მარტიროს სარიანის სახლ-მუზეუმი
მარტიროს სარიანის სახლ-მუზეუმი — კულტურული დაწესებულება, რომელიც მდებარეობს ერევანში, სარიანის ქუჩის 3-ში. უშუალოდ მუზეუმის კოლექცია მოიცავს ნახატებს, დოკუმენტებს, ცნობილ სომეხი საბჭოთა მხატვრის სარიანის ცხოვრებასა და მოღვაწეობას (1880-1972) შესახებ. მხატვრული კოლექციის საფუძველი იყო თავად სარიანის მიერ შეწირული 50 ნამუშევარი.
მუზეუმი დაარსდა სომხეთის სსრ მთავრობის სპეციალური ბრძანებულებით 1967 წლის 26 ნოემბერს, როდესაც სომეხი მხატვარი ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო. მუზეუმისთვის შენობები აშენდა რამდენიმე ეტაპად - ორსართულიანი სახლი, სადაც მხატვარი ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა 1932-1972 წლებში, აშენდა არქიტექტორი ალექსანდრე ტამანიანის მიერ. სამსართულიანი გალერეა დაერთო სახლს მუზეუმის ორგანიზების დროს, 1967 წელს. გალერეის პროექტის ავტორია მარკ გრიგორიანი.
სახლ-მუზეუმის პირველი დირექტორი იყო მხატვრის ვაჟი, კომპოზიტორი ლაზარ სარიანი, რომელიც უშუალოდ ხელმძღვანელობდა მუზეუმის შენობის მშენებლობას. 1967 წლიდან 2005 წლამდე მუზეუმს ხელმძღვანელობდა სამხატვრო კრიტიკოსი შაენ ხაჩატურიანი, 2003 წლიდან 2004 წლამდე - ლუსია მირზოიანი, მანამდე კი იგი იყო მუზეუმის სახსრების ხელმძღვანელი. 2004 წლიდან მუზეუმის დირექტორი არის მხატვრის შვილიშვილი, ფილოლოგიის მეცნიერებათა კანდიდატი რუზანა სარიანი.
მარტინო სარიანის მრავალი ნამუშევარი რუსეთში მუზეუმებშია განთავსებული: სახელმწიფო ტრეტიაკოვის გალერეაში, აღმოსავლეთის მუზეუმში (მოსკოვი), სახელმწიფო რუსეთის მუზეუმში (სანქტ-პეტერბურგი), სხვა რეგიონულ მუზეუმებში, კერძო კოლექციებში, ასევე სომხეთის ეროვნულ სამხატვრო გალერეასა და მუზეუმში. ლიტერატურა და ხელოვნება (ერევანი). ამასთან, მხატვრის მთელი შემოქმედებითი გზა, დაწყებული სტუდენტური შრომით და დამთავრებული მისი ცხოვრების ბოლო თვეების ნახატებით, წარმოდგენილია მხოლოდ სარიანის სახლ-მუზეუმში.
დღეს სახლ-მუზეუმის ფონდს ორასზე მეტი ექსპონატი აქვს. მუდმივი გამოფენა მოიცავს ათობით ნახატს და გრაფიკულ ნამუშევარს, რომლებიც მხატვრის ოჯახის მიერ არის წარმოდგენილი. მუზეუმის მთავარი ამოცანაა ხელი შეუწყოს მხატვრების მუშაობას, შექმნას მისი ნამუშევრების მონაცემთა ბაზა. მუზეუმი ატარებს სამეცნიერო მუშაობას, ადგენს მხატვრის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის განახლებულ ქრონიკას, ამზადებს მემუარების ნაშრომს, ხელნაწერთა და წერილების გამოსაცემად, ასევე ახდენს შედგენას სამუშაოების სრულ კატალოგს. მუზეუმში ასევე იმართება ბავშვთა და ახალგაზრდობის კულტურული და საგანმანათლებლო პროგრამები, თემატური ღონისძიებები, მათ შორის კამერული მუსიკის კონცერტებიც.