ქალაქობანა (თამაში)

ქალაქობანა

მახასიათებლები
ტიპი	რუსული ხალხური

ქალაქობანას თამაში. მოსკოვი, 1935 წ.

ქალაქობანა (რუს. Городки́) — ძველებური რუსული ხალხური სპორტული თამაში.

ამ თამაშში ჯოხის სროლით უნდა „დაიშალოს“ სხვადასხვა ფიგურები გარკვეული მანძილიდან. „ქალაქი“ არის მოედანი, სადაც განთავსებულია ფიგურები, რომლებიც ხუთი ხის ცილინდრის ფორმის ძელისგან სხვადასხვაგვარი ფორმითაა დალაგებული, რომლებსაც „ქალაქებს“ უწოდებენ.

ისტორია

თამაში 2 ასეულ წელიწადზე მეტია, რაც არსებობს.

ქალაქობანას თამაში სოფლად

ტოლსტოი ქალაქობანას თამაშის დროს

პირველი სანდო ინფორმაცია რუსებში ქალაქობანას თამაშის გავრცელების შესახებ თარიღდება XIX საუკუნის დასაწყისით. ეს არის ფერადი გრავიურები, რომლებიც შეიცავს რამდენიმე დასავლეთ ევროპის პუბლიკაციას და თან ახლავს რუსული ხალხური თამაშის მოკლე აღწერა. ამ პუბლიკაციებიდან შეიძლება ვიმსჯელოთ, რომ XIX საუკუნის დასაწყისისთვის ქალაქობანას თამაში ფართოდ იყო გავრცელებული მთელ რუსეთში და ჰქონდა თავისი წესები. ამიტომ ქალაქობანას გაჩენა XVIII საუკუნის შუა ან პირველ ნახევარს უნდა მივაწეროთ. ეს თამაში წარმოიშვა რუს ხალხში და გავრცელდა როგორც გლეხებში, ასევე ქალაქის მოსახლეობაში.

რუსი მწერლები ლევ ტოლსტოი, ლეონიდ ანდრეევი და მაქსიმ გორკი, მომღერალი ფიოდორ შალიაპინი, მუსიკალური კრიტიკოსი და კომპოზიტორი ვლადიმერ სტასოვი, აკადემიკოსი ივანე პავლოვი , გენეტიკოსი ნ. ტიმოფეევ-რესოვსკი, ისევე როგორც საბჭოთა ლიდერები ლენინი, სტალინი, კალინინი, ვოროშილოვი, სიამოვნებით თამაშობდნენ ქალაქობანას.

როგორც ერთიანი წესების მქონე სპორტი, ქალაქობანა ჩამოყალიბდა 1923 წელს, როდესაც მოსკოვში ჩატარდა პირველი საკავშირო შეჯიბრი. 1928 წელს თამაში შედიოდა საკავშირო სპარტაკიადის პროგრამაში. 1933 წელს გამოიცა ახალი წესები, რომლითაც განისაზღვრა 15 ფიგურა. 1987 წლიდან დაიწყო ცაციებისთვის სამიზნეების სარკისებურად შეცვლა.

თამაშმა განსაკუთრებული პოპულარობა მოიპოვა XX საუკუნეში. 1936 წლიდან ტარდებოდა სსრ კავშირის ჩემპიონატი ქალაქობანაში.

თითქმის ყველა შეჯიბრს მოსკოველებმა იგებდნენ. სპორტის დამსახურებული ოსტატი, სსრ კავშირის ჩემპიონი ქალაქობანას გუნდურ და ინდივიდუალურ შეჯიბრებებში, სემიონ გრომოვი, ხუმრობით ამბობდა, რომ 1950-იან წლებში ჩემპიონატის ტიტულები ნაწილდებოდა მატარებელშივე, რომელსაც მოსკოველი მოთამაშეები შეჯიბრის ადგილამდე მიჰყავდა. გუნდურ ბრძოლებში ყველაზე ცნობილი გუნდები იყო „ნამგალი და ურო“ (5 წლიანი ჩემპიონობა), „სპარტაკი“ (5 წლიანი ჩემპიონობა), „ზილ“-ი.

ოფიციალური სტატისტიკის მიხედვით, 1960-იან და 1970-იან წლებში სსრკ-ს ქალაქებში დაახლოებით 350 ათასი ადამიანი თამაშობდა ქალაქობანას. თამაშის პოპულარობამ კლება დაიწყო 1980-1990-იან წლებში. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ მკვეთრად იკლო მოთამაშეთა რიცხვმაც.

XXI საუკუნის დასაწყისიდან ურბანული სპორტისადმი ინტერესი კვლავ გაიზარდა. კერძოდ, ყოველწლიურად იმართება ქალაქობანაში ევროპის თასის გათამაშება. იმართება ასევე მსოფლიო ჩემპიონატებიც.

როგორ ვითამაშოთ ქალაქობანა

კ. გეისლერი. ქალაქობანა. 1805

თამაშის არსი მდგომარეობს იმაში, რომ ჯოხების სროლით „ქალაქიდან“ (აქედან სახელწოდებაც), რომელიც 5 ხის ძელისგან შედგენილი ფიგურაა, რიგრიგობით, განსაზღვრული რაოდენობის ფიგურა უნდა დაიშალოს. მთავარი ამოცანაა, რაც შეიძლება ნაკლები სროლა გახდეს საჭირო ფიგურების დასაშლელად. სამი რაუნდის შედეგებით ვისაც ნაკლები მცდელობა ექნება გამოიყენებული, ის ითვლება გამარჯვებულად.

სროლა გაუქმებულად ითვლება, თუ:

• ჯოხი შეეხო საჯარიმო ხაზს ან მის წინ მიწას;
• მოთამაშემ სროლის მომენტში გადააბიჯა ან დააბიჯა სროლის ხაზს;
• სროლისას მოთამაშემ ფეხით გადააბიჯა გვერდით ზოლს;
• მოთამაშემ 30 წამზე მეტი დახარჯა სროლისთვის მომზადებაში.

ამ შემთხვევაში ყველა „ქალაქი“ თავსდება თავდაპირველ ადგილზე, სროლის განმეორება დაუშვებელია.

ქალაქობანას თამაშში არის 15 სხვადასხვა ფორმის ფიგურა, რომელთაგან ზოგიერთმა დროთა განმავლობაში სახელი შეიცვალა. ისინი ამ თანმიმდევრობით უნდა დაიშალოს:

• 
  1.ქვემეხი
• 
  2.ჩანგალი
• 
  3.ვარსკვლავი
• 
  4.ისარი
• 
  5.ჭა
• 
  6.მუხლა ლილვი
• 
  7.არტილერია
• 
  8.ჩოგანი
• 
  9.ქვემეხის ბუდე(ქალი ფანჯარაში)
• 
  10.კიბორჩხალა
• 
  11, გუშაგები
• 
  12.ნამგალი
• 
  13.ტირი
• 
  14.თვითმფრინავი
• 
  15.წერილი

შეჯიბრი შეიძლება იყოს პერსონალური — ორ სპორტსმენს შორის, ასევე გუნდური. თამაში ყოველთვის მარჯვენა მოედანზე იწყება. გუნდურში იწყებს სპორტსმენი მარჯვენა მოედნიდან ჯოხის ორი დარტყმით, მარცხენა მოედნის გუნდური სპორტსმენიც პასუხობს ორი ჯოხის დარტყმით. პარტიის დასრულების შემდეგ მეორე გუნდი იღებს უფლებას დაიწყოს შემდეგი. გუნდი, რომელიც ორ პარტიას ზედიზედ მოიგებს, იგებს მატჩს. თუ ანგარიში თანაბარია, დაინიშნება მესამე შეხვედრა. მთავარ შეჯიბრებებზე მატჩი ჩვეულებრივ შედგება ხუთი პარტიისგან. გამარჯვებულია ის, ვისაც ყველაზე ნაკლები სროლა დასჭირდება ფიგურების დასაშლელად.

თამაშისთვის აირჩევა სწორი ადგილი ნებისმიერ ზედაპირზე — ასფალტზე, მიწაზე, გაზონზე და კეთდება მარკირება.

ქალაქობანას თამაში შეიძლება მარტო, ერთი-ერთზე ან გუნდი-გუნდთან. თითოეულ გუნდს უნდა ჰყავდეს მინიმუმ 5 მოთამაშე და შესაძლოა გუნდში იყოს სარეზერვო მოთამაშეც. როდესაც პირველი გუნდი დაასრულებს თავის დარტყმებს (თითოეულ მოთამაშეს, თავის მხრივ, შეუძლია ჯოხის სროლა მხოლოდ ორჯერ), მეორე გუნდი იწყებს თავისი ფიგურების დაშლას და ა. შ.

თითოეულ თამაშში შესაძლებელია 5-დან 15-ის ჩათვლით ფიგურით თამაში. ფიგურები განლაგებულია მოთამაშეების მიერ დადგენილი თანმიმდევრობით. თამაშის დროს, შეთანხმებით, შესაძლებელია შეიცვალოს ან დაზუსტდეს თამაშის პირობები და წესები, გამარტივდეს ან გართულდეს იგი.

ყველა ფიგურა, მე-15-ის გარდა, წინა ხაზის შუაში უნდა აიგოს.

კულტურაში

• 
  „ქალაქობანა“ სსრ კავშირის ვერცხლის 5 რუბლიან მონეტაზე 1980 წლის ოლიმპიადისთვის
• 
  1999 წლის რუსულ საფოსტო მარკაზე
• 
  საფოსტო მარკა 2023 წ. სერია „სპორტის სახეობები“

• ლენინის მიერ ქალაქობანას თამაში ასახულია ანდრეი ვოზნესენსკის პოემის „ლონჟიუმო“-ს მესამე თავში, რომელიც ეძღვნება ვ. ი. ლენინს და მისი მარქსისტული სკოლის მოსწავლეებს ლონჟიუმოში, პარიზის მახლობლად.
• 1980 წელს გამოიცა სსრკ-ს ვერცხლის მონეტა, ნომინალური ღირებულებით 5 რუბლი, რომელიც მიეძღვნა 1980 წლის ოლიმპიადას.
• 1999 და 2023 წლებში გამოიცა ქალაქობანასადმი მიძღვნილი საფოსტო მარკები.

რესურსები ინტერნეტში

• Международная федерация городошного спорта — официальный сайтდაარქივებული 2009-02-16 საიტზე Wayback Machine.
• Федерация городошного спорта России — официальный сайтდაარქივებული 2022-03-25 საიტზე Wayback Machine.
• Городки как весёлое и полезное развлечение — статья