შავი ქალაქი (ბაქო)
შავი ქალაქი (აზერ. Qara Şəhər) — ქალაქ ბაქოს აღმოსავლეთ უბნების სახელი, ყოფილი მისი გარეუბნები, რომელშიც კონცენტრირებული იყო ძმები ნობელების ნავთობის ინდუსტრიის საწარმოები მე-19 საუკუნის ბოლოს და მე-20 საუკუნის დასაწყისში.
ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მე-19 საუკუნის მეორე ნახევარში ბაქოში ნავთობის მრეწველობის სწრაფი განვითარების შედეგად ნავთობის საწარმოებმა დაიკავეს ურბანული მიწების დიდი ტერიტორიები. ქარხნის შენობები წარმოადგენდა ორგანიზებულ, მაგრამ მოსახლეობისთვის მოუხერხებელ ტერიტორიას კაპიტალური შენობებით, რომლებიც მუდმივად გამოყოფდნენ ჭვარტლსა და კვამლს. საზოგადოებრივმა აზრმა აიძულა პროვინციის ხელისუფლება სერიოზულად მოეკიდათ ხელი რაიონის განვითარების პრობლემას. 1870 წელს პროვინციის ხელისუფლებამ დააყენა საკითხი ქალაქის საძოვრებზე ქარხნების ასაშენებლად ნაკვეთების გამოყოფის შესახებ. მალევე გადაწყდა ქალაქის კორპუსებთან მდებარე 147 ქარხნის დანგრევა. ამრიგად, ქალაქის შიგნით დიდი ინდუსტრიული ზონა ლიკვიდირებული იქნა[1].
1876 წელს შეადგინეს ახალი ტერიტორიის განლაგების გეგმა. ქალაქის შიგნით ნავთობგადამამუშავებელი ქარხნები აშენდა. სასტიკად იკრძალებოდა ამ ტერიტორიის გარეთ ქარხნების აშენება ქალაქში სანიტარული პირობების გასაუმჯობესებლად. ამრიგად, ბაქოს საცხოვრებელი უბნებიდან 2 კილომეტრზე მეტ მანძილზე, ნაწილობრივ სოფელ კიშლისა და ქალაქის საძოვრებზე, სადაც განლაგებული იყო ადგილობრივი მოსახლეობის ბაღები და ბოსტანი, გაჩნდა ახალი ინდუსტრიული ზონა[1].
1880 წლისთვის ახალ რაიონში უკვე 118 საწარმო იყო. 1905 წლისთვის აქ იყო ბაქოს ნავთობგადამამუშავებელი ქარხნების უმეტესი ნაწილი. ქარხნის შენობების ჭვარტლისა და კვამლის შავი ფერის გამო ამ ტერიტორიამ „შავი ქალაქის“ სახელი მიიღო[1][2].
ნავთობის მუშაკების უმეტესობა ამ მხარეში ცხოვრობდა. აქ იყო ნავთობის საწარმოები, სახელოსნოები და მუშაკთა სახლები. საცხოვრებელი პირობები ძალიან ცუდი იყო და მკვეთრად ეწინააღმდეგებოდა თავად ბაქოს პირობებს[2]. მდიდარი მოქალაქეები ცხოვრობდნენ ბაქოს ცენტრში, სადაც ნავთობის მოპოვება და ნავთობის გადამუშავება აკრძალული იყო[3].
პროექტის საზღვრებში არსებული შავი ქალაქის ტერიტორიის რესურსების ამოწურვის შემდეგ ნავთობის მფლობელებმა დაიწყეს ახალი საექსპლუატაციო მიწების ძიებ.. შავ ქალაქთან ყველაზე ახლოს იყო სოფელ კიშლის მკვიდრთა მიწები, რომლებზეც მალევე გაჩნდა კიდევ ერთი ინდუსტრიული ქალაქი - თეთრი ქალაქი, რომელიც აღმოსავლეთიდან შავი ქალაქის გაგრძელება გახდა. 1902 წლის ბოლოსთვის აქ იყო განთავსებული 20-მდე დიდი ნავთობგადამამუშავებელი ქარხანა და ნავთობის მრეწველობასთან დაკავშირებული სავაჭრო საწარმო. 1883 წელს, შავი და თეთრი ქალაქების საზღვარზე, ძმებმა ნობელებმა ააშენეს პეტროლეას ვილა, რომელიც იყო საცხოვრებელი ფართი თანამშრომლებისთვის[1].
ჯეიმზ დოდს ჰენრი 1905 წელს წერს, რომ შავი ქალაქი და ბიბი-ჰეიბატი ბაქოს „შავი ლაქებია“. ბალახანი ასევე ნავთობის რეგიონი იყო, მაგრამ მაშინ ბაქოდან 14,5 კილომეტრში მდებარეობდა. თეთრ ქალაქში, შავი ქალაქისგან განსხვავებით, იყო უფრო თანამედროვე და დახვეწილი ნავთობგადამამუშავებელი ქარხნები და არ იყო ასეთი მძიმე დაბინძურება[2].
1878 წელს ძმებმა ნობელებმა ბალახანის საბადოდან შავ ქალაქამდე გაიყვანეს პირველი ნავთობსადენი რუსეთის იმპერიის ტერიტორიაზე[2].
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 АКАДЕМИЯ НАУК АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ССР ИНСТИТУТ АРХИТЕКТУРЫ И ИСКУССТВА Шамиль Фатуллаев ГРАДОСТРОИТЕЛЬСТВО БАКУ XIX - начала XX веков
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Baku, an eventful history. James Dodds Henry. Ayer Publishing, 1905
- ↑ Russian Azerbaijan, 1905—1920: The Shaping of a National Identity in a Muslim Community. Tadeusz Swietochowski. Cambridge University Press, 2004. стр 21