იხილეთ წყარო გვერდისთვის მეჰმედ II

{{ინფოდაფა მმართველი 
|ქვეყანა               = [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის]]
|თანამდებობა           = [[სულთანი]]
|სახელი                  = მეჰმედ II
|ორიგინალური სახელი       = İkinci Mehmet
|რიგი              = მე-7
|რიგი-მეუღლეების          = 
|სურათი              = Bellini, Gentile - Sultan Mehmet II.jpg
|წარწერა              =
|კორონაცია =
|მმართველობის დასაწყისი    = [[1444]]
|მმართველობის დასასრული = [[1446]]
|წინამორბედი       = [[მურად II]]
|მემკვიდრე             = [[მურად II]]
|ქვეყანა2               = [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის]]   
|თანამდებობა2            = [[სულთანი]]  
|რიგი2         =
|კორონაცია2 = 
|მმართველობის დასაწყისი2       = [[1451]]
|მმართველობის დასასრული2 = [[1481]]
|წინამორბედი2       = [[მურად II]]
|მემკვიდრე2             =  [[ბაიაზიდ II]]
|სხვა წოდებები       = 
|ვიცე-პრეზიდენტი       = 
|პარტია              = 
|დაბადების თარიღი        = [[30 მარტი]] [[1432]]
|დაბადების ადგილი       = [[ედირნე]], [[ოსმალეთის იმპერია]]
|გარდაცვალების თარიღი          = [[3 მაისი]], [[1481]]
|გარდაცვალების ადგილი         = 
|ქორწინება              = [[ემინე გიულბაჰარ ხათუნი]]<br/>გიულშაჰ ხათუნი<br/>[[სითი მიუქრიმე ხათუნი]]<br/>[[ჩიჩეკ ხათუნი]]
|შვილები                 = მუსტაფა<br/>[[ბაიაზიდ II]]<br/>[[ჯემი (შეჰზადე)|ჯემი]]<br/>ქორქუთი<br/>გევჰერჰანი
|სრული სახელი =
|დინასტია             = [[ოსმანები]]
|მამა                 = [[მურად II]]
|დედა             = [[ჰიუმა ხათუნი]]
|რელიგია         = [[ისლამი]]
|ხელმოწერა    = Tughra of Mehmed II.svg
}}
'''მეჰმედ II ფათიჰი (დამპყრობელი)''' (დ. [[30 მარტი]], [[1432]], [[ედირნე]], [[ოსმალეთის იმპერია]] — გ.  [[3 მაისი]], [[1481]], [[ჰუნქიარ-ჩიარი]]) — [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიის]] მე-7 [[ოსმალეთის სულთნების სია|სულთანი]]. ქვეყანას მართავდა [[1444]]-[[1446]] და [[1451]]-[[1481]] წლებში.

დაიბადა [[1432]] წელს, [[ედირნე]]ში, [[მეჰმედ I]]-ის ვაჟის, [[მურად II]]-ისა და მისი ხარჭის, [[ჰიუმა ხათუნი]]ს ოჯახში. გაურკვეველი მიზეზის გამო, მეჰმედს დედობა გაუწია მურადის სხვა ხარჭამ, [[დესპინა ხათუნი|დესპინა ხათუნმა]] და არა ნამდვილმა დედამ.

[[1444]] წელს, მურად II-ის გადადგომის შემდეგ, ტახტი 12 წლის მეჰმედს ერგო, მაგრამ მისი პირველი მმართველობა დიდ ხანს არ გაგრძელებულა. შემოჭრილი მტრის გამო იგი იძულებული გახდა მამისთვის ტახტზე დაბრუნება ეთხოვა. მეორედ კი ტახტზე მურადის გარდაცვალების შემდეგ, [[1451]] წელს ავიდა.

ატარებდა დამპყრობლურ პოლიტიკას, პირადად მეთაურობდა ოსმალეთის არმიის ლაშქრობებს. [[1453]] წელს დაიპყრო [[კონსტანტინოპოლი]] და ოსმალეთის იმპერიის დედაქალაქად გამოაცხადა. მის დროს [[სერბეთი|სერბეთმა]] დაკარგა დამოუკიდებლობა ([[1459]] წ.), დაპყრობილ იქნა [[მორეის დესპოტატი|მორეა]] ([[1460]] წ.). [[ტრაპიზონის იმპერია]] ([[1461]] წ.), [[ბოსნია]] ([[1463]] წ.), კ. ევბეა ([[1471]] წ.), [[ალბანეთი]] ([[1479]] წ.), [[ყირიმის სახანო]] (1475). მის დროს შედგა ოსმალეთის იმპერიის კანონების პირველი კრებული.

== ტახტზე ასვლამდე ==
[[File:Hunername_accession_Mehmed_II.jpg|მინი|200პქ|მარცხნივ|მეჰმედ II-ის კორონაცია]]
მეჰმედი დაიბადა [[1432]] წლის 30 მარტს, [[ოსმალეთი]]ს იმდროინდელ დედაქალაქ [[ედირნე]]ში. მისი მამა იყო ოსმალეთის სულთანი [[მურად II]], ხოლო დედა მურადის ხარჭა [[ჰიუმა ხათუნი]]. მეჰმედი იყო მემკვიდრე [[შეჰზადე]], ამიტომ [[1443]] წელს, 11 წლის ასაკში მურადმა იგი [[ამასიის პროვინცია]]ში გაგზავნა სამართავად და გამოცდილების მისაღებად. მურადს გადაწყვეტილი ჰქონდა, რომ შვილისთვის კარგი განათლება მიეცა, ამიტომ საუკეთესო მასწავლებელი შეარჩია და ამასიაში მეჰმედთან გაგზავნა. მეჰმედი გახდა ძალიან მორწმუნე ადამიანი.

[[1444]] წელს, როცა მეჰმედი 12 წლის იყო, მურადმა ჩათვალა, რომ [[ანატოლია]]ში სიმშვიდე დაამყარა და მეჰმედის სასარგებლოდ გადადგა. მეჰმედის პირველი მმართველობა მხოლოდ ორი წლის განმავლობაში გაგრძელდა. ქვეყანაში შექმნილი ცუდი ვითარების გამო, იგი იძულებული გახდა, რომ მამისთვის ტახტზე დაბრუნება ეთხოვა. მურადს შვილისთვის უარი არ უთქვამს, რადგან თვითონაც იცოდა, რომ იმ მომენტში ოსმალეთს 14 წლის მეჰმედი ვერ უშველიდა.

მურადი ტახტზე დაბრუნდა და ქვეყანაში შემოჭრილი მტერი დაამარცხა, ოღონდ აღარ გადამდგარა და ოსმალეთის სულთნობა გარდაცვალებამდე გადაწყვიტა. იგი გარდაიცვალა [[1451]] წლის 3 თებერვალს და ტახტი 19 წლის მეჰმედს ერგო.

== მმართველობის პირველი წლები ==
ახალგაზრდა მმართველის მიზნები თავიდანვე ცნობილი იყო. მას გადაწყვეტილი ჰქონდა [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიის იმპერიის]] დედაქალაქი [[კონსტანტინოპოლი]] აეღო, რომელიც მის წინაპრებს ვერაფრით დაეპყროთ. მეჰმედმა ტახტზე ასვსლისთანავე მოქმედებები დაიწყო. უპირველე ყოვლისა, მან [[ბოსფორის სრუტე|ბოსფორის]] სანაპიროზე ციხესიმაგრე ააგო და ამავდროულად, [[მორეის დესპოტატი|მორეაში]] ლაშქარი გაგზავნა. შედეგად, მან ყველა გზა მოუჭრა ბიზანტიას, რომ ვინმესთვის დახმარება ეთხოვა.

=== კონსტანტინოპოლის აღება ===
{{მთავარი|კონსტანტინოპოლის დაცემა}}
[[File:Zonaro_GatesofConst.jpg|მინი|200პქ|მარცხნივ|მეჰმედ II-ის შესვლა კონსტანტინოპოლში]]
ორწლიანი მზადების შემდეგ, [[1453]] წლის ხუთ აპრილს მეჰმედმა კონსტანტინოპოლზე პირველი იერიში მიიტანა. მისი ლაშქარი 160 000 მეომარს ითვლიდა, ხოლო ბიზანტიის უკანასკნელ იმპერატორ [[კონსტანტინე XI (ბიზანტია)|კონსტანტინე XI]]-ს მხოლოდ 9 000 მეომარი ჰყავდა, საიდანაც რაღაც ნაწილი უცხოელი იყო. ბიზანტიელები დაკისრებულ მოვალეობებს ცუდად ასრულებდნენ, რის გამოც არმიაში არეულობა სუფევდა. სულთან მეჰმედს ინჟინარ ორბანის უზარმაზარი ზარბაზანი ეხმარებოდა, მაგრამ ოსმალეთის არმიის პირველი შეტევა ბიზანტიის არმიამ მაინც მოიგერია.

ამის შემდეგ, მეჰმედმა არმია [[ოქროს რქა]]ში შეიყვანა და ქალაქის გალავნის მეორე მხარეს დაემუქრა, მაგრამ ბიზანტიელებმა [[7 მაისი]]ს შეტევის მოგერიებაც მოახერხეს.

[[1453]] წლისს [[28 მაისი|28 მაისს]] მესამე და უკანასკნელი შეტევა დაიწყო. ბიზანტიელებმა მტრის უკუგდება ორჯერ მოახერხეს. მეჰმედის ბრძანებით, ბრძოლაში [[იანიჩარები]] ჩაებნენ. ბრძოლის დროს ბიზანტიის არმიის თავდაცვის ხელმძღვანელი დაიჭრა და პოსტი მიატოვა, რამაც არმიაში დიდი არეულობა გამოიწვია. ოსმალეთის არმიამ მიწისქვეშა გვირაბის აღებით, მოახერხა ქალაქის მცველებს ზურგიდან დასხმოდა თავს. დაიღუპა [[კონსტანტინე XI]] და ოსმალებმა ქალაქის აღება მოახერხეს. [[30 მაისი|30 მაისს]], დილით მეჰმედ II ზარ-ზეიმით შევიდა [[კონსტანტინოპოლი|კონსტანტინოპოლში]]. ამ გამარჯვებით [[ბიზანტიის იმპერია]]მ არსებობა შეწყვიტა, ხოლო ოსმალეთის სასულთნო იმპერიად ჩამოყალიბდა. მეჰმედმა იგი [[სტამბოლი]]ს სახელით იმპერიის დედაქალაქად გამოაცხადა. ასევე მეჰმედის ბრძანებით, [[1459]]-[[1465]] წლებში იქ [[თოფქაფის სასახლე]] აშენდა, რომელიც ოსმალეთის სულთნების რეზიდენცია ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში, [[1465]]-[[1853]] წლებში იყო.

=== ბრძოლა სერბეთის წინააღმდეგ (1454-1459) ===
[[ფაილი:Siegebelgrade.jpg|მინი|250პქ|მარჯვნივ|ბელგრადის ალყა, ოსმალური მინიატურა]]
სულთან მეჰმედ II-ს [[კონსტანტინოპოლი]]ს აღების შემდეგ, [[სერბეთი]]სკენ წასვლა მოუხდა. [[სერბეთი]] [[კოსოვოს ბრძოლა (1389)|კოსოვოს ბრძოლიდან]], [[1359]] წლიდან იყო ოსმალეთის ვასალი სახელმწიფო. სერბეთთან ოსმალეთს საკმაოდ კარგი ურთიერთობა ჰქონდათ. [[მურად II]]-ის ცოლიც სერბეთის სამეფო დინასტიის წარმომადგენელი, მარა ბრაკოვიჩი იყო.

თუმცა, [[1454]] წელს სერბებმა უარი განაცხადეს ოსმალეთისათვის ხარკის გადახდაზე და გააფორმეს ალიანსი [[უნგრეთის სამეფო]]სთან. შედეგად, მეჰმედი ჯართან ერთად [[სერბეთი]]სკენ დაიძრა. ოსმალებმა [[1455]] წელს მოახერხეს [[სერბეთი]]ს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ქალაქის, [[ნოვო ბრდო]]ს დაკავება.

[[1456]] წელს ოსმალეთის არმიამ ალყა შემოარტყა [[სერბეთი]]ს დედაქალაქ [[ბელგრადი|ბელგრადს]]. ალყა [[4 ივლისი|4 ივლისს]] დაიწყო. [[სერბები]]ს არმიის მეთაური უნგრელი მხედართმთავარი იანოშ ჰულიადი იყო. მისი არმია თავის დაცვას კარგად ახერხებდა და [[22 ივლისი|22 ივლისს]] მეჰმედ II იძულებული გახდა ეს ალყა მოეხსნა. [[ბელგრადი]]ს აღება [[სულეიმან I]]-მდე ოსმალეთის სულთნებს აღარ უცდიათ. მეჰმედი და ოსმალეთის არმია იძულებული გახდა უკან დაბრუნებულიყო.

ამასობაში სერბეთში ტახტისთვის ბრძოლა გაჩაღდა. [[1458]] წელს ლაზარ ბრანკოვიჩი ტახტიდან ძმა იშტვანმა ჩამოაგდო და ტახტზე თავად ავიდა, თუმცა მისი მმართველობა დიდი ხნის განმავლობაში არ გაგრძელებულა. ის [[1459]] წლის [[21 მარტი|21 მარტს]] ტახტიდან ჩამოაგდეს. ბრანკოვიჩების გვარში აღარავინ დარჩა, ვისაც ტახტზე ასვლა შეეძლო, ამიტომ [[სერბეთი]]ს ტახტზე ასვლა [[ბოსნიის სამეფო]]ს ტახტის მემკვიდრემ მოისურვა. ამან მეჰმედის განრისხება გამოიწვია. იგი არმიასთან ერთად [[სერბეთი]]სკენ კიდევ ერთხელ დაიძრა. მეჰმედის არმიამ წარმატებას მიაღწია და [[სერბეთის დესპოტატი]] [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიის]] შემადგენლობაში შევიდა.

=== მორეის დაპყრობა (1458-1460) ===
სულთან მეჰმედს უკვე გაგზავნილი ჰყავდა ჯარი [[მორეის დესპოტატი|მორეაში]]. [[1453]] წელს, ეს მან იმ მიზნით გააკეთა, რომ მორეას არ ჰქონოდა საშუალება დახმარებოდა ალყაშემორტყმულ [[კონსტანტინოპოლი|კონსტანტინოპოლს]]. მას მართავდნენ [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიის იმპერიის]] მმართველთა დინასტიის, [[პალეოლოგოსები]]ს წარმომადგენელი, ხოლო როცა მეჰმედი მორეაში შევიდა, მისი დესპოტბი იყვნენ [[დემეტრიუს პალეოლოგისი]] და მისი ძმა [[თომა პალეოლოგისი]].

მორეა კარგად უხდიდა ოსმალეთს ხარკს, რადგან მათ მშვიდობა სურთად და მეჰმედსაც ამისაკენ მოუწოდებნენ, მაგრამ [[1458]] წელს მათ სულთან მეჰმედს ხარკი არ გადაუხადეს და მეტიც, ოსმალეთის მმართველობას აუჯანყდნენ.

მეჰმედი საშინლად განრისხდა და მორეაში ლაშქარი გაგზავნა. ოსმალეთის არმიამ რამდენიმე მნიშვნელოვანი ქალაქი დაიპყრო და მალე მათ მეჰმედიც შეუერთდა. ოსმალებმა ტყვედ აიყვანეს დემეტრიუსი, მაგრამ თომამ გაქცევა მოახერხა. [[1460]] წლის [[მაისი|მაისში]] ოსმალებს უკვე ეკავათ დესპოტატის ყველა ქალაქი და იგი ოსმალეთის იმპერიის ნაწილად აქციეს.

== ბრძოლა ვლახეთთან ==
[[File:Vlad_Tepes_002.jpg|მინი|მარჯვნივ|[[ვლად III ცეპეში]]ს პორტრეტი]]
ოსმალები მე-15 საუკუნის ადრეული წლებიდან ცდილობდნენ [[ვლახეთი]]ს საკუთარი გავლენის ქვეშ მოქცევას. ისინი ცდილობდნენ, რომ ვლახეთის ტახტზე საკუთარი კანდიდატი დაესვათ, თუმცა მათი ყოველი მცდელობა მარცხით სრულდებოდა. ოსმალები ვლახეთს ბუფერულ ზონად განიხილავდნენ მათსა და [[უნგრეთის სამეფო]]ს შორის. ეს ორი ძლიერი სახელმწიფო მუდმივად იმის ცდაში იყო, რომ ვლახეთი საკუთარ ვასლად ექცია. უნგრეთმა ვლახეთის ოსმალთა მიერ დაპყრობისგან თავის ასაცილებლად, [[1448]] წელს გამოიხსნა ტყვეობიდან [[ვლად III ცეპეში]] (დრაკულა) მის ძმასთან, რადუსთან ერთად. ის ოთხი წლის განმავლობაში იყო მეჰმედის მამის, [[მურად II]]-ის პატიმარი. ამის შედეგად, ვლადი ვლახეთის ერთპიროვნულ მმართველად იქცა. თუმცა, მისი პირველი მმართველობა დიდ ხანს არ გაგრძელებულა. ცოტა ხანში ვლახეთის ტახტზე კვლავ ვლადისლავ II აღმოჩნდა.

[[ვლად III ცეპეში|ვლად დრაკულა]] გაიქცა მოლდოვეთში, სადაც იგი ბიძის, ბოგდან II-ის დაცვის ქვეშ ცხოვრობდა. [[1451]] წელს, ბოგდანის მკვლელობის შემდეგ, ვლადი უნგრეთში გაიქცა. იქ მან ყველა გააოცა ოსმალეთის შიდა საქმეების ცოდნით, ამასთან ერთად თურქებისა და მათი ახალი სულთნის მეჰმედ II-ის მიმართ ზიზღით. იმდროისთვის უნგრეთის ფაქტობრივი მმართველი იანოშ ჰუნიადი იყო, რომელიც მუდამ ცდილობდა ვლადი მრჩევლად გაეხადა, მაგრამ იგი უარზე იდგა.

[[1456]] წელს, როცა მეჰმედმა ალყა შემოარტყა ბელგრადს, ჰუნიადმა დაიწყო კონტრშეტევები, გადავიდა [[სერბეთი|სერბეთში]] და მოახერხა ქალაქის გათავისუფლება, გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე. ამით ისარგებლა ვლად III-მ, ჩავიდა [[ვლახეთი|ვლახეთში]], მოკლა მისი მმართველი ვლადისლავ II და მეორედ გახდა მისი მმართველი.

[[File:AtaculdeNoapte.jpg|მინი|მარცხნივ|[[ტირგოვიშტეს ღამის თავდასხმა]]]]
[[1459]] წელს მეჰმედმა ვლადს გაუგზავნა ელჩები და შეახსენა, რომ ხარკი ჰქონდა გადასახდელი. ვლადს უნდა გადაეხადა 10,000 დუკატი და ამასთან, უნდა გადაეცა იმპერიისთვის 500 მეომარი. ცეპეშმა უარი განაცხადა ამაზე და მეტიც, სიკვდილით დასაჯა სულთნის ელჩები. მიზეზად კი ის დაასახელა, რომ მათ მის წინაშე ქუდები არ მოიხადეს.

მეჰმედმა უბრძანა ნიკოპოლისის გამგებელს, ჰამზა-ფაშას ვლად III-ის წინააღმდეგ საბრძოლველად წასვლა. ვლად III ჩასაფრებული იყო. ოსმალეთის არმია ალყაში აღმოჩნდა. ფაქტობრივად, ყველა ჯარისკაცი დაიჭირეს და ვლადის ბრძანებით, ყველა მათგანი ძელზე გასვეს.

[[1462]] წლის [[ზამთარი|ზამთარში]] ვლად III-მ გადაკვეთა [[დუნაი]] და შევიდა [[ბულგარეთი|ბულგარეთში]]. სავარაუდოდ, იგი შეინიღმა და თავი თურქ ვაჭრად გაასაღა, რაშიც ოსმალური ენის ბრწყინვალედ ფლობა დაეხმარა. ვლად III-მ შეაღწია ოსმალეთის ბანაკში და 23,000-მდე თურქი ტყვედ აიყვანა. ვლადი ცდილობდა, ოსმალებთან შედარებით ფსიქოლოგიური უპირატესობა მოეპოვებინა და ამ მიზნით, ყველა ტყვე, ქალი თუ კაცი, ბავშვი თუ დიდი ძელზე გასვა და ამის შესახებ წერილიც მიწერა უნგრეთის მეფე მათიას I-ს.

ამის შემდეგ მეჰმედ II 120,000-იანი არმიით [[ვლახეთი|ვლახეთში]] შეიჭრა. ვლადს დახმარება არავინ აღმოუჩინა. ამიტომ, მან სრული მობილიზაცია გამოაცხადა და ჯარში გამოიძახა ყველა მამაკაცი, რომელიც 12 წელს ზემოთ იყო და იარაღის ჭერა შეეძლო. იგი პარტიზანულ ბრძოლებს მიმართავდა. [[1462]] წლის [[17 ივნისი|17 ივნისს]], შუაღამისას ვლადი თავს დაესხა ოსმალეთის ბანაკს და მტერს უდიდესი დანაკლისი მიაყენა. ამ მოვლენას მომავალში ტირგოვიშტის ღამის შეტევა ეწოდა. მეჰმედ II იძულებული გახდა, არმიის ნაწილით უკან დაეხია. მცირე ნაწილი მან ვლახეთში დატოვა და მათი სარდლობა ვლადის ძმას, რადუს დაავალა, რომელიც სულთნის მხარეს იყო. ვლადუს მხარეს აღმოჩნდა მოლდავეთის მმართველი შტეფან დიდი. მათ წინააღმდეგ ბრძოლა ვლადმა ვეღარ მოახერხა და იძულებული გახდა, კიდევ ერთხელ დაეტოვებინა ვლახეთის ტახტი და ტრანსილვანიაში გადასულიყო.

== ტრაპიზონის იმპერიისა და ბოსნიის დაპყრობა ==
=== ტრაპიზონის იმპერიის დაპყრობა (1461) ===
[[1461]] წელს, ოსმალეთის არმიამ კვლავ მეჰმედის მეთაურობით, ალყა შემოარტყა [[ტრაპიზონის იმპერია|ტრაპიზონის იმპერიის]] დედაქალაქ [[ტრაპიზონი|ტრაპიზონს]]. ოსმალეთის არმია ტრაპიზონისას ბევრად აღემატებოდა, ამიტომ მეჰმედის გამარჯვება არავის გაუკვირდებოდა.

ტრაპიზონის იმპერია საშინელ მდგომარეობაში აღმოჩნდა. [[1456]] წელს, ოსმალებმა ტრაპიზონი გაძარცვეს, ამიტომ იმპერატორ [[დავითი (ტრაპიზონი)|დავითს]] ქალაქის წესიერად დაცვა არ შეეძლო, ხოლო ოსმალეთის არმიის შემოტევები ძალზე ძლიერი იყო.

ოსმალებმა ტრაპიზონი [[26 ოქტომბერი|26 ოქტომბერს]] აიღეს. ტრაპიზონის იმპერია ოსმალეთის იმპერიის ერთ-ერთი სანჯაყად გადაიქცა. მეჰმედმა ტყვედ წაიყვანა იმპერატორი მის შვილებთან ერთად. მან ბევრი სცადა, თუმცა დავითი ვერ დაიყოლია ისლამის მიღებაზე და [[1 ნოემბერი|1 ნოემბერს]], შვილებთან ერთად სიკვდილით დაასჯევინა.

=== ბოსნიის დაპყრობა (1463) ===
როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ, მას შემდეგ, რაც იშტვან ბრანკოვიჩი ტახტიდან ჩამოაგდეს, მისი დაკავება ბოსნიის ტახტის მემკვიდრე სტეპან ტომაშევიჩმა მოისურვა, რამაც მეჰმედის განრისხება გამოიწვია და მან [[სერბეთი]] საბოლოოდ დაიპყრო.

[[1461]] წლის [[10 ივლისი|10 ივლისს]] გარდაიცვალა სტეპანის მამა და ტახტზე იგი ავიდა. მან მალევე გააფორმა ალიანსი [[უნგრეთის სამეფო]]სთან და ამასთან ერთად, დახმარება სთხოვა [[რომის პაპი|რომის პაპ]] [[პიუს II]]-ს, რადგან გრძნობდა საფრთხეს ოსმალეთის მხრიდან. მაგრამ პიუსმა უარი უთხრა ბოსნიას. [[1463]] წელს ბოსნიელებმა ჩვეულებრივად გადაუხადეს ხარკი ოსმალებს, თუმცა ამავე წელს სტეპანმა დახმარება სთხოვა [[ვენეცია]]ს, მაგრამ მისგანაც უარი მიიღო.

მალე ოსმალეთის არმია სულთან მეჰმედის ხელმძღვანელობით ბოსნიაში შეიჭრა. სატახტო ქალაქი, [[ბობოვაცი]] მალევე დაეცა და სტეპანის არმიას უკან დახევა მოუხდა. ოსმალეთის არმიის მძლავრმა შეტევებმა შედეგი გამოიღო და მათ მალე მთელი [[ბოსნიის სამეფო]] დაიკავეს და მეჰმედმა იგი მალევე აქცია ოფიციალურად ოსმალეთის იმპერიის ნაწილად.

== ვენეცია-ოსმალეთის ომი (1463-1479) ==
[[1463]] წელს ოსმალეთსა და [[ვენეციის რესპუბლიკა|ვენეციის რესპუპლიკასა]] და მის მოკავშირეებს შორის დაიწყო ომი, რომელიც [[1479]] წლამდე გაგრძელდა. ომის შედეგად [[ოსმალეთის იმპერია]]მ დაიპყრო [[საბერძნეთი]] და [[ალბანეთი]], რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია კუნძული [[ევბეა]], რომელიც ვენეციას რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში ჰქონდა დაკავებული. ამასთან ერთად, ომის მიმდინარეობის დროს მნიშვნელოვნად გაძლიერდა ოსმალეთის იმპერიის ფლოტი, რომელსაც უკვე შეეძლო პრეტენზიის გამოცხადება და ვენეციის ფლოტისთვის წინააღმდეგობის გაწევა [[ეგეოსის ზღვა]]ზე ბატონობისთვის. თუმცა ვენეციამ მოახერხა და გადაარჩინა [[კვიპროსის სამეფო]]. ომი დასრულდა [[1479]] წლის [[25 იანვარი|25 იანვარს]] [[კონსტანტინოპოლის ხელშეკრულება (1479)|კონსტანტინოპოლის ხელშეკრულებით]].

რომის პაპმა [[პიუს II]]-მ გააერთიანა რამდენიმე ევროპული ქვეყანა ოსმალეთის წინააღმდეგ ჯვაროსნული ლაშქრობის მოსაწყობად, რათა გაენთავისუფლებინათ [[კონსტანტინოპოლი]]. მან მოახერხა კიდეც ევროპული ქვეყნების გაერთიანება და შეხვედრიდ ადგილად [[ანკონა]] დათქვა, თუმცა მალევე გარდაიცვალა და ვერ მოახერხა ამ საქმის ბოლომდე მიყვანა, თუმცა ვენეციის მეთაურობით ოსმალეთის წინააღმდეგ ბრძოლა მაინც დაიწყო.

პირველად, ვენეციის არმია [[მორეის დესპოტატი|მორეის დესპოტატში]] დაბანაკდა. გაერთიანებულმა ძალებმა რამდენიმე მნიშვნელოვანი გამარჯვება მოიპოვეს, მაგრამ სულთან მეჰმედმა ამაზე სწრაფადვე მოახდინა რეაგირება. მან უბრძანა იმპერიის დიდ ვეზირ [[ველი მაჰმუდ-ფაშა]]ს არმიის შეკრება და ვენეციის ფლოტის წინააღმდეგ ბრძოლის დაწყება, რომლებსაც უკვე დაკავებული ჰქონდათ [[დარდანელის სრუტე|დარდანელის სრუტის]] მნიშვნელოვანი ნაწილი.

მაჰმუდ-ფაშამ მოახერხა ვენეციელთა დამარცხება და მუსრი გაავლო მათ ფლოტს. ისინი იძულებულნი გახდნენ კვლავ უკან დაეხიათ და თავიდან ეღიარებინათ ოსმალეთის მიერ დაპყრობილი ტერიტორიები.

[[File:%22I_Turchi_respinti_da_Scutari%22_Gatteri%27s_Etching_of_the_Siege_of_Shkodra.jpg|მინი|მარჯვნივ|[[შკოდერი]]ს ალყა]]
[[1466]] წელს მეჰმედი ოსმალეთის არმიასთან ერთად [[ალბანეთი]]სკენ დაიძრა. ალბანელები საკმაოდ დიდ წინააღმდეგობას უწევდნენ ოსმალებს და რაღაც დროის განმავლობაში იძულებულიც კი გახადეს ცოტა ხნით უკან დაეხია. მაგრამ ძალიან მალე ოსმალებმა კვლავ განაახლეს შეტევა, რომელსაც ალბანელები მაინც იგერიებდნენ. [[1467]] წლის ბოლოს [[ალბანეთი|ალბანეთში]] სასიკვდილო ეპიდემია გავრცელდა და მათი წინააღმდეგობა შესუსტდა. ამიტომ, ოსმალებმა იოლად მოახერხეს დაეკავებინათ [[ალბანეთი]]ს მნიშვნელოვანი ნაწილი.

[[1470]] წელს ოსმალებმა ბრძოლა დაიწყეს [[ევბეა]]ს დასაპყრობად. თავდაპირველად ოსმალებს გაუჭირდათ, მაგრამ [[1471]] წელს სულთან მეჰმედის მეთაურობით ოსმალეთის არმიამ მოახერხა ევბეას დაპყრობა.

[[1474]]-[[1479]] წლებში მეჰმედმა საბოლოოდ დაიპყრო [[ალბანეთი]]. [[1478]]-[[1479]] წლებში მათ ალბანეთის ქალაქი [[შკოდერი]] დაიპყრეს და ამით დასრულდა [[ალბანეთი]]ს დაპყრობა. და ამის შემდეგ დაიდო ხელშეკრულება ოსმალეთსა და ვენეციას შორის.

ხელშეკრულების თანახმად, [[ვენეცია]]მ აღიარა ოსმალეთის მიერ დაპყრობილი [[ალბანეთი]] და [[ევბეა]], დათმო [[საბერძნეთი]], ხოლო [[ვენეცია]]მ მოახერხა [[კვიპროსის სამეფო]]ს შენარჩუნება.

== ომი მოლდავეთთან (1475-1476) ==
[[1456]] წელს, პეტრუ III არონი დათანხმდა ოსმალეთისთვის ყოველწლიურად 2000 დუკატის ხარკის სახით გადახდაზე. მისი მთავარი მიზანი იყო, რომ [[მოლდოვეთი]]ს სამხრეთ საზღვრებზე მშვიდობა უზრუნველყო. ამით იგი გახდა პირველი მოლდაველი მმართველი, რომელიც დაემორჩილა ოსმალეთს. მაგრამ, პეტრუს მემკვიდრე სტეფან დიდი არ აპირებდა ოსმალეთისთვის ხარკის გადახდას. მის ამ გადაწყვეტილებას მოჰყვა სისხლისმღვრელი ბრძოლების სერია. სტეფანს სურდა, რომ [[ვლახეთი]]ც საკუთარი გავლენის ქვეშ მოექცია და პრეტენზიას აცხადებდა მის ტახტზე. ვლახეთის მმართველებს კი განსხვავებული შეხედულებები ჰქონდათ — ზოგი მხარს უნგრეთს უჭერდა, ზოგი სტეფანს და ზოგიც ოსმალეთის მხარეს იყო.

მეჰმედ II-მ ვლახეთის საქმეში ჩარევისთვის სტეფანის დასჯა გადაწყვიტა. [[1475]] წელს ოსმალეთის არმია ჰადიმ-ფაშას მეთაურობით მოლდავეთისაკენ დაიძრა, თუმცა [[10 იანვარი|10 იანვარს]] არმია განადგურდა ვასლუის ბრძოლაში. ოსმალებს დროებით უკან დახევა მოუხდათ. მეჰმედმა შეკრიბა დიდძალი ჯარი და მეორედ [[1476]] წლის [[ივნისი|ივნისში]] დაიძრა მოლდავეთისაკენ. ამავდროულად, ოსმალების ჯარის დასახმარებლად [[ყირიმი]]დანაც გაიგზავნა ჯარი. რომაული წყაროს მიხედვით, ოსმალთა ეს შეტევა მოგერიებულ იქნა, მაგრამ სხვა წყაროების მიხედვით, ოსმალებისა და ყირიმელი თათრების გაერთიანებულმა არმიამ [[ბესარაბია]] აიღო და [[დუნაი]]ს სამხრეთ სანაპიროზე დაამყარა კონტროლი.

საბოლოოდ, სტეფანისა და მეჰმედის არმია ერთმანეთის წინაშე აღმოჩნდნენ. ოსმალები შევიდნენ ცეცხლწაკიდებულ ტყეში, რასაც მცირე დანაკარგი მოჰყვა. მოლდაველებმა მტერი კიდევ რამდენიმეჯერ მოიგერიეს ცეცხლის დახმარებით. ბრძოლაში გარდამტეხი როლი იანიჩრებმა ითამაშეს, რომელთაც მოახერხეს ტყეში შეღწევა და მუსრი გაავლეს მოლდავეთის არმიას. სტეფანის არმია მთლიანად განადგურდა. დანაკარგი ორივე მხარეს ძალიან მაღალი იყო. ბრძოლის ქრონიკებში ნათქვამია, რომ მთელი ბრძოლის ველი მოკლულთა ძვლებით იყო დაფარული. ამის შედეგად გაჩნდა ტოპონიმი —„თეთრი ველი“.

სტეფან დიდი იძულებული გახდა მოლდოვეთის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში დაეხია, სადაც მან ახალი ჯარის ჩამოყალიბება დაიწყო. ოსმალებმა ვერ მოახერხეს მოლდავეთის მთავარ ციხე-სიმაგრეებში გამაგრება და მუდმივად შევიწროებულნი იყვნენ მოლდოველთა წვრილ-წვრილი შემოტევებისაგან. მალე არმია შიმშილის საფრთხის წინაშე აღმოჩნდა, სიტუაცია მას შემდეგ გაუარესდა, რაც შავი ჭირის ეპიდემია გავრცელდა. მეჰმედი იძულებული გახდა უკან, ოსმალეთის მიწაზე დაბრუნებულიყო. უკან დახევის მიუხედავად, ვლახეთში სტეფანისგან გამოწვეული საფრთხე აღარ არსებობდა.

== ყირიმის სახანოს შემოერთება (1475) ==
თურქული ტომების ნაწილი, რომელთან [[ყირიმელი თათრები|ყირიმელ თათრებს]] უწოდებდნენ, ადრეული შუა საუკუნეებიდან ცხოვრობდნენ ნახევარკუნძულზე. [[თემურლენგი]]ს მიერ ადრეულ [[XV საუკუნე]]ში ოქროს ურდოს გაუქმების შემდეგ, ყირიმელებმა დააარსეს დამოუკიდებელი [[ყირიმის სახანო]] ჰაჯი I გირაის მეთაურობით, რომელიც იყო [[ჩინგიზ-ყაენი]]ს შთამომავალი.

ყირიმელი თათრები აკონტროლებდნენ ტერიტორიებს [[ყუბანი]]დან მდინარე [[დნესტრი|დნესტრამდე]], თუმცა მათ ვერ მოახერხეს კონტროლის დამყარება [[გენუა|გენუურ]] ქალაქებ-კოლონიებზე, რომელთაც [[გაზარია]] ეწოდებოდა და გენუელთა კონტროლის ქვეშ [[1357]] წლიდან იყო. [[კონსტანტინოპოლის დაცემა|კონსტანტინოპოლის დაცემის]] შემდეგ, გენუა ვეღარ ახერხებდა ეკონტროლებინა საკუთარი კოლონიები ყირიმის საზღვართან. ამით ისარგებლეს ყირიმელებმა და დახმარება სთხოვეს [[ოსმალეთის იმპერია]]ს. [[1475]] წელს ოსმალეთის არმია [[გედიკ აჰმედ-ფაშა]]ს მეთაურობით გაზარიისკენ დაიძრა. ოსმალეთის არმიამ დაიკავა ქალაქები  კაფა, ბალაკლავა, სოლდაია და ტანა, განადგურებულ იქნა სამთავრო ფეოდორი. ოსმალებმა ააოხრეს და გაძარცვეს მისი დედაქალაქი მანგული. ამის შემდეგ, ოსმალებმა ტყვედ ჩაიგდეს ყირიმის ხანი მენგლი I გირაი. მისი გათავისუფლების სანაცვლოდ, ყირიმელებმა აღიარეს სულთნის მიმართ ვასალური დამოკიდებულება. ოსმალეთის იმპერიაში შესვლის შემდეგაც, ყირიმელები საკმაოდ ფართო ავტონომიით სარგებლობდნენ. მათ კვლავ ჰყავდათ საკუთარი მმართველი — ხანი, რომელიც ოსმალეთის სულთნის მიერ ინიშნებოდა.

== სულთან მეჰმედი და მისი შვილები ==
[[File:Portrait_of_Sultan_Bayezid_II_of_the_Ottoman_Empire.jpg|მინი|180პქ|მარცხნივ|ბაიაზიდი]] [[File:Cem-in-italy.jpg|მინი|180პქ|მარჯვნივ|ჯემი]]
[[1447]] წელს მეჰმედს, [[სითი მიუქრიმე ხათუნი]]სგან ეყოლა [[ბაიაზიდ II|შეჰზადე ბაიაზიდი]], [[1450]] წელს [[გულშაჰ ხათუნი]]საგან ეყოლა [[შეჰზადე მუსტაფა (მეჰმედ II-ის ვაჟი)|შეჰზადე მუსტაფა]] და [[1459]] წელს [[ჩიჩეკ ხათუნი]]სგან ეყოლა [[ჯემ სულთანი]]. მან ბაიაზიდი [[ამასია|ამასიის]], ხოლო მუსტაფა [[ქარამანი]]ს [[სანჯაყ-ბეი]]დ დანიშნა (წლები უცნობია). [[1469]] წელს კი ჯემი [[კასთამონუ]]ში გაგზავნა.

[[1474]] წელს მოულოდნელად გარდაიცვალა მუსტაფა. მის მაგივრად მეჰმედმა [[ქარამანი]]ს სანჯაყ-ბეიდ [[ჯემი (შეჰზადე)|ჯემი]] დანიშნა, ხოლო ბაიაზიდი კვლავ ჩვეულებრივად განაგრძობდა ამასიის მართვას.

ვინაიდან და რადგანაც მეჰმედმა [[ქარამანი]] ჯემს ჩააბარა, ის ტახტის მემკვიდრე გახდა, რადგან მისი სანჯაყი ბევრად ახლოს იყო დედაქალაქიდან ვიდრე ბაიაზიდისა. ამიტომ მამის გარდაცვალების შემდეგ დედაქალაქში ის უფრო სწრაფად ჩავიდოდა და დაიკავებდა სულთნის ტახტს.

[[1481]] წელს მეჰმედი გარდაიცვალა. დიდმა ვეზირმა ორივე [[შეჰზადე]]სთან შიკრიკი გაგზავნა. ყველა ჯემს ელოდა დედაქალაქში, მაგრამ ბაიაზიდის მომხრეებმა მაცნე შეაყოვნეს და შედეგად, ბაიაზიდი ჩავიდა დედაქალაქში და დაიკავა სულთნის ტახტი. ჯემი ერთ დამარცხებას არ შეეგუა და ჯარი შეაგროვა ძმის წინააღმდეგ საბრძოლველად. მისმა არმიამ ერთხელ დაამარცხა სულთნის არმია, მაგრამ ბაიაზიდის არმიამ მოახერხა მისი მომხრეების პოვნა და დახოცვა, ხოლო ჯემმა თავი [[ეგვიპტე]]ს შეაფარა.

ის 14 წლის განმავლობაში იბრძოდა ტახტისთვის, მაგრამ ჯერჯერობით ძმას ვერ აგდებდა ტახტიდან. [[1495]] წელს კი, ბაიაზიდი მიხვდა, რომ მის ტახტს სერიოზული საფრთხე ექმნდებოდა და ჯემი მოაწამვლინა.

==იხილეთ აგრეთვე==
* [[ოსმალეთის სულთნების სია]]

== ლიტერატურა ==
{{ქსე|6|655}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://www.ottomanonline.net/sultans/7.html ოტომანების ბიოგრაფიები] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101213163230/http://www.ottomanonline.net/sultans/7.html |date=2010-12-13 }}
* [http://nauplion.net/M2-MEHMED-ElFatih-1.html პორტრეტები]
{{ოსმალეთის იმპერიის სულთნები}}

[[კატეგორია:ოსმალეთის სულთნები]]
[[კატეგორია:ოსმანების დინასტია]]
[[კატეგორია:ბრძოლის ველზე მყოფი ოსმალეთის სულთნები]]
[[კატეგორია:დაბადებული 30 მარტი]]
[[კატეგორია:დაბადებული 1432]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 3 მაისი]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 1481]]