ფეთჰულაჰ გიულენი

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ფეთჰულაჰ გიულენი
მშობლიური სახელი Fethullah Gülen
დაბადების თარიღი 27 აპრილი, 1941
კორუკუკი, ერზურუმი დროშა: თურქეთი თურქეთი
რეზიდენცია პენსილვანია, აშშ
ეროვნება თურქი
მოძრაობა გიულენის მოძრაობა
რელიგია არადენომინაციური ისლამი

მუჰამედ ფეთჰულაჰ გიულენი (თურქ. Muhammed Fethullah Gülen; დ. 27 აპრილი, 1941) — თურქი მქადაგებელი,[1] ყოფილი იმამი,[1][2] მწერალი[3] და პოლიტიკური ფიგურა;[4] გიულენის მოძრაობის დამფუძნებელი და საკუთარი უმსხივლესი ორგანიზაცია „საერთო ღირებულებების ალიანსის“ მთავარი მამოძრავებელი ფიგურა. ამჟამად, თვით-იძულებით დევნილობაში ცხოვრობს აშშ-ში, პენსილვანიის შტატში.[5][6][7]

გიულენი ასწავლის ისლამის ჰანაფიტურ ვერსიას, რომელიც სათავეს იღებს სუნიტი მუსლიმი სწავლულის, საიდ ნურსის სწავლებიდან. გიულენის განცხადებით, მას სწამს მეცნიერების, წიგნის ხალხს შორის რელიგიური დიალოგის და მრავალპარტიული დემოკრატიის.[8] იგი გამოვიდა მსგავსი დიალოგის ინიციატივით ვატიკანთან[9] და ზოგიერთ ებრაულ ორგანიზაციასთან.[10]

გიულენი აქტიურადაა ჩართული თურქეთის სახელმწიფოს მომავალთან და თანამედროვე სამყაროში ისლამის როლთან დაკავშირებულ საზოგადოებრივ დებატში. ინგლისურენოვან მედიაში იგი აღწერილია იმამად, „რომელიც მხარს უჭერს შემწყნარებლურ ისლამს, რომელიც ხაზს უსვამს ალტრუიზმს, გულმოდგინედ მუშაობასა და განათლებას“; იგივე მედია მას „მსოფლიოს ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს მუსლიმ ფიგურას“ უწოდებს.[11][8]

2013 წლამდე, გიულენი თურქეთის პრეზიდენტ რეჯეფ თაიფ ერდოღანის მოკავშირე იყო. ალიანსი გახმაურებული კორუფციული სკანდალების შედეგად დაინგრა.[12][13][14][15][16] ერდოღანი გიულენმა კორუფციული საქმეების მართვაში დაადანაშაულა.[17] ამჟამად, გიულენი თურქეთს ტერორისტად ჰყავს შერაცხული[18] და ოფიციალურ დონეზე მას გიულენისტური ტერორისტული ორგანიზაციის (FETÖ) ლიდერად მიიჩნევენ. თურქეთის კრიმინალურ სასამართლოს გაცემული აქვს მისი დაკავების ორდერი.[19][20] თურქეთი გიულენის ექსტრადაციას დაჟინებით სთხოვს აშშ-ს.[13][21][22] თუმცა, აშშ-ის ხელისუფლებას არ სჯერა გიულენის კავშირი ტერორისტულ საქმიანობასთან.[23][24][25]

ბიოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

გიულენი დაიბადა სოფელ კორუკუკში, ერზრუმის სიახლოვეს.[26] მამამისი, რამიზ გიულენი იმამი იყო.[2] დედამისი სოფელში ყურანს ასწავლიდა, მიუხედავად იმისა, რომ ქემალისტური მთავრობა რელიგიურ ქადაგებას კრძალავდა.[27] გიულენმა საწყისი განათლების მიღება მშობლიურ სოფელში დაიწყო, თუმცა მალე ოჯახი სხვაგან გადასახლდა და მასაც სწავლის შეწყვეტა მოუხდა. შემდეგ, განათლება მან ერზრუმის მედრესეებში მიიღო,[28] პირველი ქადაგება კი 14 წლის ასაკში გასწია.[29] გიულენზე დიდი გავლენა მოახდინა საიდ ნურსის იდეებმა.[30]

ე. წ. „ნურის მოძრაობის“ სხვა მიმდევართაგან განსხვავებით, „გიულენი თავისი აზროვნებით უფრო თურქი ნაციონალისტია. გარკვეულწილად, ის უფრო ორიენტირებულია სახელმწიფოზე და კონცნეტრირებულია საბაზრო ეკონიმიკასა და ნეოლიბერალურ ეკონომიკურ პოლიტიკაზე“, — აღნიშნავს ჰაკან იავუზი.[31]

ოფიციალური მქადაგებლური საქმიანობა გიულენმა 1981 წელს შეწყვიტა. 1988-1991 წლებში იგი ყველა ძირითადი ქალაქის მეჩეთებში ქადაგებათა სერიებს გამოსცემდა. 1994 წელს ის მონაწილეობდა „ჟურნალისტთა და მწერალთა ფონდის“ დაარსებაში;[32] აირჩიეს ფონდის საპატიო პრეზიდენტად.[33]

1999 წელს გიულენი აშშ-ში გადასახლდა, მიზეზად სამედიცინო მკურნალობას ასახელებდა. წასვლის შემდეგ, თურქულ ტელევიზიებში გამოჩნდა გიულენის მიერ დატოვილი ვიდეომიმართვა, სადაც ნათქვამი იყო, რომ უნდა მომხდარიყო ქვეყნის გარდაქმნა და აღდგენა ისლამის ქოლგის ქვეშ.[34]

ამის შემდეგ, გიულენმა ვიდეოჩანაწერებს კონტექსტიდან ამოგლეჯილი უწოდა,[35] მისმა მომხრეებმა კი ავთენტურობა დააყენეს ეჭვქვეშ.[36] 2000 წელს გიულენი ასპარეზიდან გაუჩინარდა და კვლავ გამოჩნდა 2008 წელს, ხელისუფლებაში სამართლიანობისა და განვითარების პარტიის მოსვლის შემდეგ, როდესაც ქვეყნის პრემიერ-მინისტრი რეჯეფ თაიფ ერდოღანი გახდა.[37]

2001 წელს გიულენმა აშშ-ის მწვანე ბარათი მიიღო.[38]

2014 წლის 19 დეკემბერს, თურქეთის სასამართლომ გიულენის დაპატიმრების ორდერი გასცა. მას ბრალად „შეიარაღებული ტერორისტული დაჯგუფების“ ჩამოყალიბება დაედო.[39]

საქმიანობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

გიულენის მოძრაობა საერთაშორისო ისლამური სამოქალაქო საზოგადოებრივი მოძრაობაა, რომელიც თავად გიულენის სწავლებითაა შთაგონებული. მის სწავლებას ჰიზმეთის (ალტრუისტული სერვისი „საერთო ღმერთისათვის“) შესახებ, მრავალი მხარდამჭერი ჰყავს თურქეთში, ცენტრალურ აზიაში, მზარდი რაოდენობა მსოფლიოს სხვა ადგილებში.

განათლება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

გიულენი იოანე პავლე II-თან ერთად, 1998 წ.

თავის ქადაგებებში, გიულენი აღნიშნავს: „ისწავლო ფიზიკა, მათემატიკა და ქიმია, ეს ღმერთის დიდებაა“. გიულენის მიმდევრებს მსოფლიოს მასშტაბით 1000-ზე მეტი სკოლა აქვთ გახსნილი.[40] თურქეთში, გიულენის სკოლები საუკეთესოთა შორისაა. განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა ინგლისურ ენას.

რწმენათშორისი და კულტურათშორისი დიალოგი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

გიულენს პოზიტიური ხედვები აქვს ებრაელებისადმი, ქრისტიანებისადმი, გმობს ანტისემიტიზმს. 1990-იან წლებში მან წამოიწყო რელიგიათშორისი შემწყნარებლობის დიალოგი.[10] პირადად შეხვდა რელიგიურ ლიდერებს, მათ შორის პაპ იოანე პავლე II-ს,[9] პატრიარქ ბართლომეს და ისრაელის სეფარდულ მთავარ რაბინს.[41]

გიულენი მხარს უჭერს კოოპერაციას სხვადასხვა რელიგიის მიმდევრებს შორის, ისევე როგორც რელიგიურ და სეკულარულ ელემენტებს საზოგადოების შიგნით.

გიულენი სიპმატიას გამოხატავს თურქეთის ალევიტური უმცირესობისადმი.[42][43][44]

გავლენა თურქულ საზოგადოებასა და პოლიტიკაზე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

გიულენიზ მოძრაობას (ჰიზმეთი ან ჯამაათი) თურქეთში მილიონობით მიმდევარი ჰყავს, ისევე როგორც საზღვარგარეთ. მიჩნეულია, რომ მისი მიმდევრების მიერ დაარსებული სკოლების კურსდამთავრებულ გიულენისტებს წამყვანი პოზიციები უკავიათ თურქეთის პოლიციასა და სასამართლო სისტემაში.[45][46] თურქი და უცხოელი ანალიტიკოსების აზრით, გიულენისადმი სიმპატიითაა განწყობილი თურქეთის პარლამენტის მრავალი წევრი. მისი მოძრაობა აკონტროლებს პოპულარულ გაზეთ Zaman-ს, ბანკ Bank Asya-ს, ტელეარხ Samanyolu TV-ს და სხვა მრავალ მედიასაშუალებასა და ბიზნეს-ორგანიზაციას.[47]

2005 წელს, სტამბოლში გამართული ერთ-ერთი წვეულების დროს, აშშ-ის ელჩს თურქეთში, ერიკ ელდმენს მიუახლოვდა გიულენის მოძრაობასთან დაკავშირებული პიროვნება და გადასცა კონვერტი, რომელშიც აღწერილი იყო არმიის მიერ ხელისუფლების სამხედრო გადატრიალების გეგმა. თუმცა, მალე გაირკვა, რომ დოკუმენტი ყალბი იყო.[46] გიულენის განცხადებით, მისი მოძრაობა სამოქალაქო ბუნებისაა და არ აქვს პოლიტიკური მისწრაფებები.[47]

თურქეთის სამხედრო გადატრიალების მცდელობა 2016[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

თურქეთის ხელისუფლება დაჟინებით აცხადებს, რომ 2016 წლის 15 ივლისის სამხედრო გადატრიალების მცდელობის უკან გიულენი და მისი მოძრაობა დგას.[48] ბრალდებას კატეგორიულად უარყოფს თავად გიულენი და გადატრიალების სცენარის დადგმაში ერდოღანს ადანაშაულებს.[49][50]

გადატრიალების მცდელობის შემდეგ, თურქეთის ხელისუფლებამ რამდენიმე ქვეყანაზე ზეწოლის გზით სცადა დაეხურა გიულენის მოძრაობასთან დაკავშირებული სკოლები და სამედიცინო დაწესებულებები, მათ შორის სომალიში, გერმანიაში, ინდონეზიაში, ნიგერიასა და კენიაში.[51] თურქეთის ადმინისტრაციის მოთხოვნის შემდეგ, სოლამიში დახურეს გიულენთან დაკავშირებული ორი მსხვილი სკოლა და ჰოსპიტალი.[52] სკოლების დახურვის მოთხოვნა თურქეთმა ალბანეთსა და ბოსნიასაც გაუგზავნა.[53]

პუბლიკაციები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

გიულების ოფიციალური საიტის[54] თანახმად, მას 44 პუბლიკაცია ეკუთვნის. მათ შორის ძირითადად არის ესეები და ქადაგებათა კოლექციები. გარდა ამისა, გიულენი ავტორია მრავალი სტატიისა სოციალურ, პოლიტიკურ და რელიგიურ თემებზე, მეცნიერებასა და სპორტზე, ჩაწერილი აქვს ათასობით აუდიო და ვიდეო-კასეტა.

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ 1.0 1.1 Fethullah Gülen's Official Web Site - Fethullah Gülen in Short. En.fgulen.com (2009-09-30). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-09-15. ციტირების თარიღი: 2014-08-24.
  2. ↑ 2.0 2.1 Helen Rose Fuchs Ebaugh, The Gülen Movement: A Sociological Analysis of a Civic Movement Rooted in Moderate Islam, p 26. ISBN 1402098944
  3. ↑ Fethullah Gülen's Official Web Site - Gülen's Works. En.fgulen.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-09-11. ციტირების თარიღი: 2014-08-24.
  4. ↑ Bilefsky, Dan; Arsu, Sebnem (2012-04-24). „Turkey Feels Sway of Fethullah Gulen, a Reclusive Cleric“. The New York Times. ISSN 0362-4331. ციტირების თარიღი: 2016-03-08.
  5. ↑ Photos: Muslim retreat center in Saylorsburg.
  6. ↑ Los Angeles Times. (20 January 2014) From his Pa. compound, Fethullah Gulen shakes up Turkey. latimes.com.
  7. ↑ Adam Taylor. (18 December 2013) Fethullah Gulen's Pennsylvania Home - Business Insider. Business Insider.
  8. ↑ 8.0 8.1 „How far they have travelled“. The Economist. 6 March 2008. ციტირების თარიღი: 2 May 2012.
  9. ↑ 9.0 9.1 Helen Rose Fuchs Ebaugh, The Gülen Movement: A Sociological Analysis of a Civic Movement Rooted in Moderate Islam, p 38. ISBN 1402098944
  10. ↑ 10.0 10.1 Fethullah Gulen (Author). (2010-03-16) Toward a Global Civilization of Love and Tolerance. Amazon.com. ციტირების თარიღი: 2014-08-24.
  11. ↑ Profile: Fethullah Gulen's Hizmet movement. BBC News.
  12. ↑ Turkey challenged by terror in 2015 tr-TR. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-02-03. ციტირების თარიღი: 2016-08-04.
  13. ↑ 13.0 13.1 Gulen faces life in prison on coup attempt charges tr-TR. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-01-06. ციტირების თარიღი: 2016-01-29
  14. ↑ „Turkey: Erdogan faces new protests over corruption scandal“. Digital Journal. 28 December 2013. ციტირების თარიღი: 31 December 2013.
  15. ↑ İstanbul'da yolsuzluk ve rüşvet operasyonu (17 December 2013).
  16. ↑ „Profile: Fethullah Gulen's Hizmet movement“. BBC News. 18 December 2013. ციტირების თარიღი: 31 December 2013.
  17. ↑ „The Gulen movement: a self-exiled imam challenges Turkey's Erdoğan“. The Christian Science Monitor. 29 December 2013. ციტირების თარიღი: 31 December 2013.
  18. ↑ Turkey issues list of most 'wanted' terrorists. ციტირების თარიღი: 2016-01-29
  19. ↑ Istanbul court issues new arrest warrant for Gulen. ციტირების თარიღი: 2016-01-29
  20. ↑ Turkish Court accepts prosecutors request of arrest warrant for Fethullah Gülen. ციტირების თარიღი: 2016-01-29
  21. ↑ Turkey to demand extradition of Fethullah Gulen from US tr-TR. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-12-25. ციტირების თარიღი: 2016-01-29
  22. ↑ Turkish prosecutors seek life sentence for Fetullah Gulen. ციტირების თარიღი: 2016-01-29
  23. ↑ Prof. Dr. Henri Barkey: Nobody in Wash,DC believes that Gulen is terrorist. aktif haber (9 March 2016). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 25 დეკემბერი 2018. ციტირების თარიღი: 10 March 2016.
  24. ↑ How does Washington view Gulen group. medyascope.tv (9 March 2016). ციტირების თარიღი: 10 March 2016.
  25. ↑ Turkey challenged by terror in 2015 tr-TR. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-02-03. ციტირების თარიღი: 2016-08-04.
  26. ↑ M. Hakan Yavuz, John L. Esposito, Turkish Islam and the Secular State: The Gülen Movement, p. 20
  27. ↑ Helen Rose Fuchs Ebaugh, The Gülen Movement: A Sociological Analysis of a Civic Movement Rooted in Moderate Islam, p. 24. ISBN 1402098944
  28. ↑ Gulen-Years of Education. fgulen.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 25 დეკემბერი 2018. ციტირების თარიღი: 8 December 2014.
  29. ↑ Who is Fethullah Gülen? - Early Life. hizmetmovement.blogspot.com. ციტირების თარიღი: 2014-10-20.
  30. ↑ The Gulen Movement: Communicating Modernization, Tolerance, and Dialogue in the Islamic World.. The International Journal of the Humanities გვ. 67–78. Ijh.cgpublisher.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-11-07. ციტირების თარიღი: 2014-08-24.
  31. ↑ Religioscope - JFM Recherches et Analyses. Religioscope: The Gülen Movement: a modern expression of Turkish Islam - Interview with Hakan Yavuz. Religion.info. ციტირების თარიღი: 2014-08-24.
  32. ↑ The Journalists and Writers Foundation. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-11-17. ციტირების თარიღი: 2016-08-04.
  33. ↑ About the Journalists and Writers Foundation. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-09-14. ციტირების თარიღი: 2016-08-04.
  34. ↑ Clement M. Henry, Rodney Wilson, ''The Politics of Islamic Finance'', (Edinburgh University Press 2004), p. 236. Eupjournals.com (1970-01-01). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-01-22. ციტირების თარიღი: 2014-08-24.
  35. ↑ Gülen's answers to claims made based on the video tapes taken from some of his recorded speeches. En.fgulen.com (2001-09-24). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-02-03. ციტირების თარიღი: 2014-08-24.
  36. ↑ Dogan Koc, Strategic Defamation of Fethullah Gülen: English Vs. Turkish, p. 24. ISBN 0761859306
  37. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-09-27. ციტირების თარიღი: 2016-08-04.
  38. ↑ Joe Parkinson and Ayla Albayrak (20 January 2014). „From His Refuge in the Poconos, Reclusive Imam Fethullah Gulen Roils Turkey“. The Wall Street Journal. ციტირების თარიღი: 22 January 2014.CS1-ის მხარდაჭერა: იყენებს ავტორის პარამეტრს (link)
  39. ↑ Turkey issues Fethullah Gulen arrest warrant. BBC (2014-12-19). ციტირების თარიღი: 2014-12-19.
  40. ↑ Helen Rose Fuchs Ebaugh, The Gülen Movement: A Sociological Analysis of a Civic Movement Rooted in Moderate Islam, p 4. ISBN 1402098944
  41. ↑ Ali Unal (Author). (2000-10-01) Advocate of Dialogue: Fethullah Gülen. Amazon.com. ციტირების თარიღი: 2014-08-24.
  42. ↑ „Gülen: Alevi-Sunni brotherhood should not be marred by bridge controversy“. Today's Zaman. 19 June 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 დეკემბერი 2014. ციტირების თარიღი: 21 December 2014.
  43. ↑ (2013) The Alevis in Turkey and Europe: Identity and Managing Territorial Diversity, illustrated, Routledge, გვ. 109–10. ISBN 9780415667968. 
  44. ↑ (18 Dec 2014) The Muslim World and Politics in Transition: Creative Contributions of the Gulen Movement. A&C Black, გვ. 119. ISBN 9781441158734. 
  45. ↑ Profile: Fethullah Gulen's Hizmet movement. BBC News. ციტირების თარიღი: 22 December 2013.
  46. ↑ 46.0 46.1 Arango, Tim (26 February 2014). „Turkish Leader Disowns Trials That Helped Him Tame Military“. The New York Times. ციტირების თარიღი: 27 February 2014. ციტატა: „In 2005, years before the trials, a man affiliated with the Gulen movement approached Eric S. Edelman, then the American ambassador, at a party in Istanbul and handed him an envelope containing a handwritten document that supposedly laid out a plan for an imminent coup. But as Mr. Edelman recounted, he gave the documents to his colleagues and they were determined to be forgeries.“
  47. ↑ 47.0 47.1 Dan Bilefsky and Sebnem Arsu (24 April 2012). „Turkey Feels Sway of Reclusive Cleric in the U.S.“. New York Times. ციტირების თარიღი: 22 December 2013.CS1-ის მხარდაჭერა: იყენებს ავტორის პარამეტრს (link)
  48. ↑ „Turkish PM: coup suspects' testimony points to Gülen's involvement“. The Guardian. 26 July 2016.
  49. ↑ Amana Fontanella-Khan (16 July 2016). „Fetullah Gülen: Turkey coup may have been 'staged' by Erdoğan government“. The Guardian. ციტირების თარიღი: 2 August 2016.
  50. ↑ „Gulen Accuses Erdogan of 'Slow-Motion Coup' in Turkey“. VOA. 26 July 2016.
  51. ↑ „Turkey's anti-Gulen crackdown ripples far and wide“. Reuters. 30 July 2016.
  52. ↑ „In Debt to Turkey, Somalia Shuts Network Tied to Fethullah Gulen“. The New York Times. 30 July 2016.
  53. ↑ http://www.jamestown.org/programs/edm/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=45708&tx_ttnews%5BbackPid%5D=827&no_cache=1#.V6LHpLgrLIU
  54. ↑ Gulen's publications (Turkish) დაარქივებული 2014-03-11 საიტზე Wayback Machine. , last visited 2 March 2014
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფეთჰულაჰ_გიულენი&oldid=4551170“-დან