იხილეთ წყარო გვერდისთვის პალეოგეოგრაფია

'''პალეოგეოგრაფია''' ([[ბერძნული ენა|ბერძნ]]. palaios – ძველი და [[გეოგრაფია]] – ანუ ''ისტორიული მიწათმცოდნეობა'') —    ბუნებისმეტყველების დარგი, რომელიც შეისწავლის წარსულის [[გეოლოგია|გეოლოგიური]] ეპოქის [[გეოგრაფია|გეოგრაფიულ]] პირობებს.
პალეოგეოგრაფია იკვლევს წარსულის ფიზიკურ-გეოგრაფიულ ფაქტორს, რის საფუძველზე საბოლოოდ დგინდება მთლიანად ან ნაწილობრივ თანამედროვე [[დედამიწა|დედამიწის]] [[ბუნება]]. 

პალეოგეოგრაფია [[ისტორიული გეოლოგია|ისტორიული გეოლოგიისა]] და ზოგადი [[ფიზიკური გეოგრაფია|ფიზიკურ-გეოგრაფიული]] მეცნიერების დარგია. პალეოგეოგრაფია ეს არის მეცნიერება, რამდენიმე სამეცნიერო სისტემის - [[გეოგრაფია|გეოგრაფიის]], [[გეოლოგია|გეოლოგიის]], [[ბიოლოგია|ბიოლოგიისა]] და [[ისტორია|ისტორიის]] მიჯნაზე.

პალეოგეოგრაფიის კვლევის შედეგების განზოგადების ერთ-ერთი ძირითადი ფორმაა პალეოგეოგრაფიული რუკების შედგენა, სადაც ასახულია გეოლოგიური წარსულის ფიზიკურ-გეოგრაფიული პირობები — [[ხმელეთი]]სა და [[ზღვა|ზღვის]] განაწილება, რელიეფის ხასიათი, ჰიდროლოგიური ქსელი და ა.შ. 

პალეოგეოგრაფია ჯერ კიდევ გასულ საუკუნეში განვითარდა, რომელიც აქტიურად ჩაება რიგი [[სასარგებლო წიაღისეული]]ს ძიების პროცესში, მათ შორის [[ნავთობი]]სა და [[ბუნებრივი აირი]]ს მოპოვების საქმეში.<ref>Гроссгейм В. А., Бескровная О. В., Геращенко И. Л. и др. Методы палеогеографических реконструкций (при поисках залежей нефти и газа), — Л.: Недра,1984.-271 с.</ref>  

==ისტორია==
[[სურათი:Melchior Neumayr.jpg|200პქ|მინი|მარჯვნივ|200px|[[მელხიორ ნოიმაირი]]]]

[[სურათი:3850vc ex leg copy.jpg|200პქ|მინი|მარცხნივ|200px|ნიდერლანდის პალეოგეოგრაფიული რუკა (მაგალითი).]]

[[სურათი:Eastern North American Paleogeograpy Middle Devonian.png|მარჯვნივ|200px|მინი|აპალაჩების პალეოგეოგრაფიული რეკონსტრუქცია<ref name="url">{{cite web |url=http://jan.ucc.nau.edu/rcb7/nam.html |title=Paleogeography and Geologic Evolution of North America |first=Ron |last=Blakey |publisher=Northern Arizona University |work=Global Plate Tectonics and Paleogeography |accessdate=2008-07-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080621201253/http://jan.ucc.nau.edu/rcb7/nam.html |archivedate=2008-06-21 }}</ref>]]
პალეოგეოგრაფია შედარებით ახალგაზრდა მეცნიერებაა, თუმცა მისი ელემენტები გვხვდება გამოჩენილი ნატურალისტების შრომებში, როგორებიც იყვნენ — [[ალ-ბირუნი|ბირუნი]], [[ავიცენა]], [[ლეონარდო და ვინჩი]], [[ჟან ბატისტ ლამარკი]], [[ჩარლზ ლაიელი]], [[მიხეილ ლომონოსოვი]], [[ნიკოლაუს სტენო]], [[კარლ რულიე]] და სხვ.<ref name="paleo">Свиточ А. А., Сорохтин О. Г., Ушаков С. А. Палеогеография. высшее профессиональное образование, М., 2004 ст. 7-8 </ref> პალეოგეოგრაფია როგორც დამოუკიდებელი ბუნებრივ-ისტორიული სამეცნიერო მიმდინარეობა ჩამოყალიბდა XIX საუკუნის ბოლოსა და XX საუკუნის დასაწყისში, [[მელხიორ ნოიმაირი]]ს, [[ალექსანდრე კარპინსკი]]ს, [[იოჰანეს ვალთერი]]ს, [[ალექსანდრე ინოსტრანცევი]]ს, [[ჩარლზ შუხერტი]]ს, [[ალფრედ ვეგენერი]]ს, [[იუზეფ ლუკაშევიჩი|იუზეფ ლუკაშევიჩის]] და სხვათა შრომების ხარჯზე. 

პალეოგეოგრაფიის აზრის ჩამოყალიბებაში მნიშვნელოვანი იყო ასევე [[ინოკენტი გერასიმოვი]]ს, [[კონსტანტინე მარკოვი]]ს, [[ლევ რუხინი]]სა და [[რიჩარდ ფოსტერ ფლინტი|რიჩარდ ფლინტის]] კაპიტალური შრომები. პალეოგეოგრაფიის განვითარებაში მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა [[ჩარლზ ლაიელი]]ს აქტუალიზმის მეთოდმა, [[ამანც გრესლი]]ს ფაციესურმა ანალიზმა, ლამარკისა და დარვინის ევოლუციურმა მოძღვრებამ, დოკუჩაევის მიერ ნიადაგების გეოგრაფიული ზონალურობის კანონის დადგენამ, ალფრედ ვეგენერის კონტინენტების დრეიფის თეორიამ და ასევე მომდევნო ხანებში ლითოსფერული ფილაქნების საკითხში განვითარებულმა წარმოდგენებმა.

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო [[ალექსანდრე კარპინსკი]]ს გამოკვლევები. მან პირველმა გამოიკვლია რუსეთის ბაქნის [[ტექტონიკა|ტექტონიკური]] აგებულება. შეადგინა პალეოგეოგრაფიული რუკები, რომლებიც ეხებოდა ზღვებისა და ხმელეთის გავრცელების საკითხებს რუსეთის ბაქნის ფარგლებში. მან პირველმა დააფიქსირა [[დედამიწის ქერქი]]ს მოძრაობის კანონზომიერება (რუსეთის ბაქნის ფარგლებში), რასაც უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა გეოლოგიის როგორც მეცნიერების აზრის ჩამოყალიბებაში.

[[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] შუა წლებიდან კიდევ უფრო ძლიერ განვითარდა პალეოგეოგრაფიის აზრი. ამ დარგში მოღვაწეობდნენ ბუნების არაერთი ცნობილი მკვლევარები.

==საგანი და მეთოდი==
პალეოგეოგრაფია მეცნიერების დამოუკიდებელი დარგია, რომელსაც გააჩნია საკუთარი კვლევის საგანი, მიზანი და მეთოდი. 

პალეოგეოგრაფია მიბჯენილია მეცნიერების სამ დარგთან: [[გეოგრაფია|გეოგრაფიასთან]], [[გეოლოგია|გეოლოგიასთან]] და [[ბიოლოგია|ბიოლოგიასთან]]. 

განსაკუთრებულად მჭიდროდ იგი დაკავშირებულია [[ფიზიკური გეოგრაფია|ფიზიკურ გეოგრაფიასთან]], [[ისტორიული გეოლოგია|ისტორიულ გეოლოგიასთან]], [[ტექტონიკა|გეოტექტონიკასთან]], [[ლითოლოგია|ლითოლოგიასთან]], [[პალეონტოლოგია|პალეონტოლოგიასა]] და [[პალეოეკოლოგია|პალეოეკოლოგიასთან]]. 

[[ფაილი:Golovkinskij, Nikolaj Alekseevich.jpg|მინი|მარცხნივ|200px|რუსი გეოლოგი -[[ნიკოლოზ გოლოვკინსკი]]]]

როგორც ჩანს [[რუსეთი|რუსეთში]] პირველად ტერმინი პალეოგეოგრაფია გამოიყენა რუსმა გეოლოგმა [[ნიკოლოზ გოლოვკინსკი|ნიკოლოზ გოლოვკინსკიმ]] [[1870]] წელს, როგორც გეოლოგიური გეოგრაფიის სინონიმი, ხოლო [[1872|1872 წელს]] დასავლეთში აღნიშნული ტერმინი პირველად გამოიყენა [[ტომას ჰანტი|ტომას ჰანტმა]], რომელიც თვლიდა, რომ პალეოგეოგრაფია არის უძველესი გეოლოგიური პერიოდების გეოგრაფიული ისტორია.<ref name="paleo"/> 

მკვლევართა უმრავლესობა თვლის, რომ პალეოგეოგრაფია არის უძველესი გეოლოგიური პერიოდების ფიზიკური გეოგრაფია. იგი შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ როგორც მეცნიერება, რომელიც შეისწავლის გეოლოგიური წარსულის [[გეოგრაფიული გარსი|გეოგრაფიულ გარსს]], მის აგებულებას, მდგომარეობასა და ისტორიულ განვითარებას. აკადემიკოსი [[ანდრია გრიგორიევი]], რომელიც არის ფიზიკურ-გეოგრაფიული გარსის ცნების შემქმნელი, პალეოგეოგრაფიას განიხილავდა როგორც დარგს, ურთიერთდაკავშირებულს [[ატმოსფერო (დედამიწა)|ატმოსფეროსთან]], [[ჰიდროსფერო|ჰიდროსფეროსთან]], [[ლითოსფერო|ლითოსფეროსთან]] და [[ბიოსფერო|ბიოსფეროსთან]]. აქედან გამომდინარე ყალიბდება პალეოგეოგრაფიის მთავარი მიზანი — სივრცით-დროებითი აგებულების შესწავლა, შედგენილობა, სტრუქტურა და უძველესი დედამიწის გეოგრაფიული გარსის სტრუქტურისა და კანონზომიერებების განვითარება, ძირითადი გეოსფერული გარსების წარმოქმნა და ევოლუცია.

გეოლოგი [[ვლადიმერ ბელოუსოვი]] მიიჩნევდა, რომ პალეოგეოგრაფია არის [[ისტორიული გეოლოგია|ისტორიული გეოლოგიის]] დარგი, აკადემიკოს [[კონსტანტინე მარკოვი|კონსტანტინე მარკოვს]] კი მიაჩნდა, რომ პალეოგეოგრაფია არის ზოგადი ფიზიკური გეოგრაფიის ნაწილი. ამგვარი დისკუსიები დიდხანს გრძელდებოდა, ხოლო პალეოგეოგრაფია თანდათან ივითარებდა კვლევის საკუთარ მეთოდსა და საგანს.

[[რუსები|რუსი]] გეოლოგი, გეოლოგია-მინერალოგიის მეცნიერებათა დოქტორი [[ლევ რუხინი]] , თავის სახელმძღვანელოში „ზოგადი პალეოგეოგრაფიის საფუძვლები“, აღნიშნავდა, რომ პალეოგეოგრაფიულად შესასწავლი ობიექტები იგივეა როგორც გეოგრაფების, აგრეთვე გეოლოგებისთვისო, მაგრამ ამავე დროს მისი თქმით გეოლოგი შეისწავლის ამ ობიექტებს მათი თანამედროვე მდგომარეობის გაუთვალისწინებლად, ხოლო გეოგრაფს კი აუცილებლად უნდა ახსოვდეს [[მიხეილ ლომონოსოვი|მიხეილ ლომონოსოვის]] სიტყვები: „ძველი გეოგრაფია თანამედროვესთანაა დაკავშირებული“, ანუ გეოგრაფი ძველ გეოგრაფიას (პალეოგეოგრაფია) შეისწავლის თანამედროვე გეოგრაფიული მდგომარეობის ახსნის მიზნით. ამრიგად, ასეთ კვლევებში გეოლოგებისა და გეოგრაფების თანამეგობრობა არათუ სასარგებლოა, არამედ აუცილებელიცაა.

ზოგადად პალეოგეოგრაფი ეფუძნება მატერიალური მტკიცებულებების შესწავლას, რომლებიც ატარებენ ინფორმაციას წარსული გეოლოგიური ეპოქების შესახებ. ასეთივე ინფორმაციას შეიცავს [[რელიეფი]], [[დანალექი ქანები]], სადაც იძებნება [[ფლორა|ფლორისა]] და [[ფაუნა|ფაუნის]], ადამიანის საქმიანობის, ნამარხი ნიადაგის ნარჩენები, კვალი ტექტონიკური მოძრაობებისა, და აგრეთვე, შეისწავლება თანამედროვე კლიმატი, ნიადაგ-მცენარეული საფარი და საერთოდ [[ლანდშაფტი|ლანდშაფტები]].

თანამედროვე დროში პალეოგეოგრაფიის „დამოუკიდებლობას“ განაპირობებს შესწავლის მეთოდი, მისი საგანი, ასევე [[თეორია|თეორიები]] და [[ჰიპოთეზა|ჰიპოთეზები]] და სხვა. 

პალეოგეოგრაფიის მეთოდი შეიძლება ორ ნაწილად დაიყოს – კერძო და საერთო შესწავლის მეთოდათ. პირველი მათგანი ადგენს ფაქტობრივ მასალას, ხოლო მეორე განიხილება როგორც, საერთო ანალიზირებული შედეგი. ამასთანავე ანალიზირებისთვის იყენებენ [[გეოგრაფია|გეოგრაფიულ]], [[გეოლოგია|გეოლოგიურ]] და სხვა მეთოდებს.

==პალეოგეოგრაფიული რუკები==
პალეოგეოგრაფიას საფუძვლად უდევს პალეოგეოგრაფიული [[რუკა|რუკების]] შედგენა.

პალეოგეოგრაფიული რუკები გამოსახავენ გეოლოგიური წარსულის ფიზიკურ-გეოგრაფიულ პირობებს. აღნიშნულ რუკებზე გამოისახება [[ხმელეთი]]სა და [[ზღვა|ზღვების]] მდგომარეობა, [[მდინარე]]ებისა და [[ტბა|ტბების]] ქსელი, გამყინვარების გავრცელება და სხვა.

პალეოგეოგრაფიული კვლევების საბოლოო შედეგია რუკების შედგენა. თავისი მნიშვნელობის მიხედვით გამოიყოფა:
* პალეოგეოგრაფიული რუკები;
* სქემატური რუკები;
* ესკიზური ჩანახატები;
* სქემები.

პირველი პალეოგეოგრაფიული რუკების შედგენა დაიწყეს [[XIX საუკუნე]] 60-იან წლებში, რომლებიც გამოსახავდნენ თანამედროვე [[კონტინენტი|კონტინენტების]] ადგილზე ძველი ზღვიური აუზების განლაგებას. ამგვარი რუკები შეადგინეს მარკუმ, დანამ, ტრაუტშოლდმა და ინოსტრანცევმა.

[[1860|1860 წელს]] მარკუმ შეადგინა მსოფლიოსა და [[რუსეთი]]ს ევროპული ნაწილის რუკა. [[1863|1863 წელს]] [[ჯეიმზ დანა]]მ შეადგინა [[ჩრდილოეთ ამერიკა|ჩრდილოეთ ამერიკის]] [[ცარცული პერიოდი]]ს პალეოგეოგრაფიული რუკა.

საყოველთაოდ ცნობილი პალეოგეოგრაფიული რუკები შეადგინა რუსმა გეოლოგმა [[ალექსანდრე კარპინსკი]]მ ([[1887]]-[[1894]] წწ).

ცალკეული პერიოდებისა და და ეპოქების [[მსოფლიო]] პალეოგეოგრაფიული რუკები გამოქვეყნდა [[XIX საუკუნე|XIX]]-[[XX საუკუნე|XX]] საუკუნეებსა და [[XX საუკუნე|XX]] საუკუნის დასაწყისში. რუკების შედგენაზე მუშაობდნენ ასევე [[ალბერ ოგიუსტ ლაპარანი]], [[გუსტავ ემილ ოგი]], [[იუზეფ ლუკაშევიჩი]] და სხვ. 

[[ფაილი:La Sorbonne. M. le professeur Haug, géologie.jpg|მინი|მარცხნივ|200px|ფრანგი გეოლოგი, [[გუსტავ ემილ ოგი]] - [[სორბონა|სორბონაში]]]]

აღსანიშნავია, რომ ფრანგმა გეოლოგმა [[გუსტავ ემილ ოგი|გუსტავ ემილ ოგმა]] პალეოგეოგრაფიულ რუკებს მიუმატა პალეოტექტონიკური შინაარსიც.

მნიშვნელოვანი იყო აგრეთვე [[ჩარლზ შუხერტი]]ს ჩრდილოეთ ამერიკის პალეოგეოგრაფიული რუკების სერია.

მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში დღესაც გრძელდება პალეოგეოგრაფიულ რუკებზე მუშაობა.

აგრეთვე არსებობს სპეციალური პალეოგეოგრაფიული რუკები, რომლებიც ასახავს გარკვეულ პროცესს, მაგალითად ბუნების კომპონენტს ან ელემენტების კავშირებს, ასეთებია: 
* პალეოტექტონიკური რუკა;
* პალეობოტანიკური და ფლორისტული რუკა;
* პალეოფაუნის რუკა;
* პალეოოლიმნოლოგიური რუკა.

აგრეთვე მეცნიერების მიერ იქმნება სასარგებლო წიაღისეულის წარმოქმნისათის საჭირო პალეოგეოგრაფიული პირობების რუკებიც.

== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[პალეოკლიმატოლოგია]]
* [[პალეონტოლოგია]]
* [[პალეოეკოლოგია]]
* [[ფილების ტექტონიკა]]

==ლიტერატურა==
{{ქსე|7|646|}}
* Наливкин Д. В., Учение о фациях, т. 1—2, М;
* Жижченко Б. П., Методы палеогеографических исследований, Л., 1959; 
* Рухин Л. Б., Основы общей палеогеографии, 2 изд., Л., 1962;
* Лучицкий И. В., Основы палеовулканологии, т. 1—2, М., 1971.
* გონგაძე მ. „პალეოგეოგრაფია“, თბ., 2020.
* მარუაშვილი ლ., „პალეოგეოგრაფიული ლექსიკონი“, მ.,1985.
* მრევლიშვილი ლ., „ისტორიული გეოლოგია“, წიგნი I, თსუ, 2003.

==რესურსები ინტერნეტში==
* [http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=3&t=29308/ განმარტება]

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{გეოგრაფია}}
{{ფიზიკური გეოგრაფიის დარგები}}
[[კატეგორია:პალეოგეოგრაფია]]
[[კატეგორია:ფიზიკური გეოგრაფია]]
[[კატეგორია:მეცნიერება]]