სუის დინასტია

{{subst:ET|თარგის გამოყენების შეცდომა! ეს თარგი გამოიყენება subst-ის მეშვეობით. პრობლემის აღმოსაფხვრელად ჩაანაცვლეთ თარგი {{მუშავდება}} თარგით {{subst:მუშავდება}}.}}{{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/{{subst:REVISIONUSER}}|{{subst:REVISIONUSER}}]].|{{subst:CURRENTDAY}}|{{subst:CURRENTMONTH}}|{{subst:CURRENTYEAR}}}} სუის დინასტია (ჩინ.: 隋; 581—618) — ჩინური დინასტია, რომელმაც ხანგრძლივი პრობლემების შემდეგ გააერთიანა ქვეყანა. განახორციელა სოციალურ-პოლიტიკური რეფორმები და მსხვილი სამშენებლო პროექტები.

დინასტიის დაარსება

III — VI საუკუნეების პერიოდი ერთ-ერთი ყველაზე ძნელია ჩინურ ისტორიაში. ხანის დინასტიის დაცემის (220) და იმპერიის დაშლის შემდეგ სახელმწიფო ეკონომიკის მხრივ ძლიერ შესუსტდა. ბევრი უძველესი ქალაქი დანგრეული იყო, ქვეყნის ჩრდილოეთმა სოფლის მეურნეობაში დეგრადირება განიცადა.

დროთა განმავლობაში ტაბგაოების „ბარბაროსული“ დინასტია ჩრდილოეთ ვეი უმაღლეს ფარგლებში გაჩინელდა, მისი საბრძოლო მასა დასუსტდა. შეიქმნა საშიშროება თურქული სახანოს ლაშქარი შეჭრილიყო ჩინეთში. VI საუკუნის ბოლოს ჩრდილოეთ ჩინეთის სახელმწიფოში ჩრდილოეთ ჭოუს (ვეის მემკვიდრეობით) მართველობაში მოსვლა შეძლეს ჩინელმა და გაჩინელებულმა თურქმნა არისტოკრატებმა იანგ ჯიანის მეთაურობით. უმრვალესობა ჩინელის ფეოდალურ ფარგმენტაციასთან უარყოფითი რეაქციის გამო, ასევე არისტოკრატთა ნების გარე მტრებისა და შიდა ეკონომიკური პრობლემების კონსოლიდაციის შესახებ, იანგმა და მისმა მომხრეებმა შეძლეს გაცილებით ადვილად მიეღწიათ ქვეყნის გაერთიანებისთვის . 581 წელს იანგ ჯიანი სახელით ვენ-დი ახალი სუის დინასტიის იმპერატორად გამოაცხადეს. 300-ზე მეტი წლის განმავლობაში ის გახდა პირველი მმართველი რომლის ძალაუფლებაც მთელ ჩინეთზე ვრცელდებოდა.

სოციალურ-ეკონომიკური რეფორმები

სამხრეთის ათვისება ნაკლები სისხლისღვრითა და ნგრევით იყო მიღწეული - სამხრეთის ეკონომიკა (ჩრდილოეთიდან განსხვავებით მონეტიზირებული) აღმოჩნდა მნიშვნელოვან ფაქტორად იმპერიის განვითარებისთვის. სტაბილურობის გამო, ქალქებში ვაჭრობამ იწყო განვითარება, წარმოიქმნა სავაჭრო და ბეჭვდითი კლანები. გადასახადების დაკლებით და სახელმწიფო მონოპოლიების გაუქმებით იანგ ჯიანმა იზრუნა ვაჭრობის და სოფლის მეურნეობის განვიტარებაზე მომავალში. 583-ში მირებული იყო ახალი კანონები, მეტად გამარტივებული.

თუმცა 604 წელს იმპერატორი მოკლული იყო საკუთარი შვილის იანგ გუანის მიერ, რის შემდეგაც მან დაიკავა ტახტი იანგ-დის სახელით. იანგ გუანმა მნიშვნელოვნად მოახდინა რადიკალიზაცია და გაამკაცრა სასოფლო-სამეურნეო პოლიტიკა. გლეხთა მიწის ნაკვეთები შემცირებულიყო, ხოლო გადასახადები გაზრდილიყო, თანაც მათი უმრავლესობა იყენებოდა სახაზინოში და არა ადგილობრივი საჭიროებებისთვის. იანგ გუანი ცდილობდა კიდევ უფრო მოეხდინა მართველობის ცენტრალიზება ჩინეთში და სხვებისთვის დარჩენილი ძალაუფლება საბოლოოდ წაერთმია. მეორეს მხრივ, იანგ გუანი მხარს უჭერდა კულტურასა და მეცნიერებას, შემოიტანა გამოცდები სახელმწიფო თანამდებობებისთვის და გააძლიერა საჯარო მოხელეთა პოზიციები მებრძოლეებზე.

უმსხვილესი პროექტები

Несмотря на непродолжительное правление, династия Суй оставила после себя достаточно грандиозных сооружений, принёсших Китаю немалую славу и пользу. К крупнейшим может быть отнесена основательная перестройка полуразрушившейся к тому времени китайской стены; прокладка Великого (Императорского) Канала — вплоть до XIX века являвшегося крупнейшим искусственным водным путём мира, а также возведение дворцового ансамбля в Лояне — новой столице империи, поражавшего своим великолепием.

На строительстве столичного дворцового комплекса трудилось до двух миллионов человек, на реконструкции Великой Стены и прокладке Императорского Канала — по одному миллиону. Широко использовался полурабский труд закабалённых крестьян.

Великий Императорский Канал соединил реки Янцзы и Хуанхэ, богатый плодородный Юг и возрождающийся после эпохи набегов варваров Север. Он стал важнейшим торговым путём внутри Китая, главной транспортной артерией для перевозки зерна, продовольствия, товаров на столетия вперёд.

Внешняя политика

Внешняя политика династии Суй характеризуется многочисленными войнами, которые китайские правители вели, главным образом, против государств Корейского полуострова и северных племён, а также конфронтацией с Тюркским каганатом.

Практически покорив малонаселённый полуостров Ляонин, суйский Китай в 612 выступил против корейских государств Пэкче и Когурё в союзе с государством Силла. Через два года война закончилась безрезультатно, изрядно истощив казну.

Серьёзнейшим соперником Китая того времени являлся Тюркский каганат. За неимением военной силы, достаточной для разгрома этой империи кочевников или даже для уверенного отражения её набегов, Суйская Империя чаще всего строила свои отношения с каганатом на умелой дипломатии.

დინასტიის დასასრული

617 წელს იანგ-გუანის ერთ-ერთმა ნათესავმა, მოახდინა გადატრიალება სიდიდითა და მნიშვნელობით ქვეყნის მესამე ქალაქში - ტაიუანში. მალევე მეამბოხეებმა თურქულენოვანი ტომების დახმარებით აიღეს დედაქალაქი ჩანგიანი. იანგ გუანი გარბოდა სამხრეთში და მოკლული იყო საკუთარი დაცვით. ლი იუანმა გამოაცხადა თანგის დინასტიის დაარსების შესახებ. სუისური ჩინეთის დამხობაში მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა აღმოსავლეთ - თურქულმა სახელმწიფომ.

შედეგები

სუის დინასტიამ ითამაშა გადამწყვეტი როლი ჩინეთის გაერთიანებაში ოთხსაუკუნოვანი დეგრადაციისა და დაშლის პერიოდის შემდეგ. სუის დინასტიის იმპერატორებმა შეძლეს შეენარჩუნებინათ ქვეყნის ერთობა, გაეძლიერებინათ მისი მდგომარეობა, რეალიზება მოეხდინათ გრანდიოზული პროექტებისთვის და ასევე ჩინეთის ყველა ფენის საზოგადოებაში თავიდან დაებადათ ეროვნული ღირსების გრძნობა, ნდობა და სტაბილურობა. სუის დინასტიამ გზა გაუხსნა შემდგომ განვითარებას ტანის და სუნის დინასტიებში.

სუის იმპერატორები

წოდების სახელი	საკუტარი სახელი	მმართველობის წლები	ქრონოლოგია
ისტორიულად მეტად გავრცელებული ფორმა: „სუი“ + წოდების სახელი
ვენ-დი 文帝 Wéndì	იანგ ჯიანი 楊堅 Yáng Jiān	581—604	კაიჰუანგი (開皇 Kāihuáng) 581—600 ჟენშოუ (仁壽 Rénshòu) 601—604
იანგდი 煬帝 Yángdì	იანგ გუანი 楊廣 Yáng Guǎng	605—617	დაიე (大業 Dàyè) 605—617
გონგდი 恭帝 Gōngdì	იანგ იოუ 楊侑 Yáng Yòu	617—618	ინინგი (義寧 Yìníng) 617—618

იანჭოუში, ჰანძანის კვარტალში, ჩინელი არქეოლოგების მიერ აღმოჩენილია იმპერატორ იანგ-დის საფლავი. ასევე აღმოჩენილია სპილენძისა და ნეფრიტის ნივთები.