მუჰაჯირობა

მუჰაჯირობა, კავკასიის მკვიდრი მოსახლეობის ძირითადად იძულებითი გადასახლება ოსმალეთის იმპერიაში XIX საუკუნეში. მუჰაჯირობა საიწყო ოსმალეთის ბატონობის დამყარებიდან კავკასიაში და დროგამოშვებით I მსოფლიო ომამდე გაგრძელდა. დაკავშირებული იყო კავკასიის ომებთან, საგლეხო რეფორმების დაწყებასთან და რუსეთ ოსმალეთის 1877—1878 ომთან. მუჰაჯირობამ მოიცვა აბაზები, აბაძეხები, ბჟედუღები, ყუბანისპირელი ნოღაელები, ჩერქეზები, უბიხები, ჩაჩნები, ყარაჩაელები, ყაბარდოელები, ოსები, აფხაზები და დამხრეთ საქართველოში მცხოვრები მაჰმადიანი ქართველები. ოსმალეთი ცდილობდა მუჰაჯირების დასახლებას იმპერიის დაუსახლებელ ადგილებში, აგრეთვე რუსეთ-ოსმალეთის საზღვარზე. რუსეთს სურდა მთიელთა ოსმალეთში გადასახლებით მიეღწია პოლიტიკური სიმშვიდისათვის ამ მხარეში, განთავისუფლებული მიწები გამოეყენებინა ფართო კოლონიზაციისათვის, ესარგებლა მხარის ხელსაყრელი სამხრედრო-სტრატეგიული მდგომარეობით. ევროპის სახელმწიფოები განსაკუთრებულ ეკონომიკური მიზნებთან ერთად ესწრაფოდნენ რუსეთის დასუსტებასა და კავკასიიდან მის განდევნას. როდესაც კავკასიის ომში რუსეთის გამარჯვება აშკარა გახდა, კავკასიელ მუსლიმან მთიელებში ოსმალეთში გადასახლების იდეის გაძლიერებული პროპაგანდა დაიწყო. მთიელთა სოციალური ზედაფენებს ეშინოდათ, რომ ისინი სოციალური და პოლიტიკური პრივილეგიებს დაკარგავდნენ და ოსმალეთში გადასახლება ხსნის ერთ-ერთ გზად მიაჩნდათ. სასულიერო წრეები მორწმუნეებს აშინებდნენ, რომ რუსეთი მათ რელიგიის გრძნობებს შეურაცყოფდა, ძალად გააქრისტიანებდა მათ და ა. შ. ოსმალეთის მრავალრიცხოვანი ემისრები არწმუნებდნენ შევისროებულ მთიელებს, რომ ერთმორწმუნე ოსმალეთი მათ ცხოვრების ნორმალურ პირობებს შეუქმნიდა, მუჰაჯირობას ხელი შეუწყო აგრეთვე ომის შედეგად შექმნილმა მძიმე ეკონომიურმა პირობებმა და ცარიზმის ანტიხალხურმა პოლიტიკამ. რუსეთი მატერიალურ და მორალურ დახმარებას აღუთქვამდა თურქეთს გადასახლებულთა მიღება-დაბინავების სანაცვლოდ.

ჩრდილოეთ კავკასიის მთიელთა გადასახლება თურქეთში დაიწყო 1858-1859 წლებში. კულმინაციას მიაღწია 1863-1864 წლებში. ყველაზე ინტენსიური იყო ჩრდილო-დასავლეთ კავკასიაში, საიდანაც ადიღეურ-ჩერქეზული ტომები მასობრივად გადასახლდნენ თურქეთში. ცენტრალური და ჩრდილო-აღმოსავლეთ კავკასიიდან გადასახლებულთა რიცხვი შედარებით მცირე იყო. დაღესტან-ჩაჩნეთისათვის თურქეთი შორს იყო; ოსები, ყაბარდოელები და ბალყარები კი რუსეთის წინააღმდეგ ომში არ მონაწილეობდნენ. ჩრდილოეთ ოსეთის ახალფეხადგმული ინტელიგენციის აგიტაციის შედეგად მრავალი ოსი მუსლიმანი სამშობლოში დარჩა. ჩრდილოეთ კავკასიიდან თურქეთში გადასახლებულ მუჰაჯირთა საერთო რაოდენობა 700-750 ათას აღწევდა. მათი ნაწილი თურქეთის მთავრობამ ბულგარეთში დაასახლა, ნაწილი— სირიაში და სხვა არაბულ ქვეყნებში. მუჰაჯირობა XIX საუკუნის უკანასკნელ მესამედში და XX საუკუნის დასაწყისშიც გრძელდებოდა.

საქართველო

საქართველოში მუჰაჯირობამ ფართო მასშტაბი მიიღო 1877—1878 წლების ომის შემდეგ. 1878 წელს ბერლინის კონგრესის გადაწყვეტილებით საქართველოს შეუერთდა ისტორიული ქართული პროვინციები. ამ ტერიტორიების მოსახლეობას უფლება ეძლეოდა 3 წლის განმავლობაში თავისი ქონება თურქეთში გადასახლებულიყო. მუჰაჯირობის შედეგად თითქმის მთლიანად დაიცალა მურღულის ხეობა, ბევრი გადასახლდა ქვემო გურიიდან, გონიოს უბნიდან, ქვემო აჭარიდან. სულ წავიდა 150 ათას სულზე მეტი.