იხილეთ წყარო გვერდისთვის ნოქალაქევი

{{ინფოდაფა სამხედრო ნაგებობა
| სახელი=ნოქალაქევი
| სურათი=Nokalakevi10.jpg
| პოზრუკა= 
| პოზრუკა2= 
| რუზრუკის ზომა=
| მდებარეობა ={{დროშა|საქართველო}}
|lat_dir = N |lat_deg =42 |lat_min =21 |lat_sec = 26
|lon_dir = E |lon_deg =42 |lon_min =11 |lon_sec = 38
| სტატუსი=დანგრეული
| ფუნქციური სტატუსი=
| მმართველი= 
| თარიღდება= 
| გეგმა=
| გეგმის ზომა=
| გეგმის წარწერა=
}}
'''ნოქალაქევი''' ({{lang-xmf|ნოქალაქევი}}, პირდ. მნიშვ. „ნაქალაქარი“), ასევე '''არქეოპოლისი''' ({{lang-grc|Αρχαιόπολις}}, სიტყვასიტყვით „ძველი ქალაქი“), ქართული წყაროების '''ციხეგოჯი''' ({{lang-xmf|'''ჯიხაქვინჯი'''}}) — ისტორიული ციხე-ქალაქი დასავლეთ [[საქართველო]]ში, [[სამეგრელო]]ში, [[მდინარე]] [[ტეხური]]ს მარცხენა სანაპიროზე, ამჟამინდელ სოფელ [[ჯიხა]]ს ([[სენაკის მუნიციპალიტეტი]]) მიმდებარედ.

== ისტორია ==
[[ფაილი:Nokalakevi5.jpg|thumb|left|200px|ნოქალაქევის აღმ. გალავანი (შიდა ხედი)]]
ამ ადგილას უწინ მნიშვნელოვანი ქართული ქალაქი მდებარეობდა. რომაელი და ბიზანტიელი ისტორიკოსები მას მოიხსენიებდნენ როგორც ''არქეოპოლისს'', თუმცა უფრო ადრინდელ ქართულ ქრონიკებში მას ''ციხეგოჯს'' (ქუჯის ციხე) უწოდებენ. ისტორიული წყაროების თანახმად, ააგო ეგრისის ერისთავმა [[ქუჯი]]მ (ძვ. წ. III საუკუნის დასაწყისი). ციხე-ქალაქის აგება განპირობებული იყო სტრატეგიული მოსაზრებით და მოსახლეობის სიმრავლით. ციხეგოჯი დასავლეთ საქართველოს [[ეგრისის სამეფო]]ს (ლაზიკა) დედაქალაქი იყო IV-VIII საუკუნეებში. [[ბიზანტია]]სა და [[სპარსეთი]]ს იმპერიებს შორის [[ლაზური ომები]] ([[542]]-[[562]]) სწორედ ამ ქალაქის მიდამოებში მიმდინარეობდა. აქ მოხდა [[არქეოპოლისის ბრძოლა]]. ომის დროს სპარსელებმა ციხეგოჯზე იერიში სამჯერ მიიტანეს და მხოლოდ მესამედ მოახერხეს მისი აღება ([[554]]), თუმცა ქალაქი მცირე ხანში ისევ ჩაუვარდა ბიზანტიურ-ლაზურ ძალებს. [[737]]-[[738]] წლებში ქალაქი არაბმა მთავარსარდალმა [[მარვან II იბნ მუჰამადი|მურვან იბნ-მუჰამედმა]] (მურვან ყრუ) გაანადგურა. გამუდმებული ნგრევისა და გაპარტახების შედეგად ციხეგოჯი დაკნინდა და მცირე სოფლად გადაიქცა. სოფელმა ხელმეორე აყვავება (შედარებით) ჰპოვა [[XVI საუკუნე]]ში, როდესაც აქ სამეგრელოს მთავარმა საკუთარი სასახლე ააშენა. XVI-XVIII საუკუნეებში - ოდიშის მმართველთა - [[დადიანები|დადიანთა]] რეზიდენცია.

== არქეოლოგიური გათხრები ==
[[ფაილი:Nokalakevi99.jpg|thumb|250px|ნოქალაქევის აღმ. კარიბჭე.]]
[[ფაილი:Nokalakevi100.jpg|thumb|250px|ორმოც მოწამეთა ეკლესია.]]
ნოქალაქევის არქეოლოგიური შესწავლა დაიწყო [[1930]]-[[1931]] წლებში აკადემიკოს [[ჯავახიშვილი, ივანე|ივ. ჯავახიშვილის]] ინიციატივით. გათხრები მიმდინარეობს 1973-დან. ნოქალაქევის ტერიტორიაზე ცხოვრების კვალი ჩანს ძვ. წ. I ათასწლეულის დასაწყისიდან. ცხოვრება ინტენსიური გახდა ძვ. წ. V-IV საუკუნეებიდან.

ქალაქი 3 ნაწილისაგან შედგებოდა (საერთო ფართობი 15 ჰა) და გალავნით იყო გარშემორტყმული. მთავარი ნაწილი განლაგებული იყო [[მდინარე|მდინარის]] ნაპირას, გარნიზონის სამყოფელი მდებარეობდა ფერდობზე, ხოლო შიდა ციხე (ციტადელი) - მთის წვერზე. ქვედა ციხის ტერიტორიაზე გამოვლინდა ეგრისის მეფეთა IV საუკუნის სასახლისა და V საუკუნის სამნავიანი ბაზილიკის ნანგრევები. VI საუკუნის დასაწყისში მცირე ზომის სამნავიანი ბაზილიკა, რომელიც მოგვიანებით გუმბათოვან ეკლესიად გადაკეთდა, იმავე ხანის მეფეთა სასახლის, კოშკიანი ჭიშკრის, 2 აბანოსა და სხვა ნაშთები. ყველა შენობა ნაგები იყო ქვათლილებით ან მცირედ დამუშავებული ქვით. გრანდიოზულობით გამოირჩევა ეგრისის მეფეთა მეორე, სამსართულიანი სასახლე. ქალაქში 2 აბანოს არსებობა კომუნალური მეურნეობის მაღალ დონეზე მიუთითებს. ერთი მათგანი დიდი მასშტაბის და რთული კომპოზიციის კაპიტალური ნაგებობაა. საქართველოში გათხრილ ამ პერიოდის აბანოთა მსგავსად, იგი ცენტრალური გათბობის სისტემაზეა აგებული. ქალაქის სიმაგრეთა სისტემა რელიეფის შესაბამისად იყო გადაწყვეტილი. მდინარის მხარეს სამხრეთით და დასავლეთით ციცაბო კლდეებს მხოლოდ ერთი კედელი გასდევს. მტრისთვის ადვილად მისადგომ აღმოსავლეთ მხარეს კი პარალელურად განლაგებულია 3 კედელი. ციტადელს 3 ჰა-ზე მეტი ფართობი უჭირავს. გალავანში ჩართულია 2 კოშკი, რომელთაგან ერთ-ერთი (ახლა "ჯიხად" წოდებული) [[კოლხეთის დაბლობი|კოლხეთის დაბლობსა]] და ჩრდილოეთ მხარეს უწევდა კონტროლს. ციტადელის ეზოში ადრინდელი ფეოდალური ხანის მცირე ზომის [[დარბაზული ეკლესია]] დგას.

გათხრებმა მნიშვნელოვანი არქეოლოგიური მასალა გამოავლინა ნოქალაქევში და მის მიმდებარე ტერიტორიაზე. კერამიკა ძირითადად ადგილობრივი წარმოშობისაა, თუმცა ბევრია იმპორტულიც (მათ შორის IV-VII საუკუნეების ამფორები). გათხრილია ძვ. წ. IV-III საუკუნეების სამაროვანი. მიცვალებულები იწვნენ ქვევრსამარხებში, ჩვეულებრივ, პირში ედოთ კოლხური თეთრი. ადგილობრივი და შემოტანილი კერამიკის გარდა აღმოჩნდა ბრინჯაოს სამაჯურები, მძივები, მონეტები და სხვა. ერთ-ერთ სამარხში ნაპოვნია ხელოვნური იშვიათი ნიმუშები: ელინისტური [[კანთაროსი]], შავლაქიანი კერამიკული სასმისი. ცალკეულ აღმოჩენებთაგან გამოირჩევა ტყვიის დასაკიდი საბეჭდავი, რომელსაც ჯვრისებრი მონოგრამა აქვს, ისრისწვერები, შუბისპირები, სპილენძისა და ოქროს მონეტები და სხვა. აღსანიშნავია ბიზანტიის იმპერატორის მავრიკიოსის (582-622) სახელით მოჭრილი 23 ოქროს მონეტის განძი. ადგილობრივ კერამიკასთან ერთად უცხოურის აღმოჩენა ეგრისისა და ნოქალაქევის უცხო ქვეყნებთან განვითარებულ სავაჭრო-ეკონომიკურ კავშირებზე მიუთითებს.

ნოქალაქევის ტერიტორიაზე შედარებით მცირე რაოდენობით არის მოპოვებული XVI-XVIII საუკუნეების მასალა.

[[2006]] წლის [[7 ნოემბერი|7 ნოემბერს]], საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულების თანახმად მიენიჭა ეროვნული მნიშვნელობის კულტურის უძრავი ძეგლის კატეგორია<ref>[https://matsne.gov.ge/ka/document/view/99220 საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება № 665, 2006 წლის 7 ნოემბერი, ქ. თბილისი, კულტურის ზოგიერთი უძრავი ძეგლისათვის ეროვნული მნიშვნელობის კატეგორიის მინიჭების შესახებ]</ref>.

== ფოტოგალერეა ==
<gallery>
სურათი:Nokalakevi4.jpg
სურათი:Nokalakevi102.jpg
სურათი:Nokalakevi101.jpg
სურათი:Church of 40 martyr.jpg
სურათი:Fence of Nokalakevi.jpg
სურათი:Fence of Nokalakevi1.jpg
სურათი:Nokalakevi19.jpg
სურათი:Nokalakevi23.jpg
სურათი:Nokalakevi12.jpg
</gallery>

==იხილეთ აგრეთვე==
*[[არქეოპოლისის ბრძოლა]]

== ლიტერატურა ==
{{ქსე|7|482|ზაქარაია პ.}}
*''ზაქარაია პ., ლომოური ნ., ლიქვინაძე ს.'',  ნოქალაქევის ექსპედიციის 1973 წლის მუშაობის მოკლე ანგარიში, წიგნ.,:საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის არქეოლოგიური ექსპედიციები, ტ. 4, თბ., 1975
* ''ლომოური ნ.'', ეგრისის სამეფოს ისტორია, თბ., 1968
*{{წიგნი|სათაური=„საქართველოს არქეოლოგია“|გამომცემლობა=თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა|წელი=1959|ადგილი=თბილისი|გვერდები=357-358|პასუხისმგებელი=რედ: [[ანდრია აფაქიძე|აფაქიძე ა.]]}}
*''ყაუხჩიშვილი ს.|'', ლექციები ბიზანტიის ისტორიიდან, ტ. 1, თბ., 1948
*{{წიგნი | first=| ავტორი= ყაუხჩიშვილი ს.|ავტორის ბმული=სიმონ ყაუხჩიშვილი |სათაური=ბიზანტიელი მწერლების ცნობები საქართველოს შესახებ | chapter=| გამომცემლობა=ტფილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა |ტომი=III|ადგილი=ტფილისი |წელი=1936| origyear=| isbn=| edition=|გვერდები=318-320|url=}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
{{commonscat|Nokalakevi}}
{{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|5153}}
* [http://www.nokalakevi.org: 2004 წლის ინგლისურ-ქართული ექსპედიცია ნოქალაქევში]

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{ყოფილი რჩეული}}

[[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარეში]]
[[კატეგორია:საქართველოს ისტორიული ქალაქები]]
[[კატეგორია:სენაკის მუნიციპალიტეტის არქეოლოგიური ძეგლები]]
[[კატეგორია:ეროვნული მნიშვნელობის კატეგორიის კულტურის უძრავი ძეგლები]]
[[კატეგორია:სენაკის მუნიციპალიტეტის ციხესიმაგრეები]]