იხილეთ წყარო გვერდისთვის ეროვნულ-დემოკრატიული პარტია (ისტორიული)

{{მმ**|ისტორიულ პარტიას|თანამედროვე პარტიის|ეროვნულ-დემოკრატიული პარტია}}{{ინფოდაფა პოლიტიკური პარტია|პარტიის სახელი=ეროვნულ-დემოკრატიული პარტია
|დაფუძნდა=[[1917]]|იდეოლოგია=[[სამოქალაქო ნაციონალიზმი]]<ref>''გოცირიძე ქ.'', „სამოქალაქო ნაციონალიზმის ფორმირების მცდელობა 1918-1921 წლების საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში“, თბ., 2017, გვ. 41</ref>|პოლიტიკური პოზიცია=მემარჯვენე|ადგილები2={{ინფოდაფა პოლიტიკური პარტია/ადგილები|8|130|#e4012e}}|თავმჯდომარე=[[სპირიდონ კედია]]|ადგილები2_სათაური=[[საქართველოს დამფუძნებელი კრება]]|გაზეთი=[[ახალი საქართველო (თბილისი)|ახალი საქართველო]]|დაიშალა=[[1923]]}}'''ეროვნულ-დემოკრატიული პარტია''' — [[მემარჯვენეობა|მემარჯვენე]] [[ნაციონალიზმი|ნაციონალისტური]] პოლიტიკური პარტია 1917-1923 წლებში.  პარტია მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა [[საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკის]] პოლიტიკურ ცხოვრებაში. წარმოადგენდა ოპოზიციურ პარტიას. 8 წევრით იყო წარმოდგენილი საქართველოს დამფუძნებელ კრებაში. პარტიის წევრები აქტიურად მონაწილეობდნენ [[აგვისტოს აჯანყება|1924 წლის აჯანყებაში]], საქართველოს საბჭოთა ოკუპაციის შემდეგ მოღვაწეობდა ემიგრაციაში. პარტიის ცნობილი წევრები იყვნენ [[სპირიდონ კედია]], [[ექვთიმე თაყაიშვილი]], [[ნიკო ნიკოლაძე]], [[შალვა ამირეჯიბი]] და სხვები. პარტია თავს [[ილია ჭავჭავაძე|ილია ჭავჭავაძის]] იდეურ მემკვიდრედ მიიჩნევდა. 

==ისტორია==
===ეროვნულ-დემოკრატიული მიმართულების გაჩენა===
პარტიის ჩამოყალიბების მცდელობა დაიწყო 1905-1906 წლებში. მაშინ პარტიის პროგრამაზე ილია ჭავჭავაძე მუშაობდა. ჩატარდა რამდენიმე შეხვედრა. 1906 წლის მარტში გამოქვეყნდა პარტიის პროგრამა, თუმცა ამას პარტიის ჩამოყალიბება არ მოჰყოლია. გამოქვეყნებული პროგრამა საქართველოს [[ავტონომია]]ს ითხოვდა რუსეთის შემადგენლობაში. 1906 წლის ივლისში [[სოციალისტ-ფედერალისტები]]ს პარტიას გამოეყო მემარჯვენე ფრთა და დაიწყო ეროვნულ-დემოკრატიული მიმართულების პრესის გამოცემა. მიუხედავად ამისა,პარტია ფორმალურად მაინც არ არსებობდა და შესაბამისად ეროვნულ-დემოკრატებს არ მიუღიათ მონაწილეობა [[რუსეთის იმპერიის სახელმწიფო დუმა|რუსეთის იმპერიის სახელმწიფო სათათბირო]]ს არცერთი მოწვევის არჩევნებში. 1907 წელს [[გიორგი გვაზავა]]ს რედაქტორობით დაფუძნდა რუსულენოვანი ყოველკვირეული გაზეთი „Грузинская мысль“. გაზეთი პირველივე ნომრის გამოცემისთანავე ცენზურამ აკრძალა, ხოლო რედაქტორი გადაასახლეს. 1909-1910 წლებში გამოდიოდა ჟურნალი [[ერი (ჟურნალი)|„ერი“]]. მასში იბეჭდებოდა [[მიხეილ წერეთელი|მიხეილ წერეთლის]] „ერის უფლება“ Baton-ის ფსევდონიმით და ივანე ჯავახიშვილის „ქართული სამართლის ისტორია“. 1910 წელს გამოიცა გიორგი გვაზავას ბროშურა „ჩეხია". ამ ბროშურის გამო გვზავა დააპატიმრეს, რედაქტორი [[პეტრე სურგულაძე]] კი ემიგრაციაში გაიქცა. ამავე წელს კავკასიიდან 5 წლით გაასახლეს მიხეილ წერეთელი.  შემდეგი ორი წლის განმავლობაში ეროვნულ-დემოკრატებს ბეჭდვითი ორგანო არ ჰქონიათ. 1911 წელს [[ქუთაისი|ქუთაისში]] გაჩნდა ეროვნულ-დემოკრატიული მიმართულების ჯგუფი, რომელმაც დაიწყო გაზეთ [[იმერეთი (გაზეთი)|„იმერეთის“]] გამოცემა. გაზეთი 1912-1915 წლებში გამოდიოდა. 1912 წელს ახალმა ჯგუფმა დააარსა ჟურნალი [[კლდე (ჟურნალი)|„კლდე“]]. ჟურნალ „ერის“ თანამშრომლებიდან ახალ ჟურნალში შემორჩენილი იყოო მხოლოდ [[ალექსანდრე ყიფშიძე]]. „კლდე“ 1912-1915 წლებში გამოდიოდა და დღის წესრიგში აყენებდა ეროვნულ, ეკონომიკურ და საეკლესიო საკითხებს. 1915 წლიდან მის ნაცვლად დაიწყო გაზეთ „[[საქართველო (გაზეთი)|საქართველოს]]“ გამოცემა. პარალელურად, 1913-1914 წლებში [[ჟენევა]]ში „ქართველ სეპარატისტთა ჯგუფმა“ დაიწყო ჟურნალ [[თავისუფალი საქართველო (ჟურნალი)|„თავისუფალი საქართველოს]]“ გამოცემა. გამოვიდა მისი ოთხი ნომერი. 1914 წელს, [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს დაწყების დროს გერმანიაში ჩამოყალიბდა „საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტი“. მისი ერთ-ერთი ხელმძღვანელი იყო მიხეილ წერეთელი. კომიტეტს შესაძლებლად მიაჩნდა საქართველოს დამოუკიდებლობის მოპოვება ომში გერმანიის გამარჯვების შემთხვევაში. 

===პარტიის დაფუძნება===
1917 წელს [[თებერვლის რევოლუცია|თებერვლის რევოლუციის]] შემდეგ ეროვნულ-დემოკრატიული მიმართულების პოლიტიკოსები გააქტიურდნენ. მიხეილ წერეთელმა შვეიცარიაში გამოსცა „საქართველოს დამოუკიდებლობის უფლებები“. მარტში შეიქმნა პარტიის საორგანიზაციო მთავარი კომიტეტი და გამოქვეყნდა პარტიის პროგრამა. პროგრამა ითვალისწინებდა საქართველოს [[ავტონომია]]ს და საქართველოს კუთხეების [[ადგილობრივი თვითმმართველობა|თვითმმართველობას]]. 10 მარტს გაიმართა დიდი კრება, რომელსაც 2000-მდე ადამიანი ესწრებოდა. კრებას თავმჯდომარეობდა [[სპირიდონ კედია]]. გაზაფხულზე იქმნებოდა პარტიის ადგილობრივი ორგანიზაციები სხვადასხვა დასახლებებში: ახალციხეში, ახალქალაქში, ჭიათურაში, ზესტაფონში, სიღნაღში, თელავში, ფოთსა და ქუთაისში, ბათუმსა და სოხუმში. 28 მაისისთვის დაინიშნა ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის დამფუძნებელი ყრილობა, მაგრამ შემდეგ გადაიდო და ჩატარდა 4 ივნისს. ყრილობას ესწრებოდა 164 დელეგატი. მას ასევე ესწრებოდა საქართველოს  ეკლესიის დროებითი მმართველი [[ლეონიდე (კათოლიკოს-პატრიარქი)|ლეონიდე]]. ყრილობაზე, აირჩიეს პარტიის მთავარი კომიტეტი, პრეზიდიუმი და თავმჯდომარე. თავმჯდომარედ არჩეულ იქნა სპირიდონ კედია. ყრილობამ დაამტკიცა პარტიის გაზეთ „[[საქართველო (გაზეთი)|საქართველოს“]] რედაქტორად [[გრიგოლ ვეშაპელი]]. 1917 წელსვე პარტიამ კავშირი დაამყარა ევროპაში მოქმედ ორგანიზაცია [[საქართველოს განთავისუფლების კომიტეტი|„საქართველოს განთავისუფლების კომიტეტთან“]]. ამ მიზნით სპირიდონ კედია იმყოფებოდა დანიასა და შვედეთში.

===საპარლამენტო საქმიანობა===
[[ფაილი:Constituent Assembly (Parliament) of Democratic Republic of Georgia in 1919-1921.svg|მინი|ადგილების გადანაწილება [[საქართველოს დამფუძნებელი კრება|საქართველოს დამფუძნებელი კრებაში]]
<br/>{{legend|#8B0000|[[საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტია|სოციალ-დემოკრატიული პარტია]]}}
{{legend|#FF8C00|[[სოციალისტ-ფედერალისტები|სოც. ფედერალისტთა სარევოლუციო პარტია]]}}
{{legend|#00008B|[[ეროვნულ-დემოკრატიული პარტია (ისტორიული)|ეროვნულ-დემოკრატიული პარტია]]}}
{{legend|#FF0000|[[საქართველოს სოციალისტ-რევოლუციონერთა პარტია|სოც. რევოლუციონერები]]}}]]
1917 წლიდან პარტია აქტიურად მონაწილეობდა [[ეროვნული ინტერპარტიული საბჭოს შექმნა|ინტერპარტიული საბჭოს]] მუშაობაში. ინტერპარტიულ საბჭოს პრეზიდიუმში ჩართულები იყვნენ სპირიდონ კედია და გიორგი გვაზავა. 1917 წლის სექტემბერში ეროვნულ-დემოკრატიულ პარტიას გამოეყო [[საქართველოს რადიკალ-დემოკრატიულ გლეხთა პარტია|რადიკალ-დემოკრატიულ გლეხთა პარტია]]. 1917 წლის ნოემბერში პარტია მონაწილეობდა [[რუსეთის დამფუძნებელი კრება|რუსეთის დამფუძნებელი კრების]] არჩევნებში, სადაც 13 კანდიდატი ჰყავდა წარდგენილი. პარტიამ მიიღო 23 ათასი ხმა და მანდატები ვერ მოიპოვა. 1917 წლის 19 ნოემბერს პარტიის 15 დელეგატი მონაწილეობდა ეროვნულ ყრილობაში. პარტია 9 დეპუტატით წარმოდგენილი იყო [[საქართველოს ეროვნული საბჭო|საქართველოს ეროვნულ საბჭოში]], რომელსაც 1918 წლიდან პარლამენტი ეწოდა. 1918 წლის იანვარში პარტიის მეორე ყრილობა გაიმართა. ამ დროიდან პარტიამ დააყენა საქართველოს დამოუკიდებლობის მოთხოვნა. პარტიის წევრები ამ მოთხოვნას აყენებდნენ ეროვნული საბჭოსა და [[ამიერკავკასიის კომისარიატი]]ს წინაშე. 4 თებერვალს პარტიამ დამოუკიდებლობის მოთხოვნით ხალხმრავალი მიტინგი გამართა. პარტიის წევრებმა აღნიშნულ მოთხოვნა გაიმეორეს ეროვნული საბჭოს 12 და 14 მაისის სხდომებზე. 1918 წლის სექტემბერში პარტია დატოვა პარტიის გაზეთ „საქართველოს“ რედაქტორმა გრიგოლ ვეშაპელმა, ასევე დატოვა რამდენიმე ლიდერმა: დავით ვაჩნაძემ, ვასილ წერეთელმა, შალვა ქარუმიძემ და [[რეზო გაბაშვილი|რეზო გაბაშვილმა]]. ვეშაპელის ნაცვლად გაზეთის რედაქტორად დაინიშნა [[გერონტი ქიქოძე]]. პარტიიდან წასულებმა დააარსეს [[დამოუკიდებელი ნაციონალ-დემოკრატიული პარტია]].

1918 წლის ნოემბერში საქართველოს პარლამენტის შემადგენლობა გაფართოვდა და მასში ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის კიდევ 10 წევრი შევიდა.

1919 წლის 13 იანვარს გაიმართ პარტიის მცირე კონფერენცია. კონფერენციამ განსაზღვრა პარტიული სია [[საქართველოს დამფუძნებელი კრების არჩევნები|დამფუძნებელი კრების არჩევნებისთვის]]. არჩევნებზე წარდგენილ იქნა 109 კანდიდატის სია, რომლის სათავეში იდგა პარტიის უხუცესი წევრი [[ნიკო ნიკოლაძე]]. პარტია არჩევნებში მონაწილეობდა მე-2 ნომრით. 29 იანვარს გამოქვეყნდა პარტიის ახალი, დაზუსტებული სია 96 კანდიდატით. 1919 წლის 1-2 თებერვალს გამართუკ [[საქართველოს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნები 1919|ადგილობრივ არჩევნებში]] პარტია გამოვიდა ერთინი ბლოკით რადიკალ-დემოკრატებთან და [[დამოუკიდებელთა (უპარტიოთა) კავშირი|უპარტიოთა კავშირთან]] ერთად. ამ არჩევნებში პარტიამ კარგი შედეგი აჩვენა ზუგდიდისა და სენაკის მაზრებში. ზუგდიდის მაზრაში მან 20 მანდატიდან 14, ხოლო სენაკში 20-დან 12 მანდატი მიიღო. მეორე ადგილზე გავიდა პარტია თბილისში. დამფუძნებელი კრების არჩევნებში პარტიამ მიღო 30 154 ხმა (6,1%). დამფუძნებელ კრებაში პარტიამ მიიღო 8 მანდატი. ეროვნულ-დემოკრატებიდან დამფუძნებელი კრების თავმჯდომარის მოადგილედ არჩეულ იქნა [[ექვთიმე თაყაიშვილი]]. ეროვნულ-დემოკრატიული ფრაქციის თავმჯდომარედ არჩეულ იქნა გიორგი გვაზავა. დამფუძნებელ კრებაში ეროვნულ-დემოკრატების ფრაქცია აქტიურად მუშაობდა. ისინი მხარს უჭერდნენ შეიარაღებული ძალების ჩამოყალიბებას, კერძო საკუთრების განმტკიცებას, ორპალატიანი [[პარლამენტი]]სა და [[პრეზიდენტი]]ს ინსტიტუტის შემოღებას. 

1919 წლის მაისში პარტია დატოვეს გერონტი ქიქოძემ და შალვა ამირეჯიბმა. გერონტი ქიქოძემ დატოვა ეროვნულ-დემოკრატების საპარლამენტო ფრაქციაც. 1919 წლის ივლისში პარტიის მესამე ყრილობა გაიმართა. ყრილობამ დასაშვებად მიიჩნია რადიკალ-დემოკრატებთან და უპარტიოთა კავშირთან გაერთიანება. 1920 წლის ნოემბერში ნიკო ნიკოლაძემ დატოვა დამფუძნებელი კრება და მისი ადგილმონაცვლე გახდა შალვა ამირეჯიბი.

1921 წლის იანვარში გაერთიანდნენ არასოციალისტური პარტიები: ეროვნულ-დემოკრატიული პარტია, მიწის მესაკუთრეთა ეროვნული პარტია, რადიკალ-დემოკრატიული პარტია და უპარტიოთა კავშირი „საქართველოს დემოკრატიული პარტიის“ სახელწოდებით. პარტიამ არსებობა შეწყვიტა საბჭოთა ოკუპაციის შემდეგ, 1923 წლის 28 ოქტომბერს.

==მმართველობა==
1917 წელს, დამფუძნებელ ყრილობაზე არჩეული მთავარი კომიტეტის შემადგენლობა ასეთი იყო: [[ალექსანდრე ასათიანი]], [[დავით ვაჩნაძე]], [[რეზო გაბაშვილი]], [[გრიგოლ ვეშაპელი]], [[გიორგი გვაზავა]], [[გიორგი გორდეზიანი]], [[გიორგი ჟურული (პოლიტიკური მოღვაწე)|გიორგი ჟურული]], [[რაფიელ ივანიცკი]], [[სპირიდონ კედია]], [[იოსებ მაჭავარიანი (ეროვნულ-დემოკრატიული პარტია)|იოსებ მაჭავარიანი]], [[იროდიონ სონღულაშვილი]], [[შალვა ტატიშვილი]], [[სანდრო შანშიაშვილი]], [[შალვა ქარუმიძე]], [[გერონტი ქიქოძე]]. 1917 წლის ნოემბერში მთავარ კომიტეტს დაემატა ახალი წევრები: [[იასონ ლორთქიფანიძე]], [[დიმიტრი ჯავახიშვილი]], [[პეტრე ბარათაშვილი]], [[ტიციან ტაბიძე]], [[ლელი ჯაფარიძე]], ბესარიონ ჯაიანი და ბ. ჭიჭინაძე.

პარტიის პრეზიდიუმის წევრები იყვნენ: სპირიდონ კედია (თავმჯდომარე), გიორგი გვაზავა, იოსებ მაჭარიანი და გრიგოლ ვეშაპელი (მოადგილეები), შალვა ტატიშვილი (მდივანი), იროდიონ სონღულაშვილი (ხაზინადარი). 1917 წლის ნოემბერში პრეზიდიუმის წევრი გახდა დავით ვაჩნაძე.

==ბეჭდვითი გამოცემები==
პარტიის ბეჭდვითი გამოცემები იყო ჟურნალები „[[ერი (ჟურნალი)|ერი]]“ და „[[კლდე (ჟურნალი)|კლდე]]“, გაზეთები „[[საქართველო (გაზეთი)|საქართველო]]“, „სამშობლო“ და „[[ჩვენი ქვეყანა]]“. ემიგრაციაში ყოფნისას გაზეთები „სამშობლოსათვის“, „საქართველოს გუშაგი“, ჟურნალები „სამშობლო“ და „ივერია“.

*გაზეთი „Грузинская мысль“, გამოდიოდა 1907 წელს, გიორგი გვაზავას რედაქტორობით, პირველივე ნომრის შემდეგ აკრძალა ცენზურამ 
*ჟურნალი „[[ერი (ჟურნალი)|ერი]]“ გამოდიოდა 1909 წლის 13 სექტემბრიდან 1910 წლის 22 ნოემბრამდე. მასში იბეჭდებოდა მიხეილ წერეთლის „ერის უფლება“ Baton-ის ფსევდონიმით, [[ივანე ჯავახიშვილი]]ს „ქართული სამართლის ისტორია“, გიორგი გვაზავას წერილების სერია „ჩეხია“.
*ჟურნალი „[[კლდე (ჟურნალი)|კლდე]]“ გამოდიოდა 1912-1915 წლებში
*გაზეთი „[[იმერეთი (გაზეთი)|იმერეთი]]“ გამოდიოდა ქუთაისში 1912-1915 წლებში
*ჟურნალი [[თავისუფალი საქართველო (ჟურნალი)|„თავისუფალი საქართველო“]] გამოდიოდა „ქართველ სეპარატისტთა ჯგუფის“ მიერ 1913-1914 წლებში ჟენევაში, სულ გამოვიდა 4 ნომერი.
*გაზეთი [[საქართველო (გაზეთი)|„საქართველო“]] გამოდიოდა 1915-1918 წლებში
*გაზეთი „[[ჩვენი ქვეყანა]]“ გამოდიოდა ქუთაისში და ვრცელდებოდა ქუთაისის მაზრაში 1917-1919 წლებში
*გაზეთი [[ახალი საქართველო (თბილისი)|„ახალი საქართველო“]] გამოდიოდა 1919-1920 წლებში

==ლიტერატურა==
*{{წიგნი|ავტორი=[[ოთარ ჯანელიძე|ჯანელიძე ო.]]|სათაური=„ნარკვევები საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის ისტორიიდან“|გამომცემლობა=„მეცნიერებება“ |ორიგინალი=|ადგილი=თბილისი|წელი=2002|isbn=99928-962-0-5|ბმული=http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/317039|გვერდები=}}
*{{წიგნი|ავტორი=ჯანელიძე ო.|სათაური=„სპირიდონ კედია: პოლიტიკური პორტრეტი“|გამომცემლობა=[[ისტორიისა და ეთნოლოგიის ინსტიტუტი]] |ორიგინალი=|ადგილი=თბილისი|წელი=2002|isbn=|ბმული=|გვერდები=}}
*{{წიგნი|ავტორი=ჯანელიძე ო.|სათაური=„საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის სათავეებთან“|გამომცემლობა=ისტორიისა და ეთნოლოგიის ინსტიტუტი |ორიგინალი=|ადგილი=თბ.|წელი=1997|isbn=|გვერდები=}}
==სქოლიო==
{{სქოლიო}}


{{პირველი რესპუბლიკის პოლიტიკური პარტიები}}
{{საქართველოს დამფუძნებელი კრების წევრები}}
[[კატეგორია:საქართველოს პოლიტიკური პარტიები]]
[[კატეგორია:საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა]]
[[კატეგორია:ქართული ნაციონალიზმი]]