კორუფცია აზერბაიჯანში

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია

 

კორუფცია აზერბაიჯანში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემაა, რომელიც ძირს უთხრის ქვეყნის შიდა ეკონომიკას. [1] საბჭოთა ეპოქიდან მოყოლებული კორუფცია ფართოდაა გავრცელებული ხელისუფლების ყველა ეშელონებში. [2] [3] [4] [5]

„საერთაშორისო გამჭვირვალობის“ (Transparency International) მონაცემებით, 2023 წელს აზერბაიჯანმა კორუფციის მგრძნობელობის რეიტინგში 154-ე ადგილი დაიკავა 180 ქვეყანას შორის.

აზერბაიჯანის ეკონომიკას ახასიათებს კორუფცია და უთანასწორობა. [6] ქვეყნის სიმდიდრემ ნავთობით მნიშვნელოვნად გააძლიერა ილჰამ ალიევის რეჟიმის სტაბილურობა და გაამდიდრა აზერბაიჯანის მმართველი ელიტა, ასევე სახელმწიფოს საშუალება მისცა უმასპინძლოს მდიდრულ საერთაშორისო ღონისძიებებს და ჩაერთოს ფართო ლობირებაში საზღვარგარეთ. [7] [8] [9] [10] [11] [12]

შავი ფულის გათეთრების სქემით, 2012-2014 წლებში აზერბაიჯანის მმართველ ილჰამ ალიევთან, სამინისტროებთან და აზერბაიჯანის საერთაშორისო ბანკთან დაკავშირებულმა კომპანიებმა უცხოელ პოლიტიკოსებსა და აზერბაიჯანის ელიტის წარმომადგენლებს გადაუხადეს $2,9 მილიარდი. [13]

კორუფცია გავრცელებულია განათლებაში, ჯანდაცვაში და ზოგადად ბიზნესში. [14] მექრთამეობა, ნეპოტიზმი და მეგობრობა ჩვეულებრივი მოვლენაა.

საერთაშორისო ანტიკორუფციული ინდექსები და ანგარიშები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

CPI ინდიკატორების განვითარება სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებში 2012-2020 წლებში.

საერთაშორისო გამჭვირვალობის 2017 წლის კორუფციის აღქმის ინდექსში (CPI), აზერბაიჯანმა მიაღწია საუკეთესო პოზიციას 2000 წელს ანგარიშში ჩართვის შემდეგ, 31 ქულით 0-დან („ძლიერ კორუმპირებული“) 100-მდე ( "ძალიან სუფთა"). [15] 2018-2023 წლებში მისი ქულები უფრო დაბალი იყო, 2023 წელს — 23.

„საერთაშორისო გამჭვირვალობის“ 2015 წლის ანგარიშის მიხედვით, აზერბაიჯანმა აჩვენა გაუმჯობესება წინა წლების საერთაშორისო ანტიკორუფციულ ანგარიშებში; თუმცა, მისი პოზიცია ამ მაჩვენებლებში სუსტი იყო ისეთ მეზობელ ქვეყნებთან შედარებით, როგორიცაა საქართველო, სომხეთი და თურქეთი . ეს სისუსტე დღემდე გრძელდება; 2023 წლის CPI-ის შედეგებში აზერბაიჯანმა 23 ქულა მიიღო. შესაბამისად, იგი აღიქმება უფრო კორუმპირებულად, ვიდრე მისი მეზობლები, საქართველო (53), სომხეთი (47), რუსეთი (26) და ირანი (24). რეგიონალურად, აღმოსავლეთ ევროპისა და ცენტრალური აზიის ქვეყნების საშუალო ქულა იყო 35, უმაღლესი ქულა — 53 და ყველაზე დაბალი ქულა იყო 18. [16] გლობალურად, საშუალო ქულა იყო 43, საუკეთესო ქულა — 90 და ყველაზე ცუდი ქულა — 11.

მსოფლიო ბანკის მსოფლიო მმართველი ინდიკატორების მონაცემებით, აზერბაიჯანის მიერ კორუფციის კონტროლის უნარი 7-დან (2000) 20-მდე (2015) გაიზარდა.

საერთაშორისო გამჭვირვალობის გლობალური კორუფციის ბარომეტრის (GCB) 2013 წლის ანგარიშში მითითებულია, რომ აზერბაიჯანში გამოკითხულთა 9% - ის აზრით, კორუფცია ძალიან გაიზარდა. მაშინ, როცა 69% მიიჩნევს, რომ ხელისუფლების ძალისხმევა ეფექტური იყო კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლაში. გარდა ამისა, გამოკითხულთა 71% ეთანხმება იმ აზრს, რომ ჩვეულებრივ ადამიანს შეუძლია აზერბაიჯანში კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლაში ცვლილებების შეტანა. [17] მოქალაქეთა მონაწილეობა და მთლიანობის, ანგარიშვალდებულებისა და გამჭვირვალობის ღირებულებები იყო კორუფციასთან ბრძოლის გადამწყვეტი კომპონენტი. მნიშვნელოვანი იყო პროგრამებისა და ქმედებების შემუშავება კორუფციის კულტურული გაგების შესაცვლელად, რაც მოქალაქეებს, ძალადობის წინააღმდეგ მოქმედებაში დაეხმარა. [18]

GCB 2013 წლის ანგარიშში ჯანდაცვა, სასამართლო სისტემა და პოლიცია რესპონდენტების მიერ ყველაზე კორუმპირებულ სექტორებად აღიქმებოდა. GCB - ის 2010 წლის ანგარიშთან შედარებით, გაუმჯობესება დაფიქსირდა ბოლო ანგარიშში საჯარო სამსახურის, განათლებისა და პოლიციის მიმართ ნდობის გაზრდის შედეგად. საერთაშორისო წარმოდგენებისგან განსხვავებით, აზერბაიჯანელი რესპონდენტები პოლიტიკურ პარტიებს მედიასთან და რელიგიურ ორგანოებთან ერთად ერთ-ერთ ყველაზე ნაკლებად კორუმპირებულ სექტორად აღიქვამდნენ. [19]

გლობალური მთლიანობის ინდექსის (GIX) (2011) მიხედვით, აზერბაიჯანის ანტიკორუფციული საკანონმდებლო ბაზა ძლიერია (100-დან 89); თუმცა ძნელად ხდება მისი განხორციელება (100-დან 38) კანონით მინიჭებული უფლებამოსილებების გათვალისწინებით. [20]

„საერთაშორისო გამჭვირვალობის“ 2014 წლის ანგარიშმა დაასკვნა, რომ აზერბაიჯანმა აჩვენა სტაბილური გაუმჯობესება ანტიკორუფციულ რეიტინგში, მაგრამ მეზობელ ქვეყნებთან შედარებით, პროგრესი შედარებით ნელი იყო. გარდა ამისა, აზერბაიჯანი დაწინაურდა თავისი ანტიკორუფციული კანონმდებლობით და ძლიერი აღმასრულებელი შტოთი; თუმცა, საკანონმდებლო და სასამართლო ხელისუფლება სუსტი იყო, პოტენციურად უფრო მეტად დაუცველი კორუფციის წინააღმდეგ.

კორუფციის პრობლმების პოლიტიკური კონტექსტი და ქრონოლოგია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1991 წლის ბოლოს საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, აზერბაიჯანში გარდამავლი პერიოდი გაიწელა იმის გამო, რომ ეროვნულმა პოლიტიკურმა ელიტამ ვერ უზრუნველყო ძირითადი სახელმწიფო ინსტიტუტების ჩამოყალიბება 1991-1993 წლებში. გარდა ამისა, იმ წლებში აზერბაიჯანი იძულებული გახდა სომხეთთან სამხედრო შეტაკებაში ჩაბმულიყო მთიანი ყარაბაღის რეგიონის გამო. [21] 1993 წელს, სომხეთის შეჭრის შედეგად, აზერბაიჯანმა დაკარგა ტერიტორიის 20%. იმავე წელს გაეროს უშიშროების საბჭომ მიიღო ოთხი რეზოლუცია (822, 853, 874 და 884), რომლებიც გმობდნენ აზერბაიჯანის წინააღმდეგ ძალის გამოყენებას და მისი ტერიტორიების ოკუპაციას. გაეროს უშიშროების საბჭომ სომხეთისგან მოითხოვა საოკუპაციო ძალების დაუყოვნებლივ, სრული და უპირობო გაყვანა. [22]

სომხეთთან ომის შედეგად, მილიონზე მეტი ლტოლვილისა და იძულებით გადაადგილებული პირის შედინებამ ქვეყანაში დამანგრეველი გავლენა მოახდინა აზერბაიჯანის სოციალურ და ეკონომიკურ მდგომარეობაზე (ბადალოვი და მეჰდი, 2004). ამ ტრაგიკულმა მოვლენის შედეგად ქვეყნის პრიორიტეტი სახელმწიფო ინსტიტუტების მშენებლობიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა განთავსებაზე და მათთვის აუცილებელი ცხოვრების სტანდარტების უზრუნველყოფაზე გადავიდა. გარდა ამისა, საბჭოთა კავშირის დაშლამ აზერბაიჯანის ეკონომიკური კოლაფსი გამოიწვია. აქედან გამომდინარე, აზერბაიჯანის მთავრობის მთავარი პრიორიტეტები იყო მთელი თავისი ფინანსური და პოლიტიკური რესურსების გადატანა დევნილთა დაცვასა და სომხეთის მიერ საერთაშორისო სამართლებრივ ასპარეზზე შეჭრის წინააღმდეგ ბრძოლაზე. [23]

ინსტიტუციური მოწყობა და კოორდინაციის მექანიზმები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კორუფციასთან ბრძოლის კომისია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კორუფციასთან ბრძოლის კომისია შეიქმნა აზერბაიჯანის რესპუბლიკის კანონის „კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ“ 4.2 მუხლის შესაბამისად და 2005 წლიდან ფუნქციონირებს, როგორც კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლის სპეციალიზებული სააგენტო. CCC-ის აღმასრულებელი მდივნები იყვნენ ინამ კარიმოვი, ვუსალ ჰუსეინოვი და ქამალ ჯაფაროვი.

ანტიკორუფციული გენერალური დირექტორატი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ანტიკორუფციული (ქრთამის აღების) გენერალური დირექტორატი შეიქმნა აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტის 2004 წლის 3 მარტის No114 ბრძანებით აზერბაიჯანის რესპუბლიკის გენერალურ პროკურატურასთან. გენერალური დირექტორატი არის კორუფციულ დანაშაულებზე ჩატარებული წინასწარი გამოძიების სფეროში სპეციალიზებული ორგანო და ექვემდებარება აზერბაიჯანის რესპუბლიკის გენერალურ პროკურორს.

ASAN სერვისი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

საჯარო სერვისების მიწოდებაში კორუფციის აღმოსაფხვრელად, 2012 წელს პრეზიდენტის ბრძანებულებით შეიქმნა ახალი პრევენციული ინსტიტუტი, კერძოდ, აზერბაიჯანის სერვისების შეფასების ქსელი (ASAN) ( ასანი აზერბაიჯანულად ნიშნავს „ადვილს“ ამჟამად ეს დაწესებულება 10 სახელმწიფო ორგანოს უწევს 34 მომსახურებას. ეს იყო მსოფლიოში ერთი ფანჯრის სერვისის პირველი მოდელი, რომელიც უწევდა მომსახურებას არა მხოლოდ ერთ, არამედ სხვადასხვა სახელმწიფო ორგანოს. [24]

ASAN-ის სამსახურის თანამშრომლებსა და აზერბაიჯანის მოქალაქეებს შორის ინტერესთა კონფლიქტი არ არსებობს, რადგან ASAN სერვისის თანამშრომლები თავად არ უზრუნველყოფენ რაიმე სახის მომსახურებას. 10 სახელმწიფო ორგანოს თანამშრომელი ერთ ჭერქვეშ ახორციელებს ყველა მომსახურებას, ASAN-ის სერვისის სტანდარტებზე დაყრდნობით. ASAN-ის სამსახურის თანამშრომლები აკვირდებიან სახელმწიფო ორგანოების მუშაობას, ამოწმებენ ეთიკის წესების დაცვას და მართავენ რიგის სისტემას.

OECD- ის მონიტორინგის ანგარიშის მიხედვით, აზერბაიჯანმა ქება დაიმსახურა „აზერბაიჯანის სერვისებისა და შეფასების ქსელის (ASAN) ცენტრების განვითარებისთვის, რამაც ხელი შეუწყო კორუფციის ხელშემწყობი პირობების აღმოფხვრას საზოგადოებისთვის სხვადასხვა ადმინისტრაციული სერვისების მიწოდებაში“. EEAS აზერბაიჯანის 2016 წლის ანგარიშში აღიარებულია, რომ ASAN-ის სერვისებმა დიდი დახმარება გაუწია კორუფციისა და მექრთამეობის, ასევე ბიუროკრატიის აღმოფხვრას საჯარო მომსახურების სფეროში. [25]

ასეთივე ინსტიტუტის ჩამოყალიბება იგეგმებოდა ავღანეთშიც. აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტთან არსებული საჯარო სამსახურისა და სოციალური ინოვაციების სახელმწიფო სააგენტოსა და ავღანეთის რესპუბლიკის ფინანსთა სამინისტროს შორის 2016 წლის 12 ივლისს გაფორმდა ურთიერთგაგების მემორანდუმი, რომლის მიზანიც იყო ავღანეთში საჯარო სერვისების მიწოდების მექანიზმის ჩამოყალიბება აზერბაიჯანული მოდელის „ASAN სერვისის“ საფუძველზე.

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ "Ilham Aliyev, 2012 Person of the Year in organised crime and corruption. ციტირების თარიღი: 11 April 2023
  2. ↑ How Family that Runs Azerbaijan Built an Empire of Hidden Wealth - ICIJ. ციტირების თარიღი: 2021-07-11
  3. ↑ Azerbaijan's struggle toward democracy, https://www.cambridge.org/core/books/conflict-cleavage-and-change-in-central-asia-and-the-caucasus/azerbaijans-struggle-toward-democracy/4973616DA6867A781E2FE7C3D4DB96B7
  4. ↑ When Informal Institutions Change: Institutional Reforms and Informal Practices in the Former Soviet Union. 
  5. ↑ Frustrated Democracy in Post-Soviet Azerbaijan. 
  6. ↑ Levine, Joshua (2012-08-15). „Big in Baku“. The New York Times (ინგლისური). ISSN 0362-4331.
  7. ↑ Frustrated Democracy in Post-Soviet Azerbaijan. 
  8. ↑ The Caucasus: An Introduction. 
  9. ↑ The Oil Curse: How Petroleum Wealth Shapes the Development of Nations. 
  10. ↑ Azerbaijan Since Independence. 
  11. ↑ The Azerbaijani Laundromat.
  12. ↑ Everything you need to know about the Azerbaijani Laundromat.
  13. ↑ „Everything you need to know about the Azerbaijani Laundromat“. the Guardian (ინგლისური). 2017-09-04. ციტირების თარიღი: 26 May 2021.
  14. ↑ Azerbaijan Since Independence. 
  15. ↑ შეცდომა თარგის გამოძახებისას: cite web: პარამეტრები url და title აუცილებელად უნდა მიეთითოს..
  16. ↑ CPI 2023 for Eastern Europe & Central Asia: Autocracy & weak justice systems enabling widespread corruption. ციტირების თარიღი: 19 March 2024
  17. ↑ Transparency International - Global Corruption Barometer results 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-03-12. ციტირების თარიღი: 2024-05-15.
  18. ↑ Increase in the number of civil complaints against acts of corruption. [Social Impact. ALACs. Promotion of Participation and Citizenship in Europe through the "Advocacy and Legal Advice Centres (ALACs)" of Transparency International (2009-2012). Framework Programme 7 (FP7).]. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-06-14. ციტირების თარიღი: 2024-05-15.
  19. ↑ e.V., Transparency International. TI Publication - Azerbaijan National Integrity System Assessment 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-12-02. ციტირების თარიღი: 2017-03-23
  20. ↑ Global Integrity Report 2011 en-US. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-03-23. ციტირების თარიღი: 2017-03-23
  21. ↑ M., Baranick. www.ismor.com/cornwallis/cornwallis_2005/CX_2005_12-Baranick2-CX-July17.pdf. 
  22. ↑ Elmar Mammadyarov. Statement by Foreign Minister Elmar Mammadyarov at the First Meeting of the Organization of Islamic Cooperation (OIC) Contact Group on the aggression of Armenia against Azerbaijan. 
  23. ↑ Badalov, Mehti. THE POLITICAL INSTITUTIONS OF AZERBAIJAN: A DICHOTOMY BETWEEN TEXT AND REALITY. 
  24. ↑ Jafarov, Kamal (2013-07-31). „Azerbaijan's one-stop public service shop is driving up efficiency“. The Guardian (ინგლისური). ISSN 0261-3077. ციტირების თარიღი: 2017-03-23.
  25. ↑ EU Business Climate Survey Azerbaijan 2016. ციტირების თარიღი: 12 April 2017
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=კორუფცია_აზერბაიჯანში&oldid=4656359“-დან