იხილეთ წყარო გვერდისთვის ლენქორანის აჯანყებები

{{ინფოდაფა სამხედრო კონფლიქტი
|კონფლიქტი=ლენქორანის აჯანყებები
|ნაწილი=[[ბაქოს ოპერაცია]]
|სურათი=
|სათაური=
|თარიღი=[[1920]] წლის ივლისი – [[1922]] წლის თებერვალი
|მდებარეობა= [[აზერბაიჯანი]]
|კოორდინატები=
|მიზეზი=
|casus=
|შედეგი=
|სტატუსი=
|ტერიტორია=
|მხარე1= [[File:Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic (1954–1991).svg|23პქ]] [[რუსეთის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკა|რუსეთის სფსრ]]<br /> [[File:Flag of the Azerbaijan Soviet Socialist Republic (1952–1991).svg|23პქ]] [[აზერბაიჯანის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|აზერბაიჯანის სსრ]]
|მხარე2= {{flag|აზერბაიჯანი}} Azerbaijani guerillas
|მეთაური1=  [[File:Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic (1954–1991).svg|23პქ]] [[მიხეილ ლევანდოვსკი]] <br /> [[File:Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic (1954–1991).svg|23პქ]] [[მატვეი ვასილენკო]] <br /> [[File:Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic (1954–1991).svg|23პქ]] [[ანატოლი გეკერი]]
|მეთაური2= {{დროშანიშანი|აზერბაიჯანი}} [[იუსუფ ჯემალ ბეი]] <br />
{{დროშანიშანი|აზერბაიჯანი}} [[ნაჯაფგულუ ხანი]] <br />
{{დროშანიშანი|აზერბაიჯანი}} [[შაჰვერანი]] <br />
{{დროშანიშანი|აზერბაიჯანი}} [[აჰმედ ხანი]] <br />
{{დროშანიშანი|აზერბაიჯანი}} [[ათახანი]] <br />
{{დროშანიშანი|აზერბაიჯანი}} [[რაშიდ ხანი]] <br />
|ძალა1= 
* მინიმუმ 3 პოლკი 
* 1 კრეისერი გემი 
* 2 გამანადგურებელი ხომალდი 
* 5 სატრანსპორტო გემი
|ძალა2= მინიმუმ 10 რაზმი
|დანაკარგები1= 
* სულ მცირე 196 დაიღუპა 
* სულ მცირე 153 დაშავდა
|დანაკარგები2= უცნობია
|შენიშვნა=
}}

'''ლენქორანის აჯანყებები''' ({{Lang-az|Lənkəran üsyanları}}) — აჯანყების სერია [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] სამხრეთ რაიონებში [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა]] რეჟიმის წინააღმდეგ, რომელიც დაიწყო [[1920]] წელს.<ref>{{cite book|first=Fəzail|last=İbrahimli|authorlink=|title=Azərbaycan tarixində sosial-siyasi proseslər (1920-1930)|year=2001|location=Baku|publisher=|url=}}</ref> აჯანყების თავდაპირველი მცდელობები წარმატებული იყო, რამაც გამანადგურებელი დარტყმა მიაყენა ადგილობრივ [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა ძალებს]], რითაც აჯანყებულებმა ხელში ჩაიგდეს [[აზერბაიჯანის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|აზერბაიჯანის სსრ]]-ს სამხრეთ რეგიონი. მაგრამ [[1921]] წელს [[ბაქო|ბაქოს]] გავლით რეგიონში დამატებითი საბჭოთა ძალები გაიგზავნა და პარტიზანებმა ვერ გაუწიეს წინააღმდეგობა მათ. კიდევ ორი აჯანყება მოხდა [[1922]] წლამდე, მანამ სანამ [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა]] ხელისუფლება საბოლოოდ მოიპოვებდა სრულ კონტროლს რეგიონზე.

== ისტორია ==
[[1918]] წლიდან [[1919]] წლამდე [[ლენქორანის რეგიონი]] იყო მუღანის შეტაკებების ადგილი, ახლად ჩამოყალიბებულ აზერბაიჯანულ ძალებს შორის, რომელსაც დახმარებას უწევდა [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიის]] ისლამის კავკასიური არმია. 

შეტაკებებს მოჰყვა აზერბაიჯანულ-თალიშების გამარჯვება და აზერბაიჯანელებმა დაიბრუნეს რეგიონზე კონტროლი. [[ბოლშევიკები]] [[1920]] წლის აპრილში შეიჭრნენ [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]] და შექმნეს [[აზერბაიჯანის სსრ]]. [[მეჰმან სულეიმანოვი|მეჰმან სულეიმანოვის]] თქმით, რეგიონის მუსლიმი მოსახლეობა აღშფოთებული იყო [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა]] ხელისუფლების პოლიტიკით ადგილობრივი ტრადიციებისა და წეს-ჩვეულებების წინააღმდეგ.<ref>{{cite web|url=http://enter.news/az/news/interesting/69927/azerbaycanda-bolshevik-ishgalina-qarshi-usyanlarin-teshkili-ve-heyata-kechirilmesi#.YGMYOVUzaM9|archive-url=https://web.archive.org/web/20210330121650/http://enter.news/az/news/interesting/69927/azerbaycanda-bolshevik-ishgalina-qarshi-usyanlarin-teshkili-ve-heyata-kechirilmesi#.YGMYOVUzaM9|archive-date=30 March 2021|title=Azərbaycanda bolşevik işğalına qarşı üsyanların təşkili və həyata keçirilməsi|author=|date=27 July 2017|publisher=enter.news.az|access-date=30 March 2021|language=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210330121650/http://enter.news/az/news/interesting/69927/azerbaycanda-bolshevik-ishgalina-qarshi-usyanlarin-teshkili-ve-heyata-kechirilmesi#.YGMYOVUzaM9|archivedate=30 მარტი 2021}}</ref>

== აჯანყებები ==
აჯანყებას ძირითადად აწარმოებდა შვიდი დიდი რაზმი. რაზმებიდან ყველაზე დიდს ხელმძღვანელობდა [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიის]] ყოფილი ოფიცერი [[იუსუფ ჯემალ ბეი]], რომელიც დარჩა [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]] აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკის დაცემის შემდეგ. ვარაუდობენ, რომ აჯანყებულთა საერთო რაოდენობა დაახლოებით ექვსიდან ათ ათასამდე იყო.

[[იუსუფ ჯემალ ბეი|იუსუფ ჯემალ ბეის]] რაზმი ახორციელებდა ოპერაციებს [[ლენქორანის რეგიონი|ლენქორანის]] სამხრეთით, ხოლო [[ნაჯაფგულუ ხანი|ნაჯაფგულუ ხანის]] რაზმი ჩრდილოეთით. იუსუფ ჯემალ ბეის რაზმმა აიღო [[შაჰაგაჩი]], [[ტენგერუდი]] და [[სეფიდარი]]. შაჰვერანის რაზმმა გაანადგურა [[ლერიქის რაიონი|ზუვანდის რაიონის]] (ახლანდელი ლერიქი) ტერიტორიაზე განთავსებული საბჭოთა მილიციის ჯგუფი. აჯანყების მთავარი მამოძრავებელი ძალა იყო რამაზანის რაზმი. 

[[1920]] წლის ბოლომდე აჯანყებულებმა საბჭოთა ჯარებს არაერთი მძიმე დარტყმა მიაყენეს. დეკემბერში იუსიფ ჯამალ ბეის რაზმმა გაათავისუფლა [[ასტარა]] [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა]] ძალებისგან და გაემართა [[ლენქორანის რეგიონი|ლენქორანისაკენ]]. რაზმის შეჩერება მხოლოდ [[ლენქორანის რეგიონი|ლენქორანის]] ირგვლივ განლაგებულმა 245-ე საბჭოთა პოლკმა შეძლო.<ref>{{cite web|url=http://www.anl.az/down/meqale/zaman/2014/iyul/380686.htm|archive-url=https://archive.today/20210330122028/http://www.anl.az/down/meqale/zaman/2014/iyul/380686.htm|archive-date=30 March 2021|title=Cümhuriyyətimizin fədailəri - Yusif Camal bəy (Camal Paşa) və silahdaşları|author=Mərdan Qurbanov, Həbib Əlizadə.|date=2 July 2014|publisher=Zaman|access-date=30 March 2021|language=}}</ref>

შემდგომი ესკალაციის თავიდან ასაცილებლად, მე-11 არმიის სარდლობამ რეგიონში გაგზავნა 248-ე და 249-ე ქვეითი პოლკები, კრეისერი როზა ლუქსემბურგი, გამანადგურებელი პრუიტკი, კურსკი და ხუთი დამატებითი სატრანსპორტო ხომალდი დესანტით. ხომალდები დაიყვნენ ორ ტაქტიკურ ჯგუფად. ერთი ჯგუფი განლაგდა [[ლენქორანის რეგიონი|ლენქორანის]] სამხრეთით, მეორე კი [[ასტარა|ასტარას]] ჩრდილოეთით.

მიუხედავად სტრატეგიული უპირატესობებისა, [[ბაქო|ბაქოდან]] ჩამოსულმა ძალებმა 23 დეკემბერს ვერ გააღწიეს ნაპირამდე და აჯანყებულებმა [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა]] ჯარები მოიგერიეს. თუმცა, აჯანყებულებს არ ჰქონდათ საშუალება გაეძლოთ საბჭოთა გემების შორ მანძილზე მოქმედი თოფებისთვის და მუდმივმა საზღვაო დაბომბვამ მათი უკან დახევა გამოიწვია. [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა]] ჯარებმა, რომლებიც აქტიურად იყენებდნენ საზღვაო არტილერიას, დაიპყრეს და გააძლიერეს თავიანთი პოზიციები [[ლენქორანის რეგიონი|ლენქორანსა]] და [[ასტარა|ასტარას]] შორის სანაპირო ზოლში. [[25 დეკემბერი|25 დეკემბერს]] საბჭოთა ჯარებმა შეძლეს [[ლენქორანის რეგიონი|ლენქორანისა]] და [[ასტარა|ასტარას]] რეგიონების კონტროლის აღება.<ref>Suleymanov, Mehman (2018). Azərbaycan Ordusunun tarixi (1920–1922) (in Azerbaijani). 3. Baku: Maarif.</ref>

[[1921]] წლის იანვრის დასაწყისში [[ლერიქის რაიონი|ლერიქში]] აჯანყება დაიწყო შაჰვერანის მეთაურობით. ტაქტიკური უპირატესობით შაჰვერანმა სერიოზული დარტყმა მიაყენა საბჭოთა ჯარებს. ბრძოლის დროს, რომელიც [[9 იანვარი|9]]-დან [[26 იანვარი|26 იანვრამდე]] გაგრძელდა, საბჭოთა საკავალერიო დივიზიამ 196 ჯარისკაცი დაკარგა, 153 კი დაიჭრა. [[1922]] წლის თებერვალში რაზმის ახალი აჯანყება დაიწყო [[ლენქორანის რეგიონი|ლენქორანში]] [[ნაჯაფგულუ ხანი|ნაჯაფგულუ ხანის]] ხელმძღვანელობით, ხოლო იმავე წლის აგვისტოში [[ასტარა|ასტარაში]] სხვა რაზმების მონაწილეობით. აჯანყებები არტილერიის დახმარებით ჩაახშეს.<ref>{{cite book|first=|last=|authorlink=|title=Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, cild 5|year=2001|location=Baku|publisher=Elm|url=http://lib.az/book/80/show}}</ref>

== ლიტერატურა ==

* {{Cite journal|first=Firuz|last=Kazemzadeh|title=The Struggle for Transcaucasia (1917–1921)|location=New York|journal=Philosophical Library|year=1951|doi=10.1177/000271625228200189|s2cid=144948317|language=en}}
* {{Cite book|last=Buldakov|first=V. P.|title=Этнические конфликты в России, 1917–1918 гг.: условия возникновения, хроника, комментарий, анализ..|location=Moscow|publisher=Noviy khornograf|year=2010}}
* {{Cite book|last1=Huseynov|first1=A. A.|first2=V. M.|last2=Sinitsyn|title=Сражающаяся Мугань|location=Baku|publisher=Azerbaijan State Publishing House|year=1979|language=ru}}
* {{Cite news|last=Ibrahimli|first=Fazail|year=2001|title=Azərbaycan kəndində sosial-siyasi proseslər. 1920–1930-cu illər.|language=az}}
* {{Cite book|last=Süleymanov|first=Manaf|author-link=Manaf Suleymanov|year=1998|location=Baku|title=Azərbaycan Ordusu (1918-1920)|publisher=Hərbi Nəşriyyat|url=https://www.ebooks.az/book_LmTvFriW.html|language=az}}
* {{Cite book|last=Gaffarov|first=Tahir|title=Azərbaycan tarixi (1920–1991)|editor-first=I.|editor-last=Aliyev|location=Baku|publisher=Mütərcim|year=1999|language=az}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [https://www.cdnee.org/azerbaijan-uprising-unemployment-vs-government/ აღმოსავლეთ ევროპის თანამშრომლობისა და განვითარების ქსელი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211027165710/https://www.cdnee.org/azerbaijan-uprising-unemployment-vs-government/ |date=2021-10-27 }} აჯანყებების შესახებ

== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

{{DEFAULTSORT:ლენქორანის, აჯანყებები}}
[[კატეგორია:აზერბაიჯანის ისტორია]]
[[კატეგორია:აჯანყებები აზერბაიჯანში]]
[[კატეგორია:სამხედრო კონფლიქტი აზერბაიჯანში]]