ოპერაცია მასლენიკა
| ოპერაცია მასლენიკა | |||
|---|---|---|---|
| ომი ხორვატიის დამოუკიდებლობისათვის ნაწილი | |||
| თარიღი | 22 იანვარი-1 თებერვალი 1993 | ||
| მდებარეობა | მასლენიკა, ხორვატია | ||
| შედეგი | ხორვატიის გამარჯვება | ||
| მხარეები | |||
| |||
| მეთაურები | |||
| |||
| ძალები | |||
| |||
| დანაკარგები | |||
| |||
.svg){kind=small}
ოპერაცია მასლენიკა-იყო ხორვატიის არმიის შეტევა, რომელიც დაიწყო 1993 წლის იანვარში ჩრდილოეთ დალმაციისა და ლიკას ტერიტორიების დასაბრუნებლად კრაინას სერბების ძალებისგან. მათ სურდათ, რომ სერბები უკან დაებრუნებინათ ზადარის, მასლენიკასა და კარლობაგის მიმართულებით, რაც უზრუნველყოფდა უსაფრთხო სახმელეთო მარშრუტს დალმაციას შორის და ჩრდილოეთ ხორვატია გაიხსნებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ ხორვატიის წმინდა ტაქტიკური წარმატება იყო უდავო (ფრონტის ხაზი ხორვატიის სასარგებლოდ გადავიდა და სერბების სამხედრო დანაკარგები ბევრად აღემატებოდა ხორვატებს), ოპერაცია მხოლოდ ზომიერი სტრატეგიული წარმატება იყო და გაეროს უშიშროების საბჭომ დაგმო.[1]
წარმოშობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1991 წლის სექტემბრის დასაწყისში, ხორვატიის დამოუკიდებლობის ომის გახსნის ეტაპებზე,სერბების მიერ გაბატონებული იუგოსლავიის სახალხო არმიის (JNA) კნინის ჯარების ქვედანაყოფები, პოლკოვნიკ რატკო მლადიჩის მეთაურობით და ეთნიკური სერბეთის კრაინას მილიციის მხარდაჭერით, ჩაატარა შეტევითი ოპერაციები ხორვატიის მთავრობის კონტროლის ქვეშ მყოფი ტერიტორიების წინააღმდეგ ჩრდილო-დასავლეთ დალმაციაში. მიუხედავად აქტიური წინააღმდეგობისა, ხორვატიის არმიის ახალშობილმა, გამოუცდელმა და ცუდად შეიარაღებულმა ქვედანაყოფებმა, პოლიციამ და ადგილობრივმა მილიციამ მოახერხა უმაღლესი ძალის დაიმორჩილება და იძულებული გახდეს დაეტოვებინათ თავიანთი პოზიციები, მათ შორის სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი მასლენიკას ტერიტორია.
ბრძოლები მომდევნო თვეებში გაგრძელდა, რომლის დროსაც JNA-მ და კრაინას სერბებმა მოახერხეს და თანდათან გააფართოვეს თავიანთი კონტროლის ქვეშ მყოფი ტერიტორიები.ისინი დაემუქრნენ კიდეც ზადარის მთავარ ურბანულ ცენტრს. მასლენიკის ხიდი ნოემბერში სერბმა ჯარებმა ააფეთქეს.[2]ეს ხიდი მნიშვნელოვანი საკვანძო ადგილი იყო და დალმატიას უკავშირდებოდა.
1992 წლის იანვარში სარაევოს ზავი და გაერთიანებული ერების უსაფრთხოების ძალების(UNPROFOR) ჩამოსვლამ გააძლიერა საბრძოლო ხაზები ხორვატიის მთავრობის კონტროლსა და თვითგამოცხადებულ RSK-ს (სერბეთის კრაინას რესპუბლიკა) შორის. მიუხედავად იმისა, რომ ამან ხორვატიის მიერ კონტროლირებად დალმაციის მოქალაქეებს მშვიდობა შედარებით უზრუნველჰყო, გრძელვადიან პერსპექტივაში ვითარება გაუსაძლისი აღმოჩნდა, რადგან რეგიონი მოწყვეტილი იყო დანარჩენი ქვეყნისგან, მიუხედავად იმისა, რომ ჰქონდა სახმელეთო გზა. ჩვეულებრივ სახმელეთო მარშრუტებს: ბოსნიის, ლიკასა და დალმაციის გავლით სერბები აკონტროლებდნენ. ისინი იყვნენ როგორც ხორვატიაში, ასევე ბოსნია-ჰერცეგოვინაში. ამან აიძულა მოძრაობა და ვაჭრობა, გამოეყენებინა საბორნე მომსახურებები და პაგის ხიდი, რომელიც აკავშირებდა პაგის კუნძულსა და დალმაციას.პაგის ხიდე ასევე დაზიანდა JNA საჰაერო ძალების მიერ 1991 წელს, რამაც გამოიწვია ეჭვები მის გრძელვადიან გამოყენებასთან დაკავშირებით. გარდა ამისა, სერბეთის არმია ასევე აკონტროლებდა პერუჩას ჰიდროელექტრო კაშხალს სინჯის მახლობლად და ემუქრებოდა მის განადგურებას, რამაც შესაძლოა დაეტბორა სეტინას ხეობა და დალმაცია ელექტროენერგიის გარეშე დაეტოვებინა.
ხორვატიის შიდა პოლიტიკაზე გავლენა იქონია იმ ფაქტმა, რომ დალმაცია დანარჩენ ხორვატიას გამოეყო. სარაევოს ზავის შემდეგ, ფრანიო ტუჯმანის მთავრობას მუდმივად აკრიტიკებდნენ იმის გამო, რომ აშკარად არაეფექტური დიპლომატია გამოიყენა დანარჩენი ქვეყნის გასათავისუფლებლად პირდაპირი სამხედრო მოქმედებების ნაცვლად. ხორვატიის ქვეყნების პალატისა და სხვადასხვა ადგილობრივი და რეგიონული ასამბლეების არჩევნები დაინიშნა 7 თებერვალს და ბევრი მოელოდა, რომ ულტრამემარჯვენე ოპოზიციური პარტიები გამოიყენებდნენ ამ საკითხს ტუჯმანის მემარჯვენე ცენტრისტული პარტიის HDZ-ის წინააღმდეგ.
მოწინააღმდეგე ძალები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სარაევოს ზავიდან ერთი წლის განმავლობაში ხორვატიის სამხედროებმა არა მხოლოდ ღირებული გამოცდილება მოიპოვეს და მეზობელ ბოსნია-ჰერცეგოვინაში წარმატებული შეტევითი ოპერაციებით, არამედ გამოიყენეს ხორვატიის მიწაზე ძირითადი სამხედრო ოპერაციების არარსებობა თავისი აღჭურვილობის, ორგანიზაციის და პერსონალის გასაუმჯობესებლად.ტაქტიკა ხორვატიის სამხედროების ნამდვილი ბირთვი იყო.
მეორე მხრივ, სერბეთის კრაინას რესპუბლიკა შესუსტდა JNA-ის უკანდახევის, ხორვატიის დიპლომატიური აღიარებისა და მეზობელ ბოსნიაში ომის წამოწყების გამო, რამაცშემდეგ სერბეთის საკუთრივ სამხედრო, ეკონომიკური და სხვა რესურსების დიდი ნაწილი გაანადგურა. რსკ-ს ძალები მეტ-ნაკლებად დამოუკიდებლად დატოვა. მათი ძალები დამატებით დასუსტდა ბოსნიაში სერბეთის ძალების მხარდაჭერის გამო, განსაკუთრებით ბოსანსკა პოსავინაში, სადაც რსკ-ს ელიტარულმა კნინძას ქვედანაყოფმა მძიმე დანაკარგი განიცადა 1992 წელს.
მიუხედავად იმისა, რომ ხორვატიის ძალებმა 1992 წლის ივნისში მილიევჩის პლატოზე მცირე შეტევა განახორციელეს, რსკ-ის ლიდერები არ თვლიდნენ, რომ ხორვატიის სამხედრო ქმედება გარდაუვალი იქნებოდა.
ბრძოლის პერიოდი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ხორვატიის არმიამ და სპეციალური პოლიციის ნაწილებმა შეტევა მასლენიკასა და ზადარის რაიონებში 22 იანვარს დაიწყეს. რსკ-ის ძალებს სრულიად მოულოდნელად დაესხნენ თავს და თავდაპირველად რაიმე მნიშვნელოვანი წინააღმდეგობა ვერ გაუწიეს. ხორვატიის თავდაპირველი წარმატების ერთ-ერთი მიზეზი იყო ხორვატიის საზღვაო და საჰაერო ძალების უპრეცედენტო გამოყენება. ხორვატიის სახმელეთო, საზღვაო და საჰაერო ძალები ერთად მოქმედებდნენ და შეიძლება ითქვას, რომ ამან წარმართა ბრძოლის ბედიც.
შედეგად, მასლენიკა და ზადარის მიმდებარე ტერიტორიები განთავისუფლდა და ხორვატიის არმიამ განაგრძო შეტევა ჩრდილოეთ დალმაციის შიდა მხარეში. იანკო ბობეტკოს, ხორვატიის არმიის გენერალის, რომელიც ოპერაციას ხელმძღვანელობდა, მიესალმნენ როგორც ეროვნულ გმირს და ქალაქ ზადარში სახალხო ზეიმი გაიმართა.
ექვსი დღის შემდეგ, როდესაც მოხდა რსკ-ის ძალების გადატვირთვა, ხორვატიის არმიის 126-ე შიდა დაცვის პოლკმა სინჯის მახლობლად ჩაატარა საკუთარი შეტევითი ოპერაცია პერუჩას კაშხლის წინააღმდეგ. კაშხალი აიღეს, მაგრამ მანამდე, რსკ-ისძალებმა ააფეთქეს ასაფეთქებელი ნივთიერებები, რის გამოც კაშხალი დაზიანდა. კაშხალთ საკმარისად დიდხანს გაჩერდნენ. ისინი ცდილობნენ მასიური წყალდიდობის თავიდან აცილებას. 200 ფუტი სიმაღლის კაშხალმა შეაჩერა დაახლოებით 17 მილიარდი კუბური ფუტი წყალი ვიწრო ტბაში, რომელიც გადაჭიმული იყო 12 მილზე. ნგრევის შედეგად წყალი მდინარე ცეტინის ხეობაში ჩაედინებოდა, რაც 50 000 ადამიანს შეეხებოდა.[3]
ამასობაში, რსკ-ის ძალებმა მოახდინეს რეორგანიზაცია, შეიჭრნენ იარაღის საცავებში, რომლებიც UNPROFOR-ს ჰქონდა და დაიწყეს უფრო ეფექტური წინააღმდეგობის გაწევა. ბელგრადის მთავრობამ ვერ შეასრულა დაპირება სამხედრო ინტერვენციის შესახებ კრაინას წინააღმდეგ განხორციელებული ძირითადი შეტევის შემთხვევაში, მაგრამ სერბეთიდან მოხალისეების ჩამოსვლამ, მათ შორის არკანის მეთაურობით მყოფი დანაყოფებმა, გარკვეულწილად გააუმჯობესა რსკ-ის მორალი. ამ ძალებმა განახორციელეს სასტიკი კონტრშეტევა, რომელიც, საბოლოოდ მოიგერიეს, მაგრამ მოჰყვა მრავალი ხორვატის მსხვერპლი და ამით ხორვატიის წინსვლის იმპულსიც დაიკარგა.
ნაწილობრივ საერთაშორისო ზეწოლის გამო, ნაწილობრივ დიდი მსხვერპლის პოტენციალის გამო, რომელიც გავლენას მოახდენდა არჩევნების შედეგზე ხორვატიის მთავრობამ გადაწყვიტა, რომ შეეჩერებინა შეტევა. ბრძოლები გაგრძელდა ადგილობრივი თავდასხმებისა და კონტრშეტევების სერიით, ტერიტორიების მცირე ნაწილები შეიცვალა და დალმატიის სანაპირო ქალაქები ზადარი, ბიოგრადი და შიბენიკი დაბომბა სერბული არტილერიის მიერ. 1993 წლის შემოდგომისთვის მსგავსი ინციდენტების რაოდენობა შემცირდა და ორივე მხარემ შეინარჩუნა ის ხაზები, რომლებიც უცვლელი დარჩებოდა 1995 წლის აგვისტოს ოპერაცია შტორმამდე.
დანაკარგები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ხორვატიული წყაროების მიხედვით, ჯერჯერობით ერთადერთი გამოქვეყნებული სამხედრო მონაცემებით, ხორვატებს 114 ადამიანი ემსხვერპლათ, სერბებს კი-490.[4]
- სერბული წყაროები ძირითადად თანხმდებიან და 491-ს ასახელებენ. სავარაუდოდ, მათგან 326 იყო მილიციელი და 160 მშვიდობიანი მოქალაქე.[5]
ხორვატიის ოფიციალური პირები თავდაპირველად საჯაროდ აცხადებდნენ, რომ ხორვატიის დაღუპულთა რიცხვი ოპერაცია მასლენიკაში იყო 50. მალევე გაირკვა, რომ სწორი რიცხვები, რომლებიც აღმოჩენილი და დამოწმებული იყო დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი წყაროების მიერ, ბევრად მეტი იყო, რამაც ხორვატიაში კამათი გამოიწვია.
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ „Croats Battle Serbs for a Key Bridge Near the Adriatic“. New York Times. 24 იანვარი, 1993 წელი. ციტირების თარიღი: დეკემბერი 25, 2010. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი
|date=-ში (დახმარება) - ↑ Chuck Sudetic (25 იანვარი, 1993 წელი). „YUGOSLAV LEADER THREATENS CROATS“. New York Times. ციტირების თარიღი: დეკემბერი 25, 2010. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი
|date=-ში (დახმარება) - ↑ John Darnton (29 იანვარი, 1993 წელი). „CROATS RUSH WORK ON CRUMBLING DAM“. New York Times. ციტირების თარიღი: დეკემბერი 25, 2010. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი
|date=-ში (დახმარება) - ↑ „Maslenica' obilježava 14.obljetnicu“. Dnevnik. ციტირების თარიღი: დეკემბერი 25, 2010.. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი
|access-date=-ში (დახმარება) - ↑ „Масленица-у агресији погунуло 348 војника и цивила"“. rtrs.tv. ციტირების თარიღი: 1 March 2015.. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი
|access-date=-ში (დახმარება)