პალადიუსის სისტემა

პალადიუსის სისტემა — კირილურ შრიფტზე არსებული ჩინური ენის სატრანსკრიფციო სისტემა.

ჩინური სატრანსკრიფციო სისტემა შექმნა რუსმა არქიმანდრიტმა და სინოლოგმა პალადიუსმა (პიოტრ კაფაროვი), პალადიუსი მუშაობისას ნიკიტა ბიჩურინისა (ჰიაცინთი) და ვასილი ვასილიევის მიერ მანამდე გაწეულ სამუშაოზე ეყრდნობოდა და თავის „ჩინურ-რუსულ ლექსიკონში“ (დაასრულა პაველ პოპოვმა) გამოიყენა, რითაც პოპულარობა გაუწია მის მიერ შექმნილ სისტემას. ლექსიკონი გამოქვეყნდა 1888 წელს.

პალადიუსის სისტემას ზოგჯერ ვასილიევის სისტემასაც უწოდებენ.

პალადიუსის სისტემა დღესდღეობით საყოველთაოდ აღიარებული სისტემაა რუსულ-ჩინურ ლექსიკოგრაფიაში.

ბგერათა და ასო-ბგერათა შეთანხმება

ჰანჲუი ფინინთან შეადრებით არსებობს ბგერათა და ასო-ბგერათა შეთანხმებები:

თავკიდურა ბგერები

• b, p, m, f, d, t, n, l, g, k, h → б, п, м, ф, д, т, н, л, г, к, х
• j, q, x → цз, ц, с
• r, zh, ch, sh → ж, чж, ч, ш
• z, c, s → цз, ц, с'

цз, ц, с ორად მოიპოვება, თუმცა აღრევის საშიშროება გამორიცხულია, რადგან j, q, x-სა და z, c, s-ს განსხვავებული ბგერები მოსდევენ.

ბოლოკიდურა ბგერები

• მთავარაი ხმოვნები a, e, o → а, э, о
• -ia/ya, -ie/ye, -i/yi, yo, -ü/yu → я, е, и, ё, ю
  • ü ბოლოკიდურა მდგომარეობაში და მარცვალი yu წაიკითხება როგორც юй.
• -iu/you, -iong/yong → ю, юн
• -u → у
• w → в
  • განსაკუთრებული შემთხვევა: wu → у
• -ao, -ou → ао, оу
• -ong → ун
• ბოლოკიდურა i (z.B. in hai, dui) → й
  • განსაკუთრებული შემთხვევა: hui → хуэй (აქ, ამ შემთხვევაში ჩასმული э ასრულებს მხოლოდ კეთილხმოვანებითს ფუნქციას, რადგან хуй რუსულსა და ზოგერთ სხვა სლავურ ენებში მამაკაცის სასქესო ასოს, პენისს გამოხატავს ამ სიტყვის ყველაზე ობსცენური კონოტაციით)
• -i in ri, shi, chi, zhi → и
• -i in zi, ci, si → ы
• n, ng მარცვლის ბოლოს → нь და н
  • მარცვლის ბოლოკიდური ng გადაიტანება როგორც нъ, თუკი აღნიშნულ მარცვალს თან ებმის თავკიდურა ხმოვნიანი მარცვალი. მაგ.; Чанъань (Chang’an) ან კიდევ Хэнъян (Hengyang).

• er → эр

აღმოსავლეთ სლავურ ენათა ადაპტაციები

ჩინურის გადმოსაცემად აღმოსავლეთ სლავეთის ენებშიც, - უკრაინულსა და ბელარუსულში, რუსების მსგავსად გამოიყენებენ პალადიუს-ვასილიევის არსებულ სატრანსკრიფციო სისტემას, თუმცა ითვალისწინებენ საკუთარ ფონეტიკურსა და ფონოლოგიურ განსახვავებებს რუსულთან მიმართებაში.

უკრაინული ვარიანტები

არსებობს უკრაინულ ანბანზე მისადაგებული ერთი ვარიანტი.

• е → є
• э → е
• г → ґ
• и → і
  • жи, чжи, чи, ши-ში (ri, zhi, chi, shi) რჩება и
  • თავკიდურა ხმოვნებში і-ის მაგივრად დგას ї (yi, yin, ying → ї, їнь, їн)
• ы → и

ბელარუსული ვარიანტები

ბელარუსული ვარიანტები ორი გამონაკლისის გარდა სრულიად შეესაბამება რუსულს:

• и → і
  • in ri, zhi, chi, shi steht ы (жы, чжы, чы, шы)

იხილეთ აგრეთვე

• ჩინური ენის სატრანსკრიფციო სისტემები
• კონცევიჩის სისტემა
• პოლივანოვის სისტემა
• ჰიდეჰიკო ნაკაძავა
• ვიეტნამურ-რუსული ტრანსკრიფცია‎

ლიტერატურა

• Klaus Kaden: Die wichtigsten Transkriptionssysteme für die chinesische Sprache. Eine Einführung zum Selbststudium (Leipzig, Enzyklopädie 1975).
• Ireneus László Legeza: Guide to transliterated Chinese in the modern Peking dialect. Leiden : Brill, 2 Bände, 1968–1969
  • Band 1: Conversion tables of the currently used international and European systems with comparative tables of initials and finals. (1968)
  • Band 2: Conversion tables of the outdated international and European individual systems with comparative tables of initials and finals. (1969)
• V. P. Vasil’ev: Graficheskaya sistema kitaiskikh ieroglifov. Opyt pervago kitaisko-russkago slovarya. Графическая система китайских иероглифов. Опыт первого китайско-русского словаря (Das grafische System der chinesischen Zeichen. Versuch eines ersten chinesisch-russischen Wörterbuches; St. Petersburg, 1867).

რესურსები ინტერნეტში

• ფინინისა და პალადიუსის სატრანსკრიფციო შესატყვისები
• ფინინის (Pinyin) პალადიუსისეული ავტომატური ტრანსკრიფცია