იხილეთ წყარო გვერდისთვის ერნან კორტესი

{{ინფოდაფა პიროვნება
|სახელი            = ერნან კორტესი
|მშობსახელი  = {{lang-es|Fernando Cortés Monroy Pizarro Altamirano}}
|პორტრეტი        =Retrato de Hernán Cortés.jpg
|ფოტოს სიგანე = 250პქ
|წარწერა         = ერნან კორტესი
|დაბსახელი = 
|მოღვაწეობა = [[კონკისტადორი]], ავანტიურისტი
|დაბ თარიღი  = [[1485]]
|დაბ ადგილი = 
| გარდ თარიღი    = [[2 დეკემბერი]], [[1547]]
}}
'''ერნანდო კორტეს დე მონროი ი პისარო ალტამირანო''' ({{lang-es|Hernando Cortés de Monroy y Pizarro Altamirano}}), ''ცნობილი როგორც'' '''ერნან''' '''კორტესი''' ({{lang-es|Hernán Cortés}}; დ. [[1485]], [[მედელინი (ესპანეთი)|მედელინი]], [[ბადახოსის პროვინცია]] — გ. [[2 დეკემბერი]], [[1547]], [[კასტილიეხა-დე-ლა-კუესტა]], [[სევილიის პროვინცია]]) — [[ესპანელები|ესპანელი]] [[კონკისტადორი]]. [[მექსიკა|მექსიკის]] დამპყრობელი და  [[აცტეკები|აცტეკთა]] იმპერიის გამანადგურებელი. იმპერატორმა [[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლ V ჰაბსბურგმა]] მას მიანიჭა [[ოახაკა (შტატი)|ოახაკის]] ხეობის მარკიზის ტიტული. მისი ცხოვრების შესახებ ძალიან მწირი ინფორმაციაა შემონახული, ამიტომ კორტესის პიროვნებისა და მემკვიდრეობის შესახებ ისტორიკოსები საკმაოდ განსხვავებულ ვარაუდებს გამოთქვამენ.

==ბიოგრაფია==
დაიბადა [[1485]] წელს [[ესტრემადურა|ესტრემადურის]] ქალაქ [[მედელინი (ესპანეთი)|მედელინში]], რომელიც იმ პერიოდში [[კასტილია|კასტილიის]] შემადგენლობაში შედიოდა. მამამისი  უძველესი გვარის შთამომავალი იყო, მაგრამ გაკოტრდა და მსახურობდა ქვეითთა ბრიგადის კაპიტნად. მამის ხაზით იგი [[ნიკოლას დე ოვანდო]]ს, [[ჰაიტი (კუნძული)|ესპანიოლის]] პირველი გუბერნატორის, შორეული ნათესავი, ხოლო დედის ხაზით [[ფრანსისკო პისარო]]ს, [[პერუ]]ს დამპყრობელის,  ნათესავი იყო (მისი შთამომავალი, სახელად ასევე ფრანსისკო პისარო, თან ახლავს კორტესს მექსიკის დაპყრობისას).

კორტესის ისტორიკოსი [[ფრანსისკო ლოპეს დე გომარა]], მას აღწერს როგორც, სუსტ, ავადმყოფ ბავშვს, რის გამოც გადაუწყვეტია გამხდარიყო იურისტი ან მღვდელი. 14 წლის ასაკში სასწავლებლად შევიდა [[სალამანკის უნივერსიტეტი|სალამანკის უნივერსიტეტში]]. ამ პერიოდის წყაროები შემორჩენილი არაა, მაგრამ როგორც მისი მეფისადმი მიწერ-მოწერით ირკვევა სწავლობდა [[სამართალი|სამართალსა]] და [[ლათინური ენა|ლათინურს]].

ორი წლის შემდეგ მიატოვა უნივერსიტეტი, იმედები გაუცრუა საკუთარ მამას, რომელსაც სურდა შვილის სწავლით აემაღლებინა ოჯახის სოციალური სტატუსი. მალევე კორტესმა [[სევილია]]ში დაიწყო მუშაობა ნოტარიუსად. ამ პერიოდში ესპანეთში გავრცელდა ინფორმაცია ახალი სამყაროს აღმოჩენის შესახებ.

[[1502]] წელს ერნან კორტესმა გადაწყვიტა თავის შორეულ ნათესავთან, მომავალში კ. ესპანიოლის პირველ გუბერნატორ, [[ნიკოლას დე ოვანდო]]სთან ერთად გამგზავრებულიყო ახალ სამყაროში. თუმცა ამ პერიოდისათვის ვერ შეძლო მიზნების განხორციელება.

==ახალი სამყარო==
[[1504]] წელს ერნან კორტესი [[სანტო-დომინგო]]ში ჩავიდა და დარეგისტრირდა როგორც კოლონიზატორი. მიიღო მიწა და სახლის აშენების უფლება. გუბერნატორმა ოვანდომ იგი ქალაქ ასუსის ნოტარიუსად დანიშნა. კორტესი ასევე ჩართული იყო [[ინდიელები]]ს აჯანყების ჩახშობაში, რითაც საკმაოდ გაიუმჯობესა საკუთარი მატერიალური მდგომარეობა.

[[1510]] წელს კორტესი გაერთიანდა [[კუბა|კუბის]] დამპყრობელის, [[დიეგო ველასკეს დე კუელიარი|დიეგო ველასკესის]] რაზმში. იგი კორტესს მოწყალების თვალით უყურებდა, რის გამოც 26 წლის კონკისტადორი კოლონიაში ყველაზე ცნობილი პიროვნება გახდა. სულ მალე კორტესი გახდა ველასკესის მდივანი და დაინიშნა [[სანტიაგო-დე-კუბა|სანტიაგო-დე-კუბის]] ალკალდად.

[[1514]] წელს კორტესმა, კოლონისტების მცირე დაჯგუფებასთან ერთად მოითხოვა პირად საკუთრებაში მყოფი ინდიელი მონების რიცხვის გაზრდა, რის გამოც გაუფუჭდა ურთიერთობა გუბერნატორთან. კორტესი ორჯერ დააპატიმრეს. მიზეზი, სავარაუდოდ, უნდა ყოფილიყო პირადი მოტივები: კორტესი იძულებული გახდა ცოლად შეერთო გუბერნატორის ცოლის და ({{lang-es|cuñada}}) კატალინა სუარესი.

საინტერესოა, რომ კუბაში ცხოვრების პერიოდში, კორტესი ნაკლებად ინტერესდებოდა კოლინიის გარეთა საქმეებით. მან უარი განაცხადა [[ფრანსისკო ერნანდეს დე კორდოვა]]სა და [[ხუან გრიხალვა]]ს ექსპედიციებში მონაწილეობაზე.

==ექსპედიცია მექსიკაში==
{{მთავარი|მექსიკის დაპყრობა}}
[[ფაილი:Ruta de Cortés.svg|350px|მინიატიურა|1519-1521 წლის ლაშქრობის მარშრუტი]]
[[მექსიკა|მექსიკის]] დაპყრობის იდეა ეკუთვნის ველასკესს, იგი იყო ექსპედიციის მთავარი სპონსორიც. [[1518]] წელს კორტესი დაინიშნა მეთაურად, მაგრამ კუბის გუბერნატორთან მორიგი კამათის შედეგად ეს გადაწყვეტილება შეიცვალა. საბოლოოდ 1519 წლის 10 თებერვალს ექსპედიციამ დატოვა კუბა და გაემართა მექსიკის სანაპიროებისკენ. კორტესის არმიაში შედიოდა 518 ფეხოსანი, 16 ცხენოსანი რაინდი, 13 [[არკებუზი]]ს მსროლელი, 32 [[არბალეტი]]ს მსროლელი, 110 მატროსი და 200 მონა - კუბელი [[ინდიელები]] და ზანგები.

[[ტენოჩტიტლანი|ტენოჩტიტლანში]] ესპანელები შევიდნენ [[1519]] წლის 8 ნოემბერს, რომელთაც თავაზიანი დახვედრა მოუწყო აცტეკთა [[ტლატოანი|ტლატოანმა]] [[მონტესუმა II]]-მ. მონტესუმამ კორტესი დააჯილდოვა მდიდრული ოქროს ნივთებით, რამაც კიდევ უფრო გააღვივა ესპანელებში ამ ქვეყნის დაპყრობის სურვილი.

1520 წლის ივნისში, [[მექსიკის ყურე|მექსიკის ყურის]] სანაპიროებიდან მოვიდა ცნობა, რომ კუბის გუბერნატორის, ველასკესის მიერ გამოგზავნილ იქნა ესპანელთა რაზმები ურჩი კორტესის შესაჩერებლად და დასატყვევებლად. ამ ამბის შეტყობის შემდეგ, კორტესი ტენოჩტიტლანში ტოვებს თავის უერთგულეს ლეიტენანტ [[პედრო დე ალვარადო]]ს და თვითონ რაზმთან ერთად მიემართება სანაპიროსაკენ, სადაც ის სასტიკად ამარცხებს ესპანელტა რაზმებს. დამარცხებულ ჯარისკაცებს კორტესი უყვება [[ოქრო]]ს ქალაქის – [[ტენოჩტიტლანი]]ს შესახებ და ისინიც, სიმდიდრეს დახარბებულნი, სასწრაფოდ უერთდებიან კორტესს.

==მწუხარების ღამე და ტენოჩტიტლანის დაცემა==
{{მთავარი|მწუხარების ღამე}}
ივნისის ბოლოს, როდესაც კორტესი ტენოჩტიტლანში დაბრუნდა, მას ახალი ამბავი დახვდა: აცტეკებს უკვე ახალი იმპერატორი ჰყავდათ არჩეული – [[კუიტლაუაკი]]. სულ ცოტა ხნის შემდეგ, [[აცტეკები|აცტეკებმა]] ალყა შემოარტყეს [[მონტესუმა II|მონტესუმას]] სასახლეს, სადაც [[ესპანელები]] იყვნენ დაბანაკებულნი. გამოუვალ მდგომარეობაში მყოფმა კორტესმა, აიძულა მონტესუმა გასულიყო სასახლის აივანზე და დაეშოშმინებინა გააფთრებული აცტეკები და ეთხოვა მათთვის, რომ ესპანელებისთვის მიეცათ საშუალება, რათა უკან, სანაპიროზე მშვიდობით დაბრუნებულიყვნენ. ვერაფერმა დააშოშმინა გაშმაგებული აცტეკები, მათ მონტესუმას სიცილი დააყარეს, ქვებისა და შუბების წვიმა დაუშინეს. შედეგად მონტესუმა დაიჭრა და რამდენიმე დღეში გარდაიცვალა.

ალყაში მოქცეულ კორტესის ამალას სულ რამდენიმე დღის სამყოფი წყალი და საკვები დარჩენოდა. ამიტომ კორტესმა ალყის გარღვევა გადაწყვიტა.

[[1520]] წლის [[30 ივნისი]]ს ღამეს, ესპანელთა გაძლიერებული არმია, შემოვლითი გზებით, აცტეკების მძინარე ქალაქში შევიდა. მაგრამ ისინი ქალაქის დარაჯმა მაინც შენიშნა და განგაშის ზარების რეკვა დაიწყო. ბრძოლა სასტიკი აღმოჩნდა.  ბრძოლის პარალელურად, ესპანელებს თან ქალაქის ოქრო გაჰქონდათ ტბაზე სახელდახელოდ მოწყობილი ხიდების საშუალებით. ზოგიერთმა ესპანელმა იმდენად იხარბა, რომ ოქროს სიმძიმემ დასცა და [[ტბა]]ში დაახრჩო.

ბრძოლაში კორტესმა მხოლოდ 150 ესპანელი ჯარისკაცი და 2.000 ადგილობრივი მოკავშირე დაკარგა. თვითონ კორტესმა, ალვარადომ და კიდევ რამდენიმე კაცმა ძლივს მოახერხა ტენოჩტიტლანიდან გაქცევა.

საბოლოოდ [[1521]] წლის აგვისტოში დაიწყო შტურმი ქალაქზე, ტენოჩტიტლანის დაცვის დროს განსაკუთრებული სამხედრო ნიჭი და გმირობა გამოამჟღავნა [[კუაუტემოკი|კუაუტემოკმა]]. 13 აგვისტოს [[კუაუტემოკი]]ს დამხობის შემდეგ, აცტეკების სამეფო გადაწვეს.

==მექსიკის მმართველი==

[[1524]] წლამდე კორტესი ერთპიროვნულად განაგებდა მექსიკას. [[1525]] წელს კორტესის ბრძანებით [[კუაუტემოკი]] სასტიკად აწამეს. მან ასევე განიზრახა გალაშქრება კუბაზე, რათა ანგარიში გაესწორებინა ველსაკესისათვის. ამ გადაწყვეტილებამ [[კარლ V ჰაბსბურგი]] იძულებული გახადა თანამდებობიდან გადაეყენებინა კორტესი. ახალი გუბერნატორი მალევე გარდაიცვალა, მომდევნო მმართველები, [[მარკოს დე აგილარი]] და [[ალონსო დე ესტრადა]], მტრულად უყურებდნენ კორტესს. [[1527]] წელს კორტესი იძულებული იყო დაეტოვებინა მექსიკა, დაბრუნებულიყო ესპანეთში და მეფისათვის ჩაებარებინა ანგარიში თავისი მოღვაწეობის შესახებ.

==ესპანეთში ვიზიტი და მექსიკაში დაბრუნება==

==ევროპაში დაბრუნება, ცხოვრების უკანასკნელი წლები==

==იხილეთ აგრეთვე==
* [[მექსიკის დაპყრობა]]
* [[მონტესუმა II]]
* [[აცტეკები]]
* [[კონკისტადორი]]
* [[ფრანსისკო პისარო]]
* [[კეცალკოატლი]]

==რესურსები ინტერნეტში==
{{Commons category}}
*[http://www.pignatelli.org/cortes.htm ''Genealogy of Hernán Cortés'']
*[http://www.marfonline.com/cartucheria/milan2/Genealogia/ApellidoCortes.html ''Origin of the Surname Cortés''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081211131201/http://www.marfonline.com/cartucheria/milan2/Genealogia/ApellidoCortes.html |date=2008-12-11 }}
*[http://www.nndb.com/people/444/000092168/ Biography of Hernán Cortés]
*[http://www.motecuhzoma.de/change.html The change of Hernán Cortés' self-image by means of the conquest] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070121200541/http://www.motecuhzoma.de/change.html |date=2007-01-21 }}
*[http://www.isidore-of-seville.com/cortes/ Hernando Cortes on the Web] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050630075920/http://www.isidore-of-seville.com/cortes/ |date=2005-06-30 }}

{{DEFAULTSORT:კორტესი, ერნან}}
[[კატეგორია:კონკისტადორები]]
[[კატეგორია:დაბადებული 1485]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 2 დეკემბერი]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 1547]]
[[კატეგორია:ქალაქების დამაარსებლები]]