ფალკირკის ბრძოლა
| ფალკირკის ბრძოლა | |||
|---|---|---|---|
| შოტლანდიის დამოუკიდებლობის პირველი ომის ნაწილი | |||
 ფალკირკის ბრძოლა | |||
| თარიღი | 1298 წლის 22 ივლისი | ||
| მდებარეობა | შოტლანდია | ||
| შედეგი | ინგლისის გამარჯვება | ||
| მხარეები | |||
| |||
| მეთაურები | |||
| |||
| ძალები | |||
| |||
| დანაკარგები | |||
| |||
 ფალკირკის ბრძოლა ვიკისაწყობში | |||
ფალკირკის ბრძოლა (1298 წლის 22 ივლისი) — შოტლანდიის დამოუკიდებლობის პირველი ომის ერთ-ერთი მთავარი ბრძოლა. იგი გაგრძელდა შოტლანდიაში ინგლისის შეჭრიდან 1296 წელს შოტლანდიის დამოუკიდებლობის დე იურე აღდგენამდე ედინბურგ-ნორტემპტონის ხელშეკრულებით 1328 წელს. დე ფაქტო დამოუკიდებლობა დამყარდა 1314 წელს ბანოკბერნის ბრძოლაში. ომები გამოწვეული იყო ინგლისელი მეფეების მცდელობით, განემტკიცებინათ თავიანთი ავტორიტეტი შოტლანდიაზე, ხოლო შოტლანდიელები იბრძოდნენ ინგლისის მმართველობის წინააღმდეგ.
ტერმინი „დამოუკიდებლობის ომი“ იმ დროს არ არსებობდა. ომს ეს სახელი რეტროსპექტულად მიენიჭა მრავალი საუკუნის შემდეგ, მას შემდეგ, რაც ამერიკის დამოუკიდებლობის ომმა ეს ტერმინი პოპულარული გახადა და თანამედროვე შოტლანდიური ნაციონალიზმის აღზევება მოხდა.
წინაპირობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სტერლინგის ხიდის ბრძოლის შემდეგ, 1297 წლის ნოემბრიდან 1298 წლის იანვრამდე, უოლესი ხელმძღვანელობდა შოტლანდიის არმიას სამხრეთით. ნიუკასლიდან ტაინიდან კარლაილამდე, შოტლანდიელებმა დაარბიეს სოფლები და დაიბრუნეს ნადავლი.
მეფე ედუარდმა შეიტყო თავისი ჩრდილოეთ არმიის დამარცხების შესახებ სტერლინგის ხიდთან ბრძოლაში. 1297 წლის ოქტომბერში საფრანგეთის მეფესთან, ფილიპ სამართლიანთან ზავის დადების შემდეგ, ის დაბრუნდა ინგლისში 1298 წლის 14 მარტს, რათა გაეგრძელებინა არმიის მიმდინარე ორგანიზება მისი მეორე შეჭრისთვის შოტლანდიაში, რომელიც მზადდებოდა 1297 წლიდან. წინასწარი ნაბიჯის სახით მან გადაიტანა მთავრობის ცენტრი იორკში, სადაც ის უნდა დარჩენილიყო მომდევნო ექვსი წლის განმავლობაში. აპრილში ქალაქში გაიმართა ომის საბჭო, რათა დასრულებულიყო შემოსევის დეტალები. შოტლანდიელი მაგნატები ყველა დაიბარეს დასასწრებად და როდესაც არავინ გამოჩნდა, ისინი ყველა გამოცხადდნენ მოღალატეებად. შემდეგ ედუარდმა უბრძანა თავის არმიას შეკრებილიყო რექსბურგში 25 ივნისს. ჯარი საერთო რაოდენობა შეადგენდა 2000 შეჯავშნულ ცხენოსანს და დაახლოებით 12 000 ქვეითს, რომლებიც ხელფასს იღებდნენ, თუმცა, შუა საუკუნეების ჯარების მსგავსად, კიდევ ბევრი იქნებოდა ანაზღაურების გარეშე სამსახურში, როგორც პირადი დამოუკიდებლობის, გვირგვინის წინაშე ვალების პატიების, დანაშაულებრივი შეწყალების ან უბრალოდ სათავგადასავლოდ მათ შორის 10,900 უელსელი.[1] სტიუარტ რიდი აფასებს ედუარდის ძალას 214 რაინდად 900 ჯარისკაცით, 1000 მხედრით მოწოდებული ერლების მიერ, 500 დაქირავებული მშვილდოსანი, 2000 მშვილდოსანი ლანკაშირისა და ჩეშირის ფეოდალური გადასახადებით და მხოლოდ 10500 უელსის ფეოდალური გადასახადები.[2]
ედუარდმა დატოვა როქსბურგი 3 ივლისს და ორ კვირაში მიაღწია კირკლისტონს, სადაც ელოდა მარაგებს, რომლებიც მოსალოდნელი იყო სანაპირო პორტების გასწვრივ, ამინდის გამო დაგვიანებით ამ შუალედში ედვარდმა მოაგვარა უელსის აჯანყება. საბოლოოდ, 20 ივლისს, ედუარდი დაწინაურდა და 21 ივლისს მიაღწია ლინლიტგოუს. ედვარდი ედინბურგში უკან დახევას აპირებდა, როდესაც მან მიიღო ინფორმაცია, რომ შოტლანდიელები იმყოფებოდნენ ტორვუდში, ფალკირკთან ახლოს. გავრცელებული ინფორმაციით, ედუარდმა თქვა: „მათ არ შევაწუხებ ჩემი ძებნით“ და 22 დილით განათავსა თავისი ჯარი ფალკირკის სამხრეთით. ედუარდს სურდა გაეკეთებინა ბანაკი და მიეყვანა მანამ სანამ ქვეითები დაეწეოდნენ. თუმცა მისი კავალერიის მეთაურები დაუყოვნებელი შეტევის მომხრენი იყვნენ.[2][3]
რიდი თვლის, რომ შოტლანდიელებს შეეძლოთ დაეკომპლექტებინათ ოთხი შილტრონი, თითოეულში დაახლოებით 1000 კაცით, გარდა კავალერიისა და მშვილდოსნებისა. ეს კაცები მოვიდოდნენ ფიფის, კინროსის, მიდლოთიანის, ჰადინგტონის, სტერლინგის, ლინლიტგოუს, ლანარკის, მერსისა და ტევოტდეილის შერიფებიდან. ამასთან, უოლესმა, სავარაუდოდ, თქვა: "მე მივაკითხე რინგს. Hoppe yef yef ye canne!" არ იყვნენ კომინებისა და რობერტ ბრიუსის დაქვემდებარების ქვეშ მყოფი ძალები. ასევე არ იყო ენდრიუ მორეი, სტერლინგის ხიდის ბრძოლაში უოლესთან ერთად გამარჯვებული, რომელიც სასიკვდილოდ დაიჭრა ამ ბრძოლაში. სწორედ მორეიმ გამოიყენა შილტრონები შეურაცხყოფილად.[4][5]
ბრძოლა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
შოტლანდიის არმია, რომელიც კვლავ ძირითადად შუბისმტყორცნებისაგან შედგებოდა, როგორც სტერლინგის ხიდზე, განლაგებული იყო ოთხ დიდ „ზღარბში“, რომლებიც ცნობილია როგორც შილტრონები. გრძელი შუბები (პიკები) მიმართული გარედან სხვადასხვა სიმაღლეზე აძლევდა ამ წარმონაქმნებს საშინელ და შეუღწევად იერს. შილტრონებს შორის უფსკრული ივსებოდა მშვილდოსნებით , უკანა მხარეს 500 ჩასაფრებული რაინდით.
სამშაბათს, 22 ივლისს, ინგლისური კავალერია, ოთხ ნაწილად დაყოფილი, ეშელონში დაწინაურდა. ავანგარდი, გრაფი ლინკოლნის მეთაურობით, გადავიდა მარცხნივ, რათა თავიდან აეცილებინა ჭაობიანი ტერიტორია, რასაც მოჰყვა გრაფი სურეის ბრძოლა. დურჰამის ეპისკოპოსის, ენტონი ბეკის ბრძოლა, ამას მოჰყვა მეფის ბრძოლა, გადავიდა ჭაობიან ტერიტორიაზე მარჯვნივ, შოტლანდიის მარცხენა ფლანგისაკენ. ლინკოლნისა და ბეკის შეტევებმა შოტლანდიელები დააბრუნა და ლინკოლნმა სწრაფად გაანადგურა შოტლანდიელთა კავალერია.
ის შოტლანდიელი მშვილდოსნები, რომელსაც მეთაურობდა სერ ჯონ სტიუარტი, შოტლანდიის უმაღლესი სტიუარდის უმცროსი ძმა, იდგნენ თავიანთ ადგილზე, მაგრამ ინგლისურმა კავალერიამ დაამარცხა. თუმცა, შილტრონები მტკიცედ იკავებდნენ, რაინდები მცირე შეტევებს ანხორციელებდნენ გრძელი შუბების უღრან ტყეზე და ამაო მცდელობებში დაიღუპა 111 ცხენი. ედუარდის კავალერიამ უკან დაიხია, როცა მისი ქვეითები და მშვილდოსნები მოვიდნენ.
ედუარდის მშვილდოსნებმა, არბალეტებიანებმა და სლინგებმა დაიწყეს ჭურვების სროლა გამოუცდელ და ცუდად შეიარაღებულ შოტლანდიელ შუბოსნებზე. შილტრონები იოლი სამიზნე იყო; მათ არ ჰქონდათ თავდაცვა და არსად დასამალი. ინგლისელი კავალერიისა და ქვეითი ჯარის მიერ ადგილზე მიმაგრებული, უკან დახევა ან თავდასხმა ვერ მოხერხდა, ბრძოლა შოტლანდიელებმა წააგეს ფაქტობრივად მაშინ როდესაც პირველი ისარი გაისროლეს. ინგლისელებმა მეფის ბრძანების შემდეგ შეუტიეს შესუსტებულ შოტლანდიელებს და ბრძოლა გამარჯვებით დაასრულეს.
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- Bain, J., The Edwards in Scotland, 1296–1377, 1961.
- Barrow, G. W. S., Robert Bruce and the Community of the Realm of Scotland, 1976
- Brown, C., "William Wallace", 2004.
- Morris, J. E., The Welsh Wars of Edward I, 1994.
- Nicholson, R. Scotland – the Later Middle Ages, 1974.
- Oman, C., The Art of War in the Middle Ages, 1898.
- Santiuste, D., The Hammer of the Scots: Edward I and the Scottish Wars of Independence, 2015.
- Fordun, John, Chronica Gentis Scotorum (Chronicle of the Scottish nation), 1363. Translated from the Latin text by Felix J. H. Skene. Ed. by William F. Skene. 1872
რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Paterson, Raymond Campbell For the Lion: History of the Scottish Wars of Independence John Donald Publishers Ltd (29 August 1997) ISBN 978-0-85976-435-3 pp. 21, 165
- ↑ 2.0 2.1 Reid, Stuart (2004) Battles of the Scottish Lowlands. Barnsley: Pen & Sword Books Limited, გვ. 18–25. ISBN 9781844150786.
- ↑ "The Battle of Falkirk", Foghlam Alba. ციტირების თარიღი: 16 July 2015
- ↑ Duncan, A. A. M. (2007) William, Son of Alan Wallace: The Documents, in The Wallace Book. Edinburgh: John Donald, გვ. 42. ISBN 9781906566241.
- ↑ Watson, Fiona (2007) Sir William Wallace: What We Do – and Don't – Know, in The Wallace Book. Edinburgh: John Donald, გვ. 31–34. ISBN 9781906566241.