იხილეთ წყარო გვერდისთვის ფხოვი

[[ფაილი:Map of Pkhovi.jpg|მინი|ფხოვი დღევანდელი საქართველოს რუკაზე]]
[[ფაილი:Labaiskari Tower, Georgia.jpg|მინი|[[ლებაისკარი|ლებაისკრის]] ციხე]]
'''ფხოვი''',  ''ფხოეთი'' — ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარე აღმოსავლეთ საქართველოში, არაგვის ხეობაში, ძირითადად, მოიცავს დღევანდელი [[ფშავი]]სა და [[ხევსურეთი]]ს ტერიტორიებს და მათი უძველესი სახელწოდებაა.

[[ივანე ჯავახიშვილი|ი. ჯავახიშვილი]] ფხოვის ისტორიულ ტერიტორას ასე ფარგლავს:
{{ციტატა|[[გუდამაყარი|გუდამაყრის ხეობის]] აღმოსავლეთით [[ფხოელთა მთები|ფხოელთა მთებზე]] არის [[ფხოეთი]], რომელსაც აღმოსავლეთით [[დიდოეთი]], ხოლო სამხრეთ–აღმოსავლეთით [[თუშეთი]] საზღვრავს.<ref>ივ. ჯავახიშვილი, ქართველი ერის ისტორია, წ. 2, გვ. 301</ref>}}

„ფხოელები“, ანუ [[ფხოველები]] პირველად იხსენიებიან „[[მოქცევაჲ ქართლისაჲ]]“–ში, სადაც ვკითხულობთ, რომ [[წმინდა ნინო]]ს ქართლის მოქცევის და [[მცხეთა]]ში ეკლესიის ორგანიზების შემდგომ (326 წ.), [[აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთი|აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთშიც]] უქადაგია:
{{ციტატა|წარიყვანა [[იაკობ მღვდელი|იაკობ მღდელი]], [[საბერძნეთი]]თ მოსრული და [[ერისთავი|ერის–თავი]] ერთი, წარვიდა და დადგა [[წობენი |წობენს]]. და მოუწოდა, მთეულთა, [[ჭართალი (მხარე)|ჭართალელთა]] და [[ფხოველები|ფხოელთა]], და [[წილკანი|წილკანელთა]] და უქადაგა სარწმუნოვებაჲ ქრისტჱსი. ხოლო მათ განუყარეს თავი და ერისთავმან მცირედ წარჰმართა მახჳლი და შიშით მოსცნეს კერპნი მათნი დალეწად.<ref>შატბერდის კრებული X საუკუნისა, ბ. გიგინეიშვილისა და ელ. გიუნაშვილის გამოც., თბ., 1979, გვ. 323</ref>}}

ფხოვისა და ფხოველებზე ინფორმაციას იძლევა აგრეთვე VII საუკუნის ანონიმი ავტორის „სომხური გეოგრაფია“. შემდეგ საუკუნეებში ფხოელნი მოხსენიებულია კახეთის „ქორიკოზის“ ([[ქორეპისკოპოსი]]) [[კვირიკე III|კვირიკე III დიდი]] დროს (1014 წ. ), როდესაც მან [[კახეთი]] ხელმეორედ დაიპყრო და ახალი [[საერისთავო]]ები განაწესა, ნათქვამია:
{{ციტატა|... მეორე (ერისთავი) დასვა [[კვეტერა|კვეტერისა]] და მიეცა [[უჯარმა|უჯარმის]] ზემოთი ორთა მთათა შორის, რომელ არიან [[კახეთი]]სა და [[კუხეთი]]სა ვიდრე კავკასამდე და გარდაღმად. ესე არს [[ერწო-თიანეთი]], [[ფხოველები|ფხოველნი]], [[ძურძუკი]] და [[ღლიღვი]].<ref>ვახუშტი, საქართველოს ცხოვრება, ზ.ჭიჭინაძის გამოცემა, ტფილისი, 1913, გვ 151</ref>}}
ამ მოკლე ცნობიდან ირკვევა, რომ ფხოვი საშუალო საუკუნეებში კვეტერის საერისთავოში შედიოდა.

XIII საუკუნეში, [[თამარ მეფე |თამარის]] მეფობის უკანასკნელ წლებში, დაახლოებით 1212 წელს, [[ფხოველები|ფხოელები]] და [[დიდოელები]] გამდგარან. „[[ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი]]“ მოგვითხრობს, რომ გამდგარ მთიულებს დაუწყიათ [[საქართველოს სამეფო]]ს ტერიტორიების აწიოკება. [[ივანე I მხარგრძელი|ივანე ათაბაგს]] სამ თვეში კვლავ დაუმორჩილებია [[ფხოველები|ფხოველნი]] და [[დიდოელები|დიდოელნი]], მათთვის [[ხარაჯა]] (საადგილმამულო გადასახადი) დაუწესებია და მეკავშირეობის გამტკიცების მიზნით [[მძევალი|მძევლები]] წამოუსხია. ამ ამბების აღწერისას მემატიანე ხაზს უსვამს განდგომილ მთიულთა სარწმუნოებასაც და გვაძლევს მათ მოკლე დახასიათებას:
{{ციტატა|ხოლო ფხოველნი ჯუარის მსახურნი არიან და ქრისტიანობასა იჩემებენ. ამათ იწყეს რბევად და ჴოცად და ტყუეობად ცხადად და ღამით. მოუწოდა მეფემან [[ათაბაგი|ათაბაგსა]] და ყოველთა მთეულთა ... მისცა ათაბაგსა და წარავლინა მათ ზედა. ხოლო ივანე გონიერად ყო: აღვიდა მთასა ჴადისასა და წარვლო წუერი მთისა, წარდგა მთასა ფხოველთასა და [[დიდოელები|დიდოთასა]], რომელი არავის ექმნა, არცა პირველ, არცა შემდგომად, რამეთუ ერთ–კერძო დაურჩა [[დურძუკეთი]] და ერთ–კერძო [[დიდოეთი]] და ფხოეთი. ცნეს რა მისვლა [[ათაბაგი]]სა, მოვიდეს ძღუნითა მეფენი დურძუკთანი, მოსცეს [[ლაშქარი]] და დაუდგეს გუერდსა. და იწყეს ზეიდაღმან ბრძოლად, და რბევად, და კლვად, და ტყუეობად და დაწუად; მოსწყჳდეს ურიცხჳ კაცი [[დიდოელები|დიდოი]] და [[ფხოველები|ფხოვი]], და დაყვნეს სამნი თუენი: ივნის, ივლისი და აგჳსტოსი. მაშინ შეიწრებულთა ათაბაგისათა მოსცეს მძევლები და აღუთქუეს მსახურებად ხარაჯა, და პირი სიმტკიცისა აღუთქუეს. წარმოასხეს მძევლები, ქმნეს [[ზავი|ზავნი]] და ესრეთ გამარჯუებითა მოვიდა ივანე მეფეს წინაშე და რქუა: „ძლიერო მეფეო! იქმნა ბრძანება შენი, მოვაოჴრენ ურჩნი შენნი დოდოეთი და ფხოეთი“.<ref>ქართლის ცხოვრება, ტ. II, ს. ყაუხჩიშვილის რედაქციით, თბ., 1959, გვ. 111–112</ref>}}

ამ დროიდან ამ მხარეს სახელიც ეცვლება და ფხოვის ნაცვლად შემდეგ საუკუნეებში ის ფშავად იხსენიება. მისი ძველი ისტორიული სახელი ფხოვი დღეს მხოლოდ ერთ [[სოფელი|სოფელს]], [[შუაფხო]]ს შერჩენია, რომელიც ფხოვის არსებობის უტყუარი მოწმეა. შესაძლებელია, ეს შუაფხო XII საუკუნეში თავისი პოლიტიკურ–ეკონომიკური მნიშვნელობით ფხოვის ცენტრი ყოფილიყო, სადაც დაცულია ფშავის ძლიერი სალოცავი [[იახსრის ხატი]] და ნასოფლართა ნანგრევები. ფხოელების სახელწოდებაც ამ გეოგრაფიული ფხოვიდან უნდა ყოფილიყო წარმოშობილი, მაგრამ ამბოხების შემდეგ ფხოვის ხეობაშიც სახელი ფხოვი იცვლება, რომლის ნაცვლად შემოდის  „ფშავი“.<ref>მაკალათია სერგი, ფშავი, თბ., 1934</ref><ref>მაკალათია სერგი, ხევსურეთი, თბ., 1984</ref>

ახლანდელი ხევსურეთის სოფლების მოსაზღვრე არაქართული მოსახლეობა ხევსურებს „ფხიას“ უწოდებს, რაც ფხოვის სახელწოდების შემორჩენილ ფორმას წარმოადგენს.

== იხილეთ აგრეთვე ==
*[[ფხოველები]]
*[[ფხოველთა და დიდოელთა აჯანყება]]

==ლიტერატურა==
{{ქსე|10|439|გვასალია ჯ.}}
*''გვასალია ჯ.'' არაგვის ხეობის ისტორიული გეოგრაფიის საკითხები, «საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული», 1975, ტ. 5

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{საქართველოს ისტორიული მხარეები}}

[[კატეგორია:საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეები]]