როდესაც ყური დავუგდე მე სწავლულ ასტრონომს
როდესაც ყური დავუგდე მე სწავლულ ასტრონომს (ინგლ. When I Heard the Learn’d Astronomer) – უოლტ უიტმენის ლექსი, პირველად გამოქვეყნდა 1865 წელს კრებულში Drum-Taps.
შინაარსი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ლექსი იწყება „სწავლული ასტრონომის“ სამყაროს შესავლით, რომელშიც წინა პლანზე დგას მეცნიერება და რაციონალურობა, ფაქტები და რიცხვები კი სამყაროს გაგებას განსაზღვრავენ. უიტმენი აღწერს სცენას, სადაც მის წინ დალაგებულია მტკიცებულებები, ციფრები და მეცნიერული მონაცემები, რაც ხაზს უსვამს მეცნიერების მეთოდურ და სისტემურ მიდგომას კვლევის პროცესში. მთხრობელისთვის ნაჩვენები დიაგრამებისა და ცხრილების ხსენება გვიჩვენებს, როგორ გარდაიქმნება სამყაროს რთული ბუნება გამარტივებულ, ხელშესახებ ცნებებად. ასტრონომის ლექცია, რომელსაც მისი აუდიტორია დიდი მოწონებით შესცქერის, იმ დაფასებასა და აღიარებას ასახავს, რომელსაც სამეცნიერო საზოგადოება ავლენს.
ასტრონომისათვის დამახასიათებელი აღტაცების მიუხედავად, მთხრობელი საოცრად სწრაფად გრძნობს დაღლილობასა და ავადმყოფობას, რაც მასსა და სამყაროსთან აკადემიურ დაახლოებას შორის ღრმა შეუსაბამობაზე მიუთითებს. გარკვეულ მომენტში მთხრობელის უხერხულობა იმდენად დიდი ხდება, რომ ის დგება და აუდიტორიიდან გადის, რის შედეგადაც ის რაციონალურ და სტრუქტურირებულ გარემოს ემიჯნება. გარეთ, ღამით, მისტიკური, ნესტიანი ჰაერით გარემოცული მთხრობელი ნუგეშსა და კავშირს პოულობს ბუნების უშუალო გამოცდილებაში.
ანალიზი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ყოველი სტრიქონის დასაწყისში სიტყვა „როდესაც“ (When) განმეორებითი ინტონაცია რიტორიკულ საშუალებად გამოიყენება, რაც კიდევ უფრო აძლიერებს კონტრასტს შინაგანსა და გარეგანს შორის, მეცნიერებასა და ბუნებას შორის. „სრულყოფილ სიჩუმეში“ ვარსკვლავების ჭვრეტა სიმბოლურად გამოხატავს ღრმა, უფილტრო კავშირს სამყაროსთან, რომელიც სიტყვებისა თუ მეცნიერული ანალიზის მიღმაა. უიტმენის ლექსი, საბოლოო ჯამში, სვამს კითხვას, შეიძლება თუ არა ჭეშმარიტი შემეცნებისა და კავშირის მოპოვება მეცნიერული ანალიზის მეშვეობით, ან უშუალო, გრძნობიერი გამოცდილების გზით. პირველი ოთხი სტრიქონის განმეორებითი სტრუქტურა გარკვეულ ერთფეროვნებას გადმოსცემს, რომელიც იმ აკადემიური სამყაროს მახრჩობელა ატმოსფეროს ასახავს, სადაც მთხრობელი თავს დატყვევებულად გრძნობს.
ის, რომ პოეტი კოსმოსის ანალიტიკური წარმოდგენით „იღლება და ავადდება“, ხაზს უსვამს გაუცხოებას, რომელიც შეიძლება სამყაროს წმინდა ინტელექტუალური ჭვრეტით წარმოიშვას. უიტმენის გაქცევა სალექციო დარბაზიდან შესაძლებელია განმარტებულ იქნას, როგორც ავთენტურობისა და უშუალო გამოცდილების ძიება გაზვიადებული ინტელექტუალური დისკურსისგან შორს.
ლექსში ასახულია კონტრასტი ასტრონომის ბუნებისა და ტექნიკური სამყაროს შუაგულში არსებულ ცხოვრებას შორის და მიუთითებს იმ საზღვრებზე, რომლებიც შეიძლება ცხოვრების მეტისმეტად თეორიულმა ჭვრეტამ მოიტანოს. „მისტიკურ, ნესტიან ღამის ჰაერში“ ჩაძირვით მთხრობელი უშუალო კავშირს ამყარებს სამყაროსთან, რომელიც თითქოს უფრო ღრმა და ჭეშმარიტია, ვიდრე ნებისმიერი მეცნიერული ანალიზი.
ვარსკვლავებისკენ უხმო მზერის საბოლოო სურათია მოწიწებისა და აღტაცების მძლავრი სიმბოლო, რომელიც კოსმოსთან ადამიანური კავშირის არსს იპყრობს.
უიტმენი თავის ლექსში ხაზს უსვამს უშუალო განცდისა და გრძნობის მნიშვნელობას, სამყაროს ინტელექტუალურ გაგებას ემოციურ და სულიერ გამოცდილებას უპირისპირებს. სანამ სწავლული ასტრონომი ცდილობს, სამყარო გაზომვადი მონაცემებითა და ფაქტებით განსაზღვროს, პოეტი აზრსა და ჭეშმარიტებას ვარსკვლავების უბრალო, მყისიერ ჭვრეტაში პოულობს.
ნაწარმოები მეცნიერებასა და პოეზიას შორის, გონებასა და გულს შორის არსებული წონასწორობის ვედრებაა და ხაზს უსვამს იმის საზღვრებს, რისი ჩაწვდომაც მხოლოდ ინტელექტს შეუძლია. მთლიანობაში, ლექსი მკითხველს ასწავლის, რომ ცოდნისა და შემეცნების ჭეშმარიტ წყაროებზე იფიქროს და დაინტერესდეს, რა როლს ასრულებს უშუალო გამოცდილება და ინტუიცია სამყაროს ჩვენეულ გაგებაში.