იხილეთ წყარო გვერდისთვის ცენტრალური ამერიკა

{{ინფოდაფა კონტინენტი
|სახელი            = ცენტრალური ამერიკა
|სურათი           = [[ფაილი:Central America (orthographic projection).svg|250px|ცენტრალური ამერიკის მდებარეობა]]
|ფართობი          = 523 780 კმ²<ref>[http://books.google.ru/books?id=9AWWBQAAQBAJ&pg=PA8&lpg=PA8&dq=Central+America+has+an+area+of+523,780+square+kilometers&hl=ru#v=onepage&q=523%2C780%20&f=false ცენტრალური ამერიკის ტერიტორია]</ref>
|მოსახლეობა       = 42 688 190 ად.<ref>[http://www.indexmundi.com/map/?r=ca ცენტრალური ამერიკის მოსახლეობა (2012 წელი)]</ref> (2013)
|სიმჭიდროვე       = 81,50 ად./კმ²
|შემადგენლობა     = 
|ქვეყნები          = 7
|ქვეყნების_სია      = 
|ენები             = [[ინგლისური ენა|ინგლისური]], [[ესპანური ენა|ესპანური]], [[ფრანგული ენა|ფრანგული]], და სხვა
|სასაათო სარტყელი = [[UTC-06:00]] – [[UTC-05:00]]
|ინტერნეტი        = 
|ქალაქები          = 
}}
'''ცენტრალური ამერიკა''' ({{lang-es|América Central}}, {{lang-en|Central America}}) — რეგიონი [[ჩრდილოეთი ამერიკა|ჩრდილოეთ]] და [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკას]] შორის, რომელიც გეოლოგიურად და გეოგრაფიულად [[ჩრდილოეთი ამერიკა|ჩრდილოეთი ამერიკის]] [[კონტინენტი|კონტინენტს]] ეკუთვნის. ისტორიულად ცენტრალური ამერიკა ხშირად განიხილება, როგორც დამოუკიდებელი [[ქვეყნის ნაწილი]] (რეგიონი).

ცენტრალური ამერიკის გაბატონებული ენაა [[ესპანური ენა|ესპანური]]. ერთადერთ გამონაკლისად ითვლება [[ინგლისური ენა|ინგლისურენოვანი]] [[ბელიზი]]. რეგიონის მოსახლეობა წარმოდგება ადგილობრივი ინდიელებისგან, ასევე ევროპელებისა და მათ მიერ ჩამოყვანილი აფრიკელი მონების შთამომავლებისგან.

== ფიზიკური გეოგრაფია ==
[[ფიზიკური გეოგრაფია|ფიზიკურ გეოგრაფიაში]] ცენტრალურ ამერიკას ხშირად განიხილავენ, როგორც ჩრდილოეთ ამერიკის კონტინენტის ნაწილს [[ტეუანტეპეკის ყელი]]დან [[პანამის ყელი|პანამის ყელამდე]] (ზოგჯერ ტერიტორიას აფართოებენ ორივე ყელის ფარგლებს გარეთ სხვადასხვა შეხედულებების გამო — მაგალითად, ჩრდილოეთ საზღვარს ავლებენ [[ნეოტროპიკის ოლქი]]ს საზღვარზე).

== რელიეფი ==
[[ტყე]]ებით სავსე [[დაბლობი|დაბლობები]], [[ვაკე (გეოგრაფია)|ვაკეები]] და [[ჭაობი|ჭაობები]] მდებარეობენ ცენტრალური ამერიკის სანაპიროს გასწვრივ. რეგიონს კვეთავენ [[მდინარე]]ები და [[ქედი|ქედები]]. ცენტრალური ამერიკის დიდი ნაწილი უკავია საშუალო სიმაღლის მთებს, რომლებიც შედიან [[კორდილიერები]]ს [[მთის მასივი|მთის მასივში]] ([[სამხრეთი სიერა-მადრე]], [[სიერა-მადრე-დე-ჩიაპასი]] და სხვა). ჭარბობს ძლიერ დაგრეხილი [[მთიანეთი]], ღრმა მდინარის [[ხეობა|ხეობებით]], ზოგჯერ თანაბარი, საშუალო სიმაღლის ზეგნების მონაკვეთებით, რომლებიც ენაცვლება ტექტონიკურ ღრმულებს. [[მექსიკა|მექსიკის]] საზღვრიდან, სადაც აღმართულია ცენტრალური ამერიკის ყველაზე უფრო მაღალი მწვერვალი — [[ტახუმულკო]]ს [[ვულკანი]] (სიმაღლე 4217 მეტრი), დასავლეთ [[პანამა]]მდე. წყნარი ოკეანის მხრიდან მათ უერთდება ვულკანური ქედი ბევრი მოქმედი ვულკანით, მათ შორის ისტორიულ დროს წარმოქმნილი ვულკანებით ([[სანტა-მარია (ვულკანი)|სანტა-მარია]], [[ატიტლანი (ვულკანი)|ატიტლანი]], [[სანტა-ანა (ვულკანი)|სანტა-ანა]], [[კოსიგუინა]], [[პოასი]], [[ირასუ]] და სხვა). დიდი დაბლობები მდებარეობენ მხოლოდ ჩრდილოეთით — [[ტაბასკოს შტატი]]ს, [[მოსკიტების სანაპირო]]ს და [[იუკატანის ნახევარკუნძული]]ს ტერიტორიაზე, რომელიც უპირატესად ჩამოყალიბებულია [[კირქვა|კირქვისაგან]] [[კარსტი|კარსტული]] პროცესების და ფორმების ფართე განვითარებით.

== გეოლოგიური აგებულება ==
ჩრდილოეთ ნაწილში განთავსებულია შედარებით სტაბილური ცენტრალურამერიკული [[მთიანეთი]]ს ბლოკი და [[იუკატანის ფილაქანი]], სამხრეთი ნაწილი დაკავებულია [[კორდილიერები]]ს [[დანაოჭების ზოლი]]თ.

ცენტრალურამერიკული მთიანეთი ჩამოყალიბებულია რთულად დანაოჭებული [[პალეოზოური ჯგუფი]]ს [[მეტამორფული ქანები]]ს კომპლექსით და, სავარაუდოდ, [[დოკემბრიის პერიოდი]]თ ([[გრაუვაკი]], გაქვავებული [[ფიქალი]], [[დიაბაზი]], [[ამფიბოლიტი]], [[გნაისი]]), გადაფარული [[კარბონული სისტემა|კარბონულ]]-[[პერმული სისტემა|პერმული]] და [[ტრიასული სისტემა|ტრიასულ]]-[[იურული სისტემა|იურული]] კონტინენტური დანალექებით, ასევე ცარცული [[კირქვა|კირქვებით]]. ფართედაა გავრცელებული [[დევონური სისტემა|დევონური სისტემის]] ქვანახშირის და [[ცარცული სისტემა|ცარცული სისტემის]] გრანიტოიდები.

იუკატანის ფილაქანი ეპიპალეოზოური [[ბაქანი (გეოლოგია)|ბაქანია]]; შედგება დანაოჭების ზოლის საფუძვლებისაგან, რომელიც აგებულია მეტამორფული ჯიშებისაგან, [[პალეოზოური ჯგუფი]]ს და, სავარაუდოდ, [[დოკემბრიის პერიოდი]]ს ასაკით, და მასზე გადაფარული [[მეზოზოური ჯგუფი|მეზოზოური]] და [[კაინოზოური ჯგუფი]]ს დანალექი ჯიშების (6 კმ-მდე სიმძლავრით) თითქმის ჰორიზონტალური ბუდით: წითელი ფერის [[ტრიასული სისტემა|ტრიასული სისტემის]] დანალექები, [[იურული სისტემა|იურული]] და [[ცარცული სისტემა|ცარცული სისტემის]] ევაპორიტები და კირქვები, [[პალეოგენური სისტემა|პალეოგენურ]]-[[ნეოგენური სისტემა|ნეოგენური სისტემის]] ტერიგენური დანალექები.

კორდილიერების დანაოჭების ზოლი საკმაოდ რედუცირებული სახით აგრძელებს მექსიკის კორდილიერების სტრუქტურებს; [[ტეუანტეპეკის ყელი]]ს სამხრეთ-აღმოსავლეთთან ის გამოეყოფა ცენტრალური ამერიკის მთიანეთს და მიემართება [[ჩიაპასი]]ს შტატისკენ, რომელიც განხორციელებულია [[პალეოგენური სისტემა|პალეოგენური]] და [[ნეოგენური სისტემა|ნეოგენური სისტემის]] ზღვის და კონტინენტური დანალექებით. ამ ზოლის საფუძველში ზოგიერთ ადგილებში მჟღავნდება პალეოზოური ჯგუფის მეტამორფული დანაოჭების კომპლექსი, რომელიც გადაკეტილია გვატემალის ტერიტორიაზე ადრეული პალეოზოური [[მოლასები]]თ. მთავარი ადგილი უკავია მეზოზოური ჯგუფის, უპირატესად ცარცულ-კარბონული და ფლიშურ დანალექებს, რომლებიც იტევენ დიდ [[ულტრაფუძიანი მთის ჯიშები]]ს სხეულებს. სამხრეთის რაიონებში მეზოზოურ ჯგუფში ფართედ გავრცელებულია ძირითადი შემადგენლობის წყალქვეშა ვულკანიზმის პროდუქტები, რომელიც ჩამოყალიბებულია ოკეანის პირობებში. ამ რაიონებისათვის დამახასიათებელია მარილიანი გუმბათის განვითარება. ძირითადი დანაოჭების ზოლი მიეკუთვნება გვიანდელ ცარცულ — ადრეულ პალეოგენურ სისტემას. დანაოჭების ცარცული და უფრო ძველი ჯიშების ზოლი ქმნის თანდათან შემცირებულ რკალს და მიდის ჩრდილო-აღმოსავლეთით [[ჰონდურასის ყურე|ჰონდურასის ყურის]] წყლის ქვეშ.

სხვადასხვა უფრო ძველ სტრუქტურებში მდებარეობს ნეოგენური და თანამედროვე ვულკანების ზოლი, რომელიც გადაჭიმულია [[მექსიკა|მექსიკიდან]] [[პანამის არხი|პანამის არხამდე]] წყნარი ოკეანის სანაპიროს გასწვრივ, [[ცენტრალური ამერიკის ღრმული]]ს პარალელურად. ახალგაზრდა ვულკანურ და ტექტონურ აქტივობასთან დაკავშირებულია [[პანამის ყელი]]ს წარმოქმნა, რომელმაც გამოყო [[კარიბის ზღვა]] [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანისგან]].

== სასარგებლო წიაღისეული ==
ცენტრალურ ამერიკაში სასარგებლო წიაღისეულებიდან ცნობილია [[ოქრო]]ს და [[ვერცხლი]]ს მადნები, რომლებიც წარმოდგენილია ზომებით საშუალო (ელ-როსარიო ჰონდურასში) და მცირე (პის-პისი, ლა-ლუსი ნიკარაგუაში) ჰიდროთერმალური საბადოებით, რომელიც გამოწვეულია ცარცული [[ინტრუზია|ინტრუზით]], და ნამსხვრევი [[ქანი (გეოლოგია)|ქანების]] ნაგროვი სახით (კოკო ნიკარაგუაში), ასევე [[სტიბიუმი]]ს და [[ვერცხლისწყალი]]ს მცირე საბადოები. ულტრაფუძიანი მთის ჯიშების სხეულებთანაა დაკავშირებული [[ქრომიტები]]ს მცირე საბადოები; ნეოგენური სისტემის ვულკანური ინტრუზიები — პანამის მსხვილი სპილენძპორფირებული საბადოები (სერო-კოლორადო და სერო-პეტაკილია). ტეუანტეპეკის ყელის მიდამოებში მდებარეობს ნავთობის და გაზის საბადოები.

== ჰიდროგრაფია ==
ხშირი წვიმების შედეგად და მთიანი რელიეფის გამო წლიური ნალექების რაოდენობა ცენტრალურ ამერიკაში როგორც წესი აჭარბებს 600 მმ-ს, ხოლო კოსტა-რიკის და პანამის კარიბის ფერდოებზე აღწევს 1500 მმ-ზე უფრო მეტს, მხოლოდ [[სამხრეთი სიერა-მადრე]]ს სამხრეთ ფერდოებზე და იუკატანის ნახევარკუნძულის ჩრდილო-დასავლეთით ნალექების რაოდენობა 100 მმ-ზე ნაკლებია. [[მდინარე]]თა ქსელი ხშირია, იუკატანის ნახევარკუნძულის გამოკლებით, რომელშიც თითქმის არ არსებობს ზედაპირული წყალმიმღებები. ჭარბობს მოკლე, მჩქეფარე, [[ჭორომი]]ანი მდინარეები; ყველაზე დიდებია — [[მოტაგუა]], [[პატუკა]] და [[რიო-კოკო]]. [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანის]] აუზის მდინარეები წყალუხვია მთელი წლის განმავლობაში; [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანის]] მდინარეები, გამოირჩევა წყლის ხარჯვის მკვეთრი მერყეობით და ზაფხულის ძლიერი [[წყალდიდობა|წყალდიდობებით]]. [[ტექტონიკა|ტექტონიკურ]] [[ქვაბული|ქვაბულებში]] ბევრი [[ტბა|ტბებია]], მათ შორის ყველაზე დიდებია — [[ნიკარაგუის ტბა]], [[მანაგუა (ტბა)|მანაგუა]], [[ისაბალის ტბა]], [[ატიტლანის ტბა]].

== სანაპირო ზოლი ==
წყნარი ოკეანის ნაპირი ჩრდილოეთ ნაწილში პირდაპირია, სამხრეთში — საკმაოდ დანაწევრიანებულია [[ყურე]]ებით ([[ფონსეკა (ყურე)|ფონსეკა]], [[ნიკოია (ყურე)|ნიკოია]], [[ჩირიკი (ყურე)|ჩირიკი]], [[მონტიხო]], [[პანამის ყურე|პანამის]] და სხვა), ქმნის მთელ რიგ ნახევარკუნძულებს ([[ნიკოია (ნახევარკუნძული)|ნიკოია]], [[ოსა (ნახევარკუნძული)|ოსა]], [[ასუერო]] და სხვა) და გრძელდება მატერიკული კუნძულებით ([[კოიბა]], [[სებაკო (კუნძული)|სებაკო]], [[რეი (კუნძული)|რეი]] და სხვა). [[მექსიკის ყურე|მექსიკის ყურის]] ([[კამპეჩეს ყურე]] — მექსიკის ყურის სამხრეთი ნაწილი) და კარიბის ზღვის ნაპირები უპირატესად დაბლობია და [[ლაგუნა|ლაგუნებიანია]] (კარატასკა, ჩირიკი და სხვა ლაგუნები), მხოლოდ იუკატანის ნახევარკუნძულის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში ღრმად იჭრება [[ჰონდურასის ყურე]]ში; სანაპიროებთან მდებარეობს მცირე, უპირველეს ყოვლისა მარჯნის კუნძულები.

== კლიმატი ==
რეგიონში [[კლიმატი]] ცხელი და ნოტიოა, ტემპერატურა იშვიათად ეშვება 24&nbsp;°C-ზე დაბლა. სანაპიროზე კლიმატი ცხელია, ხოლო მთებში და ზეგნებზე - გრილი. ივნისიდან სექტემბრის ჩათვლით ზოგიერთ რაიონებში მოდის 300 მმ-ზე მეტი ნალექი თვეში.

ცენტრალური ამერიკა მდებარეობს ტროპიკულ (ნიკარაგუის რესპუბლიკის დაბლობებამდე) და სუბეკვატორულ კლიმატურ სარტყელში. დაბალ განედებზე მდებარეობის გამო (7—22° ჩ. გ.) ის იღებს ბევრ მზის სითბოს (რადიაციული ბალანსი, 80 კკალ/სმ²-ზე მეტი წელიწადში, 1 კკალ = 4,19 კჯ) და აქვს მაღალი ტემპერატურა მთელი წლის განმავლობაში (ყველაზე ცივი თვის საშუალო ტემპერატურა დაბლობებზე 22—24 °С-ია, ჩრდილოეთში 26 °С, სამხრეთში ყველაზე თბილი 26—28 °С-ია; 1000—2000 მეტრი სიმაღლის მთებში 5—8 °С-ით დაბალი). ჩრდილო-აღმოსავლეთის, ქარსზედა (მექსიკის ყურიდან და კარიბის ზღვიდან მოსულ [[პასატები|პასატებთან]] შედარებით) ფერდობებზე — მუდმივად ნოტიო კლიმატია, ჩრდილოეთში ნალექი მოდის 1500—2000 მმ წელიწადში, 3000 მმ-მდე (ზოგიერთ ადგილას 7000 მმ-მდე) სამხრეთში. წყნარი ოკეანის ქარსქვედა ფერდობებზე ნალექები დაკავშირებულია ზაფხულის [[ციკლონი|ციკლონებთან]] ჩრდილოეთით და ეკვატორულ მუსონებთან სამხრეთით. ზამთარი ჩვეულებრივ მშრალია, წელიწადში მოდის 1000—1800 მმ ნალექი. შიდა [[ქვაბული|ქვაბულებზე]] და იუკატანის ნახევარკუნძულის ჩრდილო-დასავლეთის დაბლობებზე მოდის 500 მმ-ზე ნაკლები ნალექი წელიწადში. ცენტრალური ამერიკის სამხრეთში ექსპოზიციური სხვაობა იშლება და წყნარი ოკეანის ფერდობებზე ზამთრის მშრალი სეზონი აისახება სუსტად.

== ტყეები ==
ცენტრალურ ამერიკას აქვს დიდი [[ტყე]]ები, სადაც იზრდება მაგარი ჯიშის ძვირფასი [[ხე]]ები, მაგალითად [[წითელი ხე]]. მაგრამ ზოგიერთ ადგილებში, მაგალითად კოსტა-რიკაში, ტყეები საკმაოდ ინტენსიურად იჭრება. გადარჩენილი ტყის მასივების შესანარჩუნებლად დაწესებულია ეროვნული პარკები. [[იაგუარი|იაგუარები]], [[მაიმუნები]], [[გველები]], [[კაიმანი|კაიმანები]], [[იგუანასებრნი|იგუანები]], ფრინველთა ბევრი სახეობები, ასევე [[ქერცლფრთიანები|პეპლების]] და სხვა [[მწერები]]ს სხვადასხვა სახეობები ტყეების განადგურების გამო იმყოფებიან გაქრობის საფრთხის წინაშე.

== მცენარეულობა ==
დაბლობებზე და ჩრდილო-აღმოსავლეთის 800 მეტრამდე სიმაღლის ქარსზედა ფერდობებზე (ტერა კალიენტეს ზოლი) ბატონობენ ნოტიო ტროპიკული მარადმწვანე ტყეები წითელ-ყვითელი ლატერიტულ, უპირატესად ფერალიტურ [[ნიადაგი|ნიადაგზე]]; მათში ბევრია პალმები, ძვირფასმერქნიანი ფერადი ხეები, ლიანები, [[ეპიფიტები]]. მნიშვნელოვანი მონაკვეთები, განსაკუთრებით ტაბასკოს დაბლობზე, დაჭაობებულია; ნაპირები [[მანგროს ტყეები]]თაა დაფარული. სანაპიროს ახლოს — [[ბანანი]]ს, [[კაკაო]]ს, [[ანანასი]]ს და სხვა ტროპიკული კულტურების პლანტაციებია; იუკატანის ნახევარკუნძულის მშრალ ჩრდილო-დასავლეთში, სადაც იზრდება ქსეროფილური ტყეები და [[ბუჩქი|ბუჩქები]], — [[აგავა|აგავის]] (ჰენეკენი) პლანტაციები. მთებში აშკარად იკვეთება მაღალი ზოლი. 1700 მეტრ სიმაღლემდე მდებარეობს ტერა ტემპლადას ზოლი, სადაც სითბოს მოყვარული სახეობები ქრება და ჭარბობს გვიმრები; 1700 მეტრი სიმაღლიდან (ტერა ფრიას ზოლი) — მარადმწვანე ფოთლოვანი ([[მუხა|მუხები]], [[მაგნოლია|მაგნოლიები]] და სხვა) და [[წიწვოვნები|წიწვოვანი]] ([[ფიჭვი|ფიჭვები]], [[გვატემალური სოჭი]], [[მექსიკური კვიპაროზი]], [[ურთხელი]] და სხვა) შერეული ტყეები; 3200 მეტრზე ზევით ფრაგმენტულად გვხვდება ალპური მდელოები, სამხრეთით — მაღალმთიანი ეკვატორული [[პარამოსი]]. მთებზე, მთის წითელ და ყავისფერ-წითელ ლატერიზებულ ნიადაგში ჩვეულებრივია წიწვოვან-უხეშფოთლიანი, ადგილებზე სუფთა ფიჭვიანი ტყეები; აქ განვითარებულია საძოვრები მეცხოველეობისათვის, მოყვანილია [[სიმინდი]], [[კარტოფილი]], [[პარკოსნები]]. წყნარი ოკეანის ფერდობებზე — უპირატესად ფოთოლმცვენი (გვალვის დროს) ტროპიკული ტყეები ([[სეიბა]] ({{lang-la|''Ceiba''}}), [[კოკოლობა]] ({{lang-la|Coccoloba}}) და სხვა) მთის წითელ ფერალიტურ ნიადაგში, რომელიც უფრო დაბალ სიმაღლეზე იცვლება, უფრო მეტად მშრალ რაიონებში და შიდა ქვაბულებში, ეკლიანი იშვიათი ტყეებით, ბუჩქნარით, კაქტუსებით და მეორადი სავანებით ყავისფერ-წითელ ნიადაგზე; [[ყავა|ყავის]] (600—900 მეტრ სიმაღლეზე), [[თამბაქო]]ს, [[შაქრის ლერწამი|შაქრის ლერწმის]] და [[ბამბა (გვარი)|ბამბის]] პლანტაციებით. ფლორისტიკურ შემადგენლობაში დამახასიათებელია ჩრდილოამერიკული სახეობების სიჭარბე ნიკარაგუის დაბლობის ჩრდილოეთით და სამხრეთამერიკული სახეობების სიჭარბე — მისგან სამხრეთით.

== ცხოველთა სამყარო ==
ბინადრობენ [[ფართეცხვირიანი მაიმუნები]] ({{lang-la|Platyrrhini}}), [[წყვილჩლიქოსნები]] ({{lang-la|Tayassuidae}}), [[ტაპირისებრნი|ტაპირები]], [[ჯავშანოსანი (ძუძუმწოვრები)|ჯავშნოსნები]] ({{lang-la|Cingulata}}), [[იაგუარი|იაგუარები]], სისხლისმწოველი ღამურები, ბევრი ჩიტები, [[ქვეწარმავლები]] და [[მწერები]]. ჩრდილოეთ ნაწილში ასევე დამახასიათებელია ჩრდილოეთ ამერიკის წარმომადგენლები — [[ფოცხვერი|ფოცხვრები]], [[ენოტისებრნი|ენოტები]], [[მღრღნელები]] ([[თრია]], [[კურდღლისებრნი|კურდღელი]], [[ციყვისებრნი|ციყვი]] და სხვა). ტაპირებს, მღრღნელებს, ღამურებს და ჩიტებს შორის არსებობენ [[ენდემები|ენდემური]] სახეობები.

== ისტორია ==
=== ტერიტორიების დასახლება ===
[[კოლუმბამდელი ცივილიზაციები|კოლუმბამდელ ეპოქაში]] ცენტრალური ამერიკის დიდი ნაწილი ეკუთვნოდა [[მესოამერიკა|მესოამერიკის]] ცივილიზაციას. რეგიონის დასახლება მიმდინარეობდა ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ, მაგრამ სხვადასხვა მოდელები სხვადასხვანაირად განსაზღვრავენ ამ პროცესის დაწყებას, მიაკუთვნებენ რა მას ან 40 000—21 000 წლის უკანდელ პერიოდს, ან 17 000—15 000 წლის უკანდელს<ref name="White2006">{{cite book|author=Phillip M. White|title=American Indian chronology: chronologies of the American mosaic|url=http://books.google.com/books?id=_VnZ8_2kSScC&pg=PA1|accessdate=29 November 2011|year=2006|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-313-33820-5|page=1}}</ref><ref name=SpencerWells2>{{cite book|first1=Spencer |last1=Wells |first2=Mark |last2=Read |title=The Journey of Man - A Genetic Odyssey|url=http://books.google.com/books?id=WAsKm-_zu5sC&lpg=PP1&dq=The%20Journey%20of%20Man&pg=PA138#v=onepage&q&f=true|format=Digitised online by Google books|publisher=Random House|isbn= 0-8129-7146-9|accessdate=2009-11-21|year=2002|pages=138–140}}</ref>. უფრო ადრინდელი არქეოლოგიური აღმოჩენები, რომელიც მიეკუთვნება [[დიაბლო (კულტურა)|დიაბლოს]] კულტურას, თარიღდება ჩვენს წელთაღრიცხვამდე X საუკუნით.<ref>{{cite web|url=http://www.garshin.ru/history/archeology/ancient-america/mexican-civilizations/index.html|title=ცენტრალური ამერიკის ცივილიზაციები|accessdate=2014-09-26}}</ref> [[ინდიელები]]ს საზოგადოებები, რომლებიც ზოგიერთ შემთხვევაში ვითარდებოდნენ სრულფასოვან [[სახელმწიფო]]ში, იკავებდნენ ტერიტორიებს მექსიკის ცენტრიდან კოსტა-რიკის ჩრდილოეთამდე. ცენტრალურ და სამხრეთ ამერიკას შორის, პანამის ტერიტორიაზე, იკვეთება ორივე კულტურის ნიშნები.

ცენტრალური ამერიკის კოლუმბამდელი ცივილიზაციების ძირითად კულტურებს მიეკუთვნებიან [[ოლმეკები]] (1150—800 წლები ჩვენს წელთაღრიცხვამდე), [[მაიას ცივილიზაცია|მაია]] (200 წელი ჩვენს წელთაღრიცხვამდე — 900 წელი ჩვენი წელთაღრიცხვით), [[ტოლტეკები]] (900—1200 წლები ჩვენი წელთაღრიცხვით), [[აცტეკები]] (1428—1521 წლები ჩვენი წელთაღრიცხვით). ამ კულტურებმა დატოვეს დიდი ცერემონიალური ცენტრები და ქალაქები მსხვილი ნაგებობებით. მათ ჰქონდათ ხელსაქმიანობის განვითარების მაღალი დონე: ქვის, ხის და ლითონის დამუშავება — აწარმოებდნენ ტექსტილს და საღებავებს, ჰქონდათ [[ასტრონომია|ასტრონომიული]] ცოდნა, იყენებდნენ ზუსტ კალენდარს და შექმნეს [[დამწერლობის მესოამერიკული სისტემა]].

==== ოლმეკები (1150—800 წლები ჩვენს წელთაღრიცხვამდე) ====
ოლმეკების ძველი მექსიკური კულტურა, ცენტრით [[ლა-ვენტა (ოლმეკები)|ლა-ვენტაში]] მაღალგანვითარებული იყო თანამედროვე [[ვერაკრუსის შტატი|ვერაკრუსისა]] და [[ტაბასკოს შტატი|ტაბასკოს]] შტატების ტერიტორიაზე. ოლმეკებმა გამოიგონეს საკუთარი დამწერლობა და დათვლის სისტემა, შექმნეს პრიმიტიული კალენდარი. ლა-ვენტაში აღმოაჩინეს ადამიანის გიგანტური ქვის თავები, სავარაუდოდ, ბელადების ამსახველი. თითოეულ თავს ჰქონდა საკუთარი შლემი, ხოლო კოლუმბამდელი ცივილიზაციების ამერიკაში თავსაბურავი მიუთითებდა ადამიანის სტატუსზე.

==== მაიას ცივილიზაციის განვითარება ====
მაიას ხალხს, რომლებიც თანამედროვე მექსიკის, გვატემალის, ჰონდურასის და ცენტრალური ამერიკის დასავლეთი ნაწილის ტერიტორიაზე ცხოვრობდნენ ჰქონდათ იეროგლიფური დამწერლობა, რომელიც მხოლოდ ნაწილობრივაა გაშიფრული, რთული და ზუსტი კალენდარი, რომელიც, როგორც დადგენილია, მთლიანად შეესაბამება გრიგორიანულ კალენდარს; ისინი არიან [[ოლმეკები]]ს კულტურის გამგრძელებლები, რომლის ცივილიზაციის აყვავება მიეკუთვნება ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 1200 წელს. [[მაიას ცივილიზაცია|მაიას ცივილიზაციის]] ყველაზე ძველი კვალი მიეკუთვნება ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 200-300 წლებს; შემდეგ იწყება [[ტეოტიუაკანი]]ს სამხედრო ექსპანსია, და დიდი ხნის განმავლობაში არ არსებობს მაიას ხალხის არავითარი ხსენება; შემდეგ ისინი ხელმეორედ გამოჩნდნენ, და მიუხედავად ტროპიკული ტყეების საკმაოდ არასახარბიელო გეოგრაფიული პირობებისა, მათი კულტურა აღწევს საკმაოდ მაღალ დონეს. ჩვენი წელთაღრიცხვის 750 წელს მაიას ხალხს უკვე ჰქონდა ოთხი მსხვილი ქალაქი ([[ტიკალი]], [[კოპანი]], [[პალენკე]] და [[კალაკმული]]), რომელთა გარშემო აღმოცენდა ბევრი მცირე სოფელი და დასახლება; მაგრამ მაიას ცენტრალიზებული სახელმწიფოს არსებობა ამ პერიოდისთვის ნაკლებსავარაუდოა.

ჯერ კიდევ გაურკვეველი მიზეზების გამო, რომელთა შორის ყველაზე უფრო მისაღებად შეიძლება ჩაითვალოს შეიარაღებული თავდასხმა და რელიგიური უთანხმოება, ჩვენი წელთაღრიცხვის 800 და 900 წლებს შორის შუალედში მოსახლეობამ დატოვა ქალაქები და ჯუნგლებს დაუტოვა ეს შესანიშნავი ძეგლები. ასეთი კატასტროფის შემდეგ მაიას კულტურამ თავი მოიყარა იუკატანის ნახევარკუნძულზე, სადაც ჩვენი წელთაღრიცხვის 900 და 1200 წლებში აღმოცენდა ბევრი საქალაქო ცენტრი. ერთ-ერთი მათგანია, [[ჩიჩენ-იცა]], რომელიც სავარაუდოდ, დაიპყრეს [[ტოლტეკები|ტოლტეკებმა]] [[ტოლანი]]დან (აცტეკების წინაპრები), და რომელიც გახდა ერთ-ერთი ცენტრი, საიდანაც ტოლტეკები ახორციელებდნენ თავიანთ თავდასხმებს.

==== ტოლტეკები (900—1200 წლები ჩვენი წელთაღრიცხვით) ====
მეომარი ტომებია, რომლებიც იყვნენ განვითარების ბარბაროსულ საფეხურზე. მაგრამ [[ტეოტიუაკანი]]ს სიკვდილის შემდეგ მათ მემკვიდრეობით მიიღეს ქალაქის კულტურა და ააშენეს საკუთარი — [[ტოლანი]] (ტულა). ისინი იყვნენ კარგი ხელსაქმოსნები, მხატვრები და ქმნიდნენ რთულ სკულპტურებს. ტოლტეკების მთავარი ღვთაება იყო [[კეცალკოატლი]].

==== აცტეკები (1428—1521 წლები ჩვენი წელთაღრიცხვით) ====
აცტეკები მოვიდნენ ჩრდილო-დასავლეთიდან და მეხიკოს დაბლობზე ააშენეს საკუთარი დედაქალაქი — [[ტენოჩტიტლანი]] — დიდი ქალაქი, ულამაზესი დარბაზებით და ტაძრებით. მათ შექმნეს ერთ-ერთი ყველაზე განვითარებული კულტურა ცენტრალურ ამერიკაში. რელიგია ეხებოდა მათი ცხოვრების ყველა მხარეს. ისინი ეთაყვანებოდნენ 120-ზე მეტ ღმერთს. განსაკუთრებულ პატივს მიაგებდნენ ღმერთ [[უიცილოპოჩტლი|უიცილოპოჩტლს]], რომელსაც ყოველწლიურად მსხვერპლად სწირავდნენ ათასობით ადამიანს.

=== ცენტრალური ამერიკის კოლონიზაცია ===
XV საუკუნეში [[ქრისტეფორე კოლუმბი]]ს მიერ [[ამერიკის აღმოჩენა|ამერიკის აღმოჩენის]] შემდეგ დაიწყო ცენტრალური ამერიკის [[ამერიკის კოლონიზაცია|კოლონიზაცია]]. 1510 წელს [[ვასკო ნუნიეს დე ბალბოა]]მ დააარსა პანამის კოლონია და გახდა მისი გუბერნატორი. 1519–1521 წლებში [[ესპანელები|ესპანელებმა]] გაანადგურეს [[აცტეკების იმპერია]] და რეგიონში 300 წლით დაამყარეს საკუთარი მმართველობა. 1524 წელს ესპანელებმა გააგრძელეს ტერიტორიების დაპყრობა და უერთებდნენ მას [[ესპანეთი]]ს სამეფოს პროვინციების სახით: ჩიაპასი, გვატემალა, ჰონდურასი, ნიკარაგუა, — რომლებიც 1542 წელს გადაკეთდა [[გვატემალის სამეფო აუდიენსია]]დ ({{lang-es|Audiencia y Cancillería Real de Santiago de Guatemala}}).

მიუხედავად ამისა, უკვე XVI საუკუნის ბოლოდან რეგიონში იწყება სხვა ევროპული ქვეყნების შეღწევა. XVII საუკუნის განმავლობაში [[დიდი ბრიტანეთი|დიდმა ბრიტანეთმა]], [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებმა]] და [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]] დაიპყრეს [[კარიბის ზღვა|კარიბის ზღვის]] კუნძულების ტერიტორიები ცენტრალურ და სამხრეთ ამერიკაში. დიდმა ბრიტანეთმა თავის კონტროლ ქვეშ აიყვანა კარიბის ზღვის აღმოსავლეთი სანაპირო და [[ბრიტანეთის ჰონდურასი]]. კონკურენტებისთვის წინააღმდეგობის გასაწევად, ესპანეთი გვატემალის სამეფო აუდიენსიის მეთაურს დამატებით უფლებამოსილებებს ანიჭებს და მას ეძლევა გენერალ-კაპიტანის ტიტული. იგი იღებს ავტონომიას ადმინისტრირების და სამხედრო საქმეების საკითხებში. [[გვატემალის გენერალ-საკაპიტნო]]ს ({{lang-es|Capitanía General de Guatemala}}) შემადგენლობაში მოხვდნენ მექსიკის მომავალი შტატის — [[ჩიაპასი]]ს ტერიტორია და თანამედროვე სახელმწიფოები: [[გვატემალა]], [[სალვადორი]], [[ჰონდურასი]], [[ნიკარაგუა]] და [[კოსტა-რიკა]].

=== დამოუკიდებლობის მიღება ===
1811 წელს, ევროპაში [[ნახევარკუნძულის ომი]]ს დროს, სალვადორში მოხდა პირველი აჯანყება დამოუკიდებლობის მოთხოვნით. სამი წლის შემდეგ, [[ფერდინანდ VII]]-ს ხელისუფლების აღდგენის შემდეგ, აჯანყება განმეორდა. ორივე შემთხვევაში გამოსვლა ადვილად ჩაახშეს, ხოლო პოლიტიკური მოთხოვნები დაკმაყოფილდა ესპანური სამყაროს საერთო პოლიტიკური რეფორმების დროს, რომელმაც მოიტანა [[კადისის კონსტიტუცია|კადისის კონსტიტუციის]] მიღება. 1810 წლიდან 1814 წლამდე პერიოდში გვატემალის გენერალ-საკაპიტნოდან [[კადისის კორტესი|კადისის კორტესში]] დამატებით აირჩიეს შვიდი წარმომადგენელი, ამასთან ერთად პროვინციების ინტერესებს წარმოადგენდნენ ადგილობრივი დეპუტატები<ref>{{წიგნი|ავტორი=Marie Laure Rieu-Millan.|სათაური=Los diputados americanos en las Cortes de Cádiz: Igualdad o independencia|ადგილი=Madrid|გამომცემლობა=Consejo Superior de Investigaciones Científicas|წელი=1990|isbn=978-84-00-07091-5}}</ref>.

1821 წელს ცენტრალური ამერიკის [[კრეოლი|კრეოლთა]] კონგრესმა გამოაცხადა ესპანეთისგან თავიანთი დამოუკიდებლობის შესახებ დაწყებული 1821 წლის 15 სექტემბრიდან. ეს თარიღი ცენტრალური ამერიკის ბევრი ერისათვის ითვლება [[დამოუკიდებლობის დღე]]დ. ესპანელი კაპიტან-გენერალი გაბინო გაინსა კეთილგანწყობით ეკიდებოდა ამბოხებულებს და მან გადაწყვიტა დარჩენილიყო ტერიტორიის დროებით მეთაურად ახალი მთავრობის ჩამოყალიბებამდე. დამოუკიდებლობა დიდ ხანს არ გაგრძელებულა: 1822 წლის 5 იანვარს გვატემალის ანექსია მოახდინა [[მექსიკის პირველი იმპერია|მექსიკის პირველმა იმპერიამ]]. ანექსიას განაგრძობდნენ გვატემალელი კონსერვატორები, ხოლო ლიბერალების წინააღმდეგობა ჩახშობილი იქნა. 1823 წელს მექსიკის პირველმა იმპერიამ არსებობა შეწყვიტა, ხოლო ცენტრალური ამერიკის შეერთებულ ტერიტორიებს უფლება მისცეს აერჩიათ საკუთარი მომავალი.

1821 წელს პანამამ გამოაცხადა ესპანეთისგან დამოუკიდებლობა და შევიდა [[სიმონ ბოლივარი]]ს [[დიდი კოლუმბია|დიდი კოლუმბიის]] შემადგენლობაში. [[კოლუმბია|კოლუმბიისგან]] დამოუკიდებლობა მან მიიღო 1903 წელს [[აშშ]]-ის მხარდაჭერით.

==== ცენტრალური ამერიკის ფედერაციული რესპუბლიკა ====
[[ფაილი:Escudo de las Provincias Unidas del Centro de América.svg|thumb|ცენტრალური ამერიკის ფედერაციული რესპუბლიკის გერბი]]
[[ფაილი:CentralAmerica1892.jpg|thumb|ცენტრალური ამერიკის რუკა (1892 წელი)]]
1823 წლის 1 ივლისს ცენტრალური ამერიკის კონგრესმა მიიღო ესპანეთისგან, მექსიკისგან ან ნებისმიერი სხვა უცხოური სახელმწიფოსგან აბსოლუტური დამოუკიდებლობის დეკლარაცია. გაჩნდა ახალი დამოუკიდებელი სახელმწიფო, მართვის [[რესპუბლიკა|რესპუბლიკური]] ფორმით — [[ცენტრალური ამერიკის ფედერაციული რესპუბლიკა]] ({{lang-es|República Federal de Centroamérica}}), რომელიც შედგებოდა გვატემალისაგან, სალვადორისაგან, ჰონდურასისაგან, ნიკარაგუასაგან და კოსტა-რიკისაგან. ჩიაპასმა ვერ მოასწრო ამ ქვეყანასთან შეერთება და ოკუპირებული იქნა მექსიკის ჯარების მიერ. 1830 წელს ფედერაციული სახელმწიფოს შემადგენლობაში შევიდა [[ლოს-ალტოსი (სახელმწიფო)|ლოს-ალტოსი]], შემდგომში გაყოფილი მექსიკასა და თანამედროვე გვატემალას შორის. ფედერაციულმა რესპუბლიკამ იარსება 1840 წლამდე, როდესაც სამოქალაქო ომის შედეგად დანაწევრდა რამდენიმე დამოუკიდებელ სახელმწიფოებად.

==== აღდგენის მცდელობები ====
XIX და XX საუკუნის დასაწყისისამდე პერიოდში ცენტრალური ამერიკის ერებმა რამდენიმეჯერ სცადეს ერთმანეთთან შეერთება, მაგრამ არც ერთმა მათგანმა არ მოიტანა ხანგრძლივი კავშირი:
* 1842 წელს გაჩნდა [[ცენტრალური ამერიკის კონფედერაცია]], რომელშიც შედიოდნენ სალვადორი, გვატემალა, ჰონდურასი და ნიკარაგუა. მან მხოლოდ 1844 წლამდე იარსება.
* 1852 წლის ოქტომბრიდან ნოემბრის ჩათვლით სალვადორი, ჰონდურასი და ნიკარაგუა შედიოდნენ [[ცენტრალური ამერიკის ფედერაცია (1852)|ცენტრალური ამერიკის ფედერაციის]] შემადგენლობაში.
* 1880-იან წლებში ერთიანი სახელმწიფოს აღდგენა იარაღის ძალით სცადა გვატემალის პრეზიდენტმა [[ხუსტო რუფინო ბარიოს აუიონი|ხუსტო რუფინო ბარიოს აუიონმა]], მაგრამ ის მოკლული იქნა.
* 1896 წლიდან 1898 წლის ჩათვლით ჰონდურასი, ნიკარაგუა და სალვადორი გაერთიანდნენ [[ცენტრალური ამერიკის დიდი რესპუბლიკა|ცენტრალური ამერიკის დიდ რესპუბლიკაში]] ({{lang-es|República Mayor de Centroamérica}}).
* 1921 წლის ივნისიდან 1922 წლის იანვრის ჩათვლით სალვადორმა, გვატემალამ, ჰონდურასმა და კოსტა-რიკამ ჩამოაყალიბეს ახალი [[ცენტრალური ამერიკის ფედერაცია (1921)|ცენტრალური ამერიკის ფედერაცია]].

მიუხედავად წარუმატებელი ცდებისა, ცენტრალურ ამერიკაში პოლიტიკური კავშირის შექმნის იდეა სიცოცხლეს აგრძელებდა. კერძოდ, 1856–1857 წლებში რეგიონის ქვეყნებმა დაამყარეს სამხედრო კავშირი, [[უილიამ უოლკერი]]ს შემოჭრის საწინააღმდეგოდ.

==== ბრიტანეთის ჰონდურასი ====
ბრიტანეთის ჰონდურასი ({{lang-en|British Honduras}}) — ყოფილი ბრიტანეთის კოლონია ცენტრალური ამერიკის აღმოსავლეთ სანაპიროზე, რომელიც ეხება მექსიკის სამხრეთ-აღმოსავლეთს. დღეისათვის მის ტერიტორიაზე მდებარეობს [[ბელიზი]]ს სახელმწიფო. პირველად აქ ევროპელები დასახლდნენ XVII საუკუნეში, 1871 წელს ტერიტორია გახდა [[ბრიტანეთის იმპერია|ბრიტანეთის იმპერიის]] სამეფოს კოლონია. 1964 წელს ბრიტანეთის ჰონდურასმა მიიღო თვითმმართველობა. ბელიზმა მთლიანი დამოუკიდებლობა [[დიდი ბრიტანეთი]]სგან გამოაცხადა 1981 წლის 21 სექტემბერს. ბელიზი იყო [[გაერთიანებული სამეფო]]ს უკანასკნელი კონტინენტური სამფლობელო.

პირველი ევროპელები, რომლებიც დასახლდნენ ბრიტანეთის ჰონდურასის ტერიტორიაზე, იყვნენ ინგლისელი ხის დამამზადებლები 1638 წელს. კოლონია განსაკუთრებულ მიზანს წარმოადგენდა ბრიტანეთის იმპერიისთვის, გამომდინარე მისი საღებავებით და ტყეში არსებული საუკეთესო სამშენებლო ხის მასალით, რომელსაც ფართედ იყენებდნენ სამეფო ფლოტის გემების ასაგებად.

კოლონია განიცდიდა ხშირ თავდასხმებს ესპანელი დასახლებულების მხრიდან XVII—XVIII საუკუნეების განმავლობაში, რისი მიზეზიც იყო ეკონომიკური ბრძოლა და ესპანეთის ტერიტორიული პრეტენზიები მთელ კოლონიაზე. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ესპანეთის საექსპედიციო კორპუსის 1500 ჯარისკაცის წარუმატებელი შეტევა ბრიტანულ, 250 ჯარისკაცისაგან შემდგარ გარნიზონზე 1754 წლის აპრილში. მიუხედავად იმისა, რომ ესპანელებმა აღიარეს ბრიტანეთის უფლება კოლონიაზე, ისინი მაინც რამდენიმეჯერ თავს ესხმოდნენ ბრიტანელ დასახლებულებს და 1779 წლის სექტემბერში შეძლეს კიდევაც გაენადგურებინათ ქალაქი [[ბელიზი (ქალაქი)|ბელიზი]]. საბოლოო გამარჯვებას კი ბრიტანელებმა მიაღწიეს წმინდა გიორგის უბესთან ბრძოლის შემდეგ 1798 წლის 10 სექტემბერს.

=== XX საუკუნე ===
XX საუკუნეში გაგრძელდა ცენტრალური ამერიკის ქვეყნების კონსოლიდაციის ცდები. 1907 წელს, [[აშშ]]-ის და მექსიკის შუამავლობით, შეიქმნა ცენტრალური ამერიკის სასამართლო, რომელმაც იარსება 10 წელზე მეტი. [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს შემდეგ კოსტა-რიკამ, სალვადორმა, გვატემალამ, ჰონდურასმა და ნიკარაგუამ დააფუძნეს ცენტრალური ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია ({{lang-es|Organización de Estados Centroamericanos}}, ODECA), რომლის ჩარჩოებშიც აღდგა საერთო ცენტრალური ამერიკის სასამართლო. 1960 წელს სალვადორმა, გვატემალამ, ჰონდურასმა და ნიკარაგუამ შექმნეს [[ცენტრალური ამერიკის საერთო ბაზარი]] ({{lang-en|Central American Common Market}}, CACM), რომელსაც 1963 წელს შეუერთდა კოსტა-რიკაც, ხოლო შემდეგ პანამა. პოლიტიკური და ეკონომიკური კავშირების შემდგომ გაძლიერებას ხელი შეუშალა 1969 წელს მომხდარმა [[საფეხბურთო ომი|საფეხბურთო ომმა]] სალვადორსა და ჰონდურასს შორის. საერთო ბაზრის ფუნქციონირების აღდგენა მოხდა 1991 წელს.

ბრიტანეთის ჰონდურასი 1964 წლიდან სარგებლობდა შიდა თვითმმართველობით. ის გახდა დიდი ბრიტანეთის უკანასკნელი კონტინენტური სამფლობელო და დამოუკიდებლობა მოიპოვა 1981 წელს.

1991 წელს ცენტრალური ამერიკის სახელმწიფოებმა შექმნეს პარლამენტი. ამ სათათბირო ორგანოში საკუთარი წარმომადგენლები გააგზავნა ჰონდურასმა, სალვადორმა, ნიკარაგუამ და გვატემალამ, ასევე პანამამ და [[დომინიკელთა რესპუბლიკა]]მ. კოსტა-რიკა, მიუხედავად არაერთგზის მოწვევისა, პარლამენტში მონაწილეობისაგან თავს იკავებს. 2007 წელს ჰონდურასმა, სალვადორმა, ნიკარაგუამ და გვატემალამ მიიღეს გადაწყვეტილება გაეხსნათ საზღვრები: ამ ქვეყნების მოქალაქეებს თავისუფლად შეუძლიათ გადაადგილდნენ ერთი ქვეყნიდან მეორეში, შიდა პირადობის მოწმობის გამოყენების შემდეგ.

== პოლიტიკური გეოგრაფია ==
[[ფაილი:Ka Centroamerica politico.png|მინი|250პქ|ცენტრალური ამერიკის სახელმწიფოები]]
[[პოლიტიკური გეოგრაფია|პოლიტიკური გეოგრაფიის]] მიხედვით ცენტრალური ამერიკა შედგება შემდეგი სახელმწიფოებისგან:
{| class="wikitable sortable"
|- style="background:#ececec;"
! ქვეყანა
! [[მსოფლიოს ქვეყნები ფართობის მიხედვით|ფართობი]]<br />(კმ²)<ref name=a>Areas and population estimates taken from the 2008 CIA World Factbook, whose population estimates are as of July 2007.</ref>
! [[მსოფლიოს ქვეყნები მოსახლეობის მიხედვით|მოსახლეობა]]<br />(ივლისი 2009)
! [[ქვეყნების სია მოსახლეობის სიმჭიდროვის მიხედვით|მოსახლეობის სიმჭიდროვე]]<br />(ად./კმ²-ზე)
! [[დედაქალაქი]]
! ოფიციალური ენა
|-
| style="text-align:left;" | {{დროშა|ბელიზი}}
| style="text-align:right;"| {{nts|22 966}}
| style="text-align:right;"| {{nts|307 000}}
| style="text-align:right;"| {{nts|13}}
| style="text-align:left;" | [[ბელმოპანი]]
| style="text-align:left;" | ინგლისური
|-
| style="text-align:left;" | {{დროშა|კოსტა-რიკა}}
| style="text-align:right;"| {{nts|51 100}}
| style="text-align:right;"| {{nts|4 579 000}}
| style="text-align:right;"| {{nts|90}}
| style="text-align:left;" | [[სან-ხოსე]]
| style="text-align:left;" | ესპანური
|-
| style="text-align:left;" | {{დროშა|სალვადორი}}
| style="text-align:right;"| {{nts|21 040}}
| style="text-align:right;"| {{nts|6 163 000}}
| style="text-align:right;"| {{nts|292}}
| style="text-align:left;" | [[სან-სალვადორი]]
| style="text-align:left;" | ესპანური
|-
| style="text-align:left;" | {{დროშა|გვატემალა}}
| style="text-align:right;"| {{nts|108 890}}
| style="text-align:right;"| {{nts|14 027 000}}
| style="text-align:right;"| {{nts|129}}
| style="text-align:left;" | [[გვატემალა (ქალაქი)|გვატემალა]]
| style="text-align:left;" | ესპანური
|-
| style="text-align:left;" | {{დროშა|ჰონდურასი}}
| style="text-align:right;"| {{nts|112 090}}
| style="text-align:right;"| {{nts|7 466 000}}
| style="text-align:right;"| {{nts|67}}
| style="text-align:left;" | [[ტეგუსიგალპა]]
| style="text-align:left;" | ესპანური
|-
| style="text-align:left;" | {{დროშა|ნიკარაგუა}}
| style="text-align:right;"| {{nts|130 373}}
| style="text-align:right;"| {{nts|5 743 000}}
| style="text-align:right;"| {{nts|44}}
| style="text-align:left;" | [[მანაგუა]]
| style="text-align:left;" | ესპანური
|-
| style="text-align:left;" | {{დროშა|პანამა}}
| style="text-align:right;"| {{nts|78 200}}
| style="text-align:right;"| {{nts|3 454 000}}
| style="text-align:right;"| {{nts|44}}
| style="text-align:left;" | [[პანამა (ქალაქი)|პანამა]]
| style="text-align:left;" | ესპანური
|- style=" font-weight:bold; "
! სულ
| style="text-align:right;"| {{nts|523 780}}
| style="text-align:right;"| {{nts|41 739 000}}
| style="text-align:right;"| {{nts|80}}
| style="text-align:left;" |
| style="text-align:left;" |
|}

== მოსახლეობა ==
ცენტრალური ამერიკის თანამედროვე მოსახლეობის უმრავლესობა შერეული, უპირატესად ინდიელ-ესპანური წარმოშობისაა. სალვადორში, ნიკარაგუაში, ჰონდურასში, პანამაში ისინი მოსახლეობის დიდი უმრავლესობაა. გვატემალაში მოსახლეობის დაახლოებით ნახევარი — [[ინდიელები]]ა, რომლებიც საკუთარ ენაზე ლაპარაკობენ. კოსტა-რიკაში ესპანელი კოლონისტების შთამომავლები თითქმის არ ჯვარდებოდნენ ადგილობრივ ინდიელებთან. პანამისთვის დამახასიათებელია შავკანიანი მოსახლეობის დიდი წილი (12—15 %). XVI საუკუნეში ეს მიწები დაისაკუთრეს ესპანელებმა, რომლებიც აქ ოქროს ეძებდნენ. მანამდე იქ ცხოვრობდნენ სხვადასხვა ინდიელთა ტომები, მათ შორის მაია, რომლებიც იქ ბატონობდნენ 300 წლიდან 900 წლის ჩათვლით. პირველი ევროპელი დასახლებულები ყიდულობდნენ აფრიკელ მონებს, რომლის შთამომავლები დღემდე ცხოვრობენ ნიკარაგუაში, ბელიზში და პანამაში. მთელ რეგიონში ლაპარაკობენ ესპანურად, თუმცა ბელიზში ოფიციალური ენა ინგლისურია. ბევრი ადამიანი ასევე ლაპარაკობს ადგილობრივი ინდიელების ენაზე.

{|class="wikitable sortable" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"
|+ ყველაზე დიდი მეგაპოლისები ცენტრალურ ამერიკაში
! '''ქალაქი'''
! '''ქვეყანა'''
! '''მოსახლეობა'''
! '''აღწერის წელი'''
! '''ქვეყნის მოსახლეობის %'''
|- style="vertical-align: top; text-align: left;"
|(1) [[გვატემალა (ქალაქი)|გვატემალა]]
|{{დროშა|გვატემალა}}
|style="text-align:right;"|3 700 000
|style="text-align:center;"|2010
|style="text-align:center;"|26 %
|- style="vertical-align: top; text-align: left;"
|(2) [[სან-სალვადორი]]
|{{დროშა|სალვადორი}}
|style="text-align:right;"|2 415 217
|style="text-align:center;"|2009
|style="text-align:center;"|39 %
|- style="vertical-align: top; text-align: left;"
|(3) [[მანაგუა]]
|{{დროშა|ნიკარაგუა}}
|style="text-align:right;"|1 918 000
|style="text-align:center;"|2012
|style="text-align:center;"|34 %
|- style="vertical-align: top; text-align: left;"
|(4) [[ტეგუსიგალპა]]
|{{დროშა|ჰონდურასი}}
|style="text-align:right;"|1 819 000
|style="text-align:center;"|2010
|style="text-align:center;"|24 %
|- style="vertical-align: top; text-align: left;"
|(5) [[სან პედრო სულა]]
|{{დროშა|ჰონდურასი}}
|style="text-align:right;"|1 600 000
|style="text-align:center;"|2010
|style="text-align:center;"|21 %+4
|- style="vertical-align: top; text-align: left;"
|(6) [[პანამა (ქალაქი)|პანამა]]
|{{დროშა|პანამა}}
|style="text-align:right;"|1 400 000
|style="text-align:center;"|2010
|style="text-align:center;"|37 %
|- style="vertical-align: top; text-align: left;"
|(7) [[სან-ხოსე]]
|{{დროშა|კოსტა-რიკა}}
|style="text-align:right;"|1 275 000
|style="text-align:center;"|2013
|style="text-align:center;"|30 %
|}

=== ენები ===
ოფიციალური ენები ცენტრალური ამერიკის ქვეყნების უმრავლესობაში [[ესპანური ენა|ესპანურია]], გარდა ბელიზისა, სადაც ოფიციალური ენაა [[ინგლისური ენა|ინგლისური]]. [[მაიას ენები]] მიეკუთვნება [[ენათა ოჯახები|ენათა ოჯახებს]], რომლებიც შედგება დაახლოებით 26 მონათესავე ენებისგან. 1996 წელს გვატემალაში 21 მათგანი ოფიციალურადაა მიჩნეული. [[შინკას ენები|შინკას]] და [[გარიფუნას ენა|გარიფუნას]] ენებიც გავრცელებულია ცენტრალურ ამერიკაში.
<center>
{|class="sortable wikitable"
|-
|colspan="10"|<center>'''ცენტრალური ამერიკის ენები (2010 წელი)'''</center>
|-
! №!!ქვეყანა!!მოსახლეობა!!ესპანური (%)!!მაიას ენები (%)!!ინგლისური (%)!!შინკა (%)!!გარიფუნა (%)
|-bgcolor=#efefef
|-bgcolor=#ffffff
|1||გვატემალა||15 284 000||64,7 %||34,3 %||0,0 %||0,7 %||0,3 %
|-bgcolor=#efefef
|2||ჰონდურასი||8 447 000||97,1 %||2,0 %||0,0 %||0,0 %||0,9 %
|-bgcolor=#ffffff
|3||სალვადორი||6 108 000||99,0 %||1,0 %||0,0 %||0,0 %||0,0 %
|-bgcolor=#efefef
|4||ნიკარაგუა||6 028 000||87,4 %||7,1 %||5,5 %||0,0 %||0,0 %
|-bgcolor=ffffff
|5||კოსტა-რიკა||4 726 000||97,2 %||1,8 %||1,0 %||0,0 %||0.0 %
|-bgcolor=#efefef
|6||პანამა||3 652 000||86,8 %||9,2 %||4,0 %||0,0 %||0,0 %
|-bgcolor=#ffffff
|7||ბელიზი||334 000||52,1 %||8,9 %||37,0 %||0,0 %||2,0 %
|-bgcolor=#efefef
|}
</center>

=== ეთნიკური ჯგუფები ===
კონტინენტის ამ რეგიონში ცხოვრობს საკმაოდ ბევრი ეთნიკური ჯგუფები. მოსახლეობის უმრავლესობას შეადგენენ მეტისები, საკმაოდაა თეთრკანიანი და მაიას ხალხის რაოდენობაც, ხოლო შინკას და გარიფუნას ენებზე მოლაპარაკე ხალხი უმცირესობებს წარმოადგენენ. რეგიონში ასევე ცხოვრობენ იმიგრირებული [[ებრაელები]], [[არაბები]], [[ჩინელები]] და სხვები.
<center>
{|class="wikitable sortable"
|- align="center" bgcolor="#E8E8E8"
|colspan="10"|'''ეთნიკური ჯგუფები ცენტრალურ ამერიკაში (2010 წელი)'''
|- align="center" bgcolor="#E8E8E8"
|width="200"|'''ქვეყანა'''
|width="100"|'''მოსახლეობა'''
|width="100"|'''[[ინდიელები]]''' (%)
|width="100"|'''თეთრკანიანები'''(%)
|width="100"|'''[[მეტისები]]'''(%)
|width="100"|'''შავკანიანები'''(%)
|width="100"|'''[[შინკას ხალხი|შინკა]]'''(%)
|width="100"|'''სხვები'''(%)
|-
|align="left"|'''{{დროშა|ბელიზი}}'''
|324 528||11,3 %||4,8 %||style="background: #ABCDEF;"|52,9 %||32,0 %||0,0 %||6,1 %
|-
|align="left"|'''{{დროშა|კოსტა-რიკა}}'''
|4 301 712||4,0 %||style="background: #ABCDEF;"|65,0 %||24 %||6,0 %||0,0 %||1,0 %
|-
|align="left"|'''{{დროშა|სალვადორი}}'''
|6 340 889||1,0 %||20 %||style="background: #ABCDEF;"|76,1 %||0,0 %||0,0 %||2,9 %
|-
|align="left"|'''{{დროშა|გვატემალა}}'''
|15 700 000||39,8 %||15,6 %||style="background: #ABCDEF;"|42,6 %||0,8 %||0,2 %||1,0 %
|-
|align="left"|'''{{დროშა|ჰონდურასი}}'''
|8 143 564||6,0 %||5,5 %||style="background: #ABCDEF;"|82,0 %||6,0 %||0,1 %||0,5 %
|-
|align="left"|'''{{დროშა|ნიკარაგუა}}'''
|5 815 500||5,0 %||17,0 %||style="background: #ABCDEF;"|69,0 %||9,0 %||0,0 %||0,0 %
|-
|align="left"|'''{{დროშა|პანამა}}'''
|3 474 562||6,8 %||10,0 %||style="background: #ABCDEF;"|62,0 %||14,0 %||0,0 %||9,0 %
|-
|}
</center>

=== რელიგიური ჯგუფები ===
XVI საუკუნეში ცენტრალური ამერიკის ესპანური კოლონიზაციის დაწყებისთანავე [[რომის კათოლიკური ეკლესია|კათოლიციზმი]] გახდა ყველაზე პოპულარული რელიგია რეგიონში XX საუკუნის პირველ ნახევრამდე. 1960-იანი წლებიდან, დაიწყო სხვა [[ქრისტიანობა|ქრისტიანული]] რელიგიების აღმავლობა, განსაკუთრებით [[პროტესტანტიზმი]]ს, ასევე სხვა ქრისტიანული ჯგუფების, და პირების, რომლებიც საკუთარ თავს არც ერთი რელიგიის მიმდევრებად არ აცხადებენ.<ref name=Holland2005>{{Cite web |url=http://www.prolades.com/Ethnic_Religious_Diversity_CAM-Holland.pdf |title=ეთნიკური და რელიგიური მრავალფეროვნება ცენტრალურ ამერიკაში; ისტორიული პერსპექტივა |accessdate=2015-03-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081010135550/http://www.prolades.com/Ethnic_Religious_Diversity_CAM-Holland.pdf |archivedate=2008-10-10 }}</ref>

{|class="wikitable sortable" align="center"
|-
! style="background: #ABCDEF;"|ქვეყანა<br/>
! style="background: #ABCDEF;"|[[რომის კათოლიკური ეკლესია|კათოლიკები]] %<br/>(2010 წელი)
! style="background: #ABCDEF;"|[[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტები]] %<br/>(2010 წელი)
! style="background: #ABCDEF;"|[[ათეიზმი|ათეისტები]] %<br/>(2010 წელი)
! style="background: #ABCDEF;"|სხვები %<br/>(2010 წელი)
! style="background: #ABCDEF;"|არ დააფიქსირეს %<br/>(2010 წელი)
|-
|style="text-align:left;"|{{BLZ}}
|align="right"|40 %
|align="right"|31 %
|align="right"|15 %
|align="right"|10 %
|align="right"|4 %
|-
|style="text-align:left;"|{{CRI}}
|align="right"|68 %
|align="right"|18 %
|align="right"|9 %
|align="right"|3 %
|align="right"|1 %
|-
|style="text-align:left;"|{{SLV}}
|align="right"|47 %
|align="right"|31 %
|align="right"|21 %
|align="right"|1 %
|align="right"|0 %
|-
|style="text-align:left;"|{{GTM}}
|align="right"|47 %
|align="right"|39 %
|align="right"|11 %
|align="right"|2 %
|align="right"|1 %
|-
|style="text-align:left;"|{{HND}}
|align="right"|50 %
|align="right"|38 %
|align="right"|6 %
|align="right"|3 %
|align="right"|0 %
|-
|style="text-align:left;"|{{NIC}}
|align="right"|58 %
|align="right"|23 %
|align="right"|13 %
|align="right"|4 %
|align="right"|2 %
|-
|style="text-align:left;"|{{PAN}}
|align="right"|77 %
|align="right"|13 %
|align="right"|2 %
|align="right"|7 %
|align="right"|1 %
|}

== ეკონომიკა ==
2004 წელს ხელმოწერილი [[ცენტრალური ამერიკის ქვეყნების შეთანხმება თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ]] — შეთანხმებაა აშშ-ის, კოსტა-რიკის, სალვადორის, გვატემალის, ჰონდურასის, ნიკარაგუის და დომინიკელთა რესპუბლიკის ქვეყნებს შორის. შეთანხმების მიზანია [[თავისუფალი ვაჭრობა|თავისუფალი ვაჭრობის]] განვითარება ამ ქვეყნებს შორის.

რეგიონში ყველაზე მსხვილი [[ეკონომიკა]] გვატემალას გააჩნია<ref name="IMFWEO2012">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=83&pr.y=7&sy=2012&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=311%2C336%2C213%2C263%2C313%2C268%2C316%2C343%2C339%2C273%2C218%2C278%2C223%2C283%2C228%2C288%2C233%2C293%2C238%2C361%2C321%2C362%2C243%2C364%2C248%2C366%2C253%2C369%2C328%2C298%2C258%2C299&s=NGDPD&grp=0&a= საერთაშორისო სავალუტო ფონდი. "ცალკეული ქვეყნების და თემების ანგარიში". მონაცემთა ბაზა]</ref><ref name="IMFGDP2012">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=50&pr.y=15&sy=2012&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=311%2C336%2C213%2C263%2C313%2C268%2C316%2C343%2C339%2C273%2C218%2C278%2C223%2C283%2C228%2C288%2C233%2C293%2C238%2C361%2C321%2C362%2C243%2C364%2C248%2C366%2C253%2C369%2C328%2C298%2C258%2C299&s=PPPGDP&grp=0&a= საერთაშორისო სავალუტო ფონდი. "მთლიანი შიდა პროდუქტის მოცულობა (მშპ) მსყიდველობითი უნარის პარიტეტის საფუძველზე (მუპ). ქვეყნის მშპ-ს შეფასება". მონაცემთა ბაზა]</ref>. ექსპორტის ძირითადი დარგებია: [[ყავა]], [[შაქარი]], [[ბანანი]], [[ნავთობი]] და ტანსაცმელი. მისი 10,29 მილიარდი აშშ-ის დოლარის წლიური ექსპორტიდან 40,2 % მიდის აშშ-ში<ref>{{Cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2078.html#74 |title=ცენტრალური სადაზვერვო სამმართველო. "ქვეყნის მსოფლიოში ექსპორტის მოცულობა" |accessdate=2015-03-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120504222805/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2078.html#74 |archivedate=2012-05-04 }}</ref>, 11,1 %-მდე მეზობელ სალვადორში, 8 % ჰონდურასში, 5,5 % მექსიკაში, 4,7 % ნიკარაგუაში და 4,3 % კოსტა-რიკაში<ref>{{Cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gt |title=ცენტრალური სადაზვერვო სამმართველო. "გვატემალის ექსპორტის პარტნიორები" |accessdate=2015-03-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226144310/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gt |archivedate=2018-12-26 }}</ref>.

ცენტრალური ამერიკის ეკონომიკური ზრდა უმნიშვნელოდ შემცირდა 2014-2015 წლებში<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/02/pdf/text.pdf ცენტრალური სადაზვერვო სამმართველო. "მსოფლიო ეკონომიკის განვითარების პერსპექტივები" 2014 წლის ოქტომბერი.]</ref>.

<center>
{|class="wikitable sortable" style="text-align: right"
|- style="background:#ececec;"
|+'''ცენტრალური ამერიკის ქვეყნების ეკონომიკის მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) მაჩვენებელი'''
!ქვეყანა
!მშპ (ნომინალური)<ref name=IMFWEO2012/><br/><small>(2012)</small><br/><small>მილიონი<br/> US$</small>
!მშპ (მსყიდველობითი უნარის პარიტეტი)<ref name=IMFGDP2012/><br/><small>(2012)</small><br/><small>მილიონი<br/> US$</small>
|-
|style="text-align:left;"|{{დროშა|ბელიზი}}
|1 552
|2 914
|-
|style="text-align:left;"|{{დროშა|კოსტა-რიკა}}
|44 313
|57 955
|-
|style="text-align:left;"|{{დროშა|სალვადორი}}
|24 421
|46 050
|-
|style="text-align:left;"|{{დროშა|გვატემალა}}
|50 303
|78 012
|-
|style="text-align:left;"|{{დროშა|ჰონდურასი}}
|18 320
|37 408
|-
|style="text-align:left;"|{{დროშა|ნიკარაგუა}}
|7 695
|19 827
|-
|style="text-align:left;"|{{დროშა|პანამა}}
|34 517
|55 124
|-
|}
</center>

=== სოფლის მეურნეობა ===
მოსახლეობის დიდი ნაწილი დაკავებულია [[მიწადმოქმედება|მიწადმოქმედებით]]. მაღალმთიან ადგილებში ამრავლებენ მსხვილ რქოსან პირუტყვს, საექსპორტოდ მოჰყავთ [[ბანანი]], [[შაქრის ლერწამი]], [[ბამბა (ბოჭკო)|ბამბა]]. ცენტრალური ამერიკა იძლევა დაახლოებით მსოფლიოში ყავის წარმოების მეათედს. ხეების — [[ჩიკლე]]ს ან [[საპოგილა]]ს წვენებისგან ამზადებენ საღეჭ რეზინებს. აქ მოჰყავთ [[კაკაო-ბობი]]ს მდიდარი მოსავალი — ნედლეული [[შოკოლადი]]ს დასამზადებლად. რეგიონში მოყვანილი [[სიმინდი]], [[ბობი]] და [[ბრინჯი]] — ადგილობრივი მოსახლეობის ძირითადი საკვები პროდუქტებია.

=== მრეწველობა ===
მრეწველობა სუსტადაა განვითარებული, მის საფუძველს დღესაც შეადგენენ მცირე ფაბრიკები, რომლებიც აწარმოებენ ტანსაცმელს, ფეხსაცმელს და ყოველდღიური მოხმარების სხვა საქონელს. ხელით ნაკეთებ თიხის ჭურჭელს, მატყლის ხალიჩებს, ტყავის ნაკეთობებს და ქუდებს ყიდიან ტურისტებზე.

== ღირსშესანიშნაობები ==
=== ბუნებრივი ობიექტები ===
* '''[[ნიკარაგუის ტბა]] (ნიკარაგუა)''' — ცენტრალური ამერიკის მსხვილი მტკნარი [[წყალსატევი]] და მსოფლიოში ერთადერთი მტკნარი წყლის ტბა, სადაც ბინადრობენ [[ზვიგენები]].
* '''[[ბელიზი]]ს რიფები''' — სიდიდით მეორე [[ბარიერული რიფი]] მსოფლიოში.

=== არქიტექტურული ობიექტები ===
* ქალაქი '''[[ანტიგუა (გვატემალა)|ანტიგუა]] (გვატემალა)''', აშენებული XVI საუკუნეში, კოლონიალურ ეპოქაში იყო გვატემალის დედაქალაქი, მაგრამ 1773 წელს საკმაოდ დაზარალდა მიწისძვრისგან.

=== არამატერიალური ობიექტები ===
* '''ხალხური ცეკვები (გვატემალა)'''

== ეროვნული პარკები ==
* '''[[ლა-ამისტადის საერთაშორისო პარკი]]''' — მდებარეობს პანამა-კოსტა-რიკის საზღვრის ორივე მხარეს. პარკში შედის ორი ერთმანეთთან მოსაზღვრე ბიოსფერული [[ნაკრძალი]]. ერთი მათგანი მდებარეობს კოსტა-რიკაში, მეორე — პანამაში. ორივე ნაკრძალს ერთი და იგივე სახელი ჰქვია — ლა-ამისტადი, რაც ესპანური ენიდან თარგმანში ნიშნავს „მეგობრობას“.
* '''[[კორკოვადო (ეროვნული პარკი, კოსტა-რიკა)|კორკოვადოს]] (კოსტა-რიკა) ეროვნული პარკი''' — მდებარეობს [[ოსა (ნახევარკუნძული)|ოსას]] ნახევარკუნძულზე, წყნარი ოკეანის სანაპიროზე. პარკის ფართობი შეადგენს 54 000 ჰექტარს. ამ დაშორებული, ცენტრალურ ამერიკაში თითქმის ხელუხლებელი ტყის ბუნების მშვენიერება, მისი მცენარეულობის და ცხოველთა სამყაროს ნაირფეროვნება იზიდავს ხალხის ყურადღებას.
* '''[[მონტევერდე (ეროვნული პარკი, კოსტა-რიკა)|მონტევერდეს]] (კოსტა-რიკა) ეროვნული პარკი''' — 1960-იან წლებში მეცნიერთა ჯგუფმა და ადგილობრივმა მოსახლეობამ მონტევერდეში დააარსა ნისლოვანი ტყის ნაკრძალი, რომელსაც გარკვეული დროის შემდეგ მიუერთეს [[წყალგამყოფი]] ზონაც. იმ დროიდან ნაკრძალი რამდენიმეჯერ გაფართოვდა და დღეისათვის ის მოიცავს დაახლოებით 10 500 ჰექტარს.

==რესურსები ინტერნეტში==
* [http://central-america-forum.com/ Central America Online Discussion Forum and Community]
* [http://www.flickr.com/photos/billbevan/sets/72157601786821717/ Photos of Central America]
* [http://lanic.utexas.edu/country/central/ LANIC Central America country pages]

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{ესკიზი-გეოგრაფია}}
{{მსოფლიოს რეგიონები}}

[[კატეგორია:ქვეყნის ნაწილები]]
[[კატეგორია:ცენტრალური ამერიკა]]