ფარისებრი ჯირკვალი

ფარისებრი ჯირკვალი (ლათ. glandula thyreoideae) — ხერხემლიანების ენდოკრინული ჯირკვალი, რომელიც არეგულირებს ორგანიზმში ენერგიისა და ნივთიერებათა ცვლას. ვითარდება პირველადი ნაწლავის ( ხახა ) ლაყუჩოვანი ჯიბეების ეპითელიუმისაგან და ამიტომ ფარისებრახლო და მკერდუკანა ჯირკვლებთან ერთად განეკუთვნება ბრანქიოგენური ჯგუფის ჯირკვლებს.

ადამიანის ფარისებრი ჯირკვალი ყველაზე მსხვილი ენდოკრინული ჯირკვალია; მისი მასაა 25 — 40 გ, აქვს ნალისებრი ფორმა; ეხება ფარისებრ ხრტილს (აქედან მოდის სახელწოდება). შედგება ორი გვერდითი წილისა და მათი შემაერთებელი ყელისაგან, საიდანაც ზევითკენ წაიზრდება ე.წ. პირამიდული მორჩი. ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციაზე დამოკიდებულია ორგანიზმის ზრდა და ქსოვილების დიფერენცირება. მისი ჰორმონები უზრუნველყოფს ენერგეტიკული და ბიოსინთეზური პროცესების ოპტიმალურ დონეს.

ფარისებრი ჯირკვლის დანიშნულება

ფარისებრი ჯირკვალი ენდოკრინული ჯირკვალია, რომელიც მოთავსებულია კისრის წინა ზედაპირზე, ტრაქეის წინ. ჯირკვლის წონა დახლოებით 10-25გ და ის შედგება მარჯვენა და მარცხენა წილებისაგან,რომლებიც ერთმანეთთან დაკავშირებულია ხიდაკით (ისთმუსი).

ფარისებური ჯირკვალი შინაგანი სეკრეციის ჯირკვალია, გამოიმუშავებს ჰორმონებს: თიროქსინს (T₄) და ტრიიოდთირონინს (T₃), რომლებიც სისხლში გამოიყოფა, მოქმედებს ყველა უჯრედსა და ქსოვილზე და არეგულირებს ნივთიერებათა ცვლის სხვადასხვა პროცესის სიჩქარეს.

ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონები მონაწილეობენ

• ნერვული სისტემის და ფსიქიკის მუშაობაში
• გულ-სისხლძარღვთა სისტემის მუშაობაში
• კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის მუშაობაში
• რეპროდუქციული (სასქესო, გამრავლების) ფუნქციის განხორციელებაში
• ძვალ-კუნთოვანი სისტემის განვითარებასა და რეგულაციაში

ფარისებრი ჯირკვლის დაავადების გავრცელება მსოფლიოში

      იოდის მძიმე დეფიციტი

ყაზახეთი, პაკისტანი, ირანი, ბოლივია, სუდანი, ახალი გვინეა, სოლომონის კუნძულები.

      იოდის ზომიერი დეფიციტი

რუსეთი, ჩინეთი, მონღოლეთი, დასავლეთ ევროპის სახელმწიფოები: ესპანეთი, საფრანგეთი, გერმანია, ბრაზილია, არგენტინა, მექსიკა და აფრიკის ზოგიერთი ქვეყანა.

     იოდის მსუბუქი დეფიციტი

ინდონეზია, მადაგასკარი, ეთიოპია, ტანზანია, იტალია, პერუ, გვატამალა.

      იოდის დეფიციტი არ ვლინდება

კანადა, აშშ, ავსტრალია, ინდოეთი, არაბეთი, სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა, იაპონია, კორეა, სკანდინავიის ქვეყნები, დიდი ბრიტანეთი, ირლანდია.

ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონები მონაწილეობენ

·       ნერვული სისტემის და ფსიქიკის მუშაობაში

·       გულ-სისხლძარღვთა სისტემის მუშაობაში

·       კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის მუშაობაში

·       რეპროდუქციული (სასქესო, გამრავლების) ფუნქციის განხორციელებაში

·       ძვალ-კუნთოვანი სისტემის განვითარებასა და რეგულაციაში

ფარისებრი  ჯირკვლის დაავადების სიმპტომები

§  განვითერბის შეფერხება გონებრივი და ფიზიკური.

§  მეტაბოლიზმის დარღვევა

§  არტერიული წნევის დაქვეითება

§  ჰიპერქოლესტერინემია

§  გულის ცემის შესუსტება

§  დაღლილობის განცდა

§  ძალის დაკარგვა

§  გაღიზიანება

§  ძილის პრობლემები

§  კანის სიმშრალე

§  მტვრევადი ფრჩხილები

§  კუნთების ტკივილი

§  სხეულის ტემპერატურის რეგულირების პრობლემა

§  წონის მატება

§  კისრის არეს გადიდება

§  თვალების გამოწევა და გადიდება

ფარისებრი ჯირკვლის დაავადების საშიშროება

იოდის დღიურ ნორმაზე (100-200 მკგ) ნაკლებ მიმღებ პირებს

ღარიბ ქვეყნის მოსახლეობას, რომელთაც უხარისხო კვება აქვთ.

• ადამიანებს, რომლებიც მუშაობენ რადიაქტიულ ნივთიერებებთნ
• ადამიანებს, რომლებიც მუშაობენ სტრესულ მდგომარეობაში.
• ადამიანებს, რომლებსაც ცილის ათვისების პრობლემა აქვთ.
• არაჯანსაღი ცხოვრების წესების მომხმარებლებს.
• გენეტიკური მიდრეკილების მქონე ადამიანებს.
• იოდის დეფიციტის რაიონებში მცხოვრებ პირებს (ენდემური ჩიყვი).
• ჰორმონების სინთეზის დარღვევის მქონე პირებს.
• ბავშვებს და მოზარდებს
• ორსულ და ძუძუთი მკვებავ ქალებს

ფარისებრი ჯირკვლის დაავადების მიზეზები

·     იოდის დეფიციტი საკვებსა და წყალში.

·     გენეტიკური და მემკვიდრული განწყობა.

·     ინფექციები.

·     სტრესული გარემო.

·     არარაციონარული კვება.

·     ცილების უკმარისობა.

·     საჭმელში რადიაქტიული ნივთიერებების მოხვედრა.

·     მიკროელემენტების ნაკლებობა (ბრომი-Br,თუთია-Zn,კოლბალტი-Co,სპილენძი-Cu,)

·    მიკროელემენტების სიჭარბე (კალციუმი-Ca,ფტორი-F,ქრომი-Cr,მაგნიუმი-Mg).

·     ჰორმონების სინთეზის დარღვევა.

ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებების პრევენცია

·    იოდის შემცველი პროდუქტის მიღება

·    იოდის წამლის სახით მიღება საჭიროების შემთხვევაში

·    იოდიზირებული მარილის გამოყენება

·    გენეტიკური მიდრეკილების გათვალისწინება

·    სტრესისგან თავის დაცვა

·    რაციონალური და სრულყოფილი კვება

·    ჰორმონების მოქმედების კონტროლი

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 230.