ტროპიკული სარტყლები: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
ახალი გვერდი: '''ტროპიკული სარტყლები''' — ორი გეოგრაფიული სარტყელი ჩრდილოე... |
No edit summary |
||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
'''ტროპიკული სარტყლები''' — ორი გეოგრაფიული სარტყელი ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნახევარსფეროში, სუბტროპიკულსა და სუბეკვატორულ სარტყლებს შორის. ტროპიკული სარტყლებისთვის დამახასიათებელია [[კონტინენტი|კონტინენტებზე]] [[უდაბნო]]სა და [[ნახევარუდაბნო]]ს ლანდშაფტი, ხოლო [[ოკეანე]]ში — წყლის მაღალი ტემპერატურა და მარილიანობა. ტიპურია ჰაერის ანტიციკლონური ციკრულაცია. დაბალი შეფარდებითი ტენიანობა, მცირე მოღრუბლულობა. ამის შედეგია მზის ჯამური რადიაციის მაღალი სიდიდეები 580—920 კჯ/სმ² (140—220 კკალ/სმ² —მაქსიმალური დედამიწისათვის) და ამავე დროს შედარებით დაბალი რადიაციული ბალანსი 250 —290 კჯ/სმ² (60—70 კკალ/სმ²) წელიწადში, აგრეთვე საშუალო დღეღამური და თვიური ტემპერატურების დიდი ამპლიტუდები. ვაკეზე ყველაზე თბილი თვეების საშუალო ტემპერატურებია 30—35°C, ცივისა — არანაკლებ 10°C. ნალექები 50—200 მმ წელიწადში. |
'''ტროპიკული სარტყლები''' — ორი გეოგრაფიული სარტყელი ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნახევარსფეროში, სუბტროპიკულსა და სუბეკვატორულ სარტყლებს შორის. ტროპიკული სარტყლებისთვის დამახასიათებელია [[კონტინენტი|კონტინენტებზე]] [[უდაბნო]]სა და [[ნახევარუდაბნო]]ს ლანდშაფტი, ხოლო [[ოკეანე]]ში — წყლის მაღალი ტემპერატურა და მარილიანობა. ტიპურია ჰაერის ანტიციკლონური ციკრულაცია. დაბალი შეფარდებითი ტენიანობა, მცირე მოღრუბლულობა. ამის შედეგია მზის ჯამური რადიაციის მაღალი სიდიდეები 580—920 კჯ/სმ² (140—220 კკალ/სმ² —მაქსიმალური დედამიწისათვის) და ამავე დროს შედარებით დაბალი რადიაციული ბალანსი 250 —290 კჯ/სმ² (60—70 კკალ/სმ²) წელიწადში, აგრეთვე საშუალო დღეღამური და თვიური ტემპერატურების დიდი ამპლიტუდები. ვაკეზე ყველაზე თბილი თვეების საშუალო ტემპერატურებია 30—35°C, ცივისა — არანაკლებ 10°C. ნალექები 50—200 მმ წელიწადში. |
||
ტროპიკული სარტყლებში კონტინენტზე 4 სექტორს გამოყოფენ: |
|||
*აღმოსავლეთ ოკეანისპირა — ნოტიო, ჭარბობს ტყის ლანდშაფტი: |
|||
*აღმოსავლეთი გარდამავალი — ნათელი ტყისა და ბუჩქნარის ლანდშაფტები; |
|||
*შიგაკონტინენტური და დასავლეთ ოკეანისპირა — სადაც გაბატონებულია უდაბნო და ნახევარუდაბნო. |
|||
კონტინენტების ტროპიკული სარტყლებში აღმოსავლეთიდან დასავლეთით მცირდება ჩამონადენის ფენა (100 მმ-დან რამდენიმე მმ-მდე) და მდინარეთა წყლიანობა; შიგაკონტინეტურ და დასავლეთ ოკეანისპირა სექტორებში ჩამონადენი ეპიზოდურია. აღმოსავლეთ ნაწილებში გაბატონებულია ქიმიური გამოფიტვა და ეროზიული პროცესები, დასავლეთში კი — ფიზიკური გამოფიტვა და დეფლაცია. დასავლეთისაკენ თანმიმდევრულად ცვლიან ერთმანეთს გაესწრებული ლატერიტული, ცვალებადად ნოტიო ტყის წითელი ნიადაგები, ნათელი ტყისა და სავანის ყავისფერ-წითელი და წითელ-მურა ნიადაგები; შიგაკონტინენტურ სექტორებში დასავლეთითაც უდაბნოს პრიმიტიული ნიადაგებია. აღმოსავლეთიდან დასავლეთისაკენ იცვლება მცენარეული ფორმაციებიც: შერეული (ფოთოლმცვივანი-მარადმწვანე) ტყე, მუსონური (ფოთოლმცვივანი) ტყე, ნათელი ტყე ან [[სავანა]], მშრალი ტყე და ქსეროფილური ბუჩქნარი, ნახევარუდაბნოსა და უდაბნოს მყენარეულობა. ამავე მიმართულებით შესაბამისად იცვლება და მცირდება ცხოველთა სამყაროც. ტროპიკული სარტყლებში მკაფიოდაა გამოხატული სიმაღლებრივი სარტყლურობის სპექტრები. |
|||
==ლიტერატურა== |
==ლიტერატურა== |
||
{{ქსე|10|58}} |
{{ქსე|10|58}} |
||
14:41, 4 დეკემბერი 2013-ის ვერსია
ტროპიკული სარტყლები — ორი გეოგრაფიული სარტყელი ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნახევარსფეროში, სუბტროპიკულსა და სუბეკვატორულ სარტყლებს შორის. ტროპიკული სარტყლებისთვის დამახასიათებელია კონტინენტებზე უდაბნოსა და ნახევარუდაბნოს ლანდშაფტი, ხოლო ოკეანეში — წყლის მაღალი ტემპერატურა და მარილიანობა. ტიპურია ჰაერის ანტიციკლონური ციკრულაცია. დაბალი შეფარდებითი ტენიანობა, მცირე მოღრუბლულობა. ამის შედეგია მზის ჯამური რადიაციის მაღალი სიდიდეები 580—920 კჯ/სმ² (140—220 კკალ/სმ² —მაქსიმალური დედამიწისათვის) და ამავე დროს შედარებით დაბალი რადიაციული ბალანსი 250 —290 კჯ/სმ² (60—70 კკალ/სმ²) წელიწადში, აგრეთვე საშუალო დღეღამური და თვიური ტემპერატურების დიდი ამპლიტუდები. ვაკეზე ყველაზე თბილი თვეების საშუალო ტემპერატურებია 30—35°C, ცივისა — არანაკლებ 10°C. ნალექები 50—200 მმ წელიწადში.
ტროპიკული სარტყლებში კონტინენტზე 4 სექტორს გამოყოფენ:
- აღმოსავლეთ ოკეანისპირა — ნოტიო, ჭარბობს ტყის ლანდშაფტი:
- აღმოსავლეთი გარდამავალი — ნათელი ტყისა და ბუჩქნარის ლანდშაფტები;
- შიგაკონტინენტური და დასავლეთ ოკეანისპირა — სადაც გაბატონებულია უდაბნო და ნახევარუდაბნო.
კონტინენტების ტროპიკული სარტყლებში აღმოსავლეთიდან დასავლეთით მცირდება ჩამონადენის ფენა (100 მმ-დან რამდენიმე მმ-მდე) და მდინარეთა წყლიანობა; შიგაკონტინეტურ და დასავლეთ ოკეანისპირა სექტორებში ჩამონადენი ეპიზოდურია. აღმოსავლეთ ნაწილებში გაბატონებულია ქიმიური გამოფიტვა და ეროზიული პროცესები, დასავლეთში კი — ფიზიკური გამოფიტვა და დეფლაცია. დასავლეთისაკენ თანმიმდევრულად ცვლიან ერთმანეთს გაესწრებული ლატერიტული, ცვალებადად ნოტიო ტყის წითელი ნიადაგები, ნათელი ტყისა და სავანის ყავისფერ-წითელი და წითელ-მურა ნიადაგები; შიგაკონტინენტურ სექტორებში დასავლეთითაც უდაბნოს პრიმიტიული ნიადაგებია. აღმოსავლეთიდან დასავლეთისაკენ იცვლება მცენარეული ფორმაციებიც: შერეული (ფოთოლმცვივანი-მარადმწვანე) ტყე, მუსონური (ფოთოლმცვივანი) ტყე, ნათელი ტყე ან სავანა, მშრალი ტყე და ქსეროფილური ბუჩქნარი, ნახევარუდაბნოსა და უდაბნოს მყენარეულობა. ამავე მიმართულებით შესაბამისად იცვლება და მცირდება ცხოველთა სამყაროც. ტროპიკული სარტყლებში მკაფიოდაა გამოხატული სიმაღლებრივი სარტყლურობის სპექტრები.
ლიტერატურა
- ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 58.