აბაკანი (ქალაქი): განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
No edit summary |
No edit summary |
||
| ხაზი 3: | ხაზი 3: | ||
|სტატუსი = ქალაქი |
|სტატუსი = ქალაქი |
||
}} |
}} |
||
'''აბაკანი''' ({{lang-kjh|Ағбан}}; 1931 წლამდე სოფ. '''უსტ-აბაკანსკოე''') — ქალაქი [[რუსეთი|რუსეთში]] |
'''აბაკანი''' ({{lang-kjh|Ағбан}}; 1931 წლამდე სოფ. '''უსტ-აბაკანსკოე''') — ქალაქი [[რუსეთი|რუსეთში]], [[ხაკასეთი]]ს დედაქალაქი. 187 239 მცხოვრები (2021). მდებარეობს მინუსინსკის ღრმულში, მდინარე ენისეის მარცხენა ნაპირზე, მასში მდინარე აბაკანის ჩადინების ადგილზე. საავტომობილო და სარკინიგზო კვანძი, სამდინარო პორტი. აეროპორტი. ხაკასეთის სამრეწველო, კულტურული და სამეცნიერო ცენტრია. |
||
1780-იან წლებში წარმოიქმნა სოფელი უსტ-აბაკანსკოე, რომელიც 1822 წელს სხვისტომელების მართვა-გამგეობის შესახებ წესდების შემოღების შემდეგ კაჩელების სასტეპო დუმის (Качинская степная дума) ადმინისტრაციული ცენტრი გახდა. 1913 წლიდან იყო ენისეის გუბერნიის მინუსინსკის მაზრის უსტ-აბაკანსკოეს ვოლოსტის ცენტრი. 1925 წელს გაიხსნა აჩინსკი – მინუსინსკის რკინიგზის სადგური „აბაკანი“. 1925 წელს უსტ-აბაკანსკოე გადაკეთდა დაბა ხაკასკად, რომელიც 1931 წელს ქალაქად გამოცხადდა და აბაკანი ეწოდა. 1930 წლიდან არის ხაკასეთის ცენტრი (1991 წლიდან — დედაქალაქი). |
|||
ქალაქში მდებარეობს სარკინიგზო კვანძი, აეროპორტი, უსის საავტომობილო გზა ტუვასთან აკავშირებს. ქალაქში 1939 წელს 37 ათასი, 1959 წელს 56 ათასი, 1970 წელს 90 ათასი მცხოვრები იყო. ქალაქში ასევე არის მექანიკური ქარხანა, ხორცკომბინატი, საფეიქრო, საკონდიტრო, ტანსაცმლისა და ფეხსაცმლის ფაბრიკები, ხაკასეთის ისტორიის, ენისა და ისტორიის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტი, პოლიტექნიკუმი, სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკუმი, სამედიცინო, პედაგოგიური და მუსიკალური სასწავლებლები, დრამატული თეატრი, მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი, ტელეცენტრი. |
|||
ქალაქის დაგეგმარება სწორკუთხოვანია; აგებულია ხისა და ქვის შენობები. აბაკანის ჩრდილოეთ ნაწილში ჭარბობს მრავალსართულიანი ნაგებობები. ტერიტორიის დაახლოებით <big>დიდი ტექსტი</big>⅓-ს ბულვარები, ბაღები და სკვერები იკავებს. ქალაქში არის დიდ სამამულო ომში დაღუპულ მებრძოლთა ძეგლი (1975; მოქანდ. ი. გ. პამერი და მ. ლ. სკოვოროდინი, არქ. ნ. ა. კოვალჩუკი) და სხვ. |
|||
აბაკანში 11 უმაღლესი სასწავლო დაწესებულებაა (ფილიალების ჩათვლით), მათ შორის ხაკასეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი (1944-დან). 4 ბიბლიოთეკა, მათ შორის რესპუბლიკური ეროვნული ბიბლიოთეკა (დაარსდა 1925 წელს). მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი (1931), ვლადიმერ კაპელკოს მუზეუმი (2001) და სხვ. დრამატული თეატრები (მ.შ. ხაკასეთის ეროვნული თეატრი, 1931-დან; რუსული თეატრი, 1939-დან), თოჯინების თეატრი „ზღაპარი“ (1979-დან), მცირე ფორმების თეატრი „ჩიტიგენი“ (1988-დან). რესპუბლიკური ფილარმონია (1989), მის შემადგენლობაშია სიმღერისა და ცეკვის ანსამბლი „ულგერი“. გამოფენათა დარბაზი. დენდრარიუმი. |
|||
განვითარებულია მძიმე მანქანათმშენებლობა: „აბაკანის საცდელ-მექანიკური ქარხანა“, „აბაკანვაგონმაშ“ (სარკინიგზო ვაგონმშენებლობა და სხვ.); ქარქნები — საცდელ-მექანიკური, ფოლადსასხმელი, კონტეინერების, ექსპერიმენტულ-მექანიკური და სხვ.; ტყისა და ხის დამუშავების მრეწველობები („ხაკასლეს“, „აბაკანმებელ“), სამშენებლო მასალათა წარმოება („მსხვილპანელიანი სახლთმშენებლობის ქარხანა“, „სამშენებლო მასალათა კომბინატი“), მსუბუქი (სამკერვალო, საფეიქრო, ფეხსაცმლის ფაბრიკები) და კვების („აიან“ — ლუდისა და უალკოჰოლო სასმელების წარმოება, ყველ-კარაქის კომბინატი, ხორცკომბინატი და სხვ) მრეწველობის საწარმოები. სასოფლო-სამეურნეო რაიონის ცენტრია. ქალაქში თავმოყრილია ხაკასეთის მცირე ბიზნესის საწარმოთა დაახლოებით 60%. |
|||
==ლიტერატურა== |
==ლიტერატურა== |
||
18:20, 19 იანვარი 2022-ის ვერსია
| ქალაქი | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
აბაკანი ხაკ. Ағбан | |||||
 | |||||
| |||||
| ქვეყანა |
 რუსეთი | ||||
| კოორდინატები | 53°43′00″ ჩ. გ. 91°25′00″ ა. გ. / 53.71667° ჩ. გ. 91.41667° ა. გ. | ||||
| მმართველი | ნიკოლოზ ბულაკინი და ალექსი ლიომინი | ||||
| დაარსდა | 1931 | ||||
| პირველი ხსენება | 1675 | ||||
| ფართობი | 112.38 კმ² | ||||
| ცენტრის სიმაღლე | 245 მეტრი | ||||
| ოფიციალური ენა | ხაკასური ენა და რუსული ენა | ||||
| მოსახლეობა | 181 709 (2017)[1] | ||||
| სასაათო სარტყელი | UTC+07:00 | ||||
| სატელეფონო კოდი | 3902 | ||||
| საფოსტო ინდექსი | 655000–655965[2] | ||||
| ოფიციალური საიტი | https://абакан.рф/ | ||||
  | |||||
.png)
.png)
აბაკანი (ხაკ. Ағбан; 1931 წლამდე სოფ. უსტ-აბაკანსკოე) — ქალაქი რუსეთში, ხაკასეთის დედაქალაქი. 187 239 მცხოვრები (2021). მდებარეობს მინუსინსკის ღრმულში, მდინარე ენისეის მარცხენა ნაპირზე, მასში მდინარე აბაკანის ჩადინების ადგილზე. საავტომობილო და სარკინიგზო კვანძი, სამდინარო პორტი. აეროპორტი. ხაკასეთის სამრეწველო, კულტურული და სამეცნიერო ცენტრია.
1780-იან წლებში წარმოიქმნა სოფელი უსტ-აბაკანსკოე, რომელიც 1822 წელს სხვისტომელების მართვა-გამგეობის შესახებ წესდების შემოღების შემდეგ კაჩელების სასტეპო დუმის (Качинская степная дума) ადმინისტრაციული ცენტრი გახდა. 1913 წლიდან იყო ენისეის გუბერნიის მინუსინსკის მაზრის უსტ-აბაკანსკოეს ვოლოსტის ცენტრი. 1925 წელს გაიხსნა აჩინსკი – მინუსინსკის რკინიგზის სადგური „აბაკანი“. 1925 წელს უსტ-აბაკანსკოე გადაკეთდა დაბა ხაკასკად, რომელიც 1931 წელს ქალაქად გამოცხადდა და აბაკანი ეწოდა. 1930 წლიდან არის ხაკასეთის ცენტრი (1991 წლიდან — დედაქალაქი).
ქალაქის დაგეგმარება სწორკუთხოვანია; აგებულია ხისა და ქვის შენობები. აბაკანის ჩრდილოეთ ნაწილში ჭარბობს მრავალსართულიანი ნაგებობები. ტერიტორიის დაახლოებით დიდი ტექსტი⅓-ს ბულვარები, ბაღები და სკვერები იკავებს. ქალაქში არის დიდ სამამულო ომში დაღუპულ მებრძოლთა ძეგლი (1975; მოქანდ. ი. გ. პამერი და მ. ლ. სკოვოროდინი, არქ. ნ. ა. კოვალჩუკი) და სხვ.
აბაკანში 11 უმაღლესი სასწავლო დაწესებულებაა (ფილიალების ჩათვლით), მათ შორის ხაკასეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი (1944-დან). 4 ბიბლიოთეკა, მათ შორის რესპუბლიკური ეროვნული ბიბლიოთეკა (დაარსდა 1925 წელს). მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი (1931), ვლადიმერ კაპელკოს მუზეუმი (2001) და სხვ. დრამატული თეატრები (მ.შ. ხაკასეთის ეროვნული თეატრი, 1931-დან; რუსული თეატრი, 1939-დან), თოჯინების თეატრი „ზღაპარი“ (1979-დან), მცირე ფორმების თეატრი „ჩიტიგენი“ (1988-დან). რესპუბლიკური ფილარმონია (1989), მის შემადგენლობაშია სიმღერისა და ცეკვის ანსამბლი „ულგერი“. გამოფენათა დარბაზი. დენდრარიუმი.
განვითარებულია მძიმე მანქანათმშენებლობა: „აბაკანის საცდელ-მექანიკური ქარხანა“, „აბაკანვაგონმაშ“ (სარკინიგზო ვაგონმშენებლობა და სხვ.); ქარქნები — საცდელ-მექანიკური, ფოლადსასხმელი, კონტეინერების, ექსპერიმენტულ-მექანიკური და სხვ.; ტყისა და ხის დამუშავების მრეწველობები („ხაკასლეს“, „აბაკანმებელ“), სამშენებლო მასალათა წარმოება („მსხვილპანელიანი სახლთმშენებლობის ქარხანა“, „სამშენებლო მასალათა კომბინატი“), მსუბუქი (სამკერვალო, საფეიქრო, ფეხსაცმლის ფაბრიკები) და კვების („აიან“ — ლუდისა და უალკოჰოლო სასმელების წარმოება, ყველ-კარაქის კომბინატი, ხორცკომბინატი და სხვ) მრეწველობის საწარმოები. სასოფლო-სამეურნეო რაიონის ცენტრია. ქალაქში თავმოყრილია ხაკასეთის მცირე ბიზნესის საწარმოთა დაახლოებით 60%.
ლიტერატურა
- ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 1, თბ., 1975. — გვ. 12.