დუმაცხოვი: განსხვავება გადახედვებს შორის

დუმაცხოვი
სოფელი
	დუმაცხოვი;
	; დუმაცხოვი; გიორგი ჩუბინიძის ფოტო
ქვეყანა	საქართველო
მხარე	შიდა ქართლის მხარე
მუნიციპალიტეტი	ხაშურის მუნიციპალიტეტი
თემი	ალი
კოორდინატები	42°04′49″ ჩ. გ. 43°40′19″ ა. გ. / 42.08028° ჩ. გ. 43.67194° ა. გ.
ცენტრის სიმაღლე	780 მ
მოსახლეობა	111 კაცი (2014)
ეროვნული შემადგენლობა	ქართველები 100 %
სასაათო სარტყელი	UTC+4
სატელეფონო კოდი	+995

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა

[შემოწმებული ვერსია]

← წინა ცვლილება შემდეგი ცვლილება →

შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა

ვიზუალურივიკიტექსტი

შიდახაზური

13:02, 18 ივლისი 2019-ის ვერსია

დუმაცხოვი — სოფელი საქართველოში, შიდა ქართლის მხარის ხაშურის მუნიციპალიტეტში (ალის თემი), შიდა ქართლის ვაკეზე, მდინარე ჭერათხევის (სურამულას მარცხენა შენაკადი) მარცხენა მხარეს. ზღვის დონიდან 780 მეტრი, ხაშურიდან 24 კილომეტრი. 2006 წლის 1 იანვრის მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 80 კომლი, სულ 183 ადამიანი. სოფლის სასაფლაოზე დგას კვირიკეს ეკლესია. აქ სახლობენ გვარები: ბერუაშვილი, გოგალაძე, დვალაშვილი, მაისურაძე, მჭედლიძე, პაპუაშვილი, ფატარიძე, შუბითიძე, ხაჩიძე, ხერხეულიძე, ხიდაშელი.

გეოგრაფია

სოფელი დუმაცხოვი ჭერათხევის ხეობაში, შიდა ქართლში, ხაშურის მუნიციპალიტეტში მდებარეობს. ჭერათხევის ხეობა მდინარე ჭერათხევის ორივე ნაპირს მოიცავს. საკუთრივ მდინარე ლიხის ქედიდან იღებს სათავეს. ის ზღვის დონიდან 1078 მეტრია. თავად მდინარე 27 კილომეტრი სიგრძისაა და მდინარე სურამულას მარცხენა შენაკადია.

ხეობას უმნიშვნელოვანესი გეოგრაფიული მდებარეობა აქვს და იგი სამიმოსვლო გზებით იმერეთსა და ქართლს აკავშირებდა და დღემდე აკავშირებს. ყოველივე ამის გათვალისწინებით ნათელია, რომ ხეობას დიდი კულტურულ-ეკონომიკური ფუნქცია ჰქონდა და მისი სამხედრო მნიშვნელობაც დიდი იყო.

ტოპონიმი

ტოპონიმი ,,დუმაცხოვი“ საინტერესოა თავისი შინაარსით და ჩვენამდე მოღწეული ფორმით. “დუმა“ - ცხვრის ქონიანი დიდი კუდის სახელწოდებაა, “ცხო“ თავისთავად შესაძლებელია წარმომსდგარი იყოს ცხვრის ძველი ქართული სახელწოდებიდან ,,ცხოვარიდან“, მაშასადამე საქმე გვაქვს ტოპონიმთან, რომელიც ცხვრის (ცხოვარის) დუმასთანაა დაკავშირებული. ტოპონიმის სხვა განმარტება არც მოიძიება და არც რაიმე ვერსია არსებობს, თუმცა სავსებით შესაძლებელია სხვა ვარაუდებიც გამოითქვას. სოფლის სახელწოდება წერილობით წყაროებში, ქართულ პერიოდულ პრესაში (XIX საუკუნეში) “ოვ“ სუფიქსის გარეშე გვხვდება. “დუმაცხო“ - ასე აქვს დატანილი ვახუშტი ბატონიშვილს რუკაზე, ასეა მოხსენიებული ჩვენამდე მოღწეულ წერილობით წყაროებში. ამავე მნიშვნელობით განმარტავს ისტორიკოსი თამაზ ლაცაბიძეც და აღნიშნავს, რომ “ოვ“ სუფიქსი გვიანდელი, რუსული დანამატი უნდა იყოს და XIX საუკუნიდან უნდა მომდინარეობდეს. მისი თავდაპირველი სახელწოდებაა “დუმაცხო“. ამავე სახელწოდების სოფელი გვხვდება დუშეთის მუნიციპალიტეტში, გუდამაყრის თემში, რომელიც მთიულეთის ქედის აღმოსავლეთ კალთაზე, გუდამაყრის ხეობაში მდებარეობს. გუდამაყარი ქართლის მთიანეთის ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარეა, ამიტომ გამორიცხული არაა, რომ სოფლის ტოპონიმისა და მოსახლეობის გადანაცვლებაც კი შიდა მიგრაციული პროცესების შედეგია. ადგილობრივთა ცნობით, ემპირიული ცოდნის საფუძველზე ვიგებთ, რომ შიდა ქართლში, სწორედ დუშეთიდან გადმოსახლებულან და საკუთარი სალოცავიც გადმოუტანიათ, თუმცა ამ ფაქტის შესაბამისი საისტორიო წყაროებით დამტკიცება ჯერჯერობით ვერ ხერხდება. “დუმა“ ფუძიდან წარმომსდგარი ტოპონიმები გვხვდება კახეთსა და იმერეთში. დუმასუბანი და დუმასური კახეთში, ხოლო დუმთა იმერეთში, თუმცა მათი რაიმე სახით დაკავშირება შიდა ქართლის დუმაცხოსთან არც წყაროების საფუძველზე შეგვიძლია და არც მცხოვრებთა გადმოცემით.

ისტორია

დუმაცხო პირველად XV საუკუნეში, ჭერათხევის ხეობის მფლობელის, ქუცნა ამირეჯიბის სიგელში მოიხსენიება. ქუცნა ამირეჯიბი თავისი ცნობილი სიგელით, ულუმბის განახლებულ ღვთისმშობლის ეკლესიას ჭერათხევის ხეობის სოფლებიდან სწირავს სოფლებს და იქ მცხოვრებ კომლებს. ერთ-ერთი მათგანი კი სოფელი დუმაცხოა, საიდანაც ქუცნა ორ კომლს სწირავს. შემდგომში, ქუცნა ამირეჯიბისადმი მიცემული სიგელი განუახლებია გიორგი VIII-ს გაბელიძე-ამირეჯიბთადმი, რომელიც 1451 წლით თარიღდება. შემდგომი წყაროებიდან ირკვევა, რომ დუმაცხო ხერხეულიძეების მამულია. სოფელში ხერხეულიძეები დღემდე სახლობენ.

1715 წლის რუისის სამწყსოს დავთრის მიხედვით დუმაცხოდან აღწერილია 26 კომლი. სოფელი დუმაცხო აღწერილი აქვს ცნობილ ქართველ მეცნიერს სერგი მაკალათიას, თავის ერთ-ერთ ნაშრომში ,,ფრონის ხეობა“. სერგი მაკალათია მდინარე ჭერათხევს “ალის ფრონეს“ უწოდებს და აღნიშნავს, რომ სოფელი დუმაცხო მის მარცხენა მხარეს მდებარეობს. მისივე თქმით სოფელი მაღლობზეა გაშენებული და მისი მებატონე ყოფილა ხერხეულიძე. სერგი მაკალათია სოფლის ეკლესიაზეც აღნიშნავს და წერს: “აქ არის დარბაზული ტიპის მომცრო ეკლესია, რომელსაც აქვს კოშკის მოყვანილობა. მას უწოდებენ კვირიკეს და ზაფხულში აქ იმართება ხატობა - კვირიკობა“.

სოფელ დუმაცხოვში მდებარეობს წმიდა კვირიკესა და ივლიტეს ეკლესია, რომელიც IX-X საუკუნითაა დათარიღებული. საისტორიო არქივებში XIX საუკუნეში ეკლესიის რამდენიმე წინამძღვარი ფიქსირდება: 1812 წლის 21 ნოემბრიდან 1841 წლის 25 აპრილამდე მღვდელი იოსებ გრიგოლის ძე პაპუაშვილი, 1841 წლიდან 1851 წლის 28 ივლისამდე მღვდელი სიმონ სპირიდონის ძე მაჭარაშვილი, 1861 წელს იხსენიება მღვდელი მარკოზ სალარიძე, 1869 წლის 13 მაისიდან 1904 წლის 5 მარტამდე მღვდელი ნიკოლოზ სპირიდონის ძე მაჭარაშვილი, 1904 წლის 13 მაისიდან 1916 წლის 19 ივლისამდე მღვდელი იოანე ნიკოლოზის ძე მაჭარაშვილი, 1916 წლის 7 აგვისტოდან 1919 წლამდე მღვდელი მიხეილ გაბრიელის ძე სოფრომაძე.

სოფლის ეკლესია საბჭოთა ეპოქაში სოფლის კოლექტივის კუთვნილებაში იყო და იქ კოლექტივის მიერ მოწეული მოსავალი ინახებოდა.

დუმაცხოვთან ახლოს, ორი კილომეტრის სავალ მანძილზე არის ადგილი, რომელსაც “სამყვირალოს” უწოდებენ. მას მაღალი მთის ზეგანი უჭირავს და აქედან მოჩანს, როგორც ჭერათხევის ხეობის სოფლები, ისე ფცისა და დვანის ფრონის ხეობა (სერგი მაკალათია ალის, ფცისა და დვანის ფრონის ხეობას უწოდებს). როდესაც მტრის შემოსევა ან ლეკიანობა მოხდებოდა საყვირებით სამივე ხეობის სოფლებს აცნობებდნენ და მოსახლეობა აქ იყრიდა თავს. აქ დღემდე მდებარეობს სამყვირალოს წმიდა გიორგის მომცრო ეკლესია, რომელიც რესტავრირებულია.

დღევანდელი სამყვირალოს ტერიტორია, რომელიც 60 ჰექტარზეა გადაჭიმული ძველად ტყით ყოფილა დაფარული. 1924 წლიდან ეს ტყე გაუჩეხავთ. დღეს მთელი ეს ფართობი მინდვრადაა ქცეული. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ კოლექტივის კუთვნილი ეს მიწები კერძო საკუთრებაშია და ითესება ლობიო, სიმინდი, პური და ა.შ.

საინტერესოა სოფელში განსახლების წესი. აქ მოსახლეობა უბნებადაა დაყოფილი გვარისდა მიხედვით, დვალაშვილების უბანი, პაპუაშვილების უბანი და ა.შ. აღსანიშნავია ამა თუ იმ ოჯახის უფროსი წევრის სახელის უბნის სახელწოდებად ქცევა. ასე მაგალითად პაატაანთი, სიდოანთი, ეფენდიანთი, ნიკალაანთი. “ანთი“-თ მოიხსენიებოდა ამა თუ იმ პიროვნების შვილები, შვილიშვილები და შვილთაშვილები, ვიდრე მისი ხსომა არ დაიკარგებოდა და ოჯახში კიდევ ერთი უხუცესის სახელი არ დამკვიდრდებოდა.

დღეობა

სოფელ დუმაცხოვში 28 ივლისს, წმიდა კვირიკესა და ივლიტეს ხსენების დღეს აღინიშნება დღეობა “კვირიკობა“. ამ სახელთანაა დაკავშირებული სოფლის შიგნით აღმართ-დაღმართების, თუ წყაროების სახელწოდებანი (კვირიკეს აღმართი, კვირიკეს წყარო და ა.შ.).

დღეობის აღნიშნვა შემდეგი სახით ხდებოდა: 27 ივლისს ღამის გასათევად ეკლესიის ეზოში გაემართებოდნენ, შეპირებისამებრ წირავდნენ ცხვარს, ცეკვავდნენ, მღეროდნენ, ტაძარს გარს 3-ჯერ შემოუვლიდნენ და ეკლესიის ყოველ კუთხეს კოცნიდნენ.

ეკლესია სოფლის სასაფლაოს ეზოში დგას და ამჟამად თითქმის სოფლის ცენტრშია მოქცეული. ამიტომ დღემდე ხშირი თავშეყრის ადგილია. ამჟამად დღეობა “კვირიკობა“ ღამის თევით აღარ აღინიშნება. ამჟამად ჩვეულებრივ სუფრა დღის პირველ-ორ საათზე იშლება. მიბრძანდებიან წინასწარ მიპატიჟებული სტუმრები და ოჯახის ახლობლები. დღეობის აღნიშვნა აქ ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც ახალი წელი, შობა, აღდგომის ბრწყინვალე დღესასწაული.

თანამედროვე ვითარება

სოფელ დუმაცხოვში 2014 წლის მონაცემებით 111 მცხოვრებია. ეთნიკური შემადგენლობით მთლიანად ქართველები არიან. დანგრეულია სოფლის სკოლა და ადგილობრივი ბავშვები ახლომახლო სოფლებში და იქ არსებულ სკოლებში სწავლობენ. ძირითადად მოჰყავთ სიმინდი და ლობიო, მოჰყავთ პურიც, მაგრამ მისი მოსავლიანობით დიდად არ გამოირჩევა. გავრცელებულია ქლიავის სხვადასხვა ჯიში. ყურძნის ენდემური ჯიშები არაა, თუმცა შეხვდებით დირბულას, ადესას, თავკვერს, ჩინურს და ა.შ.

სოფელში, წმიდა კვირიკესა და ივლიტას სასაფლაოს ეზოში სოფლის სასაფლაოა, აქ ბევრი საფლავი დღეს მიტოვებულია, არის ძველი ქვები, რომლებზეც მეტ-ნაკლებად შემორჩენილია წარწერები და სხვადასვა ფიგურები, რომლებიც ფიქსაციას საჭიროებენ.

დემოგრაფია

2002 წლის აღწერის მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 176 ადამიანი^[2]. 2014 წელს კი ფიქსირდება კლება, სოფელში ცხოვრობს 111 კაცი, საიდანაც 58 მამაკაცია, ხოლო 53 ქალი^[1]

აღწერის წელი	მოსახლეობა
2002	176^[3]^[4]
2014	111^[1]

გალერეა

გიორგი ჩუბინიძის ფოტო
გიორგი ჩუბინიძის ფოტო
გიორგი ჩუბინიძის ფოტო
გიორგი ჩუბინიძის ფოტო
გიორგი ჩუბინიძის ფოტო
გიორგი ჩუბინიძის ფოტო

ლიტერატურა

გიორგი ჩუბინიძე. გაზეთი “ხაშურის მოამბე", 8-14 იანვარი, 2018 წ. გვ. 4.
გიორგი ჩუბინიძე. გაზეთი “ხაშურის მოამბე", 15-21 იანვარი, 2018 წ. გვ. 5.
გიორგი ჩუბინიძე. ჭერათხევის ხეობის სოფელ დუმაცხოვის ისტორია და ეთნოლოგია. ახალგაზრდა მეცნიერთა კონფერენცია - მასალები. თბილისი, 2016, გვ. 38-40.
სერგი მაკალათია. ფრონეს ხეობა. თბილისი, 1963, გვ. 78.
თამაზ ლაცაბიძე. ხაშურის რაიონის ისტორია ტოპონიმებში. 2000 წ.

ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 3, თბ., 1978. — გვ. 651.

სქოლიო

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 მოსახლეობის 2014 წლის აღწერა (არქივირებული). საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური (ნოემბერი 2014). ციტირების თარიღი: 30 დეკემბერი 2019.
↑ 2002 წლის მოსახლეობის აღწერის მონაცემები
↑ pop-stat.mashke.org — საქართველოს დასახლებული პუნქტების მოსახლეობა
↑ საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი — სოფლების მოსახლეობა 2002 წელი

[აღწერა_2014-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 მოსახლეობის 2014 წლის აღწერა (არქივირებული). საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური (ნოემბერი 2014). ციტირების თარიღი: 30 დეკემბერი 2019.

[2] 2002 წლის მოსახლეობის აღწერის მონაცემები

[3] -stat.mashke.org — საქართველოს დასახლებული პუნქტების მოსახლეობა

[4] საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი — სოფლების მოსახლეობა 2002 წელი

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ ხაზი 1: / ხაზი 1: @@
 {{ინფოდაფა დასახლება
-|სტატუსი                  =  სოფელი
+|სტატუსი = სოფელი
-|ქართული სახელი        = დუმაცხოვი
+|ქართული სახელი = დუმაცხოვი
-|მშობლიური სახელი   =
+|მშობლიური სახელი =
-|ქვეყანა                  = საქართველო
+|ქვეყანა = საქართველო
 |პანორამა = დუმაცხოვის კვირიკეს ეკლესია.jpg
-|პანორამის სიგანე =300px
+|პანორამის სიგანე = 300px
 |წარწერა = <center>დუმაცხოვი<br /><small>გიორგი ჩუბინიძის ფოტო</small></center>
-|lat_dir =  N|lat_deg = 42 |lat_min = 04 |lat_sec = 49
+|lat_dir = N|lat_deg = 42 |lat_min = 04 |lat_sec = 49
-|lon_dir =  E|lon_deg = 43  |lon_min =  40|lon_sec = 19
+|lon_dir = E|lon_deg = 43 |lon_min = 40 |lon_sec = 19
-|CoordAddon             = type:city(40361)_region:
+|CoordAddon = type:city(40361)_region:
-|CoordScale             =
+|CoordScale =
-|ქვეყნის რუკის ზომა     =300
+|ქვეყნის რუკის ზომა = 300
-|ქვეყნის რუკა=
+|ქვეყნის რუკა =
-|რეგიონის რუკის ზომა    =
+|რეგიონის რუკის ზომა = 300
-|რეგიონის რუკა=
+|რეგიონის რუკა =
-|რაიონის რუკის ზომა     = 200
+|რაიონის რუკის ზომა = 300
-|რეგიონის ტიპი             =   მხარე
+|რეგიონის ტიპი = მხარე
-|რეგიონი                  =     შიდა ქართლის მხარე
+|რეგიონი = შიდა ქართლის მხარე
-|შიდა დაყოფა             =
+|შიდა დაყოფა =
-|რაიონის ტიპი             =მუნიციპალიტეტი
+|რაიონის ტიპი = მუნიციპალიტეტი
-|რაიონი                   =  ხაშურის მუნიციპალიტეტი
+|რაიონი = ხაშურის მუნიციპალიტეტი
-|თემი                 = ალი (ხაშურის მუნიციპალიტეტი){{!}} ალი
+|თემი = ალი (ხაშურის მუნიციპალიტეტი){{!}}ალი
-|მმართველის ტიპი        =
+|მმართველის ტიპი =
-|მმართველი                   =
+|მმართველი =
-|დაარსების თარიღი      =
+|დაარსების თარიღი =
 |სტატუსი-დან =
-|პირველი ხსენება       =
+|პირველი ხსენება =
-|წინა სახელები           =
+|წინა სახელები =
-|ფართობი                 =
+|ფართობი =
 |სიმაღლის ტიპი=ზღვის დონე{{!}}ზღვის დონიდან
-|დასახლების ცენტრის სიმაღლე= 780
+|დასახლების ცენტრის სიმაღლე = 780
-|კლიმატი=
+|კლიმატი =
+|ოფიციალური ენა =
-|მოსახლეობა              = 111<ref name="აღწერა 2014">{{სახელმწიფო აღწერა 2014}}</ref>
+|მოსახლეობა = 111<ref name="აღწერა 2014">{{სახელმწიფო აღწერა 2014}}</ref>
-|აღწერის წელი           = 2014
+|აღწერის წელი = 2014
-|სიმჭიდროვე              =
+|სიმჭიდროვე =
-|აგლომერაცია            =
+|აგლომერაცია =
-|ეროვნული შემადგენლობა    = [[ქართველები]]
+|ეროვნული შემადგენლობა = [[ქართველები]] 100 %
 |სარწმუნოებრივი შემადგენლობა = [[მართლმადიდებლობა|მართლმადიდებლები]]
+|ეთნოქორონიმი =
-|სატელეფონო კოდი          =
+|დროის სარტყელი = +4
-|საფოსტო ინდექსი         =
+|DST =
-|საიტი                    =
+|სატელეფონო კოდი = +995
-|კატეგორია ვიკისაწყობში =
+|საფოსტო ინდექსი =
+|საავტომობილო კოდი =
+|საიტი =
+|კატეგორია ვიკისაწყობში =
 }}
-'''დუმაცხოვი''' — [[სოფელი]] [[საქართველო]]ში, [[შიდა ქართლის მხარე|შიდა ქართლის მხარის]] [[ხაშურის მუნიციპალიტეტი|ხაშურის მუნიციპალიტეტში]] ([[ალი (ხაშურის მუნიციპალიტეტი)|ალის]] [[თემი]]), [[შიდა ქართლის ვაკე]]ზე, [[მდინარე]] [[ჭერათხევი]]ს ([[სურამულა]]ს მარცხენა [[შენაკადი]]) მარცხენა მხარეს. ზღვის დონიდან 780 [[მეტრი]], [[ხაშური]]დან 24 [[კილომეტრი]]. [[2006]] წლის [[1 იანვარი|1 იანვრის]] მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 80 [[კომლი]], სულ 183 [[ადამიანი]]. სოფლის სასაფლაოზე დგას [[დუმაცხოვის კვირიკეს ეკლესია|კვირიკეს ეკლესია]]. აქ სახლობენ გვარები: ბერუაშვილი, გოგალაძე, დვალაშვილი, მაისურაძე, მჭედლიძე, პაპუაშვილი, ფატარიძე, შუბითიძე, ხაჩიძე, ხერხეულიძე, ხიდაშელი.
+'''დუმაცხოვი''' — [[სოფელი]] [[საქართველო]]ში, [[შიდა ქართლის მხარე|შიდა ქართლის მხარის]] [[ხაშურის მუნიციპალიტეტი|ხაშურის მუნიციპალიტეტში]] ([[ალი (ხაშურის მუნიციპალიტეტი)|ალის]] [[თემი]]), [[შიდა ქართლის ვაკე]]ზე, [[მდინარე]] [[ჭერათხევი]]ს ([[სურამულა]]ს მარცხენა [[შენაკადი]]) მარცხენა მხარეს. [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 780 [[მეტრი]], [[ხაშური]]დან 24 [[კილომეტრი]]. [[2006]] წლის [[1 იანვარი|1 იანვრის]] მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 80 [[კომლი]], სულ 183 [[ადამიანი]]. სოფლის სასაფლაოზე დგას [[დუმაცხოვის კვირიკეს ეკლესია|კვირიკეს ეკლესია]]. აქ სახლობენ გვარები: ბერუაშვილი, გოგალაძე, დვალაშვილი, მაისურაძე, მჭედლიძე, პაპუაშვილი, ფატარიძე, შუბითიძე, ხაჩიძე, ხერხეულიძე, ხიდაშელი.
 ==გეოგრაფია==
-სოფელი დუმაცხოვი ჭერათხევის ხეობაში, [[შიდა ქართლი|შიდა ქართლში]], [[ხაშურის მუნიციპალიტეტი|ხაშურის მუნიციპალიტეტში]] მდებარეობს. ჭერათხევის ხეობა მდინარე [[ჭერათხევი|ჭერათხევის]] ორივე ნაპირს მოიცავს. საკუთრივ მდინარე [[ლიხის ქედი|ლიხის ქედიდან]] იღებს სათავეს. ის ზღვის დონიდან 1078 მეტრია. თავად მდინარე 27 კილომეტრი სიგრძისაა და მდინარე [[სურამულა]]ს მარცხენა შენაკადია.
+სოფელი დუმაცხოვი ჭერათხევის ხეობაში, [[შიდა ქართლი|შიდა ქართლში]], [[ხაშურის მუნიციპალიტეტი|ხაშურის მუნიციპალიტეტში]] მდებარეობს. ჭერათხევის ხეობა მდინარე [[ჭერათხევი]]ს ორივე ნაპირს მოიცავს. საკუთრივ მდინარე [[ლიხის ქედი]]დან იღებს სათავეს. ის ზღვის დონიდან 1078 მეტრია. თავად მდინარე 27 კილომეტრი სიგრძისაა და მდინარე [[სურამულა]]ს მარცხენა შენაკადია.
 ხეობას უმნიშვნელოვანესი გეოგრაფიული მდებარეობა აქვს და იგი სამიმოსვლო გზებით [[იმერეთი|იმერეთსა]] და [[ქართლი|ქართლს]] აკავშირებდა და დღემდე აკავშირებს. ყოველივე ამის გათვალისწინებით ნათელია, რომ ხეობას დიდი კულტურულ-ეკონომიკური ფუნქცია ჰქონდა და მისი სამხედრო მნიშვნელობაც დიდი იყო.
 ==ტოპონიმი==
-ტოპონიმი ,,დუმაცხოვი“ საინტერესოა თავისი შინაარსით და ჩვენამდე მოღწეული ფორმით. “დუმა“ - [[ცხვარი|ცხვრის]] ქონიანი დიდი კუდის სახელწოდებაა, “ცხო“ თავისთავად შესაძლებელია წარმომსდგარი იყოს ცხვრის ძველი ქართული სახელწოდებიდან ,,ცხოვარიდან“, მაშასადამე საქმე გვაქვს ტოპონიმთან, რომელიც ცხვრის (ცხოვარის) დუმასთანაა დაკავშირებული. ტოპონიმის სხვა განმარტება არც მოიძიება და არც რაიმე ვერსია არსებობს, თუმცა სავსებით შესაძლებელია სხვა ვარაუდებიც გამოითქვას. სოფლის სახელწოდება წერილობით წყაროებში, ქართულ პერიოდულ პრესაში (XIX საუკუნეში) “ოვ“ სუფიქსის გარეშე გვხვდება. “დუმაცხო“ - ასე აქვს დატანილი [[ვახუშტი ბატონიშვილი|ვახუშტი ბატონიშვილს]] რუკაზე, ასეა მოხსენიებული ჩვენამდე მოღწეულ წერილობით წყაროებში. ამავე მნიშვნელობისთ განმარტავს ისტორიკოსი თამაზ ლაცაბიძეც და აღნიშნავს, რომ “ოვ“ სუფიქსი გვიანდელი, რუსული დანამატი უნდა იყოს და XIX საუკუნიდან უნდა მომდინარეობდეს. მისი თავდაპირველი სახელწოდებაა “დუმაცხო“. ამავე სახელწოდების სოფელი გვხვდება [[დუშეთის მუნიციპალიტეტი|დუშეთის მუნიციპალიტეტში]], [[გუდამაყარი|გუდამაყრის თემში]], რომელიც [[მთიულეთის ქედი|მთიულეთის ქედის]] აღმოსავლეთ კალთაზე, [[გუდამაყარი|გუდამაყრის ხეობაში]] მდებარეობს. გუდამაყარი [[ქართლი]]ს მთიანეთის ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარეა, ამიტომ გამორიცხული არაა, რომ სოფლის ტოპონიმისა და მოსახლეობის გადანაცვლებაც კი შიდა მიგრაციული პროცესების შედეგია. ადგილობრივთა ცნობით, ემპირიული ცოდნის საფუძველზე ვიგებთ, რომ [[შიდა ქართლი|შიდა ქართლში]], სწორედ [[დუშეთი]]დან გადმოსახლებულან და საკუთარი სალოცავიც გადმოუტანიათ, თუმცა ამ ფაქტის შესაბამისი საისტორიო წყაროებით დამტკიცება ჯერჯერობით ვერ ხერხდება. “დუმა“ ფუძიდან წარმომსდგარი ტოპონიმები გვხვდება [[კახეთი|კახეთსა]] და [[იმერეთი|იმერეთში]].  დუმასუბანი და დუმასური [[კახეთი|კახეთში]], ხოლო დუმთა [[იმერეთი|იმერეთში]], თუმცა მათი რაიმე სახით დაკავშირება [[შიდა ქართლი]]ს დუმაცხოსთან არც წყაროების საფუძველზე შეგვიძლია და არც მცხოვრებთა გადმოცემით.
+ტოპონიმი ,,დუმაცხოვი“ საინტერესოა თავისი შინაარსით და ჩვენამდე მოღწეული ფორმით. “დუმა“ - [[ცხვარი|ცხვრის]] ქონიანი დიდი კუდის სახელწოდებაა, “ცხო“ თავისთავად შესაძლებელია წარმომსდგარი იყოს ცხვრის ძველი ქართული სახელწოდებიდან ,,ცხოვარიდან“, მაშასადამე საქმე გვაქვს ტოპონიმთან, რომელიც ცხვრის (ცხოვარის) დუმასთანაა დაკავშირებული. ტოპონიმის სხვა განმარტება არც მოიძიება და არც რაიმე ვერსია არსებობს, თუმცა სავსებით შესაძლებელია სხვა ვარაუდებიც გამოითქვას. სოფლის სახელწოდება წერილობით წყაროებში, ქართულ პერიოდულ პრესაში (XIX საუკუნეში) “ოვ“ სუფიქსის გარეშე გვხვდება. “დუმაცხო“ - ასე აქვს დატანილი [[ვახუშტი ბატონიშვილი|ვახუშტი ბატონიშვილს]] რუკაზე, ასეა მოხსენიებული ჩვენამდე მოღწეულ წერილობით წყაროებში. ამავე მნიშვნელობით განმარტავს ისტორიკოსი თამაზ ლაცაბიძეც და აღნიშნავს, რომ “ოვ“ სუფიქსი გვიანდელი, რუსული დანამატი უნდა იყოს და XIX საუკუნიდან უნდა მომდინარეობდეს. მისი თავდაპირველი სახელწოდებაა “დუმაცხო“. ამავე სახელწოდების სოფელი გვხვდება [[დუშეთის მუნიციპალიტეტი|დუშეთის მუნიციპალიტეტში]], [[გუდამაყარი|გუდამაყრის თემში]], რომელიც [[მთიულეთის ქედი]]ს აღმოსავლეთ კალთაზე, [[გუდამაყარი|გუდამაყრის ხეობაში]] მდებარეობს. გუდამაყარი [[ქართლი]]ს მთიანეთის ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარეა, ამიტომ გამორიცხული არაა, რომ სოფლის ტოპონიმისა და მოსახლეობის გადანაცვლებაც კი შიდა მიგრაციული პროცესების შედეგია. ადგილობრივთა ცნობით, ემპირიული ცოდნის საფუძველზე ვიგებთ, რომ [[შიდა ქართლი|შიდა ქართლში]], სწორედ [[დუშეთი]]დან გადმოსახლებულან და საკუთარი სალოცავიც გადმოუტანიათ, თუმცა ამ ფაქტის შესაბამისი საისტორიო წყაროებით დამტკიცება ჯერჯერობით ვერ ხერხდება. “დუმა“ ფუძიდან წარმომსდგარი ტოპონიმები გვხვდება [[კახეთი|კახეთსა]] და [[იმერეთი|იმერეთში]]. დუმასუბანი და დუმასური [[კახეთი|კახეთში]], ხოლო დუმთა [[იმერეთი|იმერეთში]], თუმცა მათი რაიმე სახით დაკავშირება [[შიდა ქართლი]]ს დუმაცხოსთან არც წყაროების საფუძველზე შეგვიძლია და არც მცხოვრებთა გადმოცემით.
 ==ისტორია==
-დუმაცხო პირველად XV საუკუნეში, ჭერათხევის ხეობის მფლობელის, [[ქუცნა ამირეჯიბი]]ს სიგელში მოიხსენიება. ქუცნა ამირეჯიბი თავისი ცნობილი სიგელით, [[ულუმბოს მონასტერი|ულუმბის]] განახლებულ ღვთისმშობლის ეკლესიას ჭერათხევის ხეობის სოფლებიდან სწირავს სოფლებს და იქ მცხოვრებ კომლებს. ერთ-ერთი მათგანი კი სოფელი დუმაცხოა, საიდანაც ქუცნა ორ კომლს სწირავს. შემდგომში, ქუცნა ამირეჯიბისადმი მიცემული სიგელი განუახლებია [[გიორგი VIII]]-ს გაბელიძე-ამირეჯიბთადმი, რომელიც [[1451]] წლით თარიღდება. შემდგომი წყაროებიდან ირკვევა, რომ დუმაცხო [[ხერხეულიძე|ხერხეულიძეების]] მამულია. სოფელში ხერხეულიძეები დღემდე სახლობენ.
+დუმაცხო პირველად XV საუკუნეში, ჭერათხევის ხეობის მფლობელის, [[ქუცნა ამირეჯიბი]]ს სიგელში მოიხსენიება. ქუცნა ამირეჯიბი თავისი ცნობილი სიგელით, [[ულუმბოს მონასტერი|ულუმბის]] განახლებულ ღვთისმშობლის ეკლესიას ჭერათხევის ხეობის სოფლებიდან სწირავს სოფლებს და იქ მცხოვრებ კომლებს. ერთ-ერთი მათგანი კი სოფელი დუმაცხოა, საიდანაც ქუცნა ორ კომლს სწირავს. შემდგომში, ქუცნა ამირეჯიბისადმი მიცემული სიგელი განუახლებია [[გიორგი VIII]]-ს გაბელიძე-ამირეჯიბთადმი, რომელიც [[1451]] წლით თარიღდება. შემდგომი წყაროებიდან ირკვევა, რომ დუმაცხო [[ხერხეულიძე]]ების მამულია. სოფელში ხერხეულიძეები დღემდე სახლობენ.
-[[1715]] წლის [[რუისის სამწყსოს დავთარი|რუისის სამწყსოს დავთრის]] მიხედვით დუმაცხოდან აღწერილია 26 კომლი. სოფელი დუმაცხო აღწერილი აქვს ცნობილ ქართველ მეცნიერს [[სერგი მაკალათია]]ს, თავის ერთ-ერთ ნაშრომში ,,ფრონის ხეობა“ . სერგი მაკალათია მდინარე ჭერათხევს “ალის ფრონეს“ უწოდებს და აღნიშნავს, რომ სოფელი დუმაცხო მის მარცხენა მხარეს მდებარეობს. მისივე თქმით სოფელი მაღლობზეა გაშენებული და მისი მებატონე ყოფილა ხერხეულიძე. სერგი მაკალათია სოფლის ეკლესიაზეც აღნიშნავს და წერს: “აქ არის დარბაზული ტიპის მომცრო ეკლესია, რომელსაც აქვს კოშკის მოყვანილობა. მას უწოდებენ კვირიკეს და ზაფხულში აქ იმართება ხატობა - [[კვირიკობა]]“.
+[[1715]] წლის [[რუისის სამწყსოს დავთარი|რუისის სამწყსოს დავთრის]] მიხედვით დუმაცხოდან აღწერილია 26 კომლი. სოფელი დუმაცხო აღწერილი აქვს ცნობილ ქართველ მეცნიერს [[სერგი მაკალათია]]ს, თავის ერთ-ერთ ნაშრომში ,,ფრონის ხეობა“. სერგი მაკალათია მდინარე ჭერათხევს “ალის ფრონეს“ უწოდებს და აღნიშნავს, რომ სოფელი დუმაცხო მის მარცხენა მხარეს მდებარეობს. მისივე თქმით სოფელი მაღლობზეა გაშენებული და მისი მებატონე ყოფილა ხერხეულიძე. სერგი მაკალათია სოფლის ეკლესიაზეც აღნიშნავს და წერს: “აქ არის დარბაზული ტიპის მომცრო ეკლესია, რომელსაც აქვს კოშკის მოყვანილობა. მას უწოდებენ კვირიკეს და ზაფხულში აქ იმართება ხატობა - [[კვირიკობა]]“.
-სოფელ დუმაცხოვში მდებარეობს წმიდა კვირიკესა და ივლიტეს ეკლესია, რომელიც IX-X საუკუნითაა დათარიღებული. საისტორიო არქივებში მე-19 საუკუნეში ეკლესიის რამდენიმე წინამძღვარი ფიქსირდება: [[1812]] წლის 21 ნოემბრიდან [[1841]] წლის 25 აპრილამდე მღვდელი იოსებ გრიგოლის ძე პაპუაშვილი, [[1841]] წლიდან [[1851]] წლის 28 ივლისამდე მღვდელი სიმონ სპირიდონის ძე მაჭარაშვილი, [[1861]] წელს იხსენიება მღვდელი მარკოზ სალარიძე, [[1869]] წლის 13 მაისიდან [[1904]] წლის 5 მარტამდე მღვდელი ნიკოლოზ სპირიდონის ძე მაჭარაშვილი, [[1904]] წლის 13 მაისიდან [[1916]] წლის 19 ივლისამდე მღვდელი იოანე ნიკოლოზის ძე მაჭარაშვილი, [[1916]] წლის 7 აგვისტოდან [[1919]] წლამდე მღვდელი მიხეილ გაბრიელის ძე სოფრომაძე.
+სოფელ დუმაცხოვში მდებარეობს წმიდა კვირიკესა და ივლიტეს ეკლესია, რომელიც IX-X საუკუნითაა დათარიღებული. საისტორიო არქივებში XIX საუკუნეში ეკლესიის რამდენიმე წინამძღვარი ფიქსირდება: [[1812]] წლის 21 ნოემბრიდან [[1841]] წლის 25 აპრილამდე მღვდელი იოსებ გრიგოლის ძე პაპუაშვილი, [[1841]] წლიდან [[1851]] წლის 28 ივლისამდე მღვდელი სიმონ სპირიდონის ძე მაჭარაშვილი, [[1861]] წელს იხსენიება მღვდელი მარკოზ სალარიძე, [[1869]] წლის 13 მაისიდან [[1904]] წლის 5 მარტამდე მღვდელი ნიკოლოზ სპირიდონის ძე მაჭარაშვილი, [[1904]] წლის 13 მაისიდან [[1916]] წლის 19 ივლისამდე მღვდელი იოანე ნიკოლოზის ძე მაჭარაშვილი, [[1916]] წლის 7 აგვისტოდან [[1919]] წლამდე მღვდელი მიხეილ გაბრიელის ძე სოფრომაძე.
-სოფლის ეკლესია საბჭოთა ეპოქაში სოფლის კოლექტივის კუთვნილებაში იყო და იქ კოლექტივის მიერ მოწეული მოსავალი ინახებოდა.
+სოფლის ეკლესია საბჭოთა ეპოქაში სოფლის კოლექტივის კუთვნილებაში იყო და იქ კოლექტივის მიერ მოწეული მოსავალი ინახებოდა.
-დუმაცხოვთან ახლოს, ორი კილომეტრის სავალ მანძილზე არის ადგილი, რომელსაც “სამყვირალოს” უწოდებენ. მას მაღალი მთის ზეგანი უჭირავს და აქედან მოჩანს, როგორც ჭერათხევის ხეობის სოფლები, ისე [[ფცა (მდინარე)|ფცისა]] და [[დვანი|დვანის]] ფრონის ხეობა (სერგი მაკალათია ალის, ფცისა და დვანის ფრონის ხეობას უწოდებს). როდესაც მტრის შემოსევა ან [[ლეკიანობა]] მოხდებოდა საყვირებით სამივე ხეობის სოფლებს აცნობებდნენ და მოსახლეობა აქ იყრიდა თავს. აქ დღემდე მდებარეობს სამყვირალოს წმიდა გიორგის მომცრო ეკლესია, რომელიც რესტავრირებულია.
+დუმაცხოვთან ახლოს, ორი კილომეტრის სავალ მანძილზე არის ადგილი, რომელსაც “სამყვირალოს” უწოდებენ. მას მაღალი მთის ზეგანი უჭირავს და აქედან მოჩანს, როგორც ჭერათხევის ხეობის სოფლები, ისე [[ფცა (მდინარე)|ფცისა]] და [[დვანი]]ს ფრონის ხეობა (სერგი მაკალათია ალის, ფცისა და დვანის ფრონის ხეობას უწოდებს). როდესაც მტრის შემოსევა ან [[ლეკიანობა]] მოხდებოდა საყვირებით სამივე ხეობის სოფლებს აცნობებდნენ და მოსახლეობა აქ იყრიდა თავს. აქ დღემდე მდებარეობს სამყვირალოს წმიდა გიორგის მომცრო ეკლესია, რომელიც რესტავრირებულია.
-დღევანდელი სამყვირალოს ტერიტორია, რომელიც 60 ჰექტარზეა გადაჭიმული ძველად ტყით ყოფილა დაფარული. [[1924]] წლიდან ეს ტყე გაუჩეხავთ დღეს მთელი ეს ფართობი მინდვრადაა ქცეული. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ კოლექტივის კუთვნილი ეს მიწები კერძო საკუთრებაშია და ითესება ლობიო, სიმინდი, პური და ა.შ.
+დღევანდელი სამყვირალოს ტერიტორია, რომელიც 60 ჰექტარზეა გადაჭიმული ძველად ტყით ყოფილა დაფარული. [[1924]] წლიდან ეს ტყე გაუჩეხავთ. დღეს მთელი ეს ფართობი მინდვრადაა ქცეული. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ კოლექტივის კუთვნილი ეს მიწები კერძო საკუთრებაშია და ითესება ლობიო, სიმინდი, პური და ა.შ.
 საინტერესოა სოფელში განსახლების წესი. აქ მოსახლეობა უბნებადაა დაყოფილი გვარისდა მიხედვით, დვალაშვილების უბანი, პაპუაშვილების უბანი და ა.შ. აღსანიშნავია ამა თუ იმ ოჯახის უფროსი წევრის სახელის უბნის სახელწოდებად ქცევა. ასე მაგალითად პაატაანთი, სიდოანთი, ეფენდიანთი, ნიკალაანთი. “ანთი“-თ მოიხსენიებოდა ამა თუ იმ პიროვნების შვილები, შვილიშვილები და შვილთაშვილები, ვიდრე მისი ხსომა არ დაიკარგებოდა და ოჯახში კიდევ ერთი უხუცესის სახელი არ დამკვიდრდებოდა.
 ==დღეობა==
-სოფელ დუმაცხოვში [[28 ივლისი|28 ივლისს]], [[კვირიკე და ივლიტა|წმიდა კვირიკესა]] და [[კვირიკე და ივლიტა|ივლიტეს]] ხსენების დღეს აღინიშნება დღეობა  “[[კვირიკობა]]“. ამ სახელთანაა დაკავშირებული სოფლის შიგნით აღმართ-დაღმართების, თუ წყაროების სახელწოდებანი (კვირიკეს აღმართი, კვირიკეს წყარო და ა.შ.).
+სოფელ დუმაცხოვში [[28 ივლისი|28 ივლისს]], [[კვირიკე და ივლიტა|წმიდა კვირიკესა]] და [[კვირიკე და ივლიტა|ივლიტეს]] ხსენების დღეს აღინიშნება დღეობა “[[კვირიკობა]]“. ამ სახელთანაა დაკავშირებული სოფლის შიგნით აღმართ-დაღმართების, თუ წყაროების სახელწოდებანი (კვირიკეს აღმართი, კვირიკეს წყარო და ა.შ.).
-დღეობის აღნიშნვა შემდეგი სახით ხდებოდა: [[27 ივლისი|27 ივლისს]] ღამის გასათევად ეკლესიის ეზოში გაემართებოდნენ, შეპირებისამებრ წირავდნენ [[ცხვარი|ცხვარს]] , ცეკვავდნენ, მღეროდნენ, ტაძარს გარს 3-ჯერ შემოუვლიდნენ და ეკლესიის ყოველ კუთხეს კოცნიდნენ.
+დღეობის აღნიშნვა შემდეგი სახით ხდებოდა: [[27 ივლისი|27 ივლისს]] ღამის გასათევად ეკლესიის ეზოში გაემართებოდნენ, შეპირებისამებრ წირავდნენ [[ცხვარი|ცხვარს]], ცეკვავდნენ, მღეროდნენ, ტაძარს გარს 3-ჯერ შემოუვლიდნენ და ეკლესიის ყოველ კუთხეს კოცნიდნენ.
 ეკლესია სოფლის სასაფლაოს ეზოში დგას და ამჟამად თითქმის სოფლის ცენტრშია მოქცეული. ამიტომ დღემდე ხშირი თავშეყრის ადგილია. ამჟამად დღეობა “[[კვირიკობა]]“ ღამის თევით აღარ აღინიშნება. ამჟამად ჩვეულებრივ სუფრა დღის პირველ-ორ საათზე იშლება. მიბრძანდებიან წინასწარ მიპატიჟებული სტუმრები და ოჯახის ახლობლები. დღეობის აღნიშვნა აქ ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც [[ახალი წელი]], [[შობა]], [[აღდგომა|აღდგომის ბრწყინვალე დღესასწაული]].
 ==თანამედროვე ვითარება==
-სოფელ დუმაცხოვში [[2014]] წლის მონაცემებით 111 მცხოვრებია. ეთნიკური შემადგენლობით მთლიანად ქართველები არიან. დანგრეულია სოფლის სკოლა და ადგილობრივი ბავშვები ახლომახლო სოფლებში და იქ არსებულ სკოლებში სწავლობენ. ძირითადად მოჰყავთ [[სიმინდი]] და [[ლობიო]], მოჰყავთ [[პური|პურიც]], მაგრამ მისი მოსავლიანობით დიდად არ გამოირჩევა. გავრცელებულია [[ქლიავი|ქლიავის]] სხვადასხვა ჯიში. [[ყურძენი|ყურძნის]] ენდემური ჯიშები არაა, თუმცა შეხვდებით დირბულას, [[ადესა|ადესას]], [[თავკვერი|თავკვერს]], ჩინურს და ა.შ.
+სოფელ დუმაცხოვში [[2014]] წლის მონაცემებით 111 მცხოვრებია. ეთნიკური შემადგენლობით მთლიანად ქართველები არიან. დანგრეულია სოფლის სკოლა და ადგილობრივი ბავშვები ახლომახლო სოფლებში და იქ არსებულ სკოლებში სწავლობენ. ძირითადად მოჰყავთ [[სიმინდი]] და [[ლობიო]], მოჰყავთ [[პური]]ც, მაგრამ მისი მოსავლიანობით დიდად არ გამოირჩევა. გავრცელებულია [[ქლიავი]]ს სხვადასხვა ჯიში. [[ყურძენი|ყურძნის]] ენდემური ჯიშები არაა, თუმცა შეხვდებით დირბულას, [[ადესა]]ს, [[თავკვერი|თავკვერს]], ჩინურს და ა.შ.
 სოფელში, წმიდა კვირიკესა და ივლიტას სასაფლაოს ეზოში სოფლის სასაფლაოა, აქ ბევრი საფლავი დღეს მიტოვებულია, არის ძველი ქვები, რომლებზეც მეტ-ნაკლებად შემორჩენილია წარწერები და სხვადასვა ფიგურები, რომლებიც ფიქსაციას საჭიროებენ.
 ==დემოგრაფია==
-[[2002]] წლის აღწერის მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 176 [[ადამიანი]]<ref>[http://pop-stat.mashke.org/georgia-census.htm 2002 წლის მოსახლეობის აღწერის მონაცემები]</ref>. [[2014]] წელს კი ფიქსირდება კლება სოფელში ცხოვრობს 111 კაცი საიდანაც 58 მამაკაცია, ხოლო 53 ქალი<ref name="აღწერა 2014"/>
+[[2002]] წლის აღწერის მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 176 [[ადამიანი]]<ref>[http://pop-stat.mashke.org/georgia-census.htm 2002 წლის მოსახლეობის აღწერის მონაცემები]</ref>. [[2014]] წელს კი ფიქსირდება კლება, სოფელში ცხოვრობს 111 კაცი, საიდანაც 58 მამაკაცია, ხოლო 53 ქალი<ref name="აღწერა 2014"/>
 {| class="wikitable"
@@ ხაზი 86: / ხაზი 92: @@
 ! აღწერის წელი !! მოსახლეობა
 |-
 | 2002 || 176<ref>[http://pop-stat.mashke.org/georgia-census.htm pop-stat.mashke.org — საქართველოს დასახლებული პუნქტების მოსახლეობა]</ref><ref>[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/35/Census_of_village_population_of_Georgia.pdf საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი — სოფლების მოსახლეობა 2002 წელი]</ref>
 |-
 | 2014 || 111<ref name="აღწერა 2014"/> {{კლება}}
@@ ხაზი 92: / ხაზი 98: @@
 == გალერეა ==
 <gallery>
 სურათი:Dumatskhovi-1.jpg |<small>გიორგი ჩუბინიძის ფოტო</small></center>
@@ ხაზი 105: / ხაზი 110: @@
 * გიორგი ჩუბინიძე. გაზეთი “[[ხაშურის მოამბე (გაზეთი)|ხაშურის მოამბე]]", 8-14 იანვარი, 2018 წ. გვ. 4.
 * გიორგი ჩუბინიძე. გაზეთი “[[ხაშურის მოამბე (გაზეთი)|ხაშურის მოამბე]]", 15-21 იანვარი, 2018 წ. გვ. 5.
-* გიორგი ჩუბინიძე.  ჭერათხევის ხეობის სოფელ დუმაცხოვის ისტორია და ეთნოლოგია.  ახალგაზრდა მეცნიერთა კონფერენცია - მასალები.  თბილისი,  2016, გვ. 38-40.
+* გიორგი ჩუბინიძე. ჭერათხევის ხეობის სოფელ დუმაცხოვის ისტორია და ეთნოლოგია. ახალგაზრდა მეცნიერთა კონფერენცია - მასალები. თბილისი, 2016, გვ. 38-40.
 * სერგი მაკალათია. ფრონეს ხეობა. თბილისი, 1963, გვ. 78.
 * თამაზ ლაცაბიძე. ხაშურის რაიონის ისტორია ტოპონიმებში. 2000 წ.