იაკი: განსხვავება გადახედვებს შორის

იაკი
	;
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:	ცხოველები
კლასი:	ძუძუმწოვრები
რიგი:	წყვილჩლიქოსნები
ოჯახი:	ძროხისებრნი
გვარი:	ნამდვილი ხარები
სახეობა:	აზავერი
ლათინური სახელი
	Bos Poephagus grunniens
დაცვის სტატუსი
	მოწყვლადი; IUCN 3.1 Vulnerable : 2892
ITIS	898261
NCBI	72004

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა

[შემოწმებული ვერსია]

← წინა ცვლილება შემდეგი ცვლილება →

შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა

ვიზუალურივიკიტექსტი

შიდახაზური

16:21, 27 მარტი 2021-ის ვერსია

იაკი (ლათ. Bos Poephagus grunniens) — წყვილჩლიქოსანი ცხოველი ძროხისებრთა ჯახისა. გარეული იაკი შემორჩენილია ტიბეტის მთებში (ზღვის დონიდან 4500 მ-მდე). მანდაოს არეში აქვს კუზი. ფერად შავი ან წაბია, ხერხემლის გასწვრივ გასდევს ღია შეფერილობის ზოლი. სხეული დაფარულია ხშირი თივთივის ბეწვით. გვერდებზე და მუცელზე ბეწვი ფოჩივით აქვს ჩამოგრძელებული. შინაური იაკი გარეულზე პატარაა. ხარის საშუალო სიმაღლე ნიდაოში 120-135 სმ, ცოცხალი წონა 400-450 კგ. ფურისა, შესაბამისად, - 105-120 სმ, 270-300 კგ. იაკი საშუალო წლიურად 300-350 კგ იწველის. რძის ცხიმიანობაა 6-7%. ხორცი მაგარია, მაგრამ გემრიელი. ცხოველთა 30% ურქოა. იაკს აშენებენ მაღალმთიან ადგილებში - ცენტრალურ აზიაში, ჰიმალაის მთებში, დასავლეთ ჩინეთში, ჩრდილოეთ მონღოლეთში, ყირგიზეთში, მთიანი ალთაის და ტუვის ავტონომიურ ოლქებში, სადაც უბადლო სასაპალნე და საჯდომი ცხოველია. ძროხასთან შეჯვარებით იაკი იძლევა ჰიბრიდს (ნაყოფიერია მხოლოდ დედალი ჰიბრიდი).

ზოგიერთი ხალხი (აღმოსავლეთ აზია, ჩრდილოეთ აფრიკა და სხვა) დღესაც იყენებენ ხარს ტვირთის საკიდრად და შესაჯდომად. სასაპალნე ხარს კეხს ადგამენ. შემდგომ ხარს აღვირი ნესტოებზე აქვს დამაგრებული.

გამრავლება

იაკებს, გამრავლების სეზონი როგორც წესი ივლისიდან სექტემბრამდე აქვთ. ორსულობა კი დაახლოებით 270 დღე გრძელდება. მაისიდან ივნისამდე იბადებიან პატარები, ძირითადად ერთი ხბო. მდედრი მშობიარობისთვის იზოლირებულ ტერიტორიას პოულობს, სადაც პატარას აჩენს. ხბო დაახლოებით 10 წუთში უკვე მყარად დგას ფეხზე და წყვილი მალევე უბრუნდება ჯოგს. გარეული და შინაური იაკებიც წელიწადში ერთხელ მშბიარობენ, კარგი გარემო პირობების და საკმაო რაოდენობის საკვების ქონის შემთხვევაში, შესაძლოა უფრო სწრაფი გამრავლებაც. ხბოები ერთი წლის ასაკში ანებებენ რძის ჭამას თავს და ხდებიან დამოუკიდებლები. ველური იაკის ნაშიერები, ყავისფერი შეფერილობისანი არიან და მხოლოდ მოზრდილ ასაკში უმუქდებათ და უგრძელდებათ ბეწვი. მდედრები როგორც წესი 3-4 წლის ასაკში აჩენენ პირველად, თუმცა 6 წელი მათი განვითარების პიკია. ტყვეობაში დაახლოებით 25 წელი შეუძლიათ სიცოცხლე, ბუნებაში ეს ასაკი რთული მისაღწევია. საინტერესოა, რომ ხანდახან გარეულები სრულიად უმიზეზოდ ესხმიან თავს მოშინაურებულ იაკებს, თუმცა ადამიანის დანახვისთანავე გარბიან, ზოგადად მათთან კონტაქტს ერიდებიან.

გავრცელება

ტიბეტის პლატო — ჩინეთის, ინდოეთისა და ნეპალის ფარგლებში.

საკვები

ბალახი, ხავსი, მცენარეულობა.

კონსერვაციული სტატუსი

დღეისთვის ბუნებაში მცირე რაოდენობის გარეული იაკია დარჩენილი. შეტანილია IUCN-ის საერთაშორისო წითელ ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახეობა.

ლიტერატურა

ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 5, თბ., 1980. — გვ. 38.

@@ ხაზი 21: / ხაზი 21: @@
 }}
-'''იაკი''' ({{lang-la|Bos Poephagus grunniens}}) — [[წყვილჩლიქოსნები|წყვილჩლიქოსანი]] ცხოველი [[ძროხისებრნი|ძროხისებრთა]] ჯახისა. გარეული იაკი შემორჩენილია [[ტიბეტი]]ს მთებში (ზღვის დონიდან 4500 მ-მდე). მანდაოს არეში აქვს კუზი. ფერად შავი ან წაბია, ხერხემლის გასწვრივ გასდევს ღია შეფერილობის ზოლი. სხეული დაფარულია ხშირი თივთივის ბეწვით. გვერდებზე და მუცელზე ბეწვი ფოჩივით აქვს ჩამოგრძელებული. შინაური აზავერი გარეულზე პატარაა. ხარის საშუალო სიმაღლე ნიდაოში 120-135 სმ, ცოცხალი წონა 400-450 კგ. ფურისა, შესაბამისად, - 105-120 სმ, 270-300 კგ. აზავერი საშუალო წლიურად 300-350 კგ იწველის. რძის ცხიმიანობაა 6-7%. ხორცი მაგარია, მაგრამ გემრიელი. ცხოველთა 30% ურქოა. აზავერს აშენებენ მაღალმთიან ადგილებში - ცენტრალურ აზიაში, ჰიმალაის მთებში, დასავლეთ ჩინეთში, ჩრდილოეთ მონღოლეთში, ყირგიზეთში, მთიანი ალთაის და ტუვის ავტონომიურ ოლქებში, სადაც უბადლო სასაპალნე და საჯდომი ცხოველია. ძროხასთან შეჯვარებით აზავერი იძლევა ჰიბრიდს (ნაყოფიერია მხოლოდ დედალი ჰიბრიდი).
+'''იაკი''' ({{lang-la|Bos Poephagus grunniens}}) — [[წყვილჩლიქოსნები|წყვილჩლიქოსანი]] ცხოველი [[ძროხისებრნი|ძროხისებრთა]] ჯახისა. გარეული იაკი შემორჩენილია [[ტიბეტი]]ს მთებში (ზღვის დონიდან 4500 მ-მდე). მანდაოს არეში აქვს კუზი. ფერად შავი ან წაბია, ხერხემლის გასწვრივ გასდევს ღია შეფერილობის ზოლი. სხეული დაფარულია ხშირი თივთივის ბეწვით. გვერდებზე და მუცელზე ბეწვი ფოჩივით აქვს ჩამოგრძელებული. შინაური იაკი გარეულზე პატარაა. ხარის საშუალო სიმაღლე ნიდაოში 120-135 სმ, ცოცხალი წონა 400-450 კგ. ფურისა, შესაბამისად, - 105-120 სმ, 270-300 კგ. იაკი საშუალო წლიურად 300-350 კგ იწველის. რძის ცხიმიანობაა 6-7%. ხორცი მაგარია, მაგრამ გემრიელი. ცხოველთა 30% ურქოა. იაკს აშენებენ მაღალმთიან ადგილებში - ცენტრალურ აზიაში, ჰიმალაის მთებში, დასავლეთ ჩინეთში, ჩრდილოეთ მონღოლეთში, ყირგიზეთში, მთიანი ალთაის და ტუვის ავტონომიურ ოლქებში, სადაც უბადლო სასაპალნე და საჯდომი ცხოველია. ძროხასთან შეჯვარებით იაკი იძლევა ჰიბრიდს (ნაყოფიერია მხოლოდ დედალი ჰიბრიდი).
-წერილობითი წყაროების მოწმობით, ადრინდელი [[შუა საუკუნეები]]ს საქართველოში ფართოდ ყოფილა გამოყენებული [[საოჯახო მეურნეობა]]ში, შორ გზაზე ბარგის გადასაზიდად, აგრეთვე [[მშენებლობა]]ში. აზავერი მოხსენიებულია [[ვეფხისტყაოსანი|„ვეფხისტყაოსანშიც“]].
-{{ციტატა|რა ყველაი დავიურვე, ხატაეთით გავემგზავრე,
-წამოვიხვენ საჭურჭლენი, სახელმწიფო დავიავრე,
-ვერ მოვეყავ აქლემითა, აზავრები ვააზავრე,
-მოვირჭვენ და მოვივლინე, რაცა მწადდა, აგრე ვყავ-რე}}
 ზოგიერთი ხალხი ([[აღმოსავლეთ აზია]], [[ჩრდილოეთ აფრიკა]] და სხვა) დღესაც იყენებენ ხარს ტვირთის საკიდრად და შესაჯდომად. სასაპალნე ხარს კეხს ადგამენ. შემდგომ ხარს აღვირი ნესტოებზე აქვს დამაგრებული.
 == გამრავლება ==
-აზავერებს, გამრავლების სეზონი როგორც წესი ივლისიდან სექტემბრამდე აქვთ. ორსულობა კი დაახლოებით 270 დღე გრძელდება. მაისიდან ივნისამდე იბადებიან პატარები, ძირითადად ერთი ხბო. მდედრი მშობიარობისთვის იზოლირებულ ტერიტორიას პოულობს, სადაც პატარას აჩენს. ხბო დაახლოებით 10 წუთში უკვე მყარად დგას ფეხზე და წყვილი მალევე უბრუნდება ჯოგს. გარეული და შინაური აზავერებიც წელიწადში ერთხელ მშბიარობენ, კარგი გარემო პირობების და საკმაო რაოდენობის საკვების ქონის შემთხვევაში, შესაძლოა უფრო სწრაფი გამრავლებაც. ხბოები ერთი წლის ასაკში ანებებენ რძის ჭამას თავს და ხდებიან დამოუკიდებლები. ველური აზავერის ნაშიერები, ყავისფერი შეფერილობისანი არიან და მხოლოდ მოზრდილ ასაკში უმუქდებათ და უგრძელდებათ ბეწვი. მდედრები როგორც წესი 3-4 წლის ასაკში აჩენენ პირველად, თუმცა 6 წელი მათი განვითარების პიკია. ტყვეობაში დაახლოებით 25 წელი შეუძლიათ სიცოცხლე, ბუნებაში ეს ასაკი რთული მისაღწევია. საინტერესოა, რომ ხანდახან გარეულები სრულიად უმიზეზოდ ესხმიან თავს მოშინაურებულ აზავერებს, თუმცა ადამიანის დანახვისთანავე გარბიან, ზოგადად მათთან კონტაქტს ერიდებიან.
+იაკებს, გამრავლების სეზონი როგორც წესი ივლისიდან სექტემბრამდე აქვთ. ორსულობა კი დაახლოებით 270 დღე გრძელდება. მაისიდან ივნისამდე იბადებიან პატარები, ძირითადად ერთი ხბო. მდედრი მშობიარობისთვის იზოლირებულ ტერიტორიას პოულობს, სადაც პატარას აჩენს. ხბო დაახლოებით 10 წუთში უკვე მყარად დგას ფეხზე და წყვილი მალევე უბრუნდება ჯოგს. გარეული და შინაური იაკებიც წელიწადში ერთხელ მშბიარობენ, კარგი გარემო პირობების და საკმაო რაოდენობის საკვების ქონის შემთხვევაში, შესაძლოა უფრო სწრაფი გამრავლებაც. ხბოები ერთი წლის ასაკში ანებებენ რძის ჭამას თავს და ხდებიან დამოუკიდებლები. ველური იაკის ნაშიერები, ყავისფერი შეფერილობისანი არიან და მხოლოდ მოზრდილ ასაკში უმუქდებათ და უგრძელდებათ ბეწვი. მდედრები როგორც წესი 3-4 წლის ასაკში აჩენენ პირველად, თუმცა 6 წელი მათი განვითარების პიკია. ტყვეობაში დაახლოებით 25 წელი შეუძლიათ სიცოცხლე, ბუნებაში ეს ასაკი რთული მისაღწევია. საინტერესოა, რომ ხანდახან გარეულები სრულიად უმიზეზოდ ესხმიან თავს მოშინაურებულ იაკებს, თუმცა ადამიანის დანახვისთანავე გარბიან, ზოგადად მათთან კონტაქტს ერიდებიან.
 == გავრცელება ==
@@ ხაზი 41: / ხაზი 35: @@
 == კონსერვაციული სტატუსი ==
-დღეისთვის ბუნებაში ძალიან ცოტა გარეული აზავერი დარჩა. შეტანილია IUCN-ის საერთაშორისო წითელ ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახეობა.
+დღეისთვის ბუნებაში მცირე რაოდენობის გარეული იაკია დარჩენილი. შეტანილია [[IUCN]]-ის საერთაშორისო წითელ ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახეობა.
 == ლიტერატურა ==