ტრიპოლის ბრძოლა (1911)
| ტრიპოლის ბრძოლა | |||
|---|---|---|---|
| თურქეთ-იტალიის ომის ნაწილი | |||
 იტალიის საზღვაო ძალები დაეშვნენ ტრიპოლში. | |||
| თარიღი | 1911 წლის 3-10 ოქტომბერი | ||
| მდებარეობა | ტრიპოლი, ტრიპოლიტანია, ოსმალეთის იმპერია, (დღევანდელი ლიბია) | ||
| შედეგი |
იტალიის გამარჯვება
| ||
| მხარეები | |||
| |||
| მეთაურები | |||
| |||
| ძალები | |||
| |||
_crowned.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
ტრიპოლის ბრძოლა-გაიმართა 1911 წლის ოქტომბერში, თურქეთ-იტალიის ომის საწყის ეტაპებზე და დაიპყრო ტრიპოლი, ტრიპოლიტანიის დედაქალაქი (დღევანდელი ლიბია), იტალიის სადესანტო ძალებმა. ეს იყო ლიბიაში სახმელეთო კამპანიის დასაწყისი იტალო-თურქული ომის დროს, ისევე როგორც ლიბიის იტალიური კოლონიზაციის დასაწყისი.
წინაპირობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
იტალიის სამეფომ, რომელიც ცდილობდა ლიბიის დაპყრობას ოსმალეთის იმპერიისგან, ომი გამოუცხადა ოსმალეთის იმპერიას 1911 წლის 29 სექტემბერს, რითაც დაიწყო იტალო-თურქეთის ომი. ომის გამოცხადების შემდეგ, იტალიის საზღვაო ესკადრა ადმირალ ლუიჯი ფარაველის მეთაურობით გაიგზავნა ლიბიის სანაპიროზე, განსაკუთრებით ტრიპოლის წყლებზე პატრულირებისთვის; იტალიის მთავრობას სურდა ფლოტის დაბომბვა ტრიპოლის ციხესიმაგრეებზე, მაგრამ ფარაველი თავიდან ამისგან თავს იკავებდა, რადგან შიშობდა, რომ ეს გამოიწვევდა ადგილობრივი არაბული მოსახლეობის შურისძიებას ქალაქში მცხოვრები ევროპელების წინააღმდეგ, რომლებიც დაახლოებით 2000 ადამიანს შეადგენდნენ.[1]ფარაველმა შესთავაზა უცხო მოქალაქეების თავის გემებზე აყვანა, მაგრამ ნეიტრალური ქვეყნების კონსულებმა განაცხადეს, რომ ისინი საკმარისად დაცულად გრძნობდნენ თავს ოსმალეთის ხელისუფლების მიერ, ამიტომ მხოლოდ იტალიის მოქალაქეები, მათ შორის ბევრი ჟურნალისტი, რომლებიც ლიბიაში გაიქცნენ მოვლენების დასაკვირვებლად ( მათ შორის ლუიჯი ბარზინი და კორადო ზოლი), აიყვანეს გემზე.[2]
29-დან 30 სექტემბრამდე პერიოდში განხორციელდა მცდელობა ტორპედოს გაშვების მიზნით თურქული ორთქლის გემის Derna-ს ტორპედირებაში, რომელმაც წინა დღეებში იტალიის ბლოკადა გაიარა, იარაღების ტვირთი გადაიტანა და ახლა ნავსადგურში იყო ჩასმული. მღელვარე ზღვამ ხელი შეუშალა ტორპედოების გაშვებას, ამიტომ მცდელობაზე ხელი აიღეს.[3]
საზღვაო დაბომბვა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1911 წლის 2 ოქტომბერს, იტალიის ესკადრილია განლაგდა ტრიპოლის ნავსადგურის წინ, იტალიიდან საექსპედიციო ძალის ჩამოსვლის მოლოდინში, რომელიც დაეშვა ლიბიაში; გემებს ასევე დაევალათ ხელი შეეშალათ თურქეთიდან მომარაგებისა და ძალების ჩამოსვლას. ფარაველს დაევალა მოეთხოვა ოსმალეთის გარნიზონის დათმობა და უარის შემთხვევაში საომარი მოქმედებების დაწყება; ადმირალი ჩიოდა, რომ არმიის ჯარები ჯერ კიდევ არ იყვნენ მზად ნაპირზე გასაგზავნად და მისი გემების სადესანტო მხარე რიცხობრივად არასაკმარისი იყო, მაგრამ რომმა კიდევ ერთი დეპეშა გაუგზავნა და სასწრაფო ზომების მიღებისკენ მოუწოდა.[4]ამის შემდეგ ფარაველმა თავის ფლაგმანზე მიიწვია თურქი დეფტერდარი, აჰმედ ბესიმ ბეი, და მას უბრძანა, დაეტოვებინა ქალაქი; ბესიმ ბეიმ უარი თქვა, სცადა დროის ყიდვა და ამტკიცებდა, რომ მას არ შეეძლო სტამბულთან დაკავშირება და ინსტრუქციის თხოვნა. ამ შეტაკების დროს პოლკოვნიკმა ნეშატ ბეიმ უბრძანა ტრიპოლში მყოფ ოსმალეთის ყველა ჯარს, დაახლოებით 2000 კაცს, დაეტოვებინათ ქალაქი და დაესახლებინათ აზიზიაში, ტრიპოლიდან დაახლოებით ათი კილომეტრის დაშორებით.[4][5]
ტრიპოლის იცავდა ორი მთავარი ციხესიმაგრე, პორტი ჰამიდიე აღმოსავლეთით და ციხე სულთანიე ქალაქის დასავლეთით, აგრეთვე უფრო მცირე სიმაგრეებით ნავსადგურის ტერიტორიაზე; პოლკოვნიკ ნეშატ ბეის ბრძანების შემდეგ, ეს სიმაგრეები მხოლოდ ნაწილობრივ იყო დაკომპლექტებული. 3 ოქტომბერს, 15:30 საათზე, იტალიურმა ესკადრილიამ ცეცხლი გახსნა ციხესიმაგრეებზე: პირველმა ისროლა საბრძოლო ხომალდმა ბენედეტო ბრინმა, რომელსაც მალევე მოჰყვა საბრძოლო ხომალდი ემანუელე ფილიბერტო და დაჯავშნული კრეისერები ჯუზეპე გარიბალდი და კარლო ალბერტო. გემებმა დაიწყეს დაბომბვა 9500 მეტრის მანძილიდან, ციხე-სიმაგრეების თოფების მოქმედების ფარგლებს გარეთ; 17:15 საათზე გემებმა ცეცხლი შეწყვიტეს; ყველა ოსმალეთის ციხე ძლიერ დაზიანდა და მათი იარაღი გაჩუმდა. სამოქალაქო შენობებისთვის მნიშვნელოვანი ზიანი არ მიუყენებიათ. ტრიპოლში მყოფი ერთადერთი ოსმალეთის საბრძოლო ხომალდი, თოფის ნავი სეიადი, დაბომბვის დროს მისმა ეკიპაჟმა გაანადგურა და იგივე ბედი განიცადა ორთქლმავალმა დერნამ [6][7][8]
მეორე დღეს, 4 ოქტომბერს, იტალიურმა ესკადრონამ კიდევ ერთხელ დაბომბა ოსმალეთის ციხესიმაგრეები; მხოლოდ Fort Sultaniye-მ საპასუხო ცეცხლი გაუხსნა და რამდენიმე სპორადული გასროლა გაისროლა. იტალიელი პატრული გამოუშვეს ნაპირზე და გაირკვა, რომ ფორტ ჰამიდიე იყო მიტოვებული; გერმანიის კონსულმა, ადრიან ტილგერმა, აცნობა პატრულის წევრებს, რომ ოსმალეთის ჯარებმა მიატოვეს ტრიპოლი და სთხოვა მათ დაეპყროთ ქალაქი, რათა თავიდან აიცილებინათ ძარცვა.[3][9]
მიწაზე გადასვლა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
5 ოქტომბერს იტალიის სარდლობამ მიიღო გადაწყვეტილება იტალიის საზღვაო ძალების სადესანტო ძალების განლაგების შესახებ კაპიტან უმბერტო კაგნის მეთაურობით. ეს ძალა შედგებოდა ორი პოლკისაგან, თითოეული სამი ბატალიონისგან, რომელთაგან ერთი (მეთაური მარიო გრასი, საბრძოლო ხომალდ სარდენიდან) იზიდავდა პერსონალს სასწავლო გემების დივიზიიდან, ხოლო მეორე (მეთაური ენრიკო ბონელი, საბრძოლო გემიდან რე უმბერტო) იზიდავდა მის პირადი შემადგენლობას 1-ლი და მე-2 საზღვაო დივიზიიდან. დაშვება დაიწყო 5 ოქტომბერს 7:30 საათზე; პირველები დაეშვნენ საბრძოლო ხომალდ სიცილიის კაცები, რასაც მოჰყვა სარდენიიდან და საარტილერიო განყოფილება. მიწაზე გადმოსვლას არანაირი რეაქცია არ მოჰყოლია და კაცებმა დაიკავეს ციხე სულთანიე და მოამზადეს თავდაცვა. ამის შემდეგ, რე უმბერტოს მებრძოლები ასევე გაგზავნეს ნაპირზე ოთხი არტილერიით და შუადღისას ციხეზე აღმართეს იტალიის დროშა. ამავდროულად, საპარსე დანაყოფმა დაიკავა ციხე ჰამიდიე, ნავსადგურის მეორე ბოლოში. 16:30-ზე მთელი მეორე პოლკი ნაპირზე გაიგზავნა და მიაღწია ტრიპოლის ბაზარს, სადაც შეხვდნენ პირველი პოლკის ჯარისკაცებს.[10]
კაპიტანმა კაგნიმ დაუყოვნებლივ მოაწყო თავდაცვის ხაზი სადესანტო ზონის დასაცავად. იმის გამო, რომ დესანტი ერთადერთი ძალა იყო ქალაქის შესანარჩუნებლად (არმიის ჯარებთან ერთად კოლონა ჯერ კიდევ არ იყო გასული ნეაპოლიდან და პალერმოდან და არ ჩამოვიდოდა რამდენიმე დღის განმავლობაში), იტალიელებისთვის სიტუაცია საკმაოდ საშიში იყო, რადგან კონტრშეტევისას რიცხობრივად აღმატებულ ოსმალეთის ძალებს, რომლებმაც უკან დაიხიეს ტრიპოლიდან რამდენიმე კილომეტრში, შეეძლოთ დაუფლებოდნენ იტალიის ხიდს.თუმცა, კაგნიმ მოახერხა თურქების მოტყუება, რათა ეფიქრათ, რომ მისი ძალები ბევრად უფრო მრავალრიცხოვანი იყო, ვიდრე სინამდვილეში იყო, მისი ჯარების გამუდმებით ლაშქრობდნენ ქალაქის ერთი ადგილიდან მეორეზე. ამ ხრიკმა მოახერხა ოსმალეთის კონტრშეტევების ერთი კვირით გადადება; იმავდროულად, ადმირალი რაფაელ ბორეა რიჩი დ'ოლმო, რომელიც დაინიშნა ტრიპოლიტანიის დროებით გუბერნატორად, ცდილობდა კარგი ურთიერთობა შეენარჩუნებინა ქალაქის არაბ ლიდერებთან, რომლებმაც დიდი წინააღმდეგობის გარეშე მიიღეს ოკუპაცია. ტრიპოლის მერი ჰასან ყარამანლი, რომელიც ოსმალეთის ხელისუფლებამ დანიშნა, დაამტკიცა თავის კაბინეტში და ასევე იტალიის ხელისუფლებამ ტრიპოლიტანის გუბერნატორის მოადგილედ დაინიშნა .[9][10]
ბრძოლა ბუ მელიანასთან და დახმარების ჩამოსვლა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
9-დან 10 ოქტომბრის ღამეს, ოსმალეთის ჯარებმა, ლიბიის არარეგულარული ძალების მხარდაჭერით, შეუტიეს იტალიის პოზიციებს ბუმელიანას ჭაბურღილების მიდამოში, ტრიპოლის სამხრეთით. იქ იყო ქალაქის წყლის მთავარი წყარო. შეტევა მოიგერიეს გზებზე მდგარი სამხედრო გემების სროლის შედეგად. ამ შეტევამ აიძულა იტალიის სარდლობა დაეჩქარებინა არმიის ჯარების ტრანსპორტირება ტრიპოლში, რათა გაეძლიერებინა მწირი საზღვაო ძალები, რომლებიც ჯერ კიდევ იკავებდნენ ქალაქს; ჯავშანსატანკო კრეისერი ვარეზე და სამხედრო ხომალდები ამერიკა და ვერონა, რომლებიც იყვნენ ყველაზე სწრაფი გემები ჯარების კოლონაში, იტალიიდან წამოვიდნენ, კოლონას დაშორდნენ და უფრო მაღალი სიჩქარით გაემართნენ ტრიპოლისკენ. მათ დანიშნულების ადგილამდე მიაღწიეს 11 ოქტომბერს და დასვეს 84-ე ქვეითი პოლკი, 40-ე ქვეითი პოლკის ორი ბატალიონი და მე-11 ბერსალიერის პოლკის ბატალიონი, სულ 4800 კაცი. მეორე დღეს კოლონის დარჩენილი ნაწილიც ტრიპოლამდე მივიდა; ამ გაძლიერებით, იტალიის ჯარები, რომლებიც იკავებდნენ ქალაქს, გაიზარდა 35 000 კაცამდე, გენერალ კარლო კანევას მეთაურობით. არმიის ძალების ჩამოსვლის შემდეგ, კაპიტან კაგნის საზღვაო დესანტი ხელახლა ავიდა გემებზე.[11]
თურქული გარნიზონის უმეტესი ნაწილი კი ხელუხლებელი დარჩა; უდაბნოში უკან დახევის შემდეგ, როგორც წინასწარ იყო დაგეგმილი, მათ დააარსეს ბაზები ხომალდების იარაღის ფარგლებს გარეთ და დაიწყეს არაბი მოხალისეების რეკრუტირება. რამდენიმე კვირის შემდეგ, თურქული და არაბული ძალები ცდილობდნენ ტრიპოლის აღებას სკიარა შიატთან ბრძოლაში, მაგრამ უშედეგოდ.[12]
ასევე იხილეთ[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Bandini, Franco (1971). Gli italiani in Africa. Storia delle guerre coloniali 1882-1943 [The Italians in Africa. History of the Colonial Wars 1882-1943] (in Italian). Milan: Longanesi & C. გვ.267
- ↑ Bandini, Franco (1971). Gli italiani in Africa. Storia delle guerre coloniali 1882-1943 [The Italians in Africa. History of the Colonial Wars 1882-1943] (in Italian). Milan: Longanesi & C/. გვ.214-267
- ↑ 3.0 3.1 Bandini, Franco (1971). Gli italiani in Africa. Storia delle guerre coloniali 1882-1943 [The Italians in Africa. History of the Colonial Wars 1882-1943] (in Italian). Milan: Longanesi & C. გვ.215
- ↑ 4.0 4.1 Vandervort, Bruce (2012). Verso la quarta sponda la guerra italiana per la Libia (1911-1912) [Towards the Fourth Shore the Italian War for Libya (1911-1912)] (in Italian). Rome: Italian Army General Staff. გვ.261-262
- ↑ Gabriele, Mariano (1998). La Marina nella guerra Italo-Turca [The Navy in the Italo-Turkish War] (in Italian). Rome: Italian Navy Historical Branch. გვ, 50-51
- ↑ Cernuschi, Enrico (October 2012). La guerra italo-turca sul mare [The Italian-Turkish War on the Sea]. Storia Militare (in Italian). გვ. 59
- ↑ Vandervort, Bruce (2012). Verso la quarta sponda la guerra italiana per la Libia (1911-1912) [Towards the Fourth Shore the Italian War for Libya (1911-1912)] (in Italian). Rome: Italian Army General Staff. გვ.262
- ↑ Dell'Arti, Giorgio "La Guerra di Libia" [The Libyan War]. Preview (in Italian). Giorgio Dell'Arti. Retrieved 17 May 2021.
- ↑ 9.0 9.1 Vandervort, Bruce (2012). Verso la quarta sponda la guerra italiana per la Libia (1911-1912) [Towards the Fourth Shore the Italian War for Libya (1911-1912)] (in Italian). Rome: Italian Army General Staff. გვ. 264
- ↑ 10.0 10.1 Gabriele, Mariano (1998). La Marina nella guerra Italo-Turca [The Navy in the Italo-Turkish War] (in Italian). Rome: Italian Navy Historical Branch. გვ.54
- ↑ Vandervort, Bruce (2012). Verso la quarta sponda la guerra italiana per la Libia (1911-1912) [Towards the Fourth Shore the Italian War for Libya (1911-1912)] (in Italian). Rome: Italian Army General Staff. გვ,266
- ↑ Vandervort, Bruce (2012). Verso la quarta sponda la guerra italiana per la Libia (1911-1912) [Towards the Fourth Shore the Italian War for Libya (1911-1912)] (in Italian). Rome: Italian Army General Staff. გვ,267