იხილეთ წყარო გვერდისთვის ოქროს ნაპირი (ბრიტანეთის კოლონია)

{{ინფოდაფა ყოფილი სამეფო/ქვეყანა
|მშობლიური სახელი       = 
|გრძელი სახელი          = ოქროს ნაპირის კოლონია
|რეგიონი                = 
|ქვეყანა                 = 
|ერა                    = [[პირველი მსოფლიო ომი]]
|სტატუსი                = გვირგვინის კოლონია
|მართველობა             = [[კოლონიალიზმი|კოლონიური მმართველობა]]
|შექმნა                  = დაარსება
|შექმნის თარიღი          = 
|შექმნის წელი            = 1821
|გაუქმება                = მოიპოვა დამოუკიდებელობა [[განა]]ს სახელით
|გაუქმების თარიღი        = 6 მარტი
|გაუქმების წელი          = 1957
|მოვლენა1               = [[დანიური ოქროს ნაპირი]]ს მიერთება
|მოვლენის თარიღი1       = 1850
|მოვლენა2               = [[ნიდერლანდური ოქროს ნაპირი]]ს მიერთება
|მოვლენის თარიღი2       = 6 აპრილი, 1872
|მოვლენა3               = [[ბრიტანული ტოგოლენდი]]ს მიერთება
|მოვლენის თარიღი3       = 27 დეკემბერი, 1927
|მოვლენა4               = ბრიტანული ტოგოლენდის გამოყოფა
|მოვლენის თარიღი4       = 13 დეკემბერი, 1953
|უპირველესი მოვლენა     =
|უპირველესის თარიღი     = 
|უკანასკნელი მოვლენა     =
|უკანასკნელის თარიღი     = 
<!-- წინამორბედები, მემკვიდრეები, დროშები, გერბები და სიმბოლოები -->
|p1                     = აშანტის იმპერია
|დროშა_p1               = Flag of Ashanti.svg
|p2                     = ბრიტანული ტოგოლენდი
|დროშა_p2               = Flag of the United Kingdom.svg
|p3                     = ნიდერლანდური ოქროს ნაპირი
|დროშა_p3               = Flag of the Dutch West India Company.svg
|p4                     = დანიური ოქროს ნაპირი
|დროშა_p4               = Flag of Denmark.svg
|p5                     = 
|დროშა_p5               = 
|s1                     = განას დომინიონი
|დროშა_s1               = Flag of Ghana.svg
|s2                     = 
|დროშა_s2               = 
|s3                     = 
|დროშა_s3               = 
|s4                     = 
|დროშა_s4               = 
|s5                     = 
|დროშა_s5               = 
|დროშის სურათი          = Flag of the Gold Coast (1877–1957).svg
|დროშის აღწერა          = 
|გერბი        = Badge of the Gold Coast (1877-1957).svg
|გერბის ზომა            = 100პქ
|გერბის აღწერა           = 
|რუკის სურათი           = Gold Coast Map 1896.jpg
|რუკის აღწერა            = ოქროს ნაპირი 1896 წელს.
|რუკის სურათი2          =  
|რუკის აღწერა2          = 
|დედაქალაქი             = [[კეიპ-კოსტი]] (1821–1877)<br />[[აკრა]] (1877–1957)
|უდიდესი ქალაქები       = 
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW= 
|დევიზი                 = 
|ჰიმნი                   = 
|ენები = [[ინგლისური ენა|ინგლისური]] (ოფიციალური), [[გა (ენა)|გა]], [[აკანი (ენა)|აკანი]], [[დანგმე (ენა)|დანგმე]], [[დაგბანი (ენა)|დაგბანი]], [[გონჯა (ენა)|გონჯა]].
|რელიგია = [[ქრისტიანობა]], [[ისლამი]], [[აფრიკული მითოლოგია|აფრიკული ტრადიციული რელიგია]].
|ვალუტა = [[ოქროს ნაპირის აკი]], [[ბრიტანეთის დასავლეთ აფრიკული ფუნტი]]
<!-- ტიტულები და მართველთა სახელები -->
|ლიდერი1               = 
|ლიდერი2               = 
|ლიდერი3               = 
|ლიდერი4               = 
|ლიდერი5               = 
|ლიდერი6               = 
|ლიდერი7               = 
|ლიდერი8               = 
|ლიდერი9               = 
|ლიდერის წელი1         = 
|ლიდერის წელი2         =  
|ლიდერის წელი3         =  
|ლიდერის წელი4         = 
|ლიდერის წელი5         =
|ლიდერის წელი6         =
|ლიდერის წელი7         = 
|ლიდერის წელი8         = 
|ლიდერის წელი9         = 
|ლიდერის ტიტული       =
|ლიდერი1.1             = 
|ლიდერი1.2             = 
|ლიდერი1.3             = 
|ლიდერი1.4             = 
|ლიდერი1.5             = 
|ლიდერის წელი1.1       = 
|ლიდერის წელი1.2       = 
|ლიდერის წელი1.3       = 
|ლიდერის წელი1.4       = 
|ლიდერის წელი1.5       = 
|ლიდერის ტიტული2      = 
|ლიდერი2.1             = 
|ლიდერი2.2             = 
|ლიდერი2.3             = 
|ლიდერი2.4             = 
|ლიდერი2.5             = 
|ლიდერი2.6             = 
|ლიდერის წელი2.1       = 
|ლიდერის წელი2.2       = 
|ლიდერის წელი2.3       = 
|ლიდერის წელი2.4       = 
|ლიდერის წელი2.5       = 
|ლიდერის წელი2.6       = 
|ლიდერის ტიტული3      = 
<!-- საკანონმდებლო ხელისუფლება -->
|საკანონმდებლო ხელისუფლება =
|პალატა1                = 
|პალატის ტიპი1          = 
|პალატა2                = 
|პალატის ტიპი2          = 
<!-- ფართობი და მოსახლეობა -->
|სტატ. წელი1            = 
|ფართობი1               = 
|სტატ. მოსახ1           = 
|სტატ. წელი2           = 
|ფართობი2              = 
|სტატ. მოსახ2           = 
|სტატ. წელი3           = 
|ფართობი3              = 
|სტატ. მოსახ3           = 
|სტატ. წელი4            = 
|ფართობი4               = 
|სტატ. მოსახ4           = 
|სტატ. წელი5           = 
|ფართობი5              = 
|სტატ. მოსახ5           = 
|სქოლიო_ა               = 
|სქოლიო_ბ               = 
|სქოლიო_ჰ               = 
|სქოლიოები              = 
|დღეს                   = {{დროშა|განა}}
}}

'''ოქროს ნაპირი''' — [[დიდი ბრიტანეთი]]ს კოლონია დასავლეთ [[აფრიკა]]ში [[გვინეის ყურე|გვინეის ყურის სანაპიროზე]], რომელიც მოგვიანებით, [[1957]] წელს გახდა დამოუკიდებელი სახელმწიფო [[განა]].

==ისტორია==
ოქროს ნაპირს პირველას 1471 წელს მიაღწიეს [[პორტუგალიელები|პორტუგალიელებმა]]. აქ მათ დახვდათ მრავალრიცხოვანი აფრიკული სამეფოები, რომელთაგან ზოგიერთს ჰქონდა [[ოქრო]]ს უმდიდრესი მარაგი. 1482 წელს პორტუგალიელებმა აქ ააგეს ციხე-სიმაგრე [[ელმინა]]. ეს იყო პირველი ევროპული ფორტი  ოქროს ნაპირზე. აქედან აწარმოებდნენ ისინი მონებით, მძივებით, დანებით, იარაღით, ოქროთი, რომით და მინით ვაჭრობას. წარმატებული ვაჭრობის შესახებ სწრაფად გავრცელდა ხმები და შედეგად, ამ რეგიონს მოაწყდა [[დიდი ბრიტანეთი]]ს, [[ნიდერლანდები]]ს, [[დანია|დანიის]], [[პრუსია|პრუსიის]], [[შვედეთი]]ს ვაჭართა მთელი არმია, რომელთაც ააგეს რამდენიმე ციხე-სიმაგრე სანაპირო ხაზის გასწვრივ. სახელწოდება „ოქროს ნაპირი“ მოდის ევროპელებისაგან, აქ მოპოვებული დიდი რაოდენობით [[ოქრო]]ს მარაგის გამო. მრავალი ასეული წლის მანძილზე ამ რეგიონის ეკონომიკის ძირითადი წამყვანი დარგი იყო [[მონათვაჭრობა]].

ბრიტანეთის ოქროს ნაპირი შეიქმნა 1867 წელს, როდესაც [[დიდი ბრიტანეთი]]ს მთავრობამ დაამხო აფრიკული სავაჭრო კომპანია და დაიპყრო მისი ტერიტორიების ნაწილი სანაპიროს გასწვრივ. მათ მიითვისეს აგრეთვე, სხვა ევროპული ქვეყნების ტერიტორიებიც, კერძოდ, დაიპყრეს დანიის ოქროს ნაპირი 1850 წელს და ნიდერლანდების ოქროს ნაპირი ფორტ ელმინას ჩათვლით, 1872 წელს დაიპყრეს [[აშანტის იმპერია]] და [[ფანტი]]. ევროპელთა გამოჩენამდე [[აშანტები]] მართავდნენ ტერიტორიების უმეტეს ნაწილს, ამიტომ ევროპელებს ხშირად მოსდიოდათ კონფლიქტები მათთან. [[აშანტები]] [[განა]]ში წარმოადგენენ ყველაზე მრავალრიცხოვან ეთნიკურ ჯგუფს. ბრიტანელებმა მათ დასამორჩილებლად შვიდი [[ანგლო-აშანტური ომები|ანგლო-აშანტური ომი]] გადაიხადეს.

== ანგლო-აშანტური ომები==
სულ იყო შვიდი ომი, რომელიც პერიოდულად გარდამავალი უპირატესობით მიმდინარეობდა. აქედან პირველი ხუთი ომი აშანტის გამარჯვებით დამთავრდა. დიდმა ბრიტანეთმა სცნო აშანტის დამოუკიდებლობა. 1831 წლის შეთანხმებით განისაზღვრა აშანტისა და ინგლისის კოლონიურ მიწებს შორის საზღვარი.

მეექვსე ომის დროს (1873—1874 წწ.) ინგლისელებმა შეაღწიეს ქვეყნის სიღრმეში, გადაწვეს და გაძარცვეს აშანტის დედაქალაქი კუმასი. დაანგრიეს დედაქალაქის სამხედრო ნაგებობები და სამეფო სასახლეც, მაგრამ ინგლისელებმა ვერ მოახერხეს დედაქალაქში გამაგრება. აშანტის სამეფომ ფორმალურად შეინარჩუნა დამოუკიდებლობა. თუმცა შეთანხმებით მათ დიდი ბრიტანეთისათვის უნდა ეძლიათ ხარკი 50 ათასი ოქროს უნცია და უარი ეთქვათ ციხესიმაგრე [[ელმინა]]სთან ვაჭრობის უფლებაზე. ასევე აეკრძალათ ელმინას ტერიტორიაზე დასახლების უფლება, რომლის უფლებაც აშანტიმ 1872 წელს ჰოლანდიისაგან შეიძინა. ამრიგად, აშანტიმ დაკარგა ოქროს ნაპირის შიდა რაიონებიდან ევროპელებთან ვაჭრობის მონოპოლია. ინგლისელებს თავისუფალი ვაჭრობის და გადაადგილების უფლება მიეცათ ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე. დედაქალაქ კუმასში მივლენილ იქნა ბრიტანელი ჩინოვნიკი ხელშეკრულების პირობების დაცვის მეთვალყურეობისათვის. მეექვსე ომში დამარცხებამ ფაქტობრივად წერტილი დაუსვა აშანტის დამოუკიდებელ განვითარებას. კონფედერაციამ ნელ-ნელა ჩამოშლა დაიწყო, მრავალი ადგილობრივი ბელადი აცხადებდა კუმასისაგან დამოუკიდებლობას. დაიწყო დეზინტეგრაციის და დაცემის პერიოდი.

მეშვიდე ომის შედეგად 1895—1896 წწ. ინგლისმა მთლიანად გაანადგურა აშანტი. დაიპყრო მისი ტერიტორიები და გააფორმა [[აშანტის იმპერია]]ში შემავალ ცალკეულ ტომებთან ხელშეკრულებები პროტექტორატის შესახებ, რის შედეგადაც ფედერაციამ არსებობა შეწყვიტა. 1901 წელს ინგლისელებმა აშანტის მთელი ტერიტორია გააერთიანეს [[ოქროს ნაპირი]]ს კოლონიაში.

===ომის თარიღები===
*1806 წ.
*1811 წ.
*1814—1815 წწ.
*1823—1826 წწ. 
*1863—1864 წწ. 
*1873—1874 წწ.
*1895—1896 წწ.

==დამოუკიდებლობის დაკარგვა==
[[ფაილი:Aschanti Gefecht 11 july 1824 300dpi.jpg|მინი|250პქ|პირველი ანგლო-აშანტური ომი.]]
[[ანგლო-აშანტური ომები]]ს შედეგად, ბრიტანეთმა მთლიანად გაანადგურა აშანტი. დაიპყრო მისი ტერიტორიები და ცალკეულ ტომებთან გააფორმა ხელშეკრულებები. 1900 წელს დედა-დედოფალ [[იაა ასანტევა]]ს მეთაურობით აშანტი აჯანყდა. ეს იყო დამოუკიდებლობისათვის აშანტის უკანასკნელი ბრძოლა [[ბრიტანელები]]ს წინააღმდეგ. იგი ცნობილია როგორც, [[ბრძოლა ოქროს ტახტისათვის]]. ბრიტანელებმა აიღეს აშანტის დედაქალაქი [[კუმასი]] და ხელთ იგდეს სამეფო ტახტი. აჯანყების დამარცხების შემდეგ, 1901 წელს ინგლისელებმა აშანტის მთელი ტერიტორია გააერთიანეს ოქროს სანაპიროს კოლონიაში. 1902 წლის 1 იანვრიდან აშანტი ბრიტანეთის [[პროტექტორატი]] გახდა.

==პროტექტორატის ეკონომიკა==
1901 წლიდან მთელი ოქროს ნაპირის მოსახლეობა განიხილებოდა, როგორც ერთიანი ხალხი და როგორც, ბრიტანეთის კოლონია. ეკონომიკაც კოლონიური პოლიტიკის შესაბამისად განვითარდა. ბრიტანელები აქედან მრავალნაირ ბუნებრივ რესურსს ეზიდებოდნენ. კერძოდ, [[ოქრო]]ს, [[რკინის მადანი|რკინის მადანს]], [[ალმასი|ალმასს]], [[სპილოს ძვალი|სპილოს ძვალს]], [[წიწაკა]]ს, [[მარცვლეული კულტურები|მარცვლეულს]], [[კაკაო]]ს, [[მერქანი|მერქანს]]. პროდუქციის ტრანსპორტირების გასაადვილებლად, ბრიტანელმა კოლონიზატორებმა ააგეს რკინიგზები და რთული სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურა, რომელმაც საფუძველი ჩაუყარა თანამედროვე [[განა]]ს სატრანსპორტო [[ინფრასტრუქტურა]]ს. ასევე, ააგეს დასავლური ტიპის [[საავადმყოფო]]ები, [[სკოლა|სკოლები]] და სხვა დაწესებულებები, რათა კოლონიაში გადასახლებული [[ბრიტანეთის იმპერია|ბრიტანეთის იმპერიის]] მოსახლეობისათვის შეექმნათ კომფორტი.

==დამოუკიდებლობა==
[[მეორე მსოფლიო ომი]]ს შემდეგ კოლონიის ადგილობრივი მოსახლეობა სულ უფრო მეტად მოითხოვდა [[ავტონომია]]ს. დაიწყო [[დეკოლონიზაცია|დეკოლონიზაციის]] პროცესი. ოქროს ნაპირის უმნიშვნელოვანესი ლიდერი გახდა [[კვამე ნკრუმა]], რომელიც სხვა მოთხოვნებთან ერთად, ბრიტანეთის იმპერიისაგან დაუყოვნებლივ დამოუკიდებლობას მოითხოვდა. საერთო-სახალხო აჯანყების შიშით [[დიდი ბრიტანეთი]] დათანხმდა მოთხოვნათა უმეტესობას. [[1956]] წელს [[ბრიტანული ტოგოლენდი]], [[აშანტის პროტექტორატი]] და [[ფანტის პროტექტორატი]] გაერთიანდა. შეიქმნა ერთიანი [[კოლონია]], რომელიც ცნობილი გახდა, როგორც ოქროს ნაპირი. [[1957]] წელს კოლონიამ მიიღო დამოუკიდებლობა სახელწოდებით „[[განა]]“ ეს იყო შავკანიანთა პირველი დამოუკიდებელი სახელმწიფო [[ბრიტანეთის თანამეგობრობა|ბრიტანეთის თანამეგობრობის]] ფარგლებში.

==წყაროები==
* McLaughlin, James L. and David Owusu-Ansah. «Historical Setting» (and subchapters). In ''[https://archive.today/20120713070609/lcweb2.loc.gov/frd/cs/ghtoc.html A Country Study: Ghana]'' (La Verle Berry, editor). [[კონგრესის ბიბლიოთეკა]] [[ფედერალური კვლევის განყოფილება]] (ნოემბერი, 1994). ''This article incorporates text from this source, which is in the public domain. [https://archive.today/20120710004153/lcweb2.loc.gov/frd/cs/about.html]
* Quartey, Seth. Missionary Practices on the Gold Coast, 1832—1895: Discourse, Gaze and Gender in the Basel Mission in Pre-Colonial West Africa. Cambria Press, Youngstown, New York, 2007

==რესურსები ინტერნეტში==
*[http://www.pyramidweb.ru/egys-747-1.html რატომ აირჩია ბრიტანეთის ყოფილმა კოლონიამ სახელად განა?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140531163705/http://www.pyramidweb.ru/egys-747-1.html |date=2014-05-31 }}
*[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/134194 ოქროს ნაპირი]
*[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=48851 საქართველოს პარლამენტის ბიბლიოთეკის ენციკლოპედია]
*[http://time.is/ka/Ghana დრო განაში]
*[http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/PH-Y-30448-K/1 ოქროს ნაპირი]

[[კატეგორია:აფრიკის ყოფილი ქვეყნები]]
[[კატეგორია:ერთა თანამეგობრობის წევრი ქვეყნები]]
[[კატეგორია:ბრიტანეთის ყოფილი კოლონიები]]
[[კატეგორია:განის ისტორია]]
[[კატეგორია:ცივი ომის პერიოდის ისტორიული სახელმწიფოები]]