ჯიბუტის სამოქალაქო ომი
| ჯიბუტის სამოქალაქო ომი | |||
|---|---|---|---|
 ჯიბუტის სამოქალაქო ომის რუკა | |||
| თარიღი |
1991 წლის 31 ოქტომბერი-1994 წლის 26 დეკემბერი (3 წელი, 1 თვე,3 კვირა და 5 დღე) | ||
| მდებარეობა | ჩრდილოეთ ჯიბუტი | ||
| შედეგი |
მთავრობის გამარჯვება FRUD სამშვიდობო შეთანხმება | ||
| მხარეები | |||
| |||
| მეთაურები | |||
| |||
| ძალები | |||
| |||
| დანაკარგები | |||
| |||
ჯიბუტის სამოქალაქო ომი (ასევე ცნობილი როგორც პირველი აფარის აჯანყება)-იყო კონფლიქტი ჯიბუტიში, რომელიც გაგრძელდა 1991 წლიდან 1994 წლამდე და ამის შედეგად ათასობით ადამიანი დაიღუპა.[1] ისაებს და აფარებს შორის ძალაუფლების არათანაბარმა განაწილებამ გამოიწვია სამოქალაქო ომი, რომელიც ანადგურებდა ქვეყანას სამი წლის განმავლობაში.
წინაპირობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1862 წლის 11 მარტს საფრანგეთის მთავრობამ დადო შეთანხმება აფარ სულთან რაიეტა დინი აჰმედთან. ახმეტმა გაყიდა ობოკის ტერიტორია 10 000 თალარად, დაახლოებით 55 000 ფრანკი. ეს იყო რეგიონში საფრანგეთის კოლონიზაციის ეპოქის დასაწყისი, ხელშეკრულება გამოიყენა Fleuriot de Langle-ის კაპიტანმა ტაჯურას ყურის სამხრეთ ნაწილის კოლონიზაციისთვის.[2]
სულ მცირე საფრანგეთის მმართველობის შემდეგ, ჯერ როგორც საფრანგეთის სომალილენდი, შემდეგ კი აფართა და ისათა საფრანგეთის ტერიტორია, ჯიბუტიში იყო ეთნიკური დაძაბულობა ისას და აფარებს შორის. 1977 წელს დამოუკიდებლობის შემდეგ, ისაების მიერ დომინირებული სახალხო მიტინგი პროგრესისთვის მართავდა ჯიბუტს, ხოლო 1981 წლიდან მართავდა მას, როგორც ერთპარტიულ სახელმწიფოს, ხოლო სახალხო მიტინგი პროგრესისთვის ერთადერთი უფლებამოსილი პარტია იყო.
ამავე დროს, 1991 წელს, მეზობელი ქვეყნების ავტორიტარული მთავრობები ჩამოაგდეს, სიად ბარე სომალიში და მენგისტუ ჰაილე მარიამი ეთიოპიაში. ერიტრეა და სომალილენდი ასევე დამოუკიდებელნი გახდნენ ეთიოპიის სახალხო დემოკრატიული რესპუბლიკისა და სომალის დემოკრატიული რესპუბლიკისგან შესაბამისად 1991 წელს.
1980-იანი წლების ბოლოს სახალხო განმათავისუფლებელი მოძრაობამ (MPL) მოაწყო თავდასხმები მთავრობის წინააღმდეგ. 1991 წელს შეიქმნა რამდენიმე ოპოზიციური მოძრაობა: ჯიბუტის პატრიოტული წინააღმდეგობის ფრონტი (FRDP), ძალების ალიანსი დემოკრატიისთვის (AFD) და ჯიბუტის წესრიგის გადახედვის აქცია (Arod). 1991 წლის შუა რიცხვებში რამდენიმე მათგანი გადაჯგუფდა ახალ ორგანიზაციაში: ერთიანობისა და დემოკრატიის აღდგენის ფრონტი (FRUD)
სამოქალაქო ომის დაწყება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1991 წლის მაისში ათასობით ეთიოპიელი ჯარისკაცი ჯიბუტის ტერიტორიაზე შეიჭრა დერგის მთავრობის (ყოფილი ეთიოპიის მთავრობა) დამხობის შემდეგ. საფრანგეთისა და ჯიბუტის ჯარების მიერ შეკრებილმა ძალებმა ისინი უკუაქციეს ეთიოპიაში და ბევრი იარაღი დატოვეს.1991 წლის ოქტომბრის დასაწყისში მეამბოხე ორგანიზაციამ ერთიანობისა და დემოკრატიის აღდგენის ფრონტიმა (FRUD), რომელიც მოუწოდებდა აფარის უფრო პოლიტიკურ მონაწილეობას, წამოიწყო პარტიზანული ბრძოლა მთავრობის წინააღმდეგ.
ოქტომბერს მოხდა შეტაკებები სამთავრობო ძალებსა და FRUD აჯანყებულებს შორის დასავლეთ ჯიბუტის დიხილის რეგიონში, საომარი მოქმედებების დაწყების პირველი დღიდან, კონკრეტულად 1991 წლის 15–16 ნოემბრის ღამეს, ობოკის რეგიონში ჯიბუტის არმიამ დაატყვევა 232 ადამიანი. ძირითადად ესენი იყვნენ ერიტრეას აფარები და ყოფილი დერგის რეჟიმის მილიცია.
შეურაცხყოფის მოსაშორებლად, FRUD-მა 1991 წლის 21 ნოემბერს დაიწყო თავდასხმა ქალაქ ობოკსა და მის გარნიზონზე, ხანგრძლივი დღის სასტიკი ბრძოლის შემდეგ, ჯიბუტელმა ჯარისკაცებმა გაანადგურეს ისინი და მოიგეს ბრძოლა. შემდგომში, კიდევ რამდენიმე ბრძოლა გაიმართა ეროვნულ არმიას და ფრუდის მილიციას შორის, რამაც დიდი მსხვერპლი მოუტანა ორივე მხარეს. ამბოხებულმა (FRUD) დაიპყრეს ყველა სამხედრო პოსტი ქვეყნის ჩრდილოეთით და ალყა შემოარტყა ქალაქ ტაჯურასა და ობოკს.
1992 წლის 3-4 იანვარს სამთავრობო ჯარებსა და FRUD-ის ამბოხებულებს შორის შეტაკება მოხდა ტაჯურას მახლობლად, რის შედეგადაც დაიღუპა 150 აჯანყებული და სამი ჯარისკაცი. სამთავრობო ჯარსა და FRUD აჯანყებულებს შორის შეტაკებები მოხდა გაგადეს, ხარაბისა და ბექანების რაიონებში 17-18 იანვარს,1992 წელს, რის შედეგადაც დაიღუპა 150 მეამბოხე და 16 ჯარისკაცი.
მთელი ომის განმავლობაში ბრძოლები ძირითადად ქვეყნის ჩრდილოეთით მიმდინარეობდა, გარდა დედაქალაქში მომხდარი ინციდენტისა, როდესაც 1991 წლის 18 დეკემბერს სამთავრობო ჯარები შევიდნენ აფარით დასახლებულ არჰიბაში და ცეცხლი გაუხსნეს ხალხს. ამავდროულად დაიღუპა სულ მცირე 59 ადამიანი, რამაც გამოიწვია პროტესტის ნიშნად ეროვნული ასამბლეის აფარის დეპუტატების მასობრივი გადადგომა და დავები თავად RPP-ში.[3][4]1992 წლის თებერვალში, ზოგიერთი ფრანგული ჯარი ჩრდილოეთში სამთავრობო ძალების დასახმარებლად განლაგდა.[5]დაახლოებით 3000-მა (FRUD) აჯანყებულმა შეუტა დიკილში სამთავრობო დაწესებულებებს, მაგრამ უკან მოიგერიეს.
საფრანგეთი ცდილობდა შუამავლობას მთავრობასა და აჯანყებულებს შორის, მაგრამ ასეთი მოლაპარაკებების ორგანიზების ყველა მცდელობა (1992 წლის ნოემბრიდან 1993 წლის მაისამდე) ჩაიშალა.[6] მთავრობამ უპასუხა თავისი შეიარაღებული ძალების გაზრდით დაახლოებით 5000-დან 20000 კაცამდე და გამოიყენა მისი რეზერვები.მათ მიიღეს მხარდაჭერა საფრანგეთისგან გარკვეული სამხედრო აღჭურვილობის სახით.
1993 წლის 5 ივლისს მთავრობამ დაიწყო მასიური კონტრშეტევა აჯანყებულთა მიერ კონტროლირებად ტერიტორიებზე: FRUD-ის მთავარი ბაზა, რომელიც მდებარეობდა ასა-გუეილაში, ჩავარდა მთავრობის ხელში, რომელმაც დაიბრუნა დიდი ტერიტორია, ქალაქების ჩათვლით. ბალჰოს, დორასა და რანდას, აიძულა აჯანყებულები შეეფარებინათ მთების ჩრდილოეთით, ერიტრეასთან საზღვარზე. შეტაკებების ზონაში მცხოვრები მოსახლეობა, დაახლოებით 70,000 მშვიდობიანი მოსახლე იძულებული გახდა დაეტოვებინა სახლი და კიდევ 30,000 ლტოლვილი ერიტრეისა და ეთიოპიის აფარის რეგიონის საზღვრებს გადავიდა.[7]სამოქალაქო ომმა ხელი შეუწყო მრავალპარტიული დემოკრატიის აღდგენას 1992 წელს ახალი კონსტიტუციით. მთავრობა ცდილობდა მოლაპარაკებების დაწყებას FRUD-თან, რომელიც კუთხეში იყო მომწყვდეული ჯიბუტისა და ეთიოპიის საზღვარზე და ჰყავდა მხოლოდ რამდენიმე ასეული მებრძოლი. 1992 და 1993 წლებში გაიმართა საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნები. შემდგომში, FRUD-ში გაჩნდა კითხვა, რამდენად შორს იყო მთავრობასთან თანამშრომლობა, მაგრამ პარტიზანული მოქმედებები გრძელდება, ოპოზიცია გმობდა მშვიდობიანი მოსახლეობის აკლებას.
სამშვიდობო შეთანხმება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1994 წლის თებერვალში FRUD-მა განიცადა მისი პოლიტიკური ლიდერების რეორგანიზაციის პროცესი: ოუგურჰ კიფლჰ აჰმედმა ჩამოაგდო აჰმედ დინი აჰმედი მოძრაობის ხელმძღვანელობიდან და დააწესა ახალი კურსი, რომელიც დაფუძნებული იყო ცენტრალურ ხელისუფლებასთან მოლაპარაკებებზე და პოლიტიკური კომპრომისის მღწევაზე. მას შემდეგ, რაც 1994 წლის 3-დან 10 მარტამდე სამთავრობო შეტევა მაბლას მთაზე ჩავარდა, პრეზიდენტმა ჰასან გულედმა გამოაცხადა სამშვიდობო მოლაპარაკებების დაწყება FRUD-თან 14 მარტს; შეთავაზება მიიღო კიფლჰ აჰმედის ზომიერმა ფრთამ, მაგრამ უარი მიიღო FRUD-ის ყველაზე რადიკალურმა ელემენტებმა აჰმედ დინის მეთაურობით, შეიარაღებული ბრძოლის გაგრძელების სურვილით.საფრანგეთის შუამავლობით, 1994 წლის 26 დეკემბერს ჯიბუტის მთავრობასა და FRUD-ის ზომიერ ფრთას შორის ხელი მოეწერა პირველად Abb'a-ს სამშვიდობო შეთანხმებას: საომარი მოქმედებების შეწყვეტის სანაცვლოდ, FRUD-მა მოიპოვა მისი 200 წარმომადგენლის ინტეგრაცია სახელმწიფო ადმინისტრაციაში და მის 700 მებრძოლს ჯიბუტის არმიის რიგებში ჩარიცხვა.[8] 1995 წლის ივნისში ჯიბუტის ახალმა მთავრობამ დაინახა FRUD-ის ორი წევრის, ოუგურე კიფლჰის, სოფლის მეურნეობის მინისტრად და ალი მუჰამედ დაუდის, ორგანიზაციის პრეზიდენტის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრად, ხოლო 1996 წლის 6 მარტს FRUD დარეგისტრირდა როგორც. ჯიბუტის ახალი კონსტიტუციით ავტორიზებული ოთხი პოლიტიკური პარტიიდან ერთ-ერთი, რომელიც მონაწილეობდა 1997 წლის 19 დეკემბრის საყოველთაო არჩევნებში RPP-თან კოალიციაში.
აჰმედ დინის ფრაქციამ უარი თქვა ყველა მოლაპარაკებაზე და ჩაატარა შეიარაღებული ოპერაციები სამთავრობო ძალების წინააღმდეგ, თანდათან მცირდებოდა კონსენსუსი FRUD-ის ექსტრემისტების მიმართ, თუმცა ორგანიზაციის რამდენიმე წევრი მათ მხარეზე გადავიდა, ხოლო აჰმედ დინის მამაკაცებმა შეზღუდულად განახორციელეს პარტიზანული ოპერაციები ქვეყნის ჩრდილოეთით.1996 წლის იანვარში რამდენიმე შეტაკების შემდეგ, რომელშიც ასევე მონაწილეობდნენ საფრანგეთის პატრულირება, პარტიზანული ომი 1997 წლის სექტემბერში გაიზარდა, მაგრამ დაზიანდა ჯიბუტისა და ეთიოპიას შორის მიღწეული შეთანხმებით მისი საერთო საზღვრის განსაზღვრაზე, ჯიბუტისა და ეთიოპიის ჯარებთან, რომლებმაც დაიწყეს აგრესიული ოპერაციების წარმოება აჰმედ დინის შეიარაღებული ჯგუფების დასაზიანებლად, რომლებიც მოქმედებდნენ საზღვრის ორივე მხარეს, 1998 წლის 19-დან 20 მარტამდე FRUD-ის რადიკალებმა განახორციელეს ბოლო მოქმედება ფართომასშტაბიანი იერიშით ჯიბუტის რამდენიმე სასაზღვრო პუნქტზე სამხრეთით, მაგრამ პარტიზანული ოპერაციები კლების ფაზაში იყო და ნელ დაცემას განიცდიდა.
1999 წლის 9 აპრილს ისმაილ ომარ გუელე აირჩიეს ჯიბუტის ახალ პრეზიდენტად; მომწიფდა დრო კონფლიქტის პოლიტიკური გადაწყვეტისთვის და 2000 წლის მარტში აჰმედ დინი იემენში გადასახლებიდან დაბრუნდა ახალ მთავრობასთან კონტაქტების დასაწყებად:2001 წლის 12 მაისს ხელი მოეწერა საბოლოო სამშვიდობო შეთანხმებას და FRUD-ის ბოლო პარტიზანებმა დაყარეს იარაღი ჯიბუტის ნორმალურ პოლიტიკურ ცხოვრებაში რეინტეგრაციის მიზნით. აჰმედ დინი საკანონმდებლო არჩევნებზე 2003 წლის იანვარში მოვიდა, რათა ეხელმძღვანელა ოპოზიციურ პარტიისთვისს (Alliance Républicaine pour le Développement,) მაგრამ დაამარცხა RPP-FRUD კოალიციამ, რომელიც მხარს უჭერდა ისმაილ ომარ გუელეს.
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ "Djibouti army reports 100 rebels killed." The Associated Press, January 19, 1992.
- ↑ Henri, Brunschwig (1968). "Une colonie inutile: Obock (1862-1888)" [A useless colony: Obock (1862-1888)]. Cahiers d'Études Africaines (in French). 8 (29): 32–47.Une colonie inutile : Obock (1862-1888) OCLC 918986122
- ↑ Perlez, Jane (December 20, 1991). „Soldiers Fire Into Crowd in Djibouti Tribal Strife“. The New York Times.
- ↑ Pour la 12ème commémoration du massacre d'Arhiba France. Les nouvelles d'Addis. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-02-19. ციტირების თარიღი: 2009-01-25.
- ↑ "250 French Troops Sent to Djibouti War Zone." Associated Press, February 25, 1992.
- ↑ "Rebels turn down president's terms for negotiations." Agence France Presse, May 10, 1993
- ↑ "Thousands Of Djiboutians Flee to Ethiopia." The Associated Press, July 12, 1993.
- ↑ Djibouti. U.S. Department of State.