ირმისტუჩა

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ირმისტუჩა

მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:  სოკოები
განყოფილება:  ბაზიდიუმიანი სოკოები
კლასი:  აგარიკომიცეტები
რიგი:  მიქლიოსნაირნი
ოჯახი:  ირმისტუჩისებრნი
გვარი:  ირმისტუჩა
სახეობა:  ირმისტუჩა
ლათინური სახელი
Hydnum repandum L. (1753)
დაცვის სტატუსი
საჭიროებს ზრუნვას
ყველაზე ნაკლები საფრთხის ქვეშ
IUCN 3.1 Least Concern : 122090544

სისტემატიკა
ვიკისახეობებში
სურათები
ვიკისაწყობში
NCBI  68759
EOL  960112
MB  225014

ირმისტუჩა (ლათ. Hydnum repandum) — სოკოს სახეობა ირმისტუჩისებრთა ოჯახისა, რომელიც ფართოდ არის გავრცელებული ევრაზიისა და ჩრდილოეთ ამერიკის ზომიერი კლიმატის ზონებში.

კარგი ხარისხის საჭმელი სოკოა, იჭმება ახალი ნორჩი ეგზემპლარები.[1] მიკორიზას ქმნის სხვადასხვა სახეობის ფოთლოვან და წიწვოვან ხეებთან. იზრდება ერთეულებად ან დიდ ჯგუფებად ზაფხულიდან შემოდგომამდე.

სოკო პირველად აღწერა შვედმა ბუნებისმეტყველმა კარლ ლინემ 1753 წელს.[2]

სამეცნიერო სინონიმები:

აღწერა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ნაყოფსხეული სიმაღლეში 5—10 სანტიმეტრს აღწევს. ქუდის დიამეტრი — 3-12 (15) სმ, ხორციანი, მშრალი და მყარია, უსწორმასწორო ბორცვიანი ზედაპირით, ხშირად არასწორი ფორმის. ნორჩობაში ქუდი ოდნავ ამოზნექილია, კიდეები შეკეცილია, ოდნავ ხავერდოვანი; სიბერეში ბრტყელია, ცენტრში ჩაზნექილი და ტალღოვანი, ზოგჯერ ლაპოტისებრი კიდეებით. არცთუ იშვიათად მეზობელი სოკოების ქუდებთან არის შეზრდილი. კანი არ სცილდება. შეფერილობა — ღია-ჯანგმიწისფერი და მოვარდისფრო-ყვითელი მოწითურო-ნარინჯისფერი და ღია-თხილისფრამდე. დაჭერისას ან გაჭრისას მუქდება, იღებს მოწითურო, ნარინჯისფერ ელფერს; მშრალ ამინდში უფერულდება და იღებს მკრთალ-ყვითელ ან მოთეთრო ფერს.

რბილობი — მკვრივი, მყიფე, მოთეთრო ან მოყვითალო, გადატეხვისას მომურო-ყვითელ ფერს იღებს. სუსტად გამოხატული სასიამოვნო (ხილის) სუნით. ასაკთან ერთად მაგრდება და მწარდება. თითქმის არასდროს არ ჭიანდება.[3]

ჰიმენოფორი შედგება ხშირი, ფეხისკენ დაღმავალი წვეტიანი ეკლებისგან (ზოგჯერ ფეხის ბაზამდე). ნორჩობაში ეკლები მოკლე და ელასტიურია, მოთეთრო მოყვითალო-მოვარდისფრომდე; სიმწიფეში 4-8 მმ სიგრძის, ქუდის ფერია,[4] ადვილად მტვრევადი.

ფეხის სიგრძე — 3-5 (8) სმ, სისქე — 1-3 სმ, მკვრივი, მთლიანი (ზოგჯერ კავერნებით), ცილინდრული ან ოდნავ მოხრილი, ხშირად ძირში გაფართოებული. ქუდთან მიმართებაში ექსცენტრული. ზედაპირი გლუვია (ძირში ქეჩისებრი), მშრალი, მოთეთრო ან მოყვითალო, ასაკთან ერთად მუქდება.

სპორების მტვერი — თეთრი, სპორები — 4-8,3×5,4-6,3 მკმ, ფართო-ელიფსისებური ან კვერცხისებრი, გლუვი, უფერული, არაამილოიდური.

ეკოლოგია და გავრცელება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მიკორიზას ქმნის სხვადასხვა სახეობის ფოთლოვან და წიწვოვან ხეებთან.[5][6] იზრდება ტყეში და ბუჩქნარში ნებისმიერ ნიადაგზე, ხშირად კირიანზე, უპირატესობას ანიჭებს ხავსიან საფარს. უხვად მოდის არყთან შერეულ ნათელ ტყეებში. ნაყოფსხეული ჩნდება ერთეულებად, გორებად ან დიდ ჯგუფებად,[7] თითქმის შეზრდილი ქუდებით და ფეხებით ერთ მთლიანობად, ხანდახან რიგებად და „ქაჯის წრეებად“.[8]

ფართოდ არის გავრცელებული ევროპა,[9] აზიასა და ჩრდილოეთ ამერიკის ზომიერი კლიმატის ზონებში. გავრცელების არეალი აგრეთვე მოიცავს ავსტრალიას, ახალ ზელანდიასა და ჩრდილოეთ აფრიკას. გვხვდება ცივ რეგიონებშიც; რუსეთის ვროპულ ნაწილში, ციმბირში და შორეულ აღმოსავლეთში.

სეზონი — ზაფხულის დასაწყისიდან შემოდგომამდე, პირველ ყინვებამდე (მასიური მოსავალია აგვისტოს მეორე ნახევრიდან სექტემბრის პირველ ნახევრამდე).

მსგავსი სახეობები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კვებითი ღირებულება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კარგი ხარისხის საჭმელ სოკოდ ითვლება. ახასიათებს თხილის მოტკბო გემო. იჭმება ნორჩობაში ახალი, შემწვარი, გამხმარი და დამარინადებული.[10] შესაძლებელია გაყინვაც. სიმწიფეში ახასიათებს მწარე გემო,[11] რომელიც ქვრება წინასწარი გათუთქვის (დაახ. 25 წუთის) შემდეგ.[12][13] მომზადების შემდეგ სოკო ზომაში არ იკლებს.

წიწვოვან ხეებთან დაკრეფილ ეგზეპლარებს შესაძლოა ძლიერ გამოხატული არასასიამოვნო გემო ახასიათებდეს.[14]

გალერეა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  • Мир растений : в 7 т. / Под ред. академика А.Л. Тахтаджяна. Т.2. Слизевики. Грибы — 2-е изд., перераб. — М.: Просвещение, 1991. — 475 с. (Стр. 354).
  • Аурел Дермек. Грибы. — Братислава: Словарт, 1989. — C. 58.
  • З.А.Клепина и Е.В.Клепина. Справочник грибника. — Москва: АСТ-ПРЕСС, 2006. — 256 с. (стр. 59)
  • „Грибы“. Справочник. / пер. с итал. Ф.Двин — Москва: АСТ. Астрель, 2004. — 303 с. (стр. 236)
  • Лессо Т. Грибы, определитель / пер. с англ. Л. В. Гарибовой, С. Н. Лекомцевой. — М.: «Астрель», „АСТ“, 2003. — С. 238. — ISBN 5-17-020333-0.
  • Уду Ж. Грибы. Энциклопедия = Le grand livre des Champignons / пер. с фр. — М.: Астрель, АСТ, 2003. — С. 77. — ISBN 5-271-05827-1.

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ ნახუცრიშვილი ივ., საქართველოს სოკოები / რედ. და თანაავტ. არჩ. ღიბრაძე, თბ.: „ბუნება პრინტი“ და საქართველოს ბუნების შენარჩუნების ცენტრი, 2006. — გვ. 48, ISBN 99940-856-1-1.
  2. ↑ Linnaeus C. (1753). Species Plantarum (la). Stockholm, Sweden: Impensis Laurentii Salvii, გვ. 1178. 
  3. ↑ Linus Zeitlmayr: „Knaurs Pilzbuch”, Editura Droemer Knaur, München-Zürich 1976, p. 213-214, ISBN 3-426-00312-0
  4. ↑ Pavol Škubla. Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
  5. ↑ Feng, Bang; Wang, Xiang-Hua; Ratkowsky, David; Gates, Genevieve; Lee, Su See; Grebenc, Tine; Yang, Zhu L. (6 May 2016). „Multilocus phylogenetic analyses reveal unexpected abundant diversity and significant disjunct distribution pattern of the Hedgehog Mushrooms ( Hydnum L.) - Scientific Reports“. Scientific Reports. 6 (1): 25586. doi:10.1038/srep25586. PMC 4858670. PMID 27151256.
  6. ↑ Hydnum repandum, Wood Hedgehog mushroom. ციტირების თარიღი: 2019-11-18
  7. ↑ Ewald Gerhardt, Stefan Łukomski (tłum.). Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik. Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2.
  8. ↑ Dickinson C, Lucas J (1982). VNR Color Dictionary of Mushrooms. New York, New York: Van Nostrand Reinhold. p. 46. ISBN 978-0-442-21998-7.
  9. ↑ Swenie, Rachel A.; Baroni, Timothy J.; Matheny, P. Brandon (2018-11-30). „Six new species and reports of Hydnum (Cantharellales) from eastern North America“. MycoKeys. Pensoft Publishers. 42 (42): 35–72. doi:10.3897/mycokeys.42.27369. ISSN 1314-4049. PMC 6286385. PMID 30564052.
  10. ↑ Mabey R. (2007). Food for Free. London, UK: Collins. pp. 196–97. ISBN 978-0-00-724768-4.
  11. ↑ Edmund Michael, Bruno Hennig, Hanns Kreisel: Handbuch für Pilzfreunde, Bd. 1: Die wichtigsten und häufigsten Pilze. 5. überarbeitete Auflage. VEB Gustav Fischer Verlag, Jena. 1983.
  12. ↑ Bruno Cetto: Der große Pilzführer, Bd. 1. BLV, München 1978. S. 573. ISBN 978-3-405-11909-6.
  13. ↑ Luce Höllthaler : «Pilzdelikatessen», Издательство Wilhelm Heyne Verlag, Мюнхен, 1982, стр. 118, ISDN 3-453-40334
  14. ↑ Courtecuisse R. (1999). Mushrooms of Britain and Europe. Collins Wildlife Trust guides. London: Harpercollins. p. 325. ISBN 978-0-00-220012-7.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ირმისტუჩა&oldid=4396773“-დან