შანგის დინასტია

ჩინეთის ისტორია ჩინეთის ისტორია
ძველი
3 მონარქი და 5 იმპერატორი
სიას დინასტია ძვ. წ. 2100–1600
შანგის დინასტია ძვ. წ.1600–1046
ჭოუს დინასტია ძვ. წ.1045–256
დასავლეთი ჭოუ
აღმოსავლეთი ჭოუ
გაზაფხულისა და შემოდგომის პერიოდი
მებრძოლი სამეფოების პერიოდი (ცი, ცინი, ჩუ, ვეი, ხანი, ჯაო, იანი, იუე, სუნი, შუ, ბა)
იმპერიები
ცინი ძვ. წ. 221 –206
ხანის დინასტია ძვ. წ. 206 – ახ. წ. 220
დასავლეთი ხანი
სინის დინასტია
აღმოსავლეთი ხანი
სამმეფობა 220–280
ვეი, შუ და უ
ძინის დინასტია 265–420
დასავლეთი ძინი	16 სამეფო 304–439
აღმოსავლეთი ძინი	16 სამეფო 304–439
სამხრეთისა და ჩრდილოეთის დინასტიები 420–589
სუის დინასტია 581–618
ტანის დინასტია 618–907
(მეორე ჭოუ 690–705)
5 დინასტია და 10 სამეფო 907–960	ლიაო 907–1125
სუნის დინასტია 960–1279
ჩრდილოეთი სუნი		დ. სია
სამხრეთი სუნი	ძინი
იუანის დინასტია 1271–1368
მინის დინასტია 1368–1644
ცინის დინასტია 1644–1911
თანამედროვე ერა
ჩინეთის რესპუბლიკა 1912–1949
ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა 1949–დღემდე	ჩინეთის რესპ. (ტაივანი) 1949–დღემდე
იხილეთ აგრეთვე ჩინეთის ისტორიოგრაფია ჩინეთის ისტორიის ქრონლოგია ჩინეთის დინასტიები ჩინური ენა ჩინური ხელოვნება ეკონომიკური ისტორია
ეს დაფა: ხილვა განხილვა რედაქტირება

შანგის იმპერია (ჩინ. 商, ფინინი: Shāng), ინის იმპერია (ჩინ. 殷, ფინინი: Yīn), ან შანგ-ინის იმპერია — სახელმწიფო ფორმირება ძვ. წ. 1600-დან ძვ. წ. 1027-მდე წლებში, მდინარე ხუანხეს ჩრდილოეთის ველებზე. შანგის დინასტია წინ უძღოდა ჯოუს დინასტიას.

შანგის იმპერია არის პირველი ჩინური სახელმწიფო წარმონაქმნი, რომლის არსებობაც დასტურდება არა მხოლოდ არქეოლოგიური მასალებით, არამედ ზეპირი და წერილობით წყაროებითაც. შანგის იმპერიის ისტორიის ყველაზე სრულყოფილ აღწერას სიმა ციანის „ისტორიული ჩანაწერები” შეიცავს. გათხრების შედეგად იპოვნეს ძიაგუვენი — იეროგლიფური წარწერები კუს ბაკანსა და ცხოველის ძვლებზე, აგრეთვე ბრინჯაოს, ნეფრიტს, კერამიკასა და ქვის ნაწარმზე. დიდი აღმოჩენები გაკეთდა შანგის დინასტიის დედაქალაქის — ინსიუს (ჩინ.:商殷墟))ტერიტორიაზე, რომელიც თანამედროვე ქალაქის ანიანის, ხენანის პროვინციაში მდებარეობს. უძველესი ქალაქი შედის იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ნუსხაში.

პოლიტიკური სტრუქტურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მოსახლეობის სხვადასხვა ფენებში პოლიტიკური სტატუსი იყო განსხვავებული. ვანი წარმოადგენდა საკრალურ ფიგურას და ჰქონდა დიდი ძალაუფლება. ის გარდაცვლილი წინაპრების პატივსაცემად ასრულებდა საზეიმო რიტუალ დის. მიიჩნეოდა, რომ მხოლოდ მას შეეძლო ყოფილიყო შუამავალი გარდაცვლილებსა და ცოცხლებს შორის. ტიტული ან ძმიდან ძმას ან ბიძადან უფროს ძმისშვილს გადაეცემოდა, ხოლო ვან ი-დან მოყოლებული ძალაუფლება მამიდან უფროს შვილზე გადადიოდა. ვანის ახალგაზრდა ნათესავები, რომლებიც ვერ აცხადებდნენ ძალაუფლებაზე პრეტენზიას, შეადგენდნენ არისტოკრატულ კლანს.

გლეხებთან შედარებით, ვანის გარემოცვას (ადმინისტრაციული აპარატი, მებრძოლები) პრივილეგირებული სტატუსი ჰქონდა. თანამდებობის პირები იყოფოდა ადმინსტრატორებად, მცირე რანგის მენეჯერებად და სამხედრო წვრთნებსა და ნადირობაზე პასუხისმგებელ პირებად.

ადმინისტრაციული დაყოფა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

შანგის სახელმწიფო დაიყო სტრუქტურულად უთანასწორო ნაწილებად:

ზონა (რამდენიმე ათეული კილომეტრის რადიუსში), დედაქალაქით, რომელსაც უშუალოდ განაგებდა ვანი.
რეგიონალური მმართველობის ტერიტორიები, რომელთაც ვანი, მისი ოჯახის წევრებისა და ახლობლები მართავდნენ. ასეთი ტერიტორია იყო — ჯოუ.
მეორე ზონა - დასახლებული უცხოური ტომებით.

შანგის დინასტიის მმართველები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ვან მეფეთა სამეფო სახელების გარდა, ჩინეთის ისტორიამ მათი ადრინდელი სახელებიც შემოინახა (მაგ, სიან ტუ zh:相土, აგრეთვე, მოიხსენიება როგორც „ში ძინე”).

შანის დინასტია (ძვ. წ. 1600 — ძვ. წ. 1046)

მშობლიური სახელი	ქრონოლოგია²	სატაძრო სახელი³	მმართველობის წლები¹	სახელი, რომლითაც მეტადაა ცნობილი
	ჩენ ტანი 成湯 Chéng Tāng		ძვ. წ. 1600 — ძვ. წ. 1300	ტანი
	ვაი ბინი 外丙 Wài Bǐng			ვაი ბინი
	ჯუნ ჟენი 仲壬 Zhòng Rén			ჯუნ ჟენი
	ტაი ძია 太甲 Tài Jiǎ			ტაი ძია
	ვო დინი 沃丁 Wò Dīng			ვო დინი
	ტაი გენი 太庚 Tài Gēng			ტაი გენი
	სიაო ძია 小甲 Xiǎo Jiǎ			სიაო ძია
	იუნ ძი 雍己 Yōng Jǐ			იუნ ძი
	ტაი უ 太戊 Tài Wù			ტაი უ
	ჯუნ დინი 仲丁 Zhòng Dīng			ჯუნ დინი
	ვაი ჟენი 外壬 Wài Rén			ვაი ჟენი
	ჰე დან ძია 河亶甲 Hé Dǎn Jiǎ			ჰე დან ძია
	ძუ ი 祖乙 Zǔ Yǐ			ძუ ი
	ძუ სინი 祖辛 Zǔ Xīn			ძუ სინი
	ვო ძია 沃甲 Wò Jiǎ			ვო ძია
	ძუ დინი 祖丁 Zǔ Dīng			ძუ დინი
	ნანი გენი 南庚 Nán Gēng			ნან გენი
	იან ძია 陽甲 Yáng Jiǎ			იან ძია
	პან გენი 盤庚 Pán Gēng		ძვ. წ. 1300 — ძვ. წ. 1251	პან გენი⁴
	სიაო სინი 小辛 Xiǎo Xīn			სიაო სინი
	სიაო ი 小乙 Xiǎo Yǐ			სიაო ი
	უ დინი 武丁 Wǔ Dīng		ძვ. წ. 1250 — ძვ. წ. 1192	უ დინი
	ძუ გენი 祖庚 Zǔ Gēng		ძვ. წ. 1191 — ძვ. წ. 1148	ძუ გენი
	ძუ ძია 祖甲 Zǔ Jiǎ			ძუ ძია
	ლინ სინი 廩辛 Lǐn Xīn			ლინ სინი
	გენ დინი 庚丁 Gēng Dīng	კან დინი 康丁 Kāng Dīng		კან დინი
	უ ი 武乙 Wǔ Yǐ		ძვ. წ. 1147 — ძვ. წ. 1113	უ ი
	ვენ დინი⁵ 文丁 Wén Dīng		ძვ. წ. 1112 — ძვ. წ. 1102	ვენ დინი
	დი ი 帝乙 Dì Yǐ		ძვ. წ. 1101 — ძვ. წ. 1076	დი ი
ძი ძოუ 子紂 Zǐ Zhòu	დი სინი 帝辛 Dì Xīn		ძვ. წ. 1075 — ძვ. წ. 1046	დი სინი
1 ჩინური ისტორიის პირველი აღიარებული თარიღად ითვლება ძვ. წ. 841 წელი. ყველა დანარჩენი თარიღები დისკუსიის თემა წარმოადგენს. აქ ჩამოთვლილი თარიღები მოცემულია ქრონოლოგიურ პროექტ სია-შან-ჟოუ-ს მიხედვით, ჩინეთის მთავრობის დაკვეთით, რომელიც გამოქვეყნდა 2000 წელს. .
2 სამეფო სახელის წინ ასახელებენ დინასტიის სახელს, შანი (商), მაგალითად შან ტანი (商湯).
3 სახელი, რომელიც გვხდება სამსხვერპლო ორაკულის ძვალზე
4 შანის დინასტიის პერიოდს პანე გენიდან მოყოლებული, დედაქალაქის სახელწოდებიდან გამომდინარე, ასევე უწოდებენ ინის (殷) დინასტიას.
5 ცნობილია აგრეთვე, როგორც ტაი დინი (太丁 Tài Dīng).

გვიანი შანგის კულტურის ნიმუშები
ჯადის დრაკონის ფორმის ბეჭედი
ჯადის გამოკვეთილი ირემი
ჯადის გამოკვეთილი თევზი
ჯადის გამოკვეთილი ვეფხვი
ბრინჯაოს ჭურჭელი
ბრინჯაოს ჭურჭელი
ბრინჯაოს ჭურჭელი — pou
ბრინჯაოს სარიტუალო ჭურჭელი — ზუნი
ბრინჯაოს ფართოყელიანი სარიტუალო ჭურჭელი წყლისთვის — გუანგი
ბრინჯაოს ქვაბი, სახელურითა და სახურავით
გვიანი შანგი, ბრინჯაოს სარიტუალო ღვინის ჭურჭელი (ზუნი) უჩვეულო ფორმის ბუ, ხუფი გუმბათოვანი თავით
ბრინჯაოს ცული — yuè
ქანდაკება, ძვ. წ. XIV–X საუკუნეები
თეთრი თიხა, ნაკვეთი გეომეტრიული ნიმუშით