლის დროსაც რუნა f აღინიშნებოდა თვითონ f-ით; u — ff-ით; þ — fff-ით; o აღინიშნებოდა თვითონ რუნა o-თი, r — oo-თი; k — ooo-თი და ა.შ. რუნა y არ იშიფრებოდა. ხელნაწერში „Codex Salisburgensis, 140“ მოცემულია ხმოვნების წერტილებით ჩანაცვლების სისტემა: a ერთით, e ორით, і სამით, o ოთხით, u ხუთით. აგრეთვე არსებობს კრიპტოგრაფიის სახე, რომელიც გულისხმობს ცალკეული რუნების საპირისპიროდ დაწერას, რუნებისთვის ზედმეტი შტრიხების დამატებასა და საჭირო შტრიხების წაშლას. ეს ხერხი წარმოდგენილია [[რუნული ქვა ტერვიკიდან|ტერვიკის ქვის]] წარწერებზე.<ref name="ah">{{cite web | author = Arild Hauge. | url = http://arild-hauge.com | title = არილდ ჰაუგეს საიტი | accessdate = 2009-06-13 | lang = no | archiveurl = https://www.webcitation.org/60rCaL3yy?url=http://arild-hauge.com/ | archivedate = 2011-08-11 }}</ref>

== რუნული კალენდრები ==
[[ფაილი:Primstav.jpg|thumb|left|რუნული კალენდარი]]
[[ფაილი:Runecalender.jpg|thumb|ცხრამეტი „ოქროს რიცხვის“ აღნიშვნა გვიანდელ რუნულ კალენდრებში]]
[[ფაილი:Dayrunes.jpg|thumb|left|დღეების აღნიშვნა შვიდი რუნის გამოყენებით ადრეულ რუნულ კალენდრებში]]
არსებობდა აგრეთვე რუნული კალენდრები, „მუდმივი კალენდრის“ სახესხვაობები. [[დანია]]ში მათ ''რიმსტოკებს'' უწოდებდნენ (''rim'' — „კალენდარი“ და ''stok'' — „ჯოხი“), [[ნორვეგია]]ში — ''პროისტავებს'' (''prim'' — „ოქროს რიცხვი“). უმეტესწილად მათ ჯოხის ან კვერთხის ფორმა ჰქონდათ რამდენიმე [[დუიმი]]დან<ref>1 დუიმი = 2.54 [[სანტიმეტრი|სმ]]</ref> 5 [[ფუტი|ფუტამდე]].<ref>1 ფუტი = 30,48 [[სანტიმეტრი|სმ]]</ref> ეს კალენდრები გამოიყენებოდა [[სკანდინავია]]ში და, შესაძლოა, თავისი ფესვებით შორეული წარსულიდან მოდიან, მაგრამ მათგან ყველაზე ადრინდელები თარიღდება [[XIV საუკუნე|XIV საუკუნით]].<ref name="dd" /> მეცნიერებისთვის ინტერესს იწვევს [[ოლე ვორმი]]ს ხელნაწერი „Computus Runicus“, [[1328]] წლის ხელნაწერის ასლი, რომელშიც მთლიანადაა ჩაწერილი რუნული კალენდარი. ერთ მხარეს აღინიშნებოდა რიცხვები [[14 აპრილი]]დან [[13 ოქტომბერი|13 ოქტომბრამდე]] (Nottleysa, „უღამეო დღეები“, [[ზაფხული]] სკანდინავიური კალენდრის მიხედვით), მეორე მხარეს კი, შესაბამისად, რიცხვები [[14 ოქტომბერი|14 ოქტომბრიდან]] [[13 აპრილი|13 აპრილამდე]] (Skammdegi, „მოკლე დღეები“, [[ზამთარი]] სკანდინავიური კალენდრის მიხედვით). დღეების აღსანიშნავად რუნულ კალენდრებში თავდაპირველად გამოიყენებოდა შვიდი რუნისგან შემდგარი გამეორებადი რიგი. ასევე აღინიშნებოდა ცხრამეტი „ოქროს რიცხვი“ სავსემთვარეობის დასადგენად.<ref name="dd" /> ცხრამეტი რიცხვიდან თითოეულს შეესაბამებოდა რუნა, რიცხვითი მნიშვნელობა ისაზღვრებოდა ანბანური წყობით, ხოლო სამი რიცხვის დანაკლისის შესავსებად შექმნილი იყო დამატებითი რუნები: Arlaug ([[ფაილი:Arlaug.svg|12px]]) აღნიშნავდა 17-ს, Tvimaður ([[ფაილი:Tvimadur.gif|12px]]) აღნიშნავდა 18-ს, Belgþor ([[ფაილი:Belgthor.svg|12px]]) აღნიშნავდა 19-ს. დღესასწაულები მონიშნული იყო სპეციალური სიმბოლოებით. ეს სიმბოლოები, როგორც წესი, ისაზღვრებოდა ამა თუ იმ დღესასწაულთან დაკავშირებული რაიმე ნიშნით. ამგვარად, [[9 ივნისი|9 ივნისს]], [[კოლუმბა|წმინდა კოლუმბას]] დღეს, [[ორაგული]]ს გამოსახულებით აღნიშნავდნენ, რადგან, ნიშნის მიხედვით, ამ დღეს იწყებოდა ორაგულის ქვირითობა. [[14 აპრილი]], კალენდრული ზაფხულის პირველი დღე, აღინიშნებოდა აყვავილებული ბუჩქის გამოსახულებით. [[11 ნოემბერი]], წმინდა მარტინეს დღე, აღინიშნებოდა [[ბატი]]ს გამოსახულებით, რადგან [[მარტინე ტურელი]], როდესაც იგი [[ეპისკოპოსი|ეპისკოპოსად]] აირჩიეს, შეშინდა და ბატებს შორის დაიმალა. უფრო გვიანდელ ეპოქაში დღეებს აღნიშნავდნენ მარტივი შტრიხებით, ცხრამეტ „ოქროს რიცხვს“ კი — [[არაბული ციფრები]]თ ან სხვა რიცხვული ნიშნებით.<ref name="ah"/>

== რუნული წარწერების ენები ==
: ''მთავარი სტატიები: '''[[ძველგერმანული ენა]], [[გოთური ენა]], [[ძველინგლისური ენა]], [[ძველსკანდინავიური ენა]], [[ძველშვედური ენა]], [[შვედური ენა]]'''''
ყველაზე ძველი რუნული წარწერები [[ძველგერმანული ენა|ძველგერმანულ ენაზე]] დაიწერა, თუმცა მათ არ შეუძლიათ საერთოგერმანული ენობრივი მდგომარეობის სრულყოფილად ასახვა: სხვადასხვა ადგილას ნაპოვნ ადრეულ წარწერებს არ აქვთ არავითარი ენობრივი გამორჩეულობა და ისინი ამა თუ იმ რეგიონში ენის განვითარების შესახებ ინფორმაციას არ იძლევიან. უფრო გვიანდელი რუნული წარწერები დაწერილია [[ძველინგლისური ენა|ანგლოსაქსონურ]] (ანგლოსაქსონური რუნები) და [[ძველისლანდიური ენა|ძველსკანდინავიურ]] (სკანდინავიური რუნები) ენებზე. ყველაზე გვიანი ეპოქის რუნული წარწერები კი, რომლებიც განხორციელდა დალეკარლიული რუნებით, დაწერილია [[შვედური ენა|შვედურად]]. ჯამში, რუნებით დაწერილი ყოველთვის როდი შეესაბამება წარმოთქმას, რადგან ადრეულ რუნულ წარწერებში ხშირია შემოკლებები სიტყვების ბოლოებში, სიტყვათგამყოფები კი არ გამოიყენება. ამ ფაქტორებიდან გამომდინარე მრავალი რუნული წარწერის სხვადასხვაგვარად ინტერპრეტირებაა შესაძლებელი.<ref name="em">{{წიგნი
|ავტორი = Макаев, Э. А.
|სათაური = Язык древнейших рунических надписей
|ადგილი = М.
|გამომცემლობა = Едиториал УРСС
|წელი = 2002
}}</ref>

== რუნები კულტურაში ==
=== მაგიური და სამკითხაო მნიშვნელობა ===
ჯერ კიდევ [[ძვ. წ. I საუკუნე]]ში [[იულიუს კეისარი]] საუბრობდა გერმანელთა ადათზე, ემკითხავათ საკენჭისყრე ჯოხებზე.<ref>{{წიგნი
|ავტორი = [[გაიუს იულიუს კეისარი]].
|სათაური = ჩანაწერები გალისიის ომზე, 1.50
|ბმული = http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/cezar/01.php
}}</ref> [[პუბლიუს კორნელიუს ტაციტუსი|ტაციტუსი]] დაწვრილებით გვიყვება მის შესახებ:
{{ციტატა|აყვავილებული ხის მოტეხილ ტოტს ისინი ჭრიან კამათლებად, რომლებზეც გამოსახავენ სპეციალურ ნიშნებს, და შემდეგ, როგორც მოხერხდება, ყრიან თოვლისფერ ქსოვილზე. შემდგომ ამისა, თუკი მკითხაობა საჯარო მიზნებით ხორციელდება, ტომის ქურუმი, ხოლო თუკი კერძო მიზნებით, — ოჯახის უფროსი, მზერის ცაში აპყრობისა და ღმერთებისთვის ლოცვის შემდეგ სამჯერ იღებს თითო კამათელს და მათზე წინასწარ ამოფხეკილი ნიშნების მიხედვით ამბობს წინასწარმეტყველებას<ref name="tac">{{წიგნი
|ავტორი = [[პუბლიუს კორნელიუს ტაციტუსი|ტაციტუსი]].
|სათაური = გერმანელთა წარმოშობის შესახებ… |nodot=1
|ბმული = http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/tacit.htm
}}</ref>}}
მაგიურ თვისებებს რუნებს ჯერ კიდევ ძველი გერმანელები მიაწერდნენ, ამგვარად, „[[პოეტური ედა|პოეტურ ედაში]]“ შეგვიძლია ვიპოვოთ ინფორმაცია რუნათა გარკვეულ მისტიკურ თვისებებზე, დაწყებული საშიშროებისა და მოტყუების საწინააღმდეგო თილისმობიდან დამთავრებული სამკურნალო სიმბოლოებით.<ref>{{წიგნი
|სათაური = სიგრდრივას სიტყვები, 5—20
|ბმული = http://www.fbit.ru/free/myth/texty/sedda/rsigdr.htm
}}</ref>

<div class="NavFrame collapsed">
<div class="NavHead">სიტყვანი სიგრდრიფასი</div>
<div class="NavContent">
<poem>ჯავშანთა თინგისა
იფანს მივაწოდებ. 
სასმელს, აღმავსებელს 
ძალით და დიდებით;
გრძნეულ სიმღერებით, 
კეთილ შელოცვებით, 
ხალისით, გზნებითა. 

თუ გსურს გამარჯვება. 
გამარჯვებებისა 
რუნებს ამოჰკვეთდე 
მახვილის ტარზედა;
ჭდედ ორგზის დაადე 
სახელი თირისა. 

რუნები ლუდისა 
სცან — ვერას დაგაკლებს 
სიცრუე დიაცთა;
რქაზე ამოჰკვეთე, 
ხელზე აიხაზე, 
„ნაუდ“ ფრჩხილს გეხატოს. 

დალოცე სასმისი, 
აავსე სასმელით, 
შიგ ხახვი ჩააგდე;
სამსალას გრძნეულსა, 
შხამსა მას ჯადოსნურს 
ვერ შეგატყუებენ. 

რუნები შობისა 
სცან, მშობიარეთა 
შველა თუ გეწადოს! 
ნებსა ამოჰკვეთე, 
მაჯას შემოიკარ — 
დისნი გემწყალობონ. 

რუნებს ქარიშხლისა 
ჩასწვდი, რომ ღელვის ჟამს 
მწედ იყო ხომალლდთა;
ქიმზე ამოჰკაწრე, 
საჭეზე ამოსჭერ, 
ნიჩბებზე ამოსწვი, 
დაე, ზღვა ღელავდეს, 
ნაპირს დაუბრუნდე 
საღი, უვნებელი. 

რუნებს სამკურნალოს, 
წყლულთ სააქმიმოს, 
ჩასწვდი, დაეუფლე;
ხეზე ამოჰკვეთე 
მხარეს აღმოსავლეთს, 
სად ტოტნი დახრილან. 

ჩასწვდი სამართლისა 
რუნებს, რომ ბოროტთა 
წყენა ვერ მოგაგონ;
მათ მოიპოვებენ, 
თხზავენ და ხლართავენ, 
კრებენ და ადგენენ
თინგზე, სად სამართალს 
მართლმსაჯულებითა 
განსჯის ჯამაათი. 

ჩასწვდი, ამოიცან 
რუნები აზრისა, 
ჰროფტმა ამოიცნო, 
ჩასწვდა, ამოკვეთა 
ტენისგან, რომელიც 
ჰრაიდრაუპნირის 
ტვინიდან ოდესღაც 
და ჰოდროფნირისა 
რქიდან ჩამოდინდა. 

მთას იდგა მახვილით, 
თავზე მუზარადით, 
თავმან მიმირისმან
თქვა სიტყვა პირველი, 
და იყო სიტყვა ის
ბრძნული და მართალი. 

დაე, სინათლისა 
ღვთის ფარს დაექარგონ, 
ალსვინის ქაჩაჩსა, 
არვაკის ყურებსა, 
როგნირის ეტლისა 
ბორბალს ამშვენებდნენ., 
სლეპნირის კბილებს და 
მარხილის ჩახსაკრავს. 

თათსა ძუ დათვისა
და ბრაგის ენასა, 
ბრჭყალსა მას მგლისასა, 
ნისკარტს არწივისა, 
ფრთებსა სისხლიანსა, 
ბოლოს ხიდისასა, 
ნებსა მეანისა, 
კვალსა მას მეშველსა. 

ბროლმინას, ოქროსა, 
ბაზმანდ-ავგაროზსა, 
ღვინოს და ალაოს, 
სკამთა სალხინოთა, 
გუნგნირის რკინისა, 
გულმკერდს გრანისასა, 
ნორნების ფრჩხილებს და 
ნისკარტს ბუკიოტის. 

ყველა ამოფხიკეს, 
სასმელს შეურიეს - 
თაფლსა მას წმიდასა;
დაჰყვეს, დაუგზავნეს:
მოდგმას ასებისა, 
ალფების ჯილაგსა, 
ვანთა გამჭრიახთა 
და კაცთა გვარტომთა. 

ესენი არიან 
რუნები წიგნისა, 
შობის, ძლიერების 
და ლუდის რუნები, 
იცან, ნუ აურევ, 
ნუ დააზიანებ, 
ცოდნით მოიხმარე, 
ღმერთთა მათ სიკვდიმდე 
გექმნან ავგაროზად. 

ახლა რას აირჩევ, 
მახვილის პირისა
ჭადარო, ძლიერო, 
გაქვს რამე სათქმელი, 
თუ გიჯობს იყუჩო?
ბედისგან დათქმულა
ჭირი ყოველგვარი<ref>{{Cite web |url=http://www.webmix.ge/vvi/doc.php?doc=2026 |title=უფროსი ედა |accessdate=2015-09-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304193821/http://www.webmix.ge/vvi/doc.php?doc=2026 |archivedate=2016-03-04 }}</ref></poem></div>
</div>
[[ფაილი:Armanenrunor i cirkel.png|thumb|ეგრეთ წოდებული „არმანიული ფუთარქი“]]
ერთ-ერთი უძველესი რუნული ძეგლი, სადაც ნახსენებია რუნათა მაგიური მნიშვნელობა, არის დანიელი მეცნიერისა და ექიმის, [[ოლე ვორმი]]ს, ხელნაწერი „Computus Runicus“, [[1328]] წლის ხელნაწერის ასლი.

=== ოკულტიზმში ===
რუნათა თანამედროვე სამკითხაო მნიშვნელობა [[XIX საუკუნე|XIX]]-[[XX საუკუნე]]ებში დაამკვიდრა გერმანელმა რუნების მკვლევარმა და [[ოკულტიზმი|ოკულტისტმა]] [[გვიდო ფონ ლისტი|გვიდო ფონ ლისტმა]], რომელმაც, სხვა ყველაფერთან ერთად, სპეციალურად მკითხაობისთვის შექმნა რუნული „ანბანი“ — „არმანიული ფუთარქი“. ეს ანბანი ეფუძნება სკანდინავიურ რუნებს, მასში დამატებულია ორი „ნიშანი“, რუნათა სახელწოდებები შეცვლილია; „ანბანური წყობის“ მიხედვით: ''Fa'', ''Ur'', ''Thorr'', ''Os'', ''Rit'', ''Ka'', ''Hagal'', ''Nauth'', ''Is'', ''Ar'', ''Sol'', ''Tyr'', ''Bar'', ''Laf'', ''Man'', ''Yr'', ''Ef'', ''Fyfros''.

დღესდღეობით რუნები გამოიყენება მარტოოდენ როგორც მისტიკური სიმბოლოები [[მკითხაობა|მკითხაობისთვის]], ნივთების „შესალოცად“, გამოიყენება [[ტატუ]]ებსა და [[თილისმა|თილისმებში]]. მკითხაობისთვის იყენებენ 24<ref name="bednenko">{{წიგნი
|ავტორი = Бедненко Г.
|სათაური = Школа рун. Техника гадания и магический комментарий
|გამომცემლობა = Центрполиграф
|წელი = 2006
}}</ref> ან 25<ref name="medouz">{{წიგნი
|ავტორი = Медоуз К.
|სათაური = Магия рун
}}</ref> რუნისგან შემდგარ კომპლექტს. როგორც წესი, რუნებს გამოსახავენ ქვებზე,<ref name="medouz"/> თუმცა მკითხავები ხშირად იყენებენ ხის, ძვლისა და მარილიანი ცომის რუნებსაც კი.<ref name="bednenko"/>

[[ზიგფრიდ კიუმერი]] თვლიდა, რომ რუნები ასრულებენ როლს ხიდისა, რომელიც ადამიანს უძველეს „არიულ“ ღმერთებთან აკავშირებს.<ref>{{წიგნი
|ავტორი = Kummer, Siegfried Adolf.
|სათაური = Naturligt&nbsp;— övernaturligt // Ockulta vetenskaper
|გამომცემლობა = Ferstling, Poul, Forum
|წელი = 1997
|გვერდები = 162—164
|isbn = 91-37-09486-6
}}</ref> იგი მიიჩნევდა, რომ თითოეული რუნა შეესაბამება [[ადამიანი]]ს [[სხეული]]ს მდგომარეობას. აგრეთვე მას აუცილებლად მიაჩნდა რუნათა სხვადასხვა კომბინაციების მღერა. შედეგად, ამ მოსაზრებების გავლენით, [[ადოლფ ჰიტლერი|ადოლფ ჰიტლერმა]] რუნები ნაცისტურ სიმბოლიკაში გამოიყენა.<ref>{{წიგნი
|ავტორი = Sven Stolpe.
|სათაური = Stefan George och andra studier // Kosmikerna
|ადგილი = 
|გამომცემლობა = Bonniers
|წელი = 1956
|გვერდნი = 
|გვერდები = 61—63
|isbn = 
}}</ref> კიუმერი წერდა:

{{ციტატა|რუნული მაგია ხუთი [[კოსმოსი|კოსმოსური]] სფეროდან გამომავალი სხვადასხვა [[ენერგია|ენერგეტიკული ნაკადის]] მართვის შესაძლებლობას იძლევა. ამისთვის აუცილებელია საკუთარი ფიზიკური სხეულისთვის შესაფერისი პირობების შექმნა — ანუ საჭირო რუნული პოზის მიღება — და ენერგეტიკული ნაკადების აღქმისთვის საკუთარი [[ცნობიერება|ცნობიერების]] მომართვა. ეს კეთდება სპეციალური რუნული ბგერების დახმარებით, რომლებსაც [[ძველი გერმანელები]] უწოდებდნენ „გალდს“ (''galdr'' — „შელოცვა“, „მაგიური სიმღერა“).}}

=== რუნები ნაცისტურ სიმბოლიკაში ===
[[ფაილი:Flag Schutzstaffel.svg|thumb|200px|[[შუცშტაფელი]]ს სიმბოლო]]
[[შუცშტაფელი|SS-ის]] სიმბოლიკაში არაერთხელ გვხვდება რუნული ნიშნები. თვით SS-ის სიმბოლოც იყო ორი თეთრი რუნა ''s'' შავ ფონზე. მეტიც, რუნები ხშირად გვხვდება SS-ის სხვადასხვა დივიზიის სიმბოლიკაში: რუნა o [[SS-ის მე-7 სამოხალისეო სამთო დივიზია „პრინცი ოიგენი“|მე-7 სამოხალისეო სამთო დივიზია „პრინცი ოიგენის“]], [[SS-ის 23-ე სამთო დივიზია „კამა“ (მე-2 ხორვატული)|23-ე სამთო დივიზია „კამასა“]] და [[SS-ის 23-ე სამოხალისეო მოტორიზებული დივიზია „ნედერლანდები“ (პირველი ჰოლანდიური)|23-ე სამოხალისეო მოტორიზებული დივიზია „ნედერლანდების“]] ემბლემებზე; რუნა s აგრეთვე ვხვდება [[SS-ის მე-12 სატანკო დივიზია „ჰიტლერიუგენდი“|მე-12 სატანკო დივიზია „ჰიტლერიუგენდის“]] სიმბოლიკაში; რუნა t გამოსახულია [[SS-ის 32-ე გრენადერთა სამოხალისეო დივიზია „30 იანვარი“|32-ე გრენადერთა სამოხალისეო დივიზია „30 იანვრის“]] ემბლემაზე; რუნა n [[SS-ის მე-6 სამთო დივიზია „ნორდი“|მე-6 სამთო დივიზია „ნორდის“]] ემბლემაზე.

რუნა ''s'' იყო [[ჰიტლერიუგენდი]]ს ქვედანაყოფის — ორგანიზაცია [[იუნგფოლკი]]ს სიმბოლო.

ორი რუნა ''s'' და რუნა ''n'' გამოსახულია SS-ის საჯილდოე ბეჭედზე [[ბეჭედი „მკვდარი თავი“|„მკვდარი თავი“]].

საერთო ჯამში, [[ჰაინრიხ ჰიმლერი]]ს ბრძანებით, შუცშტაფელის სიმბოლიკაში გამოიყენებოდა უფროსი ფუთარქის 14 რუნა, რომელთა მეშვეობითაც აღინიშნებოდა ორგანიზაციის წევრების კარიერული წინსვლის ძირითადი ეტაპები და პირადი მახასიათებლები.<ref>{{წიგნი
|ავტორი = Вебер, Эдмунд.
|სათაური = Руническое искусство
|ადგილი = СПб.
|გამომცემლობა = Евразия
|წელი = 2002
}}</ref><ref>{{წიგნი
|ავტორი = Heinz Höhne
|ნაწილი = 
|სათაური = Чёрный орден СС. История охранных отрядов
|ორიგინალი = 
|ბმული = http://militera.lib.ru/research/hohne_h01/index.html
|პასუხისმგებელი = 
|გამოცემა = 
|ადგილი = М.
|გამომცემლობა = ОЛМА-ПРЕСС
|წელი = 2003
|ტომი = 
|გვერდნი = 542
|გვერდები = 
|სერია = 
|isbn = 5-224-03843-X
|ტირაჟი = 6000
|ref =''Хёне Х.''
}}</ref> SS-ის რიტუალებში გამოიყენებოდა განსხვავებული რუნებით მოხატული სხვადასხვა ნივთი, მათ შორის ბეჭდები, [[იოლის ლამპარი|იოლის ლამპარები]], ხანჯლები და ა.შ.

=== რუნები მხატვრულ ლიტერატურაში ===
[[ფაილი:Cirth 2.gif|thumb|left|კირთი — [[შუახმელეთი]]ს ერთ-ერთი დამწერლობა]]
[[ფაილი:Urukrunes.gif|thumb|მთვარის რუნები]]
[[ჯონ რონალდ რუელ ტოლკინი|ჯ. რ. რ. ტოლკინი]] თავის წიგნებში აღწერს ანბანებს, რომლებიც მან სპეციალურად [[შუახმელეთი]]ს ხალხთა ენებისთვის შექმნა. მათ შორისაა ორი დამწერლობა, რომლებიც რუნულს ეფუძნება. ამ დამწერლობებიდან ერთ-ერთი — მთვარის რუნები ({{lang-en|Moon letters}}) — წარმოადგენს რამდენადმე შეცვლილ საერთოგერმანულ რუნულ ანბანს, რომლითაც ტოლკინმა თითქოსდა თარგმნა შუახმელეთის ავთენტური ტექსტები, შუახმელეთის სხვა დამწერლობა — [[კირთი]] (cirth) — ვიზუალური თვალსაზრისით აგრეთვე წარმოადგენს საერთოგერმანული რუნული ანბანის რუნებს, მაგრამ სხვა მნიშვნელობებით. მათი გარეგნული იერი ბგერათა ფონეტიკური მახასიათებლების შესაბამისობაშია მოყვანილი.<ref>{{წიგნი
|ავტორი = [[ჯონ რონალდ  რუელ ტოლკინი|ჯ. რ. რ. ტოლკინი]]
|სათაური = [[ჰობიტი (რომანი)|ჰობიტი, ანუ იქით და აქეთ]]
}}</ref><ref>{{წიგნი
|ავტორი = [[ჯონ რონალდ  რუელ ტოლკინი|ჯ. რ. რ. ტოლკინი]]
|სათაური = [[ბეჭდების მბრძანებელი: ბეჭდის საძმო]]
}}</ref><ref>{{წიგნი
|ავტორი = [[ჯონ რონალდ  რუელ ტოლკინი|ჯ. რ. რ. ტოლკინი]]
|სათაური = [[ბეჭდების მბრძანებელი: ორი ციხე-კოშკი]]
}}</ref><ref>{{წიგნი
|ავტორი = [[ჯონ რონალდ  რუელ ტოლკინი|ჯ. რ. რ. ტოლკინი]]
|სათაური = [[ბეჭდების მბრძანებელი: მეფის დაბრუნება]]
}}</ref><ref>{{cite web | url = http://www.cirth.de/futhark-cirth.htm | title = რუნებისა და კირტის შესახებ | accessdate = 2009-06-12 | lang = de | archiveurl = https://www.webcitation.org/60rCaPJvS?url=http://www.cirth.de/futhark-cirth.htm | archivedate = 2011-08-11 }}</ref>

გარდა ამისა, რუნები ხშირად მოიხსენიება მხატვრულ ფილმებში, სერიალებსა და კომპიუტერულ თამაშებში.

== რუნები უნიკოდში ==
ვერსია Unicode 3.0-დან მოყოლებული რუნულ სიმბოლოებს [[უნიკოდი|უნიკოდში]] ცალკეული პოზიციები დაეთმო.<ref name="უნიკოდი">კორექტული ჩვენებისთვის საჭიროა სპეციალური შრიფტის დაყენება</ref><ref>{{PDFlink|[http://www.unicode.org/charts/PDF/U16A0.pdf Unicode Code Chart]|68,3&nbsp;KB}}</ref> სულ უნიკოდში შეტანილია 76 რუნული ნიშანი, მათ შორის ერთი და იმავე ნიშნის სხვადასხვა ფორმა, რაც დამოკიდებულია რუნულ ანბანზე, რომელშიც იგი შედიოდა. აგრეთვე უნიკოდში შეტანილია სამი სიტყვათგამყოფი რუნული ნიშანი: წერტილი (16EB), ორწერტილი (16EC) და ჯვარედი (16ED); და სამი დამატებითი ნიშანი „ოქროს რიცხვების“ აღსანიშნად: arlaug (16EE), tvimaður (16EF) და belgþor (16F0).

რუნებს აქვთ თავისუფალი ([[Junicode]], [[Free Mono]] და [[Caslon Roman]]) და პირობითად უფასო ([[Code2000]], [[Everson Mono]] და [[TITUS Cyberbit Basic]]) უნიკოდ-შრიფტების მხარდაჭერა.
<div class="NavFrame expanded">
<div class="NavHead">რუნული ნიშნების კლასიფიკაცია უნიკოდში</div>
<div class="NavContent">
{| style="margin:auto"
| 16A0
| style="font-size:large"| ᚠ
| fehu feoh fe f
| 16B0
| style="font-size:large"| ᚰ
| on
| 16C0
| style="font-size:large"| ᛀ
| dotted-n
| 16D0
| style="font-size:large"| ᛐ
| short-twig-tyr t
| 16E0
| style="font-size:large"| ᛠ
| ear
|-
| 16A1
| style="font-size:large"| ᚡ
| v
| 16B1
| style="font-size:large"| ᚱ
| raido rad reid r
| 16C1
| style="font-size:large"| ᛁ
| isaz is iss i
| 16D1
| style="font-size:large"| ᛑ
| d
| 16E1
| style="font-size:large"| ᛡ
| ior
|-
| 16A2
| style="font-size:large"| ᚢ
| uruz ur u
| 16B2
| style="font-size:large"| ᚲ
| kauna
| 16C2
| style="font-size:large"| ᛂ
| e
| 16D2
| style="font-size:large"| ᛒ
| berkanan beorc bjarkan b
| 16E2
| style="font-size:large"| ᛢ
| cweorth
|-
| 16A3
| style="font-size:large"| ᚣ
| yr
| 16B3
| style="font-size:large"| ᚳ
| cen
| 16C3
| style="font-size:large"| ᛃ
| jeran j
| 16D3
| style="font-size:large"| ᛓ
| short-twig-bjarkan b
| 16E3
| style="font-size:large"| ᛣ
| calc
|-
| 16A4
| style="font-size:large"| ᚤ
| y
| 16B4
| style="font-size:large"| ᚴ
| kaun k
| 16C4
| style="font-size:large"| ᛄ
| ger
| 16D4
| style="font-size:large"| ᛔ
| dotted-p
| 16E4
| style="font-size:large"| ᛤ
| cealc
|-
| 16A5
| style="font-size:large"| ᚥ
| w
| 16B5
| style="font-size:large"| ᚵ
| g
| 16C5
| style="font-size:large"| ᛅ
| long-branch-ar ae
| 16D5
| style="font-size:large"| ᛕ
| open-p
| 16E5
| style="font-size:large"| ᛥ
| stan
|-
| 16A6
| style="font-size:large"| ᚦ
| thurisaz thurs thorn
| 16B6
| style="font-size:large"| ᚶ
| eng
| 16C6
| style="font-size:large"| ᛆ
| short-twig-ar a
| 16D6
| style="font-size:large"| ᛖ
| ehwaz eh e
| 16E6
| style="font-size:large"| ᛦ
| long-branch-yr
|-
| 16A7
| style="font-size:large"| ᚧ
| eth
| 16B7
| style="font-size:large"| ᚷ
| gebo gyfu g
| 16C7
| style="font-size:large"| ᛇ
| iwaz eoh
| 16D7
| style="font-size:large"| ᛗ
| mannaz man m
| 16E7
| style="font-size:large"| ᛧ
| short-twig-yr
|-
| 16A8
| style="font-size:large"| ᚨ
| ansuz a
| 16B8
| style="font-size:large"| ᚸ
| gar
| 16C8
| style="font-size:large"| ᛈ
| pertho peorth p
| 16D8
| style="font-size:large"| ᛘ
| long-branch-madr m
| 16E8
| style="font-size:large"| ᛨ
| Icelandic-yr
|-
| 16A9
| style="font-size:large"| ᚩ
| os o
| 16B9
| style="font-size:large"| ᚹ
| wunjo wynn w
| 16C9
| style="font-size:large"| ᛉ
| algiz eolhx
| 16D9
| style="font-size:large"| ᛙ
| short-twig-madr m
| 16E9
| style="font-size:large"| ᛩ
| q
|-
| 16AA
| style="font-size:large"| ᚪ
| ac a
| 16BA
| style="font-size:large"| ᚺ
| haglaz h
| 16CA
| style="font-size:large"| ᛊ
| sowilo s
| 16DA
| style="font-size:large"| ᛚ
| laukaz lagu logr l
| 16EA
| style="font-size:large"| ᛪ
| x
|-
| 16AB
| style="font-size:large"| ᚫ
| aesc
| 16BB
| style="font-size:large"| ᚻ
| haegl h
| 16CB
| style="font-size:large"| ᛋ
| sigel long-branch-sol s
| 16DB
| style="font-size:large"| ᛛ
| dotted-l
| 16EB
| style="font-size:large"| ᛫ || single punctuation
|-
| 16AC
| style="font-size:large"| ᚬ
| long-branch-oss o
| 16BC
| style="font-size:large"| ᚼ
| long-branch-hagall h
| 16CC
| style="font-size:large"| ᛌ
| short-twig-sol s
| 16DC
| style="font-size:large"| ᛜ
| ingwaz
| 16EC
| style="font-size:large"| ᛬ || multiple punctuation
|-
| 16AD
| style="font-size:large"| ᚭ
| short-twig-oss o
| 16BD
| style="font-size:large"| ᚽ
| short-twig-hagall h
| 16CD
| style="font-size:large"| ᛍ
| c
| 16DD
| style="font-size:large"| ᛝ
| ing
| 16ED
| style="font-size:large"| ᛭ || cross punctuation
|-
| 16AE
| style="font-size:large"| ᚮ
| o
| 16BE
| style="font-size:large"| ᚾ
| naudiz nyd naud n
| 16CE
| style="font-size:large"| ᛎ
| z
| 16DE
| style="font-size:large"| ᛞ
| dagaz daeg d
| 16EE
| style="font-size:large"| ᛮ || arlaug symbol
|-
| 16AF
| style="font-size:large"| ᚯ
| oe
| 16BF
| style="font-size:large"| ᚿ
| short-twig-naud n
| 16CF
| style="font-size:large"| ᛏ
| tiwaz tir tyr t
| 16DF
| style="font-size:large"| ᛟ
| othalan ethel o
| 16EF
| style="font-size:large"| ᛯ ||tvimadur symbol
|-
| || || || || || || || || || || ||
|16F0
| style="font-size:large"| ᛰ || belgthor symbol
|}
</div>
</div>

<div class="NavFrame expanded">
<div class="NavHead">
რუნული სიმბოლოების ცხრილი უნიკოდში:</div>
<div class="NavContent">
{| style="margin:auto; text-align:center; font-size:large; font-family:monospace"
|-
| || ||0||1||2||3||4||5||6||7||8||9||A||B||C||D||E||F
|-
|16A0|| ||ᚠ||ᚡ||ᚢ||ᚣ||ᚤ||ᚥ||ᚦ||ᚧ||ᚨ||ᚩ||ᚪ||ᚫ||ᚬ||ᚭ||ᚮ||ᚯ
|-
|16B0|| ||ᚰ||ᚱ||ᚲ||ᚳ||ᚴ||ᚵ||ᚶ||ᚷ||ᚸ||ᚹ||ᚺ||ᚻ||ᚼ||ᚽ||ᚾ||ᚿ
|-
|16C0|| ||ᛀ||ᛁ||ᛂ||ᛃ||ᛄ||ᛅ||ᛆ||ᛇ||ᛈ||ᛉ||ᛊ||ᛋ||ᛌ||ᛍ||ᛎ||ᛏ
|-
|16D0|| ||ᛐ||ᛑ||ᛒ||ᛓ||ᛔ||ᛕ||ᛖ||ᛗ||ᛘ||ᛙ||ᛚ||ᛛ||ᛜ||ᛝ||ᛞ||ᛟ
|-
|16E0|| ||ᛠ||ᛡ||ᛢ||ᛣ||ᛤ||ᛥ||ᛦ||ᛧ||ᛨ||ᛩ||ᛪ||᛫||᛬||᛭||ᛮ||ᛯ
|-
|16F0|| ||ᛰ
|}
</div>
</div>

== ტერმინ „რუნების“ გამოყენება სხვა დამწერლობებისთვის ==
: ''მთავარი სტატიები: '''[[ძველთურქული რუნული დამწერლობა|კეკ-თურქული რუნები]]''', '''[[უნგრული რუნები]]''', '''[[ბულგარული რუნები]]'''''
გარეგნული მსგავსებიდან გამომდინარე, ტერმინ „რუნებით“ აღნიშნავენ რიგ სხვა დამწერლობებს, რომელთაც არავითარი კავშირი არ აქვთ რუნებთან. ეს, უპირველეს ყოვლისა, არის [[ძველთურქული რუნული დამწერლობა|კეკ-თურქული რუნები]], დამწერლობა, რომელიც გამოიყენებოდა [[VI საუკუნე|VI]]-[[VII საუკუნე]]ებში [[ციმბირი|ციმბირში]]. მისით განხორციელებული წარწერები პირველად [[XVIII საუკუნე]]ში აღმოაჩინეს. იგი გაშიფრა დანიელმა ლინგვისტმა [[ვილჰელმ ტომსენი|ვილჰელმ ტომსენმა]] [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] მიწურულს. როგორც ჩანს, ეს დამწერლობა წარმოიქმნა [[ფეჰლევის დამწერლობა|ფეჰლევის დამწერლობის]] ერთ-ერთი სახესხვაობიდან.<ref name="ed">{{წიგნი
|ავტორი = Добльхофер, Эрнст.
|სათაური = Знаки и чудеса
|ადგილი = М.
|გამომცემლობა = Вече
|წელი = 2004
|გვერდნი = 427
|გვერდები = 368—399
}}</ref>

რუნებად მოიხსენიებენ აგრეთვე [[ბულგარული რუნები|ბულგარულ რუნულ დამწერლობასა]] და [[უნგრული რუნები|ძველუნგრულ დამწერლობას]]. [[უნგრული რუნები|უნგრულ რუნებს]] აქვთ მსგავსება [[ძველთურქული რუნული დამწერლობა|თურქულ რუნებთან]], თუმცა კავშირი ამ ორ დამწერლობას შორის არ არის დადასტურებული.<ref name="dd"/><ref name="ed"/>

=== სლავური რუნები ===
{{main|სლავების ქრისტიანობამდელი დამწერლობა}}
[[ფაილი:Starayaladogarune.jpg|thumb|სავარაუდოდ რუნული წარწერა [[სტარაია-ლადოგა]]დან]]
[[ფაილი:Novgorod runes 2.jpg|thumb|left|სავარაუდოდ რუნული წარწერა [[ნოვგოროდი]]დან]]
[[XIX საუკუნე|XIX]]—[[XX საუკუნე]]ებში ამ პრობლემით მეცნიერები სერიოზულად დაკავდნენ,<ref name="dd" /> შემდგომ წლებში კი იგი მოყვარულ-მკვლევრებს შორისაც გახდა პოპულარული.

[[რუსეთი]]ს, [[ბელორუსია|ბელორუსიის]],<ref>ნაპოვნია ბრასლავის რაიონის ქალაქ მასკოვიჩში 1978 წლის გათხრების შედეგად. წყარო: ბელორუსიის არქეოლოგიური მემკვიდრეობა. ბელორუსიის ეროვნული მეცნიერებათა აკადემია: ისტორიის ინსტიტუტი. „Беларуская навука“, 2012, გვერდი 130.</ref> [[უკრაინა|უკრაინისა]] და [[ლატვია|ლატვიის]] ტერიტორიებზე ნაპოვნია წარწერები, რომლებიც ძველი გერმანული რუნებითაა გაკეთებული. თუმცა [[სტარაია-ლადოგა]]სა და [[ნოვგოროდი|ნოვგოროდში]] აღმოჩენილია ორი წაუკითხავი წარწერა, რომლებიც უცნობი დამწერლობებითაა განხორციელებული, სავარაუდოდ, რუნულებით, თანაც ერთმანეთისგან სრულებით განსხვავებულით. [[ჩერნორიზეც ხრაბრი]] თავის ტრაქტატში „დამწერლობათა შესახებ“ საუბრობს წარმართი სლავების მიერ მკითხაობისთვის „ხაზებისა და ჭრილების“ გამოყენების შესახებ,<ref>{{Cite web |url=http://kirsoft.com.ru/freedom/KSNews_529.htm |title=ჩერნორიზეც ხრაბრი. „დამწერლობათა შესახებ“ |accessdate=2015-08-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304135843/http://kirsoft.com.ru/freedom/KSNews_529.htm |archivedate=2016-03-04 }}</ref> თუმცა ადასტურებს სლავებში დამწერლობის არარსებობას. აგრეთვე სლავურ რუნებს მიეწერება ნაშრომი „[[ველესის წიგნი]]“, რომელიც მეცნიერთა საზოგადოებამ [[XIX საუკუნე|XIX]]-[[XX საუკუნე]]ების ყალბ ხელნაწერად აღიარა<ref>{{წიგნი
|ავტორი = Зализняк, А.&nbsp;А.
|სათაური = О профессиональной и любительской лингвистике // Наука и жизнь, № 1—2
|ბმული = http://elementy.ru/lib/430720
|წელი = 2009
}}</ref>. [[XVIII საუკუნე]]ში საუბარი იყო [[რეთრა|რეთრის]] ტაძრის ფიგურებზე „ვენედური რუნების“ აღმოჩენის შესახებ, მაგრამ ეს ფიგურები, ისევე როგორც „ველესის წიგნი“, ყალბად მიიჩნიეს.

== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[ვიკინგები]]
* [[ფუთარქი]]

== რესურსები ინტერნეტში ==
* {{cite web | url = http://www.junicode.sourceforge.net | title = რუნების შრიფტი Junicode | lang = en | archiveurl = https://www.webcitation.org/60rCazb59?url=http://junicode.sourceforge.net/ | archivedate = 2011-08-11 | accessdate = 2020-09-13 }}
* {{cite web | url = http://www.digitalkunst.com/NewFiles/primstav.html | title = საიტი რუნული კალენდრების შესახებ | lang = en | archiveurl = https://www.webcitation.org/60rCb8mCB?url=http://www.digitalkunst.com/NewFiles/primstav.html | archivedate = 2011-08-11 | accessdate = 2015-12-31 }}
* {{cite web | url = http://www.arild-hauge.com | title = არილდ ჰაუგეს საიტი | lang = no | archiveurl = https://www.webcitation.org/60rCc7Wm0?url=http://www.arild-hauge.com/ | archivedate = 2011-08-11 | accessdate = 2015-12-31 }}
* {{cite web | url = http://www.arild-hauge.com/eindex.htm | title = არილდ ჰაუგეს საიტის მოკლე მიმოხილვა | lang = en | archiveurl = https://www.webcitation.org/60rCcBIN4?url=http://www.arild-hauge.com/eindex.htm | archivedate = 2011-08-11 | accessdate = 2015-12-31 }}
* {{cite web | url = http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:SS_Emblem | title = SS-ის ემბლემები | lang = en | archiveurl = https://www.webcitation.org/60rCcKaVP?url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:SS_Emblem | archivedate = 2011-08-11 | accessdate = 2015-12-31 }}
* {{cite web | url = http://www.ancientscripts.com/futhark.html | title = რუნები საიტზე Ancient Scriprs | lang = en | archiveurl = https://www.webcitation.org/60rCdBRv1?url=http://www.ancientscripts.com/futhark.html | archivedate = 2011-08-11 | accessdate = 2015-12-31 }}
* {{cite web | url = http://norse.ulver.com/edda/havamal.html | title = მითოლოგიური სიმღერა „უმაღლესობის (ოდინის) სიტყვანი“ | lang = ru | archiveurl = https://www.webcitation.org/60rCdfHCv?url=http://norse.ulver.com/edda/havamal.html | archivedate = 2011-08-11 | accessdate = 2015-09-04 }}
* {{cite web | url = http://www.fbit.ru/free/myth/texty/sedda/rsigdr.htm | title = მითოლოგიური სიმღერა „სიტყვანი სიგრდრიფასი“ | lang = ru | archiveurl = https://www.webcitation.org/60rCdqR2I?url=http://www.fbit.ru/free/myth/texty/sedda/rsigdr.htm | archivedate = 2011-08-11 | accessdate = 2015-08-27 }}
* {{cite web | url = http://www.cirth.de/futhark-cirth.htm | title = ძველი გერმანული და შუახმელეთის რუნების შესახებ | lang = de | archiveurl = https://www.webcitation.org/60rCe8EgV?url=http://www.cirth.de/futhark-cirth.htm | archivedate = 2011-08-11 | accessdate = 2015-08-27 }}
* {{cite web | author = ა. ხლევოვი | url = http://norse.ulver.com/articles/hlevov/hsb11.html | title = კერჩენული რუნების ისტორიულ-კულტურული ინტერპრეტაციის შესახებ | lang = ru | archiveurl = https://www.webcitation.org/60rCeWCFx?url=http://norse.ulver.com/articles/hlevov/hsb11.html | archivedate = 2011-08-11 | accessdate = 2015-12-31 }}
* {{cite web | url = http://reibert.info/ss/03/02/index.htm | title = რუნები მესამე რაიხში | lang = ru | archiveurl = https://www.webcitation.org/60rCf0KGl?url=http://reibert.info/ss/03/02/index.htm | archivedate = 2011-08-11 | accessdate = 2015-12-31 }}

== ლიტერატურა ==
{{commons|Runes}}
{{ქსე|8|477}}
* [[:wikisource:ru:ЭСБЕ/Руны|რუნები]] // [[ბროკჰაუზისა და ეფრონის ენციკლოპედიური ლექსიკონი]] : 86 ტომად (82 ტ. და 4 დამ.). — [[სანქტ-პეტერბურგი|სპბ]]., 1890—1907.
* {{წიგნი |ავტორი=Кэрролл Р. Т. |სათაური=Руны|ბმული= http://skepdic.ru/runy/|заглавие=Энциклопедия заблуждений: собрание невероятных фактов, удивительных открытий и опасных поверий |პასუხისმგებელი= |გამოცემა= |ადგილი=М. |გამომცემლობა=Издательский дом «Вильямс» |წელი=2005 |გვერდები= |გვერდნი=672 |isbn=5-8459-0830-2, ISBN 0-471-27242-6 |ref= Кэрролл}}
* {{წიგნი
|ავტორი = Макаев, Э. А.
|სათაური = Язык древнейших рунических надписей
|ადგილი = М.
|გამომცემლობა = Едиториал УРСС
|წელი = 2002
|გვერდნი = 156
|isbn = 5-354-00030-0
}}
* {{წიგნი
|ავტორი = Мельникова Е. А.
|სათაური = Скандинавские рунические надписи
|ადგილი = М.
|გამომცემლობა = Восточная литература
|წელი = 2001
|isbn = 5-02-018082-3
}}
* {{წიგნი
|ავტორი = Торссон Э.
|სათაური = Руническое учение
|ადგილი = М.
|გამომცემლობა = София, Гелиос
|წელი = 2002
|გვერდნი = 320
|isbn = 5-344-00080-4
}}
* {{წიგნი
|ავტორი = Платов А. В.
|სათაური = Руны: Два тысячелетия магической Традиции
|ადგილი = М.
|გამომცემლობა = Вече
|წელი = 2011
|გვერდნი = 448
|ტირაჟი = 3000
|isbn = 978-5-9533-6162-0
}}
* {{წიგნი
|ავტორი = B. Odenstedt.
|სათაური = On the Origin and Early History of the Runic Script
|გამომცემლობა = Coronet Books Inc
|წელი = 1990
|გვერდნი = 182
|isbn = 978-9185352203
}}
* {{წიგნი
|ავტორი = Richard L. Morris.
|სათაური = Runic and Mediterranean Epigraphy
|გამომცემლობა = Coronet Books Inc
|წელი = 1988
|გვერდნი = 176
|isbn = 978-8774926832
}}
* {{წიგნი
|ავტორი = Enoksen, Lars Magnar.
|სათაური = Runor. Historie, Tydning, Tolkning
|ადგილი = Lund
|გამომცემლობა = Historiske Media
|წელი = 1999
|isbn = 91-89442-55-5
}}
* {{წიგნი
|ავტორი = Jansson, Sven B.&nbsp;F.
|სათაური = Runeinskrifter i Sverige
|გამომცემლობა = Almqvist & Wiksell Forlag
|წელი = 1976
|isbn = 91-20-04457-7
}}
* {{წიგნი
|ავტორი = Jacobsen, Lis — Moltke, Erik.
|სათაური = Danmarks Runeindskrifter. Lommeudgave
|ადგილი = København
|გამომცემლობა = Ejnar Munksgaards Forlag
}}
* {{წიგნი
|ავტორი = Otto von Friesen.
|სათაური = Rökstenen. Runstenen vid Röks kyrka Lysings härad Östergötland
|ადგილი = Stockholm
|გამომცემლობა = Vitterhetsakademien
|წელი = 1920
}}
* ''Arntz, Helmut'': Handbuch der Runenkunde. Halle/Saale: Niemeyer 1935
* ''Arntz, Helmut'': Die Runenschrift. Ihre Geschichte und ihre Denkmaeler. Halle/Saale: Niemeyer 1938
* ''Hunger, Ulrich'': Die Runenkunde im Dritten Reich. Ein Beitrag zur Wissenschafts- und Ideologiegeschichte des Nationalsozialismus. Frankfurt/Main: Lang 1984
* ''Gaul-Ferenschild, Hartmut'': National-voelkisch-konservative Germanistik. Kritische Wissenschaftsgeschichte in personengeschichtlicher Darstellung. Bonn: Bolvier 1993
* ''Kater, Michael H.'': Das «Ahnenerbe» der SS 1935—1945. Ein Beitrag zur Kulturpolitik des Dritten Reiches. 2. erg. Aufl. Muenchen: Oldenbourg 1997
* ''Krause, Wolfgang'': Was man in Runen ritzte. 2. verb. Aufl. Halle/Saale: Niemeyer 1943
* ''Plassmann, Joseph Otto'': Runenformen in brauchtuemlichen Sinnbildern. In: Germanien. Jg.4—H.4 (1936), S.105—114
* ''Poliakov, Leon & Wulf, Joseph'': Das dritte Reich und seine Denker. Wien: Ullstein 1983
* ''Reichardt, Konstantin'': Runenkunde. Jena: Diederichs 1936 Runenberichte. Bd.1 H.1—4 (1939—1942)
* ''Roemer, Ruth'': Sprachwissenschaft und Rasseideologie in Deutschland. Muenchen: Fink 1985
* ''Weigel, Karl Theodor'': Runen und Sinnbilder. Berlin: Metzner 1935
* ''Wirth, Hermann'': Die heilige Urschrift der Menschheit. 2. Bde. Leipzig: Hase & Koehler, 1931.
* ''Wuest, Walther'': Zur Erkenntnis deutschen Wesens. Deutsches Ahnenerbe — Das Ahnenerbe. In: Germanien. Jg.5—H.4 (1937), S. 97—101
* {{წიგნი
|ავტორი = Jansson, Sven B.&nbsp;F.
|სათაური = Runeinskrifter i Sverige
|გამომცემლობა = Almqvist & Wiksell Forlag
|წელი = 1976
|isbn = 91-20-04457-7
}}
* {{წიგნი
|ავტორი = Jacobsen, Lis — Moltke, Erik.
|სათაური = Danmarks Runeindskrifter. Lommeudgave
|ადგილი = København
|გამომცემლობა = Ejnar Munksgaards Forlag
}}
* {{წიგნი
|ავტორი = Klaus Röhrborn und Wolfgang Veenker.
|სათაური = Runen, Tamgas und Graffiti aus Asie und Osteuropa
|ადგილი = Wiesbaden
|წელი = 1985
}}
* {{წიგნი
|ავტორი = Ральф Х Блюм
|სათაური = Книга Рун
|ადგილი = Великобритания
|წელი = -
}}

==სქოლიო==
{{სქოლიო|2}}

{{რუნები}}

{{ვიკინგები}}

[[კატეგორია:ვიკინგები]]
[[კატეგორია:რუნები| ]]