იხილეთ წყარო გვერდისთვის რუსლან ხასბულატოვი

[[ფაილი:Ruslan Khasbulatov August 2011 Moscow.jpg|მინი|რუსლან ხასბულატოვი]]
'''რუსლან ხასბულატოვი''' ({{lang-ce|Ӏимранан кIант Хасбулатов Руслан}}; დ. [[22 ნოემბერი]], [[1942]], [[გროზნო]], [[სსრკ]] — გ. [[3 იანვარი]], [[2023]]) — რუსი პოლიტიკოსი, მეცნიერი და პუბლიცისტი; რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის წევრი-კორესპონდენტი, [[რუსეთის ფედერაციის უზენაესი საბჭო]]ს ბოლო თავმჯდომარე. [[1990]]-იანი წლების დასაწყისში რუსეთში ერთ-ერთი საკვანძო პოლიტიკური ფიგურა. თავიდან პრეზიდენტ [[ბორის ელცინი]]ს მხარდამჭერი, მოგვიანებით მოწინააღმდეგე. [[1993]] წლის კონსტიტუციური კრიზისის მოვლენების ერთ-ერთი ძირითადი მონაწილე. [[1994]] წელს სათავეში ჩაუდგა „პროფესორ ხასბულატოვის სამშვიდობო მისიას“ ჩეჩნეთში. [[1994]] წლიდან არის პლეხანოვის სახელობის რუსული ეკონომიკური უნივერსიტეტის მსოფლიო ეკონომიკის კათედრის გამგე.

== პოლიტიკური მოღვაწეობა ==
=== 1992-1993 წლების კონსტიტუციური კრიზისი ===
კრიზისის მიზეზი გახდა ორი პოლიტიკური ძალის დაპირისპირება: ერთ მხარეს იყვნენ [[რუსეთის პრეზიდენტი]] ბორის ელცინი და მისი მხარდამჭერი დეპუტატები, ხოლო მეორე მხარეს [[რუსეთის ვიცე-პრეზიდენტი]] [[ალექსანდრე რუცკოი]] და სახალხო დეპუტატთა უმრავლესობა, რომელთაც სათავეში ხასბულატოვი ედგათ. [[1992]] წლის შუა თვეებში, ოფიციალურ განცხადებაში, ხასბულატოვმა შესთავაზა ელცინს ბურბულის-გაიდარის მთავრობის დათხოვნა, თუმცა, მას შემდეგ, რაც არ მიიღო დეპუტატთა უმრავლესობის მხარდაჭერა, ხასბულატოვმა მოთხოვნა უკან წაიღო.

სახალხო დეპუტატთა მეშვიდე ყრილობამდე ხასბულატოვი ელცინს მხარდაჭერასა და განსაკუთრებელი უფლებების ქონის ვადის გახანგრძლივებას სთავაზობდა, თუმცა, სანაცვლოდ ითხოვდა, კონსტიტუციური შესწორების გზით, საკანონმდებლო ორგანოს ჰქონოდა მთავრობის შემადგენლობის კონტროლის უფლება. ამასთან ერთად, ხასბულატოვმა მოუკლო [[ეგორ გაიდარი]]ს მთავრობის კრიტიკას; მან აღნიშნა, რომ მთავრობამ შეცვალა თავისი ქცევა. მიუხედავად ამისა, მეშვიდე ყრილობის გახსნის დღეს ხასბულატოვმა თავის გამოსვლაში სასტიკად გააკრიტიკა მთავრობის ეკონომიკური კურსი, რამაც დიდი გავლენა მოახდინა დამსწრე დეპუტატებზე, რომლებმაც, საბოლოო ჯამში, უარყვეს ელცინის მიერ პრემიერ-მინისტრობის კანდიდატად დასახელებული [[ეგორ გაიდარი]].

[[1993]] წლის [[21 სექტემბერი|21 სექტემბერს]] პრეზიდენტმა ელცინმა ხელი მოაწერა ბრძანებას ეტაპობრივი კონსტიტუციური რეფორმის შესახებ და დაითხოვა სახალხო დეპუტატთა ყრილობა და უზენაესი საბჭო; [[1993]] წლის 12 დეკემბრისთვის დანიშნა არჩევნები [[რუსეთის ფედერალური კრება|ფედერალურ კრებაში]]<ref>Указ президента Российской Федерации от 21 сентября 1993 года № 1400 «О поэтапной конституционной реформе в Российской Федерации»</ref> — ხელისუფლების ორგანოში, რომლის არსებობაც კონსტიტუციით არ იყო გათვალისწინებული. საპასუხოდ, ხასბულატოვმა მოიწვია უზენაესი საბჭოს პრეზიდიუმის სხდომა და კონსტიტუციის 121.6 მუხლზე დაყრდნობით (რომლის თანახმადაც, პრეზიდენტი კარგავს პოსტს, თუ მინიჭებულ ძალაუფლებას კანონიერად არჩეული ძალაუფლების ორგანოების დასაშლელად იყენებს) გამოაცხადა, რომ ელცინს შეუჩერდა პრეზიდენტის უფლებები და ისინი გადაეცა ვიცე-პრეზიდენტ [[ალექსანდრე რუცკოი]]ს.<ref>[http://poisk-zakona.ru/240540.html Постановление Президиума Верховного Совета Российской Федерации от 21 сентября 1993 года № 5779-I «О немедленном прекращении полномочий Президента Российской Федерации Б. Н. Ельцина»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150706211436/http://poisk-zakona.ru/240540.html |date=2015-07-06 }} // Российская газета", № 184(800), 23 сентября 1993, с.2</ref>

22 სექტემბერს უზენაესმა საბჭომ, საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილების საფუძველზე,<ref>Заключение Конституционного Суда Российской Федерации № З-2 от 21 сентября 1993 года «О соответствии Конституции Российской Федерации действий и решений Президента Российской Федерации Б. Н. Ельцина, связанных с его Указом „О поэтапной конституционной реформе в Российской Федерации“ от 21 сентября 1993 года № 1400 и Обращением к гражданам России 21 сентября 1993 года»</ref> მიიღო საკუთარი დადგენილება, რომლის თანახმადაც პრეზიდენტ ელცინის უფლებამოსილება წყდებოდა 1993 წლის 21 სექტემბრის 20 საათსა და 00 წუთზე, ბრძანება №1400-ზე ხელის მოწერის შემდეგ<ref>[http://poisk-zakona.ru/240353.html Постановление Верховного Совета Российской Федерации № 5780-I от 22 сентября 1993 года «О прекращении полномочий Президента Российской Федерации Ельцина Б. Н.»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160910210148/http://poisk-zakona.ru/240353.html |date=2016-09-10 }} // «Российская газета», № 184(800), 23 сентября 1993, с.2</ref> და პრეზიდენტი ხდებოდა ვიცე-პრეზიდენტი რუცკოი.<ref>[http://poisk-zakona.ru/240352.html Постановление Верховного Совета Российской Федерации № 5781-I от 22 сентября 1993 года «Об исполнении полномочий Президента Российской Федерации вице-президентом Российской Федерации Руцким А. В.»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160910215714/http://poisk-zakona.ru/240352.html |date=2016-09-10 }} // «Российская газета», № 184(800), 23 сентября 1993, с.2</ref> უზენაესმა საბჭომ აგრეთვე მიიღო გადაწყვეტილება 23 სექტემბერს მოეწვია სახალხო დეპუტატთა მეათე (საგანგებო) ყრილობა.<ref>[http://poisk-zakona.ru/240351.html Постановление Верховного Совета Российской Федерации № 5782-I от 22 сентября 1993 года «О созыве десятого чрезвычайного (внеочередного) Съезда народных депутатов Российской Федерации»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150706221225/http://poisk-zakona.ru/240351.html |date=2015-07-06 }} // «Российская газета», № 184(800), 23 сентября 1993, с.2</ref>

23 სექტემბერს მუშაობა დაიწყო რუსეთის ფედერაციის სახალხო დეპუტატთა მეათე ყრილობამ.<ref>[http://1993.sovnarkom.ru/KNIGI/HASBULAT/hasb1-05.htm ТЕХНОЛОГИЯ ИСПОЛНЕНИЯ ГОСУДАРСТВЕННОГО ПЕРЕВОРОТА-II.] из книги Р. И. Хасбулатова «Великая российская трагедия»</ref> დაამტკიცეს უზენაესი საბჭოს დადგენილება (რომელმაც უფლებამოსილება შეუწყვიტა პრეზიდენტ ელცინს), ხოლო ელცინის მოქმედებები შეაფასეს, როგორც [[სახელმწიფო გადატრიალება]].<ref>{{Cite web |url=http://www.rumiantsev.ru/1993/17/ |title=Постановление Съезда народных депутатов Российской Федерации № 5807-I от 24 сентября 1993 года «О политическом положении в Российской Федерации в связи с государственным переворотом» |accessdate=2018-11-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131019165838/http://www.rumiantsev.ru/1993/17/ |archivedate=2013-10-19 }}</ref> ყრილობამ დაადგინა, რომ უნდა ჩატარებულიყო პრეზიდენტისა და სახალხო დეპუტატების ვადამდელი არჩევნები არა უგვიანეს 1994 წლის მარტისა. უზენაეს საბჭოს დაევალა, ერთი თვის განმავლობაში შესაბამისი ნორმატიული აქტები მიეღო.<ref>{{Cite web |url=http://www.rumiantsev.ru/1993/14/ |title=Постановление Съезда народных депутатов Российской Федерации № 5813-I от 24 сентября 1993 года «О досрочных выборах народных депутатов Российской Федерации и Президента Российской Федерации» |accessdate=2018-11-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130921074738/http://www.rumiantsev.ru/1993/14/ |archivedate=2013-09-21 }}</ref> რამდენიმე დღის შემდეგ, უზენაესი საბჭოს შენობა, სადაც ხასბულატოვი ჯერ კიდევ ატარებდა სხდომებს, ჯარისა და შს სამინისტროს ალყის ქვეშ მოექცა.

[[1993]] წლის 4 ოქტომბერს, მას შემდეგ რაც საბჭოების სახლს, სადაც უზენაესი საბჭოს და სახალხო დეპუტატების ყრილობები მიმიდნარეობდა, ტანკებიდან გაუხსნეს ცეცხლი, ხასბულატოვი და მისი მომხრეები დააპატიმრეს. ხასბულატოვს ედავებოდნენ მასობრივი არეულობის ორგანიზებას.<ref>[http://1993.sovnarkom.ru/KNIGI/HASBULAT/hasb2-11.htm В «ЛЕФОРТОВО»] из книги Р. И. Хасбулатова «Великая российская трагедия»</ref> 

[[1994]] წლის 25 თებერვალს ხასბულატოვი გაათავისუფლეს პატიმრობიდან სახელმწიფო დუმის ამნისტიით.<ref>Постановление Государственной Думы Федерального Собрания Российской Федерации от 23 февраля 1994 г. № 65-1 ГД «Об объявлении политической и экономической амнистии»</ref> ელცინი ამნისტიისს კატეგორიული წინაარმდეგი იყო.<ref>[http://www.politika.su/gos/ndrs.html Съезд народных депутатов и Верховный Совет РСФСР/РФ. 1990—1993]</ref><ref>[http://www.1tv.ru/documentary/fi=6941 Борис Ельцин. Первый]</ref> ხასბულატოვის გათავისუფლებაში მნიშვნელოვანი როლი შეიტანა იმდროინდელმა გენერალურმა პროკურორმა [[ალექსეი კაზანიკი|ალექსეი კაზანიკმა]], რომელიც ელცინმა მალევე დაითხოვა.<ref>[http://www.kommersant.ru/doc/72478 Ъ-Газета — Кремль переживает амнистию]</ref>

=== „პროფესორ ხასბულატოვის სამშვიდობო მისია“ ===
[[1994]] წელს ხასბულატოვი სამშვიდობო მისიით ეწვია მშობლიურ ჩეჩნეთს. იგი ცდილობდა, დაეწყო მოლაპარაკებები სეპარატისტთა ლიდერების (პრეზიდენტ [[ჯოხარ დუდაევი]]ს და მისი ოპოზიციის) და რუსეთის ხელისუფლების შორის.<ref name="cidct.org.ua">{{Cite web |url=http://www.cidct.org.ua/ru/Avdet/21-24(94)/24.html |title=Центр информации и документаци крымских татар |accessdate=2018-11-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090109124637/http://www.cidct.org.ua/ru/Avdet/21-24(94)/24.html |archivedate=2009-01-09 }}</ref> მისია წარუმატებელი აღმოჩნდა, გამომდინარე იქიდან, რომ არც ერთ მხარეს არ სურდა კომპრომისზე წასვლა;<ref name="vremya.ru">[http://www.vremya.ru/2003/140/4/76728.html Время новостей: № 140, 01 августа 2003]</ref> ხასბულატოვი, საბოლოო ჯამში, დუდაევის ოპოზიციას შეუერთდა.<ref name="igpi.ru">[http://www.igpi.ru/monitoring/1047645476/oct_97/chechen.html IGPI.RU :: Политический мониторинг :: Выпуски политического мониторинга :: Чеченская республика Ичкерия. Общий обзор]</ref>

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://svpressa.ru/politic/article/46946/ Руслан Хасбулатов: На стороне ГКЧП могли выступить Грачёв, Лебедь и Громов]
* [http://www.svpressa.ru/politic/article/52139/ Руслан Хасбулатов: Путин — пленник привычек и образа жизни]
* [http://www.echo.msk.ru/guests/799/ Все интервью Хасбулатова Р. И. на радиостанции] «Эхо Москвы»
* [http://finam.fm/guestinfo/32/ Все интервью Хасбулатова Р. И. на радиостанции] «Финам FM»
* [https://www.youtube.com/watch?v=E-CbXcz40Os Интервью телеканалу «Дождь»: «Руслан Хасбулатов. Ельцин не знал, что делать»]
* [http://www.sovross.ru/articles/718/11793/ Катастрофа лидерства] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190326094858/http://www.sovross.ru/articles/718/11793/ |date=2019-03-26 }}
* [http://www.kp.ru/radio/stenography/120366/ Интервью Хасбулатова Р.И] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201027091756/https://www.kp.ru/radio/stenography/120366/ |date=2020-10-27 }} на радиостанции «Комсомольская правда» 
* [https://www.youtube.com/watch?v=btbZaROXP30 Хасбулатов рассказал, как было написано "воззвание Ельцина"] 

== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

{{DEFAULTSORT:ხასბულატოვი, რუსლან}}

[[კატეგორია:რუსი პოლიტიკოსები]]
[[კატეგორია:დაბადებული 22 ნოემბერი]]
[[კატეგორია:დაბადებული 1942]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 3 იანვარი]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 2023]]