იხილეთ წყარო გვერდისთვის ფეჰლავური დამწერლობა

{{დამწერლობა
|სახელი= ფეჰლავური დამწერლობა
|ტიპი= [[კონსონანტური დამწერლობა|კონსონანტური]], [[ლოგოგრამა|ლოგოგრამული]]
|დრო= [[ძვ. წ. 400]] - [[900]]
|ენები= [[ირანული ენები]]
|ოჯახი1=[[ეგვიპტური იეროგლიფები]]
|ოჯახი2=[[პროტო-სემიტური დამწერლობა]]
|ოჯახი3=[[ფინიკიური დამწერლობა]]
|ოჯახი4=[[არამეული დამწერლობა]]
|წარმოებული= [[ავესტური დამწერლობა]]
|ნიმუში =Eranshahr.svg
}}
'''ფეჰლავური დამწერლობა''' — გამოიყენებოდა როგორც [[ირანული ენები]]ს დამწერლობა ძველი წელთაღრიცხვის IV საუკუნიდან ახალი წელთაღრიცხვის IX საუკუნემდე. ფაჰლავური დამწერლობის არსებითი მახასიათებლებია: [[არამეული დამწერლობა|არამეული დამწერლობის]] სიმბოლოების გამოყენება და [[არამეული ენები|არამეული]] სიტყვების როგორც [[ჰეტეროგრამა (ლინგვისტიკა)|ჰეტეროგრამების]] გამოყენება (ამ მოვლენას ეწოდება ''[[ფრაჰანგ-ი ფაჰლავიგი|ჰოზვარიშნი]]'' - არქაიზმები).

ფეჰლავურის ნიმუშები აღმოჩენილია ირანული ენების შემდეგ [[დიალექტი|დიალექტებზე]]: [[პართიული ენა|პართიული]], [[შუა-სპარსული ენა|შუა-სპარსული]], [[სოგდიური ენა|სოგდიური]], [[სკვითური ენა|სკვითური]], [[საკა (ენა)|საკანური]]. იმის მიუხედავად, თუ რომელი დიალექტისთვის გამოიყენებოდა დამწერლობის სისტემა ყოველთვის მოიხსენიება ფეჰლავად. 

ფეფლავური ეარმოადგენს არამეულის სიმბოლოების (ლოგოგრამები) და სასაუბრო შუა-ირანულის ნაზავს.

ფეჰლავი შეიძლება განისაზღვროს, როგორც არსებული დამწერლობა რომელიც მორგებულია გარკვეულ ენობრივ ჯგუფს, თუმცა მისი ზოგიერთი თვისება უცხოა ამ ენათა ჯგუფისთვის. მას განსხვავებული ენობრივი თვისებები აქვს. ამ მახასიათებლის გამო ის აერთიანებს ბევრ ორალურ კომპოზიციას.

== ეტიმოლოგია ==
დასახელება ფეჰლავი მოიაზრება, რომ წარმოდგება პართიული სიტყვა ''პართჰავ'' ან ''პართჰაუ'' - დან რაც პართიას (ისტორიული რეგიონი [[კასპიის ზღვა|კასპიის ზღვის]] სამხრეთით) ნიშნავს. ხოლო სუფიქსი ''ი'' მიუთითებს ამ რეგიონის მოსახლეობასა და ენაზე. ტერმინის ფესვები მიდის ძველ [[ავესტური ენა|ავესტურ]] სიტყვა ''პერათუ''-მდე (დედამიწასავით დიდი), ასევე [[სანსკრიტი|სანსკრიტის]] ''პრთვი''-მდე (დედამიწა) და ''პართჰივი'' (მსოფლიოს ბატონი). ყველა ინდო ირანული ენისთვის ''ძლევამოსილი''-ს კონოტაცია.

== ისტორია ==
ფეჰლავის გამოყენების უძველესი დადასტურებაა [[არშაკ I (პართია)|არშაკ I-ის]] ([[ძვ. წ. 250]]) მეფობის პერიოდში გამოცემული პართიული მონეტები რომელზეც გამოყენებული ფეჰლავური დამწერლობა. ასევე არსებობს [[მითრიდატე I (პართია)|მითრიდატე I-ის]] (ძვ. წ. 171–138) დროს ფეჰლავურ დამწერლობაზე შექმნილი რამდენიმე ტექსტი. მითრადატკირდიტთან (დღევანდელი [[ნისა (თურქმენეთი)|ნისას]] მახლობლად) აღმოჩენილ ხაზინის ნანგერებში ათასობით თიხის ჭურჭელის ნამსხვრევი იყო მოკლე ფეჰლავური ტექსტებით. რამდენიმე [[ოსტრაკონი|ოსტრაკონზე]] (თიხის, ძირითადად ვაზის, მცირე ნამტვრევები) დატანილია სამეფო ოჯახის წევრების სახელები.

ასევე აღმოჩენილია ქვაზე შესრულებული ჩანაწერები სადაც მოიხსენიება სასანიდი მეფეები რომლებიც III-IV საუკუნეებში მეფობდნენ. თეორიულად ფაჰლავი გამოიყენებიდა შუა-ირანული ენების ჩასაწერად, რომელთაგან უმრავლესობა ძვ. წ. 300 წლიდან გამოიყენებოდა. არ არის არცერთი მანუსკრიპტი აღმოჩენილი რომელიც VI საუკუნეზე ადრე თარიღდება. ტერმინი ფეჰლავური ლიტერატურა მიესადაგება [[შუა-ირანული ლიტერატურა|შუა-ირანულ ტექსტებს]] (ძირითადად [[შუა-სპარსული]]), რომლებიც თარიღდება [[სასანიანები]]ს იმპერისს დაცემის პერიოდით (X საუკუნე) და რის შემდეგაც ირანული ენები გადადიან თანამედროვე ეპოქაში.

ფეჰლავური ლიტერატურის უძველესი გადარჩენილი ნიმუში არის ეგრეთ წოდებული [[ფეჰლავური ფსალმუნი]]. [[ბულეიქი|ბულეიქში]] (არქეოლოგიური გათხრების ადგილი [[სინძიანი|სინძიანში]]) [[აბრეშუმის დიდი გზა|აბრეშუმის დიდი გზაზე]] აღმოჩენილი, VI-VII საუკუნეების 12 გვერდიანი სირიული ფსალმუნების თარგმანი.

[[ირანის დაპყრობა არაბების მიერ|არაბების მიერ ირანის დაპყრობის]] შემდეგ [[შუა-სპარსული ლიტერატურა|ზოროასტრიული წმინდა ტექსტების]] გარდა ფეჰლავური [[არაბული დამწერლობა|არაბულმა დამწერლობამ]] ჩაანაცვლა. 

სპარულის დასაწერად ფეჰლავი IX საუკუნეში [[ტაჰირიდები|ტაჰირიდებმა]] [[ხორასანი|ხორასანში]] არაბული დამწერლობით ჩაანაცვლეს.<ref>{{cite book|author=Ira M. Lapidus|title=Islamic Societies to the Nineteenth Century: A Global History|url=https://books.google.com/books?id=qcPZ1k65pqkC&pg=PA256|date=29 October 2012|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-51441-5|pages=256–}}</ref><ref name="Lapidus2002">{{cite book|author=Ira M. Lapidus|title=A History of Islamic Societies|url=https://books.google.com/books?id=I3mVUEzm8xMC&pg=PA127|date=22 August 2002|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-77933-3|pages=127–}}</ref>

თანამედროვე სამხრეთ-დასავლეთ ირანში ([[ფარსის ოსტანი]]) ფეჰლავი მიიჩვენა [[პრესტიჟი (სოციოლინგვისტიკა)|პრესტიჟულ]] დიალექტად. ისლამური დაპყრობის შემდეგ ფარსის რეგიონის მიხედვით დიალექტს [[ფარსის დიალექტი]] ეწოდებოდა.

== გალერეა ==
<gallery>
File:Gold-Münze Ardaschir I Sassaniden.jpg|[[არდაშირ I]]-ის მონეტა (224–242) ფეჰლავური წარწერით.
Image:Taq-e Bostan - Pahlavi writing.jpg|[[შაპურ III]]-ის ფეჰლავური ტექსტი, IV საუკუნე
File:Naqshe Rajab Darafsh Ordibehesht 93 (1).jpg|[[კარტირი]]ს (გავლენიანი ზოროასრი მღვდელი) წარწერა 
File:MIK - Sassaniden Pahlavi-Monogramm.jpg|სასანიდური წარწერა, ფეჰლავური [[მონოგრამა|მონოგრამით]].
</gallery>

== რესურსები ინტერნეტში ==
{{commons category|Pahlavi writing}}
* {{Citation | url = http://www.farvardyn.com/pahlavi.php | title = Pahlavi | publisher = Farvardyn | access-date = 2007-01-22 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070126184546/http://www.farvardyn.com/pahlavi.php | archive-date = 2007-01-26 | url-status = dead | accessdate = 2021-11-10 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070126184546/http://www.farvardyn.com/pahlavi.php | archivedate = 2007-01-26 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070126184546/http://www.farvardyn.com/pahlavi.php |date=2007-01-26 }}. Includes extracts from West and Kent.
* {{Citation | url = http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=pal | publisher = SIL | title = ISO 639‐3}}: classification of Pahlavi.
* {{Citation | first1 = SD | last1 = Bharuchī | first2 = ESD | last2 = Bharucha | year = 1908 | title = Lessons in Pahlavi-Pazend | publisher = The [[Internet Archive]] | url = https://archive.org/details/lessonsinpahlav01bhargoog | chapter = Part 1 | format = [[PDF]]}} and [https://archive.org/details/lessonsinpahlav00bhargoog 2] (partly outdated).
* {{Citation | last = de Harlez | first = Charles | year = 1880 | url = https://archive.org/details/manueldupehlevi00harlgoog | title = Manuel du Pehlevi des livres religieux et historiques de la Perse : Grammaire, anthologie, lexique |trans-title=Manual of Pahlavi of Persian religious and historical books: grammar, anthology, lexic | language = fr | publisher = The Internet Archive}} (partly outdated).
* {{Citation | url = http://titus.uni-frankfurt.de/indexe.htm?/texte/texte2.htm#mpers | contribution = Middle Persian Pahlavi texts | title = TITUS | publisher = Uni Frankfurt}}.

== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

[[კატეგორია:პართია]]
[[კატეგორია:ირანული ენები]]
[[კატეგორია:სპარსული დამწერლობები]]