ლენინგრადის ოლქი

ლენინგრადის ოლქი (რუს. Ленинградская область) — რუსეთის ფედერაციის სუბიექტი, მოიცავს ქვეყნის ევროპული ნაწილის ჩრდილო-დასავლეთ მხარეს. შედის ჩრდილო-დასავლეთის ფედერალური ოკრუგისა და ჩრდილო-დასავლეთის ეკონომიკური რაიონის შემადგენლობაში. ფართობის შეადგენს 83 908 კმ²-ს, რაც ქვეყნის ფართობის 0,49 %-ია, ამ მონაცემით რუსეთის ოლქებს შორის სიდიდით 38-ე ადგილზეა. დასავლეთიდან აღმოსავლეთით გადაჭიმულია 500 კილომეტრზე, ხოლო ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ მაქს. 320 კილომეტრზე. 2013 წლის მონაცემებით მოსახლეობა 1 750 946 ადამიანს შეადგენდა. დაარსდა 1927 წლის 1 აგვისტოს. ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოები მდებარეობს სანქტ-პეტერბურგში.

ოლქს ჩრდილოეთიდან — კარელია, ჩრდილო-დასავლეთიდან - ფინეთი, აღმოსავლეთიდან — ვოლოგდის, სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან — ნოვგოროდის და სამხრეთიდან — ფსკოვის ოლქები ესაზღვრება, ხოლო დასავლეთიდან — ესტონეთი და ფინეთის ყურე. მდებარეობს აღმოსავლეთ ევროპის ვაკეზე, მოიცავს ძირითადად ვაკე ტერიტორიებს, სიმაღლე ზღვის დონიდან 50-150 მეტრი. კლიმატი ატლანტურ-კონტინენტურია, ზღვიდან მომავალი ჰაერის მასების გამო, ზამთარი ზომიერად ცივი, ხოლო ზაფხული — ზომიერად თბილი, ხანდახან კი გრილია.

ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მთავარი სტატია: ლენინგრადის ოლქის ისტორია.

ლენინგრადის ოლქის ტერიტორიებზე პირველი მოსახლეობა ძვ. წ. IX-VIII ათასწლეულში გამოჩნდა (მეზოლითის ხანაში), მყინვარული საფარის რღვევის შემდეგ. ჩვ. წ I ათასწლეულის შუა პერიოდში ოლქის ტერიტორია უკვე განსახლებული იყო ფინურ-უგრული ტომებით, რომლებიც დაკავებულები იყვნენ მიწათმოქმედებით, მესაქონლეობით, მონადირეობითა და თევზჭერით. VIII საუკუნეში ამ ტერიტორიებზე დასახლებულები იყვნენ სლავური წარმოშობის ხალხი.

750-იან წლებში წარმოიშვა ლადოგი (XVIII საუკუნიდან ძველი ლადოგი) — უძველესი რუსული დასახლება რუსეთის ტერიტორიაზე. IX-X საუკუნეებში ლადოგს ძველი რუსეთის პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ფორმირებაში მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა. ლადოგმა X საუკუნეში დაკარგა თავისი გავლენა რეგიონში, ამ პერიოდიდან უკვე მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა ნოვგოროდს.

XII საუკუნეში ნოვგოროდმა მოიპოვა პოლიტიკური დამოუკიდებლობა და ფინეთის ყურის, ლუგის, ნევის, ლადოგისა და ვოლხოვის სანაპირო ტერიტორიებთან ერთად შევიდა ნოვგოროდის რესპუბლიკის შემადგენლობაში. ნოვგოროდის რესპუბლიკა დაიყო ასობით ადმინისტრაციულ ერთეულად.

XIII-XIV საუკუნეებში ოლქის მიმდებარე მიწები ბრძოლის არენა გახდა, ერთ-ერთი ასეთი იყო: ნოვგოროდისა და ფსკოვის რესპუბლიკების ბრძოლა ლივონიის მმართველებისა და შვედი ფეოდალების წინააღმდეგ. 1240 წელს გაიმართა ერთ-ერთი ცნობილი ნევის ბრძოლა, სადაც რუსულმა საჯარისო ნაწილებმა, მთავარ ალექსანდრე ნეველის მეთაურობით გაანადგურეს შვედები. ჩრდილოეთ საზღვრის უკეთ დაცვისთვის რუსებმა XIII-XIV საუკუნეებში შემდეგი ციხე-სიმაგრეები: იამი, კოპორი, ორეშეკი, კორელა, ტივერსკი.

1478 წლის იანვარში ნოვგოროდის რესპუბლიკამ შეწყვიტა არსებობა, რადგან რესპუბლიკა მოსკოვის დიდი სამთავროს მმართველმა ივანე III-მ დაიპყრო. ნოვგოროდის რესპუბლიკის მოსკოვის დიდ სამთავროსთან შეერთების შემდეგ ნოვგოროდის მიწების დიდი ნაწილი დაიყო პიატინებად, რომელთა საზღვრები ძირითადად მდინარეებზე გადიოდა, თავის მხრივ, პიატინებიც იყოფოდა ორ-ორ ნაწილად. XV საუკუნის ბოლოსა და XVIII საუკუნის დასაწყისში ნოვგოროდის მიწები აღწერეს მოსკოველმა აღმწერებმა, რომლებიც სპეციალურად ამისათვის მიავლინეს მოსკოვიდან. ეს მონაცემები ერთიანად გამოქვეყნდა, რომელიც ჩრდილო-დასავლეთ ტერიტორიებისა და ლენინგრადის ოლქის გარკვეული ნაწილის ისტორიასა და გეოგრაფიას მოიცავდა. ლენინგრადის ოლქის მრავალი დასახლების დაარსების თარიღად სწორედ ამ დოკუმენტში მოცემული ინფორმაცია ითვლება.

XVIII საუკუნის დასაწყისში რუსეთში არეულობის ხანა დაიწყო, მან დაკარგა ბალტიისპირა ტერიტორიები, ქვეყნის ჩრდილო-დასავლეთ ტერიტორიები შვედებმა დაიპყრეს. რუსეთის მცდელობა 1656-1658 წლებში დაებრუნებინა დაკარგული ტერიტორიები წარუმატებლად დასრულდა.

XVIII საუკუნის დასაწყისში ჩრდილოეთის ომის შედეგად რუსეთმა დაიბრუნა (თანამ. ლენინგრადის ოლქის) დაკარგული ტერიტორიები, ამ მხარეში აშენდა ქვეყნის ახალი დედაქალაქი — სანქტ-პეტერბურგი. 1708 წელს დაარსდა ინგერმანლანდიის გუბერნია, რომელსაც 1710 წელს პეტერბურგის, 1914 წელს — პეტროგრადის, ხოლო 1924 წელს — ლენინგრადის გუბერნია ეწოდა.

1917 წელს მომხდარი ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ პეტროგრადის გუბერნიაში მრავალი ბოლშევიკური მმართველი ორგანო შეიქმნა. 1919 წელს პეტროგრადის გუბერნიაში წითელ არმიასა და გენერალ ნიკოლაი იუდენიჩს შორის შეიარაღებული დაპირისპირება მოხდა^[1].

1926 წელს რსფსრ-ის ჩრდილო-დასავლეთით ჩამოყალიბდა ჩრდილო-დასავლეთის ოლქი. ამ ოლქის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული მოწყობის შესახებ გადაწყვეტილება ჩრდილო-დასავლეთის სახალხო კომისართა საბჭოს ეკონომიკურმა განყოფილებამ 1926 წლის 7 მაისს მიიღო. ოლქის შემადგენლობაში 5 გუბერნია შედიოდა: მურმანსკის, ნოვგოროდის, ფსკოვის, ლენინგრადისა და ჩერეპოვეცის. 1927-29 წლებში საბჭოთა კავშირში გატარდა რეფორმა, რომლის მიხედვითაც გაუქმდა გუბერნიები. რუსეთის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტისა და სახალხო კომისართა საბჭოს 1927 წლის 1 აგვისტოს დადგენილების მიხედვით ჩრდილო-დასავლეთის ოლქს ეწოდა ლენინგრადის ოლქი, რცაკ-ის დადგენილებების „ჩრდილო-დასავლეთის მხარის ოკრუგების შემადგენლობისა და საზღვრების შესახებ“ (მიღებული 1927 წლის 18 ივლისს) და „ლენინგრადის ოლქის ოკრუგების შემადგენლობისა და საზღვრების შესახებ“ (მიღებული 1927 წლის 1 აგვისტოს) საფუძველზე დაყრდნობით ლენინგრადის ოლქის ფართობი 360,4 ათას კმ²-ს შეადგენდა, თუმცა ბოლო დროს ოლქის ფართობი მნიშვნელოვნად შემცირდა.

ფიზიკურ-გეოგრაფიული მახასიათებლები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მთავარი სტატია: ლენინგრადის ოლქის გეოგრაფია.

რელიეფი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლენინგრადის ოლქი აღმოსავლეთ ევროპის ვაკეზე მდებარეობს, სწორედ ამით აიხსნება მისი დაბლობი რელიეფი უმნიშვნელო ამაღლებებით (ძირითადად, 50-150 მეტრი ზღვის დონიდან). კარელიის ყელის ტერიტორია, განსაკუთრებით კი მისი ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილი, დასერილი რელიეფის, მრავალრიცხოვანი კლდოვანი შვერილებისა და ტბებისგან შედგება. კარელიის ყელი ბალტიის ფარის ნაწილს წარმოადგენს. მისი უმაღლესი წერტილი მთა კივისიურია, რომლის სიმაღლე 203 მეტრია, მდებარეობს დაბა ნოვოჟილოვოს მახლობლად.

დადაბლებები ძირითადად ფინეთის ყურისა და ლადოგის ტბის სანაპირო ტერიტორიებსა და მდინარეთა ხეობებშია. მათ შორისაა: ვიბორგის, პრიოზერსკის, პრიმორსკის, პლიუსკაიას, ლუგის, ვოლხოვის, სვირსკისა და ტიხვინის დაბლობებია.

ოლქის ტერიტორიაზე არსებული ძირითადი მაღლობებია: ლემბოლოვის, იჟორის, ლოდეინოპოლესა და ვეპსოვის, ასევე ტიხვინის სერი. ოლქის უმაღლესი წერტილია — მთა გაპსელგა, რომლის სიმაღლე ზღვის დონიდან 203 მეტრია, მდებარეობს ვეპსოვის მაღლობზე.

ჰიდროგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლენინგრადის ოლქის ტერიტორია, გარდა მცირე სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილისა, მიეკუთვნება ბალტიის ზღვის აუზსს. ოლქი კარგად განვითარებულ მდინარეთა ქსელს მოიცავს. ოლქის მდინარეთა საერთო სიგრძე დაახ. 50 ათასი კილომეტრია, ასევე ოლქის ტერიტორიაზე 1800 ტბა მდებარეობს, მათ შორისაა ლადოგის ტბა, რომელიც უდიდესია ევროპაში, ოლქის მნიშვნელოვანი ნაწილი დაჭაობებულია.

მდინარეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მდინარის სახელი	სიგრძე (კმ)	აუზის ფართობი (კმ²)
ლუგა	353	13 200
ოიატი	266	5200
სიასი	260	7300
პაშა	242	6700
ვოლხოვი	224	80 200
სვირი	224	84 000
ორედეჟი	192	3200
ვუოქსა	156	68 700 ^[2]
ნევა	74	281 000

ტბები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ტბის სახელი	ფართობი (კმ²)	მაქს. სიღრმე (მ)
ლადოგი	17700	225
ონეგი	9890	110
ვუოქსა	95,6	24
ოტრადნოე	66	27
სუხოდოლი	44,3	17
ვიალე	35,8	9
სამრო	40,4	5
გლუბოკოე	37,9	12
კომსომოლსკოე	24,6	20
ბალახანოვსკოე	15,7	12
ჩერემენეცკოე	15	32
ვრევო	12	44
კავგოლოვსკოე	5,4	5

მოსახლეობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2013 წლის მონაცემებით ოლქის მოსახლეობა 1 750 946 ადამიანს შეადგენდა, სიმჭიდროვე — 20,87 ად./კმ².

მოსახლეობის ეთნიკური შემადგენლობა, 2010 წელი, %^[3]

რუსები	92,7	ფინელები	0,3
უკრაინელები	2,0	ბოშები	0,2
ბელარუსები	1,1	ტაჯიკები	0,2
თათრები	0,5	მოლდოველები	0,2
სომხები	0,4	ვეფსები	0,1
უზბეკები	0,4	იჟორები	0,01
აზერბაიჯანელები	0,4	ვოდები	0,002

ცნობილი ადამიანები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლენინგრადის ოლქში დაიბადნენ:

ლეონიდ ალექსეევი (1902—1988) — საბჭოთა სამხედრო მოღვაწე, არტილერიის გენერალ-ლეიტენანტი (1945), გენერალ-ლეიტენანტი (1984).
თედორე აფანასევი (1898 — 1971) — საბჭოთა სამხედრო მოღვაწე, პოლკოვნიკი (1940).
მარტი აჰტისაარი (1937) — ფინელი პოლიტიკოსი და დიპლომატი, ფინეთის პრეზიდენტი 1994-2000 წლებში.
ვლადიმერ ბელოუსოვი (1946) — სპორტსმენი, ოლიმპიური ჩემპიონი.
ვლადიმერ ბისტროვი (1984) — ფეხბურთელი.
მიხეილ ვაშუკოვი (1958) — მსახიობი, კუპლეტისტი, იუმორისტი.
თედორე ვასილიევი (1850—1873) — მხატვარი.
თედორე ვოლკოვი (1898—1954) — საბჭოთა სამხედრო მოღვაწე, გენერალ-ლეიტენანტი, საბჭოთა კავშირის გმირი.
მიხეილ გორშენიოვი (1973) — ვოკალისტი, როკ ჯგუფის „მეფე და მასხარა“ დამაარსებელი.
ლეონიდ გუბანოვი (1928—2004) — კინოსა და თეატრის მსახიობი, სსრკ-ის სახალხო მსახიობი (1989).
ნიკოლაი იგნატოვი (1901—1985) — საბჭოთა სამხედრო მოღვაწე, არტილერიის გენერალ-ლეიტენანტი (2 ნოემბერი 1944). საბჭოთა კავშირის გმირი.
ალექსანდრე კერჟაკოვი (1982) — ფეხბურთელი.
ორესტ კიპრენსკი (1782—1836) — მხატვარი.
ალექსანდრე მაქსიმოვი (1901—1952) — საბჭოთა სამხედრო მოღვაწე, გენერალ-ლეიტენანტი (1945).
ალექსანდრე მოსტოვოი (1968) — საბჭოთა და რუსი ფეხბურთელი.
ვიტალი პეტროვი (1984) — ავტომრბოლელი.
ნიკოლოზ რიმსკი-კორსაკოვი (1844—1908) — ცნობილი რუსი კომპოზიტორი.
კონდრატი რილეევი (1795—1826) — პოეტი, დეკაბრისტი.
ელიზავეტა ტომბერგი (1909—1988) — თეატრის მსახიობი, სსრკ-ის სახალხო მსახიობი (1959).
პეტრე ჩიხაჩიოვი (1808—1890) — გეოგრაფი, კუზნეცკის აუზის აღმომჩენი.

დაძმობილებული რეგიონები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

იტალია, ლომბარდია ჩინეთი, ხებეი ნორვეგია, ნურლანი სამხრეთი კორეა, ჩუნგჩონგ-ნამდო ბულგარეთი, სოფიის ოლქი ჩეხეთი, სამხრეთ მორავიის მხარე რუსეთი, კარელიის რესპუბლიკა ბელარუსი, გომელის ოლქი	პოლონეთი, ქვემო სილეზიის სავოევოდო გერმანია, მეკლენბურგ-წინა პომერანია რუსეთი, სტავროპოლის მხარე დანია, ორჰუსი რუსეთი, კალუგის ოლქი ბელარუსი, მოგილევის ოლქი ბელარუსი, ვიტებსკის ოლქი რუსეთი, სანქტ-პეტერბურგი^[4] სლოვაკეთი, ბანსკობისტრიცკის მხარე^[5]