ლალიში

ამ სტატიას ამჟამად აქტიურად არედაქტირებს Surprizi. გთხოვთ, ნუ შეიტანთ მასში ცვლილებებს, სანამ ეს განცხადება არ გაქრება. წინააღმდეგ შემთხვევაში, შესაძლოა, მოხდეს რედაქტირების კონფლიქტი. ეს შეტყობინება სტატიაში მხოლოდ ერთი კვირის განმავლობაში შეიძლება დარჩეს. თარგის ჩასმის თარიღი: 2021-04-5. სტატიის აქტიური დამუშავების დაწყების თარიღიდან გავიდა 1107 დღე. გთხოვთ ამოიღოთ ეს გამაფრთხილებელი თარგი სტატიიდან და შეატყობინოთ მომხმარებელს „Surprizi.“ {{subst:მუშავდება/შეტყობინება|Surprizi.|ლალიში}}-~~~~ მომხმარებლის სახელის და თარიღის ავტომატურად მისათითებლად, გამოიყენეთ თარგი {{subst:მუშავდება}}

ლალეში

ლალიშის ტაძარი (ქურთ. Laliş), შეიხი ადის ტაძარი — ეზიდთა თაყვანისცემის მთავარი ტაძარი და აღსარების ადგილი. მდებარეობს ერაყში, ერაყის ქურთისტანის მოსულის მუჰაფაზის შეიხანის ოლქში, ლალიშის ხეობაში, მოსულიდან 60 კმ-ში.

სახელწოდება

არსებობს „ლალიშის“ სახელწოდების რამოდენიმე განსაზღვრება. ზოგადად ადგილობრივი მოსახლეობა თვლის, რომ ის წარმოებულ იქნა ორი ქურთული სიტყვისაგან — ლალ (მუნჯი, უტყვი) და ხიშ, იშ (დუმილი), რაც ნიშნავს — „მუნჯივით მდუმარებას“.

ისტორია

ეზიდურ წმინდა ტექსტებში წერია, რომ თავიდან დედამიწა წარმოადგენდა უკიდეგანო ზღვას (ოკეანეს). ღმერთმა უბრძანა ანგელოზებს დედამიწაზე დაშვება და შეექმნათ მიწა. ანგელოზები დაეშვნენ უკიდეგანო ზღვაზე და ჩაუშვეს მასში „საფუარი“ და ის შესქელდა — ასე შეიქმნა ხმელეთი. ეზიდიზმის მიხედვით ადგილი სადაც დაეშვნენ ანგელოზები არის სწორედ ის სადაც მდებარეობს ლალიშის ხეობა. „საფუარის“ კვალად ითვლება კანია სპის წყარო (თეთრი წყარო ან წმინდა წყარო). მის წყალს ეზიდები თვლიან წმინდად და იყენებენ მას წმინდა მიწაზე მოსულ ეზიდ მომლოცველთა კურთხევისას.

გადმოცემის მიხედვით სამოთხის ბაღი ბეხეშტი მდებარეობდა სწორედ იქ, სადაც მდებარეობს ლალიშის ტაძარი. ბაღში თავდაპირველად ცხოვრობდა ადამი, მაგრამ მას შემდეგ რაც შეიქმნა მისი მეორე ნახევარი — ევა (ეზიდური ტრადიციით — ხავა), ანგელოზებმა ისინი ბაღიდან მოშორებით დაასახლეს, რათა წყვილის ერთადყოფნის დროს არ შებღალულიყო წმინდა ადგილი.

ეზიდურ წმინდა ტექსტებში ასევე მოთხრობილია, რომ ხმელეთის შექმნიდან 40 წლის მანძილზე, მასზე არაფერი არ იზრდებოდა, სანამ ლალიშის ტაძარი არ დაეშვა მიწაზე.

ეზიდიზმის მიხედვით ყველა ეზიდი სიკვდილის შემდეგ ხვდება ლალიშში. ტაძრის შესასვლელში დარგე მირის კარიბჭეში მასზე მიმდინარეობს ზეციური სასამართლო. შემდგომ სული ღვთისმსახურთა დახმარებით უნდა გავიდეს ბეწვის ხიდზე — სარატის ხიდზე. ბეწვის ხიდზე გასასვლელად ეზიდის სული უნდა იყოს წმინდა. ლალიშში არის ხიდი, რომელიც სიმბოლურად აღნიშნავს სარატის ხიდს — მასზე მომლოცველმა ეზიდებმა სამჯერ უნდა გადაირბინონ. სარატის ხიდთან მისვლამდე აუცილებელია ფეხზე გახდა, რათა წმინდა მიწაზე ფეხს დაადგამს ეზიდი.

ლალიშში ყველა ხეს, ბუჩქს და ქვას თავისი სახელი და წმინდა ფუნქცია გააჩნია. ტაძარში არის სამოთხისა და ჯოჯოხეთის სიმბოლური კარიბჭე, სულთა ადგილი, ჯოჯოხეთის მცველთა ადგილი, ანგელოზთა ადგილი, ოცნების ხე და სხვა. ტაძრის ტერიტორიაზე აკრძალულია ხის თუ ტოტების ჭრა: ტაძრის მსახურები (ხლამატკარები) მეურნეობისათვის საჭირო შეშას ეზიდებიან ხეობის გარე ტერიტორიებიდან. ტაძარში შესვლა არ შეიძლება შესასვლელისა და კედლებზე მთხვევის გარეშე, ასევე არ შეიძლება შესვლა თავსაბურავის გარეშე.

გადმოცემის მიხედვით ლალიშში ნამყოფები არიან მოსე წინასწარმეტყველი და სოლომონ მეფე. აქვე ცხოვრობდნენ წმინდანები, რომელთა სახელებიც ჰქვია ტაძრის სხვადასხვა კუთხესა თუ ხეობის ადგილს.

ლალიში ყოველთვის იზიდავდა, როგორც ეზიდ მორწმუნეებს ისე სხვა რელიგიის წარმომადგენლებსაც. შეიხი ადი და მისი მოწაფეები ემსახურებოდნენ ლალიშს, ხოლო ბევრი მათგანი დაკრძალულია ლალიშის ხეობის ტერიტორიაზე. შეიხ ადის აკლდამა მდებარეობს ტაძრის მთავარი გუმბათის ქვეშ და წარმოადგენს მომლოცველ ეზიდთა მთავარ თაყვანისცემის ობიექტს. ტაძარს სწირავენ: ზეითუნის ზეთს, პურს, პირუტყვს და სხვადასხვა საჭირო ნივთს, რომელსაც იყენებენ ტაძრის საჭიროებისათვის. ყოველ საღამოს ტაძრის სახურები ანთებენ ზეთის სანთურებს, ხოლო სამშაბათიდან ოთხშაბათამდე და ხუთშაბათიდან პარასკევამდე მზის ჩასვლამდე ხეობაში წმინდანების სახელზე ინთება მრავალი ზეთის სანათი.

ლალიშს იხსენიებს მრავალი შუასაუკუნეების არაბი მოგზაურები (იბნ ასირი, იბნ ხალიკანი, აბულ ფიდა, ხაფიზ ზახაფ, იბნ ვარდი, მაკრიზი, იაფი, შა'რანი და სხვები) შეიხ ადის მოღვაწეობასთან დაკავშირებით, რომელმაც თავის ირგვლივ შეაგროვა ადგილობრივი ეზიდური ტომები და ლალიში კვლავ აქცია ტაძრად.

დადგენილი არაა თავად სატაძრო კომპლექსის აშენების თარიღი. ასურულ-ქალდეველ ღვთისმსახურ რამა იშოს მიხედვით ტაძარი აშენებულია VII საუკუნეში, როგორც ქრისტიანული მონასტერი. ამავდროულად ზოგი მკვლევარი, როგორებიცაა მაგალიტად ერაყელი ისტორიკოსი ჯორჯ ხაბიბი თვლიდნენ რომ ეს მტკიცებულება იყო მცდარი, რადგანაც ძველი დროიდან მოყოლებული ლალიშის ტაძარი ყოვლეთვის ითვლებოდა მზისთაყვანისმცემელთა კულტის ტაძრად, ხოლო მოგვიანებით კი მიტრის ტაყვანისცემის ადგილი. ეზიდთა ზეპირი გადმოცემით ტაძრის ისტორია ასეთია: არაბების შემოსევის შემდეგ ტაძარს დაეპატრონნენ ნესტორიანელი ბერები, რომლებსაც მფარველობდნენ მუსულმანები. XII საუკუნეში შეიხ ადიმ გააერთიანა ეზიდთა ტომები და დააბრუნა ძველი ტაძარი. ტაძარში მოსულს მას ადგილზე დახვდა ბერ მარ იაოანე და მოუწოდა მას დაეთმო ტაძარი მისი ძველი მეპატრონეებისათვის, რომელიც მათ არათუ დაეთანხმა არამედ თხოვა შერთვოდა მათ.

ლეგენდის მიხედვით, ლალეში აშენებულია იმ ადგილას, სადაც პირველად წარმოიშვა მალაქ ტაუსი.

ასურეთის იმპერიის დროს ლალეში სასწავლებელს წარმოადგენდა. მოგვიანებით, X საუკუნეში ის არაბების ხელში აღმოჩნდა. 1130 წელს შიხადიმ გაათავისუფლა ტაძარი და ეზიდებს დაუბრუნა. 1163 წელს ეზიდიზმის რეფორმატორი შიხადი ლალეშში გარდაიცვალა, დაკრძალულია იქვე. ყოველი წლის 6 ოქტომბერს მორწმუნე ეზიდები მიდიან ლალეშში, რათა აღსარება თქვან მის საფლავთან.

რესურსები ინტერნეტში

• ინფორმაცია ლალეშის შესახებ (ინგლისური)