მთვარის დაბნელება

მთვარე დაბნელების დროს

მთვარის დაბნელება — ასტრონომიული მოვლენა — მთვარის შესვლა დედამიწის ირგვლივ ორბიტაზე გარემოქცევისას მის ჩრდილში და თანდათან დროებით გაუჩინარება. მთვარის დაბნელება იმიტომაა შესაძლებელი, რომ მთვარე ანათებს მხოლოდ მზიდან დაცემული გამოსხივების არეკვლით.

მთვარის დაბნელების სქემა

დედამიწის ჩრდილის დიამეტრი 363 000 კმ-ია (მთვარის მინიმალური სიშორეა დედამიწიდან) და მთავრის დიამეტრზე სამჯერ დიდია, ამასთანავე მზიდან წამოსული სხივები დედამიწიდან წარმოქმნის ორი სახის ჩრდილს, ერთი ჩვეულებრივს და მეორე — ნახევარჩრდილს. ნახევარჩრდილში შესვლისას მთვარის სიკაშკაშის კლება უმნიშვნელოა. ნაწილობრივი დაბნელება იწყება მაშინ, როდესაც მთვარე შედის დედამიწის ჩრდილში. იგი შეიძლება $3{\frac {3}{4}}$ სთ შეიძლება გაგრძელდეს. ამ შუალედის შუაში კი შეიძლება იყოს მთვარის სრული დაბნელება, $1{\frac {3}{4}}$ სთ-მდე ხანგრძლივობისა. მთვარის დაბნელება მხოლოდ სავსემთვარეობის დროს ხდება, ამასთან თუ მზე და მთვარე ე. წ. კვანძების (ცაზე მზისა და მთვარისხილულ გზათაგადაკვეთის წერტილების) ახლოსაა (არაუმეტეს 12.0°). მზე მოცემულ (აღმავალ ან დაღმავალ) კვანძს 346.6 დღე-ღამეში უბრუნდება. მთვარე კი ერთსა და იმავე კვანძში 27.21 დღე-ღამის შემდეგ გაივლის. აქედან გამომდინარეობს, რომ კალენდარულ წელიწადში მთვარის დაბნელების ხელშემწყობი პერიოდი 2-ჯერ ან 3-ჯერ არის.

მთვარის დაბნელება პერიოდულად მეორდება, რადგან 223 სინოდური თვე თითქმის უტოლდება 242 დრაკონულ თვეს. თითოეული ამ სიდიდეთაგანი დაახლოებით 18 წელს და 11 დღე-ღამეს უდრის და მას საროსი ეწოდება. საროსი ჯერ კიდევ ძვ. წ. VI საუკუნეში იყო ცნობილი. ცის მექანიკის კანონების საფუძველზე შესაძლებელია დაბნელებათა მომენტების წინასწარგამოთვლა დიდი სიზუსტით.

იხილეთ აგრეთვე

• მზის დაბნელება

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 6, თბ., 1983. — გვ. 667.

რესურსები ინტერნეტში

• A good video introduction to Lunar Eclipses from NASA
• Lunar Eclipse: how to photograph დაარქივებული 2011-06-20 საიტზე Wayback Machine.
• Live Free Lunar eclipse webcast & hands-on lunar eclipse experiments: 2011-06-15 დაარქივებული 2013-06-01 საიტზე Wayback Machine.
• Live-webcast of the lunar eclipse on June 15th, 2011 დაარქივებული 2018-05-12 საიტზე Wayback Machine. , University of Applied Sciences Offenburg/Germany
• Worldwide viewing times for the December 2010 Total Lunar Eclipse
• Animated explanation of the mechanics of a lunar eclipse დაარქივებული 2011-08-22 საიტზე Wayback Machine. , University of Glamorgan
• Lunar Eclipse time sequence დაარქივებული 2012-03-19 საიტზე Wayback Machine.
• U.S. Navy Lunar Eclipse Computer დაარქივებული 2011-08-13 საიტზე Wayback Machine.