რელიგიის ანთროპოლოგია

ბმულების დამატება
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია

რელიგიის განსაზღვრება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რელიგიის ანთროპოლოგია - არის მიმდინარეობა კულტურულ ანთროპოლოგიაში, რომელიც თავის მხრივ შეიცავს რელიგიის ფსიქოლოგიასა და სოციოლოგიას. მოცემული დისციპლინის შესწავლის სფეროს წარმოადგენს არქაული რწმენები ტრადიციულ საზოგადოებებში, ახალი რელიგიები და ახალი რელიგიური მოძრაობები, ასევე მაგიის, რელიგიის და მეცნიერების შეთავსების პრობლემა. რელიგიის ანთროპოლოგის გააჩნია სადისციპლინოთშორისო კავშირები კულტურული ანთროპოლოგიის სხვა დარგებთან, მაგალითისთვის ფსიქოლოგიური ანთროპოლოგია, ხელოვნების ანთროპოლოგია, სამედიცინო ანთროპოლოგია და ა.შ. რელიგიის ანთროპოლოგია ასევე მჭიდრო კავშირშია რელიგიათმხედველობის სხვადასხვა მიმართულებებთან, შეისწავლის ისეთ საკითხებს როგორიცაა აზროვნება და კილტურა, რიტუალი და ცნობიერების მდგომარეობის ცვლილებები, სხვადასხვა კულტურებში ქცევითი სტერეოტიპების კონფესიონალურ და ეთნოფსიქოლოგიური ასპექტების ურთიერთქმედებას, ურთიერთკავშირს ნორმასა და პათოლოგიას შორის და რელიგიის რეგულატიურ და ფსიქოტერაპულ ფუნქციებს.[1]

მეცნიერების კავშირის რელიგიის შესწავლისადმი დაინტერესებულობის მიუხედავად, დღესდღეობით არ არსებობს რელიგიის ერთიანი ანთროპოლოგიური თეორია. არ არის გამომუშავებული და საერთოდმიღებული მეთოდოლოგია რელიგიური რწმენების და რიტუალების შესასწავლად. ამ სფეროს მკვლევარებმა ჯერ კიდევ ვერ შეძლეს მისულიყვნენ კონსესუსამდე არც რელიგიის ტერმინის განსაზვღვრებასა და არც მოცემული ტერმინის შემცველობასთან დაკავშირებით. რელიგიისთვის განსაზღვრების მიცემის მცდელობები ჰქონდა ბევრ მეცნიერს, დაწყებული ე. ტაილორის განსაზღვრებით რომ რელიგია არის რწმენა სულიერ არსებებში და დამთავრებული კლიფორდ გირცისა და მილფორდ სპიროს უფრო რთული განსაზღვრებებით. გარდა ამისა, XX ასწლეულში, კ. გირცის განსაზღვრება აღმოჩნდა ყველაზე გავლენიანი რელიგიის ანთროპოლოგიაში. მისი 1973 წელს მოცემული განსაზღვრების მიხედვით ჟღერს შემდეგნაირად : „რელიგია - ეს არის: (1) სიმბოლოების სისტემა, რომელიც განაპირობებს (2) ადამიანებში ძლიერი, ყოვლისმომცველი და სტაბილური ხასიათებისა და მოტივაციების გაჩენას, (3) აფორმირებს წარმოდგენებს ყოფის საერთო წესრიგზე და (4) ამ წარმოდგენებისთვის რეალობისსახის მიცემით, ისეთი გზით, რომ (5) ეს ხასიათები და მოტივაციები თითქოსდა ერთადერთი რეალობაა.“[2][3][4]

ეს განმარტება გახდა კრიტიკის მსხვერპლი სპეციალისტების მხრიდან, იქიდან გამომდინარე, რომ ის არ უხდებოდა საველე გამოკვლევებს, თუმცა აღიარეს შეიძლება გამოსადეგი იყოს თეორიულ დისკუსიებში. ძირითადი სირთულე რელიგიის ყოვლისმმცველი და ზუსტი განმარტების პოვნისთვის მდგომარეობს იმაში, რომ რელიგია წარმოადგენს არა კონკრეტულ რამეს, არამედ თეორიულ აბსტრაქციას. რელიგიის სხვა  განსაზღვრეები, რომლებიც მოდიან ემილ დიურკგეიმის შემდგომ, დააფორმულირეს XX საუკუნეში და ისინი დაფუძნებულია „ბუნებრივისა“ და „ზებუნებრივის “ გაგებებისა და  ურთიერთდაპირისპირებაზე. ეს ალტერნატიული განსაზღვრებები არ აღმოჩნდა გრიცის განსაზღვრებაზე უფრო მეტად მისაღებად, ვინაიდან და რადგანაც, ზოგიერთ შემთხვევაში რთულია იპოვო ზღვარი ბუნებრივსა და ზებუნებრივს შორის. ზუსტად ამიტომ მოცემული განმიჯნვა შეიძლება საკმაოდ შეიცვალოს კონკრეტულ საზოგადოებაში გავრცელებული პირადი შეხედულებების მიხედვით. რელიგიის მეორე ამოუხსნელი პრობლემა დაკავშირებულია იმ როლთან, რომელსაც თამაშობს რელიგიური რწმენა. თუ ქრისტიანობაში რწმენის გაგება იკავებს ცენტრალურ ადგილს, სრულიად განსხვავებული სურათი გვაქვს სხვა რელიგიებში. მეცნიერებს შორის მიმდინარეობს ხანგრძლივი დისკუსია იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად მისაღებია დასკვნები რელიგიურ რწმენებთან დაკავშირებით , რომლებსაც აკეთებენ ისინი, ვისაც არ სწამთ. თუმცა რელიგიის ფსიქოლოგიის და სოციოლოგების უმეტესობა, ხშირ შემთხვევაში იმ რელიგიის მიმდევრები არიან, რომელსაც თვითონვე იკვლევენ, ხოლო რელიგიის ანთროპოლოგების წარმოუდგენლად დიდი რაოდენობა კი სკეპტიკი, მატერიალისტი და რედუკციონისტია. ასეა თუ ისე, რელიგიის ანთროპოლოგების რაღაც ნაწილი, რომლებიც იკვლევენ ახალ რელიგიურ მოძრაობებს, ხშირ შემთხვევაში თვითონ არიან ამ მოძრაობების წევრები. XX  საუკუნეში ანთროპოლოგიაში ხშირად გამოყენებადი გადხა საველე გამოკვლევები და ჩართული დაკვირვების მეთოდი. ამან გამოიწვია ის, რომ ანთროპოლოგებმა დაიწყეს უფრე მეტი ყურადღების მიპყრობა ხშირი კითხვების შესწავლაზე და ნაკლები ფართო განზოგადებებზე. თანამედროვე გამოკვლევები მეტწილად ეხება კონკრეტულ რწმენებს კონკრეტულ ადგილებში და ნაკლებად აბსტრაქტულ სპეკულაციებსა და კითხვებს, რომლებიც დაკავშირებულია თვითონ რელიგიასთან. [3]

რელიგიის ფუნქცია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რელიგია არის ტერმინი, რომელიც გამოიყენება ანთროპოლოგთა მიერ სისტემის სიმბოლოთა განსასაზღვრავად, რომელიც მოქმედებს ძლიერი და ხანგრძლივი განწყობის შესაქმნელად. ასევე ზოგადი წესრიგის ფორმურილების არსებობის შესახებ და მორგებისათვის ისეთ აურაზე, რომლის განწყობა და მოტივაცია ცალსახად ჩანს რეალისტური. სინამდვილეში რელიგიის დახასიათება რთულია, ძნელია გაარჩო სოციალური ინსტიტუტები, რადგან არსებობს სხვადასხვა რიტუალები, რემლებიც თითოეული რელიგიისთვის განსხვავებული და ინდივიდუალურია, ასევე გარკვეული იდეები, რემლებიც ზოგიერთი რწმენისთვის მისაღებია, მაგრამ არა სხვებისთვის. ეს არის შემთხვევა, რედესც საზღვრები ორ რელიგიას შორის, როგორც წესი, ბუნდოვანი და არარსებულია, ამიტომ ვერ ვხსნით სიტყვა რელიგიას.

ანთროპოლოგები რელიგიას უყურებენ, როგორც კულტურის იერარქიას . ისინი სხვადასხვა კულტურებს და რწმენებს ერთმანეთს ადარებენ. რელიგიის ერთ-ერთი დამახასიათებელი ნიშანი არის ზებუნებრიობის იდეოლოგია. რაიმე ზებუნებრივი იდეა ყველა კულტურაში დევს, თუმცა, ყველგან სხვადასხვა სახითაა წარმოდგენილი. ამ წმენას შეიძლება ჰქონდეს ადამიანური ან არა ადამიანური საწყისი. არა ადამიანური წარმოშობის არიან ღმერთები, რომლებიც ხასიათდებიან სხვადასხვაგვარად. სხვა ფორმა სულები, ისინი არიან უსახელო ზებუნებრივი არსებები, არა ადამიანური წარმოსშობის, რომლებიც ღმერთებზე დაბლა დგანან და ხშირად უფრო ჰგვანან ადამიანებს. ისინი შეიძლება იყვნენ ბოროტები, კეთლები სასარგებლოები და სხვა. ადამიანური საწყისის მქონე ზებუნებრივი არსებები არიან სულები, რომლებადაც იქცნენ ადამიანები მათ გარდაცვალების შემდეგ, ასევე წინაპართა სულები, რომლებიც ახლობლების აჩრდილები არიან. ჩვენი დამოკიდებულება რელიგიის და ზებუნებრივი არსებების მიმართ განსხვავებულია, ეს შეიძლება გამოიხატოს ლოცვით, ფსიქოლოგიით, სიმულაციებით, დღესასწაულებით, მსხვერპლშეწირვით და სხვა და ა.შ.[5][6]

განვითარების ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ადრეულ მეთერთმეტე საუკუნეში აბუ რეიჰან ბირუნიმ დაწერა დეტალური ნაშრომი რელიგიის და კულტურის ანთროპოლოგიაზე,რომელიც ეხებოდა ახლოაღმოსავლეთის,ხმელთშუაზღვის და ინდოეთის ნახევარკუნძულის რეგიონებს.მან განიხილა ინდოეთის ნახევარკუნძულის ხალხი კულტურა და რელიგიები.  [7]

ანთროპოლოგიაში 1940 წლამდე დაშვებული იყო,რომ  რელიგია ფაქტობრივად მაგიური აზროვნების გაგრძელება იყო,რო ის კულტურის პროდუქტია.ანტროპოლოგებს 1930-იანი წლებიდან მაინც ჯეროდათ,რომ მაგიასა და რელიგიას შორის ძლიერი კავშირი იყო.თანამედროვე ანთროპოლოგიის ხედვა რელიგიისადმი არის პროექციული იდეა,რომელიც უშვებს,რომ ყველა ღმერთი არის შექმნილი იმ საზოგადოების მიერ,რომელიც მას თაყვანს ცემს,რომ ღმერთის მიერ სამყაროს შექმნა,არის მხოლოდ ადამიანის მიერ მოფიქრებული. 1841 წელს ლუდვიგ ფეურბახი იყო პირველი ადამიანი,რომელმაც ეს კონცეპტი გამოიყენა რელიგიის  გასაკრიტიკებლად.ამ პრინციპის ჩამოყალიბების განსაკუთრებული  წინამორბედი იყო გიამბატისტა ვიკო და ამ პრინციპის ადრეული ფორმულირება ასევე მოიპოვება ანტიკური პერიოდის ბერძენ მწერალ ქსენოფონტესთან,რომელმაც გააკეთა დაკვირვება,რომ ეთიოპელ ღმერთებს ჰქონდათ ბრტყელი ცხვირი და იყვნენ შავები,როდესაც თრაკიანელებს ჰქონდათ ქერა თმა და ცისფერი თვალები.  [8]

1912-ში ემილ დურკჰეიმმა ფეურბახზე დაყრდნობით განიხილა რელიგია,“როგორც საზოგადოების სოციალური ღირებულებების გამოვლინება,“ “საზოგადოებაზე სიმბოლური განცხადებების გაკეთების საშუალება,“ „  სიმბოლური ენა,რომელიც აკეთებს განცხადებებს სოციალურ წყობაზე,“ მოკლედ, „რელიგია არის საზოგადოების თავის თავისვე თაყვანისცემა“.[9]

მე-19 საუკუნეში კულტურული  ანთროპოლოგია იყო დომინირებული ინტერესით კულტურული ევოლუციისადმი; ანთროპოლოგთა უმრავლესობა უშვებდა,რომ იყო მარტივი განსხვავება პრიმიტიულ და თანამედროვე რელიგიებს შორის და ისინი ცდილობდნენ წარედგინათ ანგარიში თუ როგორ წარმოიშვა პირველი მეორედან.მეოცე საუკუნეში ანთროპოლოგთა უმრავლესობამ უარყო ეს მიდგომა.დღეს რელიგიის ანთროპოლოგიაზე აისახება გავლენა,ან ჩართულობა ისეთი თეორიტიკოსების,როგორიცაა კარლ მარქსი,ზიგმუნდ ფროიდი,ემილ დურჰეიმი და მაქს ვებერი.ისინი განსაკუთრებით დაინტერესებულნი არიან,თუ როგორ შეიძლება რელიგიურმა რწმენებმა ასახვა იქონიოს პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ძალებზე,მიმდინარეობებზე. [10]

ედვარდ ტაილორის რელიგიის თეორია [რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ედვარდ ტაილორის შეხედულებები რელიგიის წარმოქმნასა და ადამიანის ცხოვრებაში არსებულ როლზე აღწერილია მის წიგნში „პირველყოფილი კულტურა“, რომელშიც წარმოდგენილია უმდიდრესი ცნობები სხვადასხვა ხალხების ცხოვრების წესების თავისებურებებზე. ასევე აღწერილია კულტურის განვითარების წინამორბედი ეტაპების თეორიული მეთოდები და ხერხები. მისი განხილვის ცენტრალური საკითხი იყო რელიგია და მისი განვითარება ელემენტარული ფორმებიდან, დღელანდელ მსოფლიო რელიგიებამდე. თავის მთავარ ამოცანად ტაილორი თვლიდა რელიგიის განვითარების გააზრებას თეორიული კონცეფციის შექმნის გზით რელიგიის ფილოსოფიაში. ის მუდმივად აქცევდა ყურადღებას უძველესი ადამიანისა და მის გარშემო სამყაროსთან ურთიერთდამოკიდებულებას. ამ მეთოდს კი, ეძახდა ბუნებისა და ადამიანის ფილოსოფიას.

ტაილორი ცდილობდა დაემტკიცებინა თეზისი იმის შესახებ, რომ ანიმიზმი წარმოადგენს რელიგიის საფუძველს, რომელიც აერთიანებს რწმენების უდიდეს რაოდენობას, რომლებიც ერთი შეხედვით არანაირ კავშირში არ არიან ერთმანეთთან. ანიმიზმი მისთვის იყო რელიგიის მშობელი ნიშანი. განსაკუთრებულ როლს ტაილორის მოსაზრებებში თამაშობდა კაცობრიობის უძველესი ისტორიის ანალოგია და „ველურის“ ფილოსოფიასთან და ბავშის ქცევის თავისებურებები მისი განვითარების სხვადასხვა ეტაპებზე. ინგლისელი მკვლევარი თვლიდა, რომ კაცობრიობისა და ადამიანის ბავშვობა ძალიან ჰგავს ერთმანეთს, სამყაროს შეცნობასა და გაანალიზებაში მიამიტობით და ჩამოუყალიბებელი აზროვნებით.

როგორც აღნიშნავს კულტურული ანთროპოლოგიის ერთ-ერთი უდიდესი რუსი სპეციალისტი  ა. ბელიკი, ტაილორის ნაშრომის, „პირვეყოფილი კულტურის“ უდიდესი დამსახურება მდგომარეობს გასულიერების სპეციალური ანალიზის ობიექტად გამოყოფა. და ადამიანის „უსულოს გასულიერების“ თვისების არსებობის დამტკიცებაში.[11]

ტაილორის მიდგომა დაფუძნებულია იმის წარმოდგენაზე, რომ პირველყოფილი ადამიანები, საკმაოდ რაციონალური არსებები იყვნენ, რომლებსაც გააჩნდათ მსოფლმხედველობის განსაკუთრებული გზა. ეს წარმოდგენა უარყოფილ იქნა დარვინისტების მიმდევრების მიერ, რომლებიც უგულებელყოფდნენ მნიშვნელოვან განსხვავებებს ადამიანსა და ცხოველებს შორის და თვლიდნენ რომ პირველყოფილი ადამიანები იყვნენ გონებრივად ჩამორჩენილი არსებები. დარვინისტების შეხედულებები იყო დარღვეული არქეოლოგიური მონაცემებისა და ანთროპოლოგების საველე შესწავლების შედეგად, რომლებმაც აჩვენეს უძველესი ადამიანების მდიდარი კულტურული სამყარო.

ტაილორის კონცეპციაში დიდი მნიშვნელობა აქვს რელიგიისა და მეცნიერების დამოკიდებულების საკითხი, ასევე მაგიისა და რელიგიისა. ტაილორი მტკიცედ უარყოფითად იყო განწყობილი მაგიის, მკითხაობისა და სხვა მსგავსი მოვლენების მოვლენების მიმართ. ის მათ წარსულის გადმონაშთად თვლიდა. ტაილორის დამოკიდებულებამ მაგიისადმი როგორც ცრუ წარმოდგენების სისტემებისადმი, არ მისცა მას საშუალება ადეკვატურად შეეფასებიდან კულტურის მოცემული ნაწილი. ის უპირისპირებდა მეცნიერებას მაგიასა და რელიგიის უძველეს ფორმებს, თვლიდა მეცნიერებას სინათლედ, მაგიასა და უძველეს რელიგიებს კი - სიბნელესა და ბარბაროსობას. ა. ბელიკი აჩვენებს, რომ სინამდვილეში მეცნიერება რელიგიასთან ერთად წარმოადგენს კულტურის ელემენტს და მაგათი დაპირისპირება კონტრპროდუქტიულია. მან გააკეთა ვარაუდი, რომ დროთა განმავლობაში ეს „გადმონაშთები“ გაქრებოდა განათლებისა და მეცნიერების პროგრესის ზეგავლენით

ას წელ ნახევრის განმავლობაში, გასული იმ დროიდან, რაც ტაილორმა გააკეთა ეს დასკვნები, გასაგები გახდა, რომ მისი წინასწარმეტყველებები არ ახდა. ჯერ კიდევ პოპულალურია ცრურწმენები, მაგია და ჯადოქრობა, ეთნიკური რელიგიები. მეცნიერების განვითარების მიუხედავად, მაინც შემორჩა ძველი რწმენა და ნიშნებია, მაგრამ ასევე გამოჩნდა ცრურწმენებისა და ნიშნების ახალი სახეობები. ეს ყველაფერი ამტკიცებს იმას, რომ „გადმონაშთები“ წარმოადგენს კულტურის ელემენტის განუყრელი ნაწილია. ამის ძალიან კარგი საჩვენებელი მაგალითია მეცნიერები, რომლებსაც თავისი პატარა ცრურწმენები აქვთ, თილისმები და ა.შ.[12]

მაგიის, რელიგიის და მეცნიერების დამოკიდებულება ჯეიმზ ფრეზერის თეორიაში [რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ჯეიმზ ფრეზერის ნაშრომი სახელად „ოქროს ტოტი“  (1890) არქაული მითოლოგიისა და რელიგიის უძველესი პლასტების კვლევას ეძღვნება. ფრეზერმა თავისი ცხოვრება სხვადასხვა ხალხების მაგიური და რელიგიური რწმენების შედარებით კვლევას და მათ ტიპოლოგიურ გააზრებას მიუძღვნა. მისმა იდეებმა გავლენა იქონიეს ბევრ მომავალ კვლევებზე. ბელიკი აღნიშნავს, რომ ფრეზერის მონახაზები მაგიის, რელიგიის და მეცნიერების შესახებ XXI საუკუნეშიც აღძრავენ მოსაზრებებს. ეს აიხსნება იმით, რომ ფრეზერმა, იმავენაირად როგორც ტაილორმა, აღძრა „მუდმივი“ საკითხები, რომლებზეც პასუხს მკვლევარების ყოველ მომავალი თაობა ცდილობს. გარდა ამისა, ფრეზერი მაგიის, რელიგიისა და მეცნიერების დამოკიდებულებას ტაილორისგან სრულიად განსხვავებულად უყურებდა. ის მოიაზრებდა, რომ არ არის აუცილებელი, რელიგიურმა ქმედებამ ყოველთვის რიტუალის ფორმა მიიღოს, რაც გამოიხატება ლოცვით, მსხვერპლის გაღებით და სხვა მსგავსი ქმედებებით. ფრეზერი აჩვენებდა, რომ „მაგიური აზროვნება ორ პრინციპს ეფუძნება. პირველის მიხედვით: მსგავსი თავის მსგავს შობს. <...> მეორე პრინციპის მიხედვით საგნები, რომლებიც ერთმანეთთან ურთიერთქმედებაში შევიდნენ, აგრძელებთან ერთმანეთთნ ურთიერთქმდებას მანძილზე, კონტაქტის შეწყვეტის შემდეგ.“ ამ ორ პრინციპზე დაყრდნობით, მანდ გამოყო მაგიის ორი სახე - იმიტატიური და გადამდები.იმიტატიური მაგია გულისხმობს მოვლენის გავლენის ქვეშ მოქცევა, მისი იმიტაციისა და აღდგენის გზით. გადამდები მაგიის პრინციპი მდგომარეობს იმაში, რომ გავლენა მოახდინოს ადამიანზე საგნის საშიალებით, რომელიც რაღც დროის განმავლობაში იყო ურთიერთქმედებაში, ჰქონდა უშუალო შეხება, ამ ადამიანთან. ფრეზერის განსაზღვრებიდან გამომდინარე, მაგია შეიძლება იყოს ზოგიერთი რელიგიის შემცველი ნაწილი. ფრეზერი კვალიფიცირებას უკეთებდა იმიტირების და გადამდებობის პრინციპებს და მაგიას უფრო მეტად ხელოვნებად მიიჩნევდა, ვიდრე მეცნიერებად.  მან განაცხადა რომ ორივე ტიპის მაგიის ერთი და იგივე ტერმინით მოხსენიება შეიძლება - „სიმპატიკური მაგია“, ვინაიდან და რადგანაც ორივე შემთხვევაში ფორმულირებს ის დაშვება, რომ ფარული სიმფატიის გავლენით, საგნებს, ნივთებს, თუ ადამიანებსაც ზემოქმედება შეუძლიათ ერთმანეთზე დიდ მანძილზეც კი, თითქოსდა იმპულსის გადაცემით.[13]

საერთო ურთიერთკავშირის იდეის შედეგს წარმოადგენს მსოფლიოს გარკვეული სურათი, რომელზეც ერთი ქმედება იწვევს სხვა დანარჩენ ქმედებებს, ყველა მოვლენა კი ერთმანეთთან მჭიდრო დამოკიდებულებაშია. ამის მიზეზს შეგვიძლია დავარქვათ ბოროტი სული, ჯადოქრობა და ა.შ., მაგრამ ეს მიზეზი მაინც ყოველთვის რაღაც წესებს ეკუთვნის და ემორჩილება, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი არასწორია თანამედროვე მეცნიერებიდან გამომდინარე. ფრეზერი მსოფლიოს მაგიურ ხედვას, რელიგიურისგან სრულიად განსხვავებულად თვლიდა.მაგიური ხედვა ნიშნავს გარე სამყაროზე ზემოქმედების მოხდენის ხერხების აქტიურ ძებნას. ფრეზერის სიტყვების მიხედვით, მაგიისა და მეცნიერების ფუნდამენტალური დაშვება მდგომარეობს შემდგომში: მაგიაც და მეცნიერებაც, დაფუძნებულია მყარი წესრიგისა და ბუნებრივი მოვლენების ერთგვაროვნების რწმენაზე. [14]

კულტები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რელიგიათა ძირითადი ნაწილი, რომლითაც ანთროპოლოგია ინტერესდება არის კულტები, რომელთაც გააჩნიათ საკუთარი მრწამსი, რიტუალები და მიზნები, რომელიც დაფუძნებული არის ინდივიდუალიზმზე, რომელსაც არ ჰყავს რელიგიის სპეციალისტები, არამედ ყველა ადამიანს აქვს პირადი ურთიერთობა სულთან. შამანური კულტები, რომლებიც რელიგიის მქადაგებლებიც არიან და მასთან ერთად აქვთ ზებუნებრივი ძალები, დაბადებიდან ან დაბადების შემდეგ ვარჯიშით შეძენილი. ამ შემთხვევაში ყოველ საზოგადოებას აქვს შამანობის განსხვავებული სტილები. შამანს შეიძლება შეეძლოს განკურნება, წინასწარმეტველება გასამრჯელოს მიღების შემდეგ და მათ ასევე შეუძლიათ სულების კონტროლი და მათ ხელს უშლიან მათგან რაიმე საფრთხის შექმნას. მომდევნო კომულარუკი კულტი გულისხმობს საზოგადოების ნაწილის მიერ გულმოდგინედ დამუშავებული რწმენის შექმნას. ბოლო კულტი რომელსაც სწავლობს ანთროპოლოგია არის საეკლესიო კულტი, რომელიც შეიძლება იყოს მონოთეისტური არ პოლითეისტური. აქ გვხვდება ღვთის მსახური ხალხი, რომლებსაც ცხოვრება აქვთ მიძღვნილი რელიგიისთვის, ასეთი პირები ან აირჩევიან ან ინიშნებიან. სასულიერო პირების ამ კლასში მსუბუქი სქესის წარმომადგენლებს არ ვხვდებით. აქ არიან სასულიერო და საერო პირები.სასულიერო პირები უშუალოდ ატარებენ რიტუალებს საერო პირები კი პასიურები არიან. ყველაზე მეტად გავრცელებული რელიგიის ტიპი მსოფლიოში არის ქრისტიანული ფუნდამენტალიზმი, რომელიც გაიზარდა გასული ატწლეულის შემდეგ, საერთაშორისო პოლიტიკის გავლენის შედეგად. ეს ზღუდავს და ნაკლებად აღიარებს მეცნიერულ და ტექნოლოგიურ ინფორმაციებს. მეორე ტიპი არის ისლამური ფუნდამენტალიზმი და რელიგიური ნაციონალიზმი, სადაც რელიგიური მოძრაობები პოლიტიკური ლიდერების ხელშია, რადგან დასავლურ საზოგადოებებში გლობალიზაციამ რელიგიის სიმყარეს საშიშროება შეუქმნა, ამ ფაქტმა გამოიწვია უფრო მეტი  აკრძალვის შემოტანა. რლიგიის გზით ადამიანი საკუთარი ბიოლოგიური არსის ტრანსცენდირებას ახდენს. რელიგია კოლექტიური ინფორმაციის ფორმაა. იგი ულტიმატური წუხილია, რომელიც ყველას ეხება. იგი ადგილებში, სადაც კი სამართლებლივი კონტროლი მოსუსტებულია, ძალადობრივ ფორმებს იღებს. რელიგია ესაა ფენომენი, რომელიც სოციალური, კოგნიტური და ჰაბიტუალური არანჟირების გზით რეზულტირებს. რელიგია ხელს უწყობს საზოგადოების შეცვლას, რადგან ჩვენ სულ ახალ გზებს ვპოულობთ ჩვენი სამყაროს შესაცნობად. ჩვენ ყოველთვის ვხვდებით ადამიანებს, რომლებიც ებრძვიან რელიგიურ რწმენას, მიუხედავა ამისა ასეთი ადამიანების არსებობის გამო რელიგიის შესახებ მეტი კითხვა ჩნდება  და მეტი რამ ხდება ხალხისთვის ფარდაახდილი. ჩვენ რელიგიას ვხედავთ როგორც ცხოვრებისგან განუყოფელ ნაწილს, მაგრამ ის ყოველთვის იწვევს საზოგადოებაში უარესობისა და უკეტესობისკენ, სხვადასხვა ადამიანი ხდება განსხვავებული კატეგორიის ათეისტი, პოლითეისტი ან მონოთეისტი, ახალი აღოჩენების მიხედვით. ამასთან ერთად რელიგია ხელს უწყობს მუდმივ ცვლილებას საზოგადოებაში და ხელს უშლის ცვლილებების შეჩერებას. ყოველთვის იარსებებს ხალხი, რომელთაც სწამთ ღმერთის ან ღმერთების, ან ხალხი, რომლებმაც სრულიად დაკარგეს რწმენა რაიმეს ახლებურად გააზრების შედეგად.[15]

რელიგიის ფსიქოლოგია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რელიგიის ფსიქოლოგია არის ფსიქოლოგიის მეთოდებისა და თეორიების პროგრამა რომ გავერკვიოთ რელიგიაში. რელიგიის ფსიქოლოგებს შეუძძლიათ გაავარჯიშონ თავისი დისციპლინა  თავიანთი მიმდევრების თანხმობისა და თავიანთი რწმენის გარეშე. ტერმინები რელიგია და ფსიქოლოგია რელიგიის ფსიქოლოგებისთვის ხშირან ნიშნავდა ორ სხვადასხვა რამეს.მეცხრამეტე საუკუნის ბოლსო ამერიკამ და ევროპამ მიაღწიეს უდიდეს წარმატებას მეცნიერულ სფეროში, ერთობლივად განათლების წინსვლის და ლეგალური ინსტიტუტების დახმარებით მათ შეძლეს რომ აეხსნათ რელიგია ორნაირად, როგორც სოციოლოგიური ძალა და როგორც წყარო ყველანაირი ინტელექტუალური არსებისა, ადამიანის ბუნებისა და მსოფლიოსი. ძველად რელიგია შეისწავლებოდა მხოლოდ ქრისტიანული სასულიერო პრებიდან. ახლა კი შეისწავლება როგორც ადამიანის პირადი განცდა არა მხოლოდ ქრისტიანული არამედ ყველანაირი რელიგიის მატარებელი პირებისა. ამ შეხედულებების შემდეგ გაჩნდა ახალი დესციპლინეს, რომელიც შეიცავს რელიგიის ისტორიას და ასევე შეიცავს შედარეით რელიგიას. კონკურენციულად ადამინაის გონებაშ ჩამოყალინდა უფრო ნატურალისტური ვიდრე თეოლოგიური შეხედულება. ერთმხრივ გონებრივი მდგომარეობა იყო კორელირებული, უფრო მეტიც ის იყო დაქვეითებული ფსიქოლოგიურ მდგომარეობამდე.  მეორეს მხრივ შესაძლო უგონო ადამიანის ტვინი იყო უფრო მეტად განხილვადი, რაც აძლევს საშუალებას ძველი ფსიქოლოგიის სიღრმის გაზრდას. მსგავსი ეფექტური-ემოციური მდგომარეობა  იყო გაგზავნილი მარეტას განსახილველად.  მარეტმა თავისი თეორიული კოსეფციით დააყენა რიგი პრობლემები,  რომლებიც იყო და არის თანამედროვე მეცნიერების ყურადღების მიმპყრობველი. ამ ინგლისელი ფილოსოფისი და ანთროპოლოგის  იდეები საჭირეობს დეტალურ გადახედვას თანამედროვე სოციოფსიქოლოგების, ფსიქოანთროპოლოგებისა და ფსიქობიოლოგების. მაგია და რელიგია ნვითარდებოდა პირველყოფილებთან ერთად.  იდეების გაანალიზებით მარიტა ისენებს როგინსკის ჰიპოთეზას ხელივნების სტილზე და ხელოვნების რითმზე. ერტიც და მეორეც გამოიხატებოდა პირველყოფილი ადამიანების იმპულსურ პირველყოფურ რიტუალებში. სავსებით მოსალოდნელია, რომ სხვადასხვა ხელოვნებაზე თეორიების შეერთებას მარეტას იდეებთან, შეიძლება მოეცა დადებითი შედეგი. ძალიან საინტერესოა ინგლისელი ანთროპოლოგისა და ფილოსოფოსის იდეებს გადავხედოთ როგორ მიხწეული და არამიხწეული კომუნიკაციური პროცესები, მომხდარი როგორც ადამიანებს შორის, ასევე როგორც მორწმუნეების და ღმერთებს შორის. კომუნიკაცია ადამიანებს შორის არის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პრობლემა, რელიგიური ცერემონიებსა და მაგიურ რიტუალების პროცესისას.[16]

ყველაზე თანმიმდევრული ანალიზი კომუნიკაციის პროცესის არის გამოხატული ემილი დურკეიმის თეორიაში რელიგიის დაწყება. მისი შინაარსი არ არის მხოლოდ ემოციონალიზმი არამედ ის არის უფრო მეტის მთქმელი და შინაარსიანი. ამავდროულად  რელიგიის სოციოლოგიური კონსეფციის დამაარსებელი გადახედავდა ბევრ პრობლემას რელიგირუი რწმენის უძველესი ფორმის ჩამოყალიბებასა და ფუნქციის გათვალისწინებით . დურკიმმა თავისი კვლევის მთავარ ობიექტად აიღო ტოტემური ტომები რომლებიც ცხოვრობდნენ ავსტრალიის ერთ ერთ რეგიონში, ფრანგი სოციოლოგის მთავარი თეზისი მიხედვით რელიგიის ბუნება შეიძლება ფორმირდეს შემდეგნაირად: რელიგია სისტემა იდეეები, რომლის მიხედვითაც პიროვნებები წარმოადგენენ თავიანთ გარშემო მყოფთან ურთერთბას.  თითოეული კლანი(ერთეული ორგანიზაციის საზოგადოება) ჰქონდა თავიანთ ტოტემი. რომლის იმიჯი იყო გარშემო ბუნებასთან ურთიერთბა , ბუნებრივ მოვლენებთან, ცხოველებთან ან მცენარეებთან. ეს იყო მთავარი კლანის ტოტემისთვის.   ტოტემებისახეები იყო გამოსახული ხის რაიმენ ნაჭრებზე,ა სეთი იმიჯი ხდებოდა სიმბოლო უპიროვნო ძალებისა. დურკეიმის მიხედვით ტოტემიზმი  ეს არის ერთგავრი უსახო ღმერთი რომლებიც თან ახლავს ბუნებას. "სულის" გაგება ასევე გვხვდება ავსტრალიელებში. დიურკგეიმი გადმოსცემდა მანის ტოტემურ პრინციპს, რომელიც განხორციელებულია თითოეულ ინდივიდში. გარდა ამისა, ის თვლიდა, რომ სული არის ყველაფერი საკრალურის, სოციალურისა და კულტურულის განსახიერება. სულს ჰქონდა ინდივიდისთვის მნიშვნელოვანი ფუნქციური დატვირთვა.[12][17]

მიუკერძოებელი ჯადოსნური ძალის იდეა, მაგიისა და რელიგიის კოცნეფცია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

განუსაზღვრელ ძალებზე,რომლებიც აკონტროლებენ ყველაფერს , წერდა ფრეზერი , თუმცა მას ამ თემისთვის არ დაუთმია საკმრისი ყრუდღება , მან ,მხოლოდ მათი არსებობა აღნიშნა . განუსაძრვრელი ძალების , ფუნდამენტურ მნიშვნელობაზე , როგორც რელიგიის საწყისზე , წერდა ჰიუიტი თავის სტატიებში . რელიგიური წარმოდგენების განვითარების ძალზედ საინტერესო მიმართულება აღწერა ვ.ტ.ბოგორაზმა(ჩუქჩები.რელიგია"(1902)) , რუსეთის ჩრდილო ნაწილის მოსახლეობის ტრადიციებზე დაკვირვების შედეგად . მისი აზრით რელიგიური შეხედულებების ხუთი სტატია არსებობდა ,:"დაწყებული ყოველდღიური საყოფაცხოვრებო მოვლენების თაყვანისცემისა და გაღმერთებისა , დამთავრებული საკუთარი სულებითა , რომლებიც თითქოსდა არ იყვნენ არანაირ კავშირში წინაპრებთან " როგორც ჩანს , ერთ-ერთი უპირველესი , ვინც აუცილბალდ ჩათვალა განუსაზღვრელი ძალის განვითარების გამოყოფა , როგორც რელიგიური მიმდევრობა , იყო ჯ.კინგი . მან 1892 წელს თავის ნამუშევარში : " ზებუნებრივი : მისი წყარო , ევოლუცია და არსი " დასვა საკითხი "მანას" სტადიის აუცილებლობის შესახებ . ეს უკანასკნელი განისაზღვრებოდა, როგორც ნივთებისა და მოვლენების შინაგანი ენერგია , რაც შემდგომა წარმატებაზე მოქმედებდა . ასეთივე აზრს იზიარებდნენ სხვა ავტორებიც . არქაული რწმენების შესახებ სრულიად განსხვავებული ხედვა წარმოგვიდგინა რ.მარეტმა . მან ივარაუდა , რომ მაგიის განვითარების უმნიშვნელოვანესი მიზეზი იყო უპირველესი ადამიანების ემოციურად მრავალფეროვანი ქმედებები. თავის ნაშრომებში მან გამოიმუშავა საკუთარი "ემოციონალური" მიდგომა რელიგიისა და მაგიის მიმართ . მისი ნაშრომებია : " ჯადოდან ლოცვისკენ"(1904);"არის თუ არა ტაბუ ნეგატიური მაგია ?!" (1907),"მაგია თუ რელიგია";"ფსიქოლოგია და ფოლკლორი" ; "უბრალო ხალხის საიდუმლოებანი" და სხვ. როგორც მისი ნაშრომების სათაურებიდანაც კი ჩანს , მარეტი მრავალმხრივ გამოიკვლევდა საკითხებს , რომლებიც რელიგიის ევოლუციის საწყის პერიოდებს მოიცავდა. მნიშვნლოვან ყრუადღებას იგი აქცევდა ამ საკითხების გაგებით-ტერმინოლოგიურ გამოხატვას . კვლევების ამ ასპეკტს დაეთმო სტატია : " " ტაბუ-მანის ფორმულა , როგორც სულ ცოტა რელიგიის ა ღმოჩენა "(1909). მორეტი არ ეთანხმება ფრეზერს , როგორც რელიგიის ევოლუციურ საკითხებში , ასევე ამ ეტაპების შემადგენელ ნაწილებსაც სხვაგვარად მიიჩნევს . მარეტს შემოაქვს ტერმინი " პრეანიზმი" ან რელიგიის განვითარების პრეანიზმური ეტაპი . მისი აზრით განვითარების რაღაც ეტაპზე მაგია და რელიგია ერთმანეთის განუყოელი ნაწილი იყო . მარეტის აზრით , რუდიმენტური აზროვნება აღიარღაც მიუღწეველს, საზარელსა და იდუმალს. ამ მოვლენის აღსაწერად მარეტი გამოიყენებს სიტყვას " ზებუნებრივი " ეს ზებუნებრივი მოიცავს ორ ურთიერთსაპირისპირო მოდუსს : ნეგატიურსა და პოზიტიურს . მისი ნეგატიური მხარე არის " მაბუ" ხოლო პოზიტიური მხარე არის "მანა" . რა შიძლებოდა რომ ყოფილიყო ადამიანების აფექტური ემოციების მიზეზი ოდითგანვე ?!უპირველეს ყოვლისა ეს იყო წარმატებული ნადირობისგან , მტრის დამარცხებისა თუ ახალი სახლის(საცხოვრებლად კომფორტულიადგილის) ყოფნისგან გამოწვეული ბედნიერება . ამავე დროს ეს შეიძლება ყოფილყო ბრაზი დამარცხების შემდეგ ან შურისძიების სურვილი . ასევე პირველყოფილი ადანიანები განიცდიდნენ უამრავ რამე : ახლობელია ადამიანის დაკარგვისგან მოყენებულ ტკივილს , სტიქიურ უბედურებებსა და ა.შ. როგორც უკვე ვთქვით , მარეტისთვის რელიგიასა და მაგიაში უმნიშვნელოვანესი იყო ფარული ემოციების აღქმ მარეტის აზრით მაგია წარმოიწმნება ემოციური წნეხის დროს . რამდენიმე იმპულსური ქმედება მის დაქვეითებას იწვევს და საბოლოოდ ეს ყოველდღიურობის ნაწილი ხდება . საბოლოოდ ის თვლის, რომ მაგია ადამიანისთვის ფსიქოტერაპიის ფუნქციას ატარებს და მას ხდის მეტად თავდაჯერებულს , გამბედავსა და დამშვიდებულ . ემოციურ-მგრძნობელობითი სფერო არის რელიგიის(მაგიის) უმთავრესი წყარო . ამას ამბობენ სხვა მკვლევარებიც . მათ შორისაა : ა.კროული , პ.რადინი , რ.ლოუი. მათი აზრით იდუმალების ერთადერთი წყარო იყო რელიგია . ამით ისინი ცდილობდნენ დაეხატათ სიტყვა ზებუნებრივის მნიშვნელობა და რელიგიის რომელიმე სხვა ასპექტს უარყოფდნენ . მაგალითად რადინი , რომელიც აკვირდებოდა ინდიელ ბინებაგოებს . ევანზ-პრიჩარდი წერდა : " მარეტი იყო უდიდესი მეცნიერი , თუმცა ამ ენერგიითა და შემართებით სავსე ფილოსოფორმა , ვერ მოახერხა საკამრისი არგუმენტების წარედგინა , თავისი შეხედულებების განსამტკიცებლად " მარეტის სისტემა საშუალებას გვაძლევს სისტემად მოვაქციოთ არქაული რწმენები . ყველაზე საინტერესო იყო სპეციფიკური შეგრძნებების იდეა და განსაკუთრებული რიტუალების ჩატარება 70-80-წ.წ.. აქ გამოიხატებოდა ეიფორიისა ყველაზე მძლავრი გამოხატულება რასაც შემდგომში უწოდებდნენ " რაღაც ზებუნებრივის ჩარება" ანუ ღმერთის . ცნობილი კანადელი ანთროპოლოგი რ. პრინსი გვთავაზობს არართ ახსნას , მოვლენებისა , რომლებიც ამ რიტუალების დროს ხდებოდა . ამ მდგოამრეობებს , შეიძლება არ ჰქონდეთ რელიგური ახსნები , რაც რელიგიური გრძნობების გაიდიალების იდეას ეწინააღმდეგება . მარეტმა თავის თეორიულ კონცეფციაში დასვა რამდენიმე რობლემა , რომლებიც თანამედროვე მეცნიერების ინტერესის საგანს წარმოადგენენ . თანამედროვე ანთროპოლოგები თვლიან რომ ამ ფილოსოფოსის ნააზრევი არის აგდასახედი და უნდა განიხილოს თანამედვოვე სოციოფსიქოლოგიური , ფსიქოანთროპოლოგიური და ფსიქობიოლოგიური კვლევების ფონზე.[12]

  1. ↑ Stephen D. Glazier. Anthropology of religion // Encyclopedia of Religion and Society / William H. Swatos, Jr. (Editor). — Printed in the United States of America: AltaMira Press, 1998. — P. 1-14. — 604 p. — ISBN 978-0-7619-8956-1.
  2. ↑ C. Geertz. The Interpretation of Culture. — New York: Basic Books, 1973.
  3. ↑ 3.0 3.1 Stephen D. Glazier. Anthropology of religion // Encyclopedia of Religion and Society / William H. Swatos, Jr. (Editor). — Printed in the United States of America: AltaMira Press, 1998. — P. 1-14. — 604 p. — ISBN 978-0-7619-8956-1.
  4. ↑ Клиффорд Гирц. Интерпретация культур. — М.: РОССПЭН, 2004.
  5. ↑ Primitive religious thought and the evolution of religion, Michael H Barnes, journal Religion, year 1992
  6. ↑ Religion's fate and function, James Sweeny, Journal The Heythrop, year 2004
  7. ↑ J. T. Walbridge (1998). "Explaining Away the Greek Gods in Islam", Journal of the History of Ideas 59 (3): 389-403
  8. ↑ Harvey, Van A. (1997) Feuerbach and the interpretation of religion p.4
  9. ↑ John K. Nelson (1990) A Field Statement on the Anthropology of Religion
  10. ↑ Max Weber; Peter R. Baehr; Gordon C. Wells (2002). The Protestant ethic and the "spirit" of capitalism and other writings. Penguin. ISBN 978-0-14-043921-2. Retrieved 21 August 2011      
  11. ↑ Белик, 2009, с. 303.
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 Белик А. А. Антропология религии // Культурная (социальная) антропология: Учебное пособие.
  13. ↑ Белик, 2009, с. 310.
  14. ↑ Белик, 2009, с. 311.
  15. ↑ Introducing anthropology of religion: culture to the ultimate, Jack David Eller, year 2007.
  16. ↑ Fiona Bowie. The Anthropology of Religion: An Introduction. — 2 edition. - chapter 6, chapter 7
  17. ↑ Белик, 2009, с. 317-321
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=რელიგიის_ანთროპოლოგია&oldid=4560689“-დან