შინაარსზე გადასვლა

სინაფსი

სტატიის შეუმოწმებელი ვერსია
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია

სინაფსი (ბერძნ. synapsis — შეერთება, კავშირი) — ნეირონის კონტაქტის ადგილი მეორე ნეირონთან, კუნთთან ან სხვა ორგანოსთან, რომლის საშუალებითაც ხდება აგზნების ან შეკავების გადაცემა.

აგზნება ან შეკავება გადაეცემა მხოლოდ ერთი მიმართულებით, კერძოდ, ნეირონის სინაფსური დაბოლოებიდან (პრესინაფსიდან) მეორე ნეირონის სხეულზე, მის მორჩებზე ან ეფექტორული ორგანოს მემბრანაზე (პოსტსინაფსზე). პრესინაფსურ და პოსტსინაფსურ მემბრანებს შორის არს სინაფსური ნაპრალი. რომლის სიგანე სხვადასხვა სინაფსში რამდენიმე ათეულიდან რამდენიმე ასეულ ანგსტრემამდე მერყეობს. სინაფსის პრესინაფსური დაბოლოება, როგორც წესი, ნეირონის აქსონის გაფართოებული ნაწილისგან შედგება. აქ თავმოყრილია მიტოქონდრიების დიდი რაოდენობა, რაც მეტყველებს აქ მიმდინარე პროცესების მაღალ ენერგეტიკულ აქტივობაზე. არსებობს ამგზნები სინაფსები რომლებშიც ხდება პოსტსინაფსთა პოლარიზაცია, და შემაკავებელი სინაფსები, რომლებშიც მიმდინარეობს პოსტსინაფსური მემბრანის ჰიპერპოლარიზაცია.

ცხოველთა უმრავლესობაში აგზნების ან შეკავების სინაფსური გადაცემა სპეციალური ქიმიური ნივთიერებების - მედიატორების საშუალებით ხდება. ასეთ სინაფსებში პრესინაფსურ დაბოლოებაში მოთავსებულია მედიატორით გავსებული ბუშტუკები - ვეზიკულები. მედიატორი სინაფსურ ნაპრალში ვეზიკულებიდან მცირე ულუფების, ქვანტების სახით გამოიყოფა პრესინაფსულ დაბოლოებაში სპაიკური პოტენციალის აღმოცენებისას. მედიატორის გამოყოფა პრესინაფსის მცირედი დეპოლარიზაციის დროსაც ხდება. ასეთ შემთხვევაში გამოყოფილი მედიატორის რაოდენობა მხოლოდ მინიატიურულ პოსტსინაფსურ პოტენციალებს იწვევს და ეფექტიანი გადაცემა არ ხდება. სინაფსურ ნაპრალში გამოყოფილი მედიატორი პოსტსინაფსურ მემბრანაზე სპეციფიკურად მოქმედებს. ყოველი სინაფსი შეიცავს მხოლოდ ერთი სახის მედიატორს, ხოლო ამ უკანასკნელის მოქმედება განპირობებულია პოსტსინაფსური მემბბრანის ქიმიური თავისებურებებით. მაგალითად: მედიატორი აცეტილქოლინი ჩონჩხის კუნთებზე ამგზნებად მოქმედებს, ხოლო გულის კუნთზე - შემაკავებლად. სინაფსში ინფორმაციის მედიატორულ გადაცემას უზრუნველყოფს რთული ქიმიური გარდაქმნების ციკლი. ერთი მხრივ, პრესინაფსულ დაბოლოებაში ყოველთვის ხდება მედიატორის საკმარისი მარაგის სინთეზი, ხოლო, მეორე მხრივ, სინაფსურ ნაპრალში არსებობს სპეციალური ნივთიერება, რომელიც მედიატორის სწრაფ დაშლას იწვევს და ამით უზრუნველყოფს გადაცემის ხანმოკლე მიმდინარეობას. აცეტილქოლინისთვის ასეთ ნივთიერებას წარმოადგენს აცეტილქოლინესთერაზა. ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში დადგენილია რამდენიმე სახის ამგზნები მედიატორი: აცეტილქოლინი, სერიტონინი, ნორადრენალინი და სხვა. ნავარაუდევია აგრეთვე ზოგიერთი ამინომჟავას როგორც სპეციალური შემაკავებელი მედიატორის როლი. ასეთებია გამა-ამინომჟავა, გლიცინი და ტაურინი. ქიმიურ სინაფსში გადაცემის მედიატორულ ბუნებას ადასტურებს სინაფსური დაყოვნება.

გარდა ქიმიური სინაფსისა, ზოგიერთ უხერხემლო ცხოვველში (კიბოსნაირებში, რგოლოვან ჭიებში) დადგენილია ისეთი სინაფსის არსებობა, სადაც ინფორმაციის გადაცემა უშუალოდ ელექტრული დენის მოქმედებით ხორციელდება. ასეთ სინაფსში სინაფსური დაყოვნება პრაქტიკულად ნულის ტოლია. გარდა წმინდა ქიმიური და ელექტრული სინაფსებისა ვარაუდობენ ისეთი სინაფსის არსებობასაც, სადაც გადაცემა შეიძლება ორივე გზით.

მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/სინაფსი“-დან