გრენლანდიური ენა

გრენლანდიური Kalaallisut
გავრცელებულია	გრენლანდია, დანია
მოლაპარაკეთა რაოდენობა	57 000 (2006)
ოფიციალური სტატუსი	გრენლანდიის ოფიციალური ენა
ლინგვისტური კლასიფიკაცია	ესკიმოსურ-ალეუტური ესკიმოსური ინუიტი გრენლანდიური
დამწერლობის სისტემა	ლათინური დამწერლობა
ენის კოდები	ISO 639-1: kl ISO 639-2: kal ISO 639-3: kal
ვიკისივრცე
ენის თარგი	{{Lang-kl}}
ვიკისივრცეში არის ვიკიპედია — გრენლანდიური

გრენლანდიური ენა, გრენლანდიელი ესკიმოსების ენა (თვითსახელწოდება — Kalaallisut) — გრენლანდიელების ენა. გრენლანდიის ოფიციალური ენა. გავრცელებულია კუნძულ გრენლანდიის აღმოსავლეთ, სამხრეთ-დასავლეთ და ჩრდილო-დასავლეთ სანაპიროებზე. მოლაპარაკეთა საერთო რიცხვი — 57 ათ. (2006), მათ შორის 50 ათ.-მდე გრენლანდიაში ცხოვრობს, დაახლ. 7 ათ. — დანიაში. კუნძულის დანარჩენი მოსახლეობა (დანიელებისა და ძვ. ევროპელების დიდი ნაწილი) გრენლანდიურზე ლაპარაკობს, როგორც მეორე ენაზე. ყველა გრენლანდიელისთვის წარმოადგენს მთავარ საკომუნიკაციო ენას, ბევრისთვის — ერთადერთს.

მიეკუთვნება ესკიმოსურ-ალეუტური ენების (ესკიმოსური განშტოების ინუიტური ჯგუფი) ოჯახს. გამოიყოფა სამი დიალექტი: აღმოსავლეთ გრენლანდიური, დასავლეთ გრენლანდიური და ჩრდილოეთ გრენლანდიური (ტულე). პირველსა და მესამეზე, მთლიანობაში, რამდენიმე ასეული ადამიანი ლაპარაკობს; მათი რიცხვი სწრაფად მცირდება ლიტერატურული ენის დასავლეთ გრენლანდიური დიალექტის ბაზაზე აღმოცენების გავლენით.

გრელანდიური ენა, ისევე, როგორც სხვა ესკიმოსური ენები, მიეკუთვნება აგლუტინაციურ სინთეზურ, სუფიქსურ ენებს. სიტყვაწარმოებას და სიტყვათცვალებას მთლიანად აგლუტინაციური ხასიათი აქვს: სტანდარტული სუფიქსები ცვლილების გარეშე (ან სტანდარტული ცვლილებებით) უერთდებიან. ძირითადი განსხვავება გრენლანდიურსა და იუპიკური ენების ჯგუფის სხვა ენებს შორის ფონოლოგიის — უვულარული ბგერა N-ის არსებობა, ხმოვანთა შეერთების დაშვება (ia, iu, ua, ui და სხვ.), თანხმოვანთა ასიმილაციის ფართო გავრცელება (k+t>tt, k+s>ss, k+m>mm და მისთ.); გრამატიკის — პასივის, აბლატივური ბრუნვის არსებობა, ორობითი რიცხვის არარსებობა, როგორც სახელებში, ასევე ზმნებში; ლექსიკის დარგებში — დანიური ენიდან ნასესხები სიტყვების დიდი რაოდენობა.

სალიტერატურო ენა სტანდარტიზაციის მაღალი ხარისხით გამოირჩევა. მოლაპარაკეთა 100% წერა-კითხვის მცოდნეა. გრენლანდიურზე მიმდინარეობს ტელე- და რადიოგადაცემები, გამოდის ორიგინალური და გადათარგმნილი ლიტერატურა (პროფესიონალური, პუბლიცისტიკური, მხატვრული), პერიოდული გამოცემები. გრენლანდიურ ენაზე სწავლება მიმდინარეობს დაწყებით, საშუალო და, ნაწილობრივ, უმაღლეს სკოლებში.

დანიელი მისიონერების, პ. ეგედესა (1760) და ო. ფაბრიციუსის (1791) მიერ გრენლანდიური ენის გრამატიკაში განხორციელებული პირველი მნიშვნელოვანი სამუშაოების შემდეგ დამყარდა დანიური ორთოგრაფიის გამოყენების ტრადიცია; გერმანელი ლინგვისტის, ს. პ. კლაინშმიდტის „გრენლანდიური ენის გრამატიკის“ [„Grammatik der grönländischen Sprache mit theilweisem Einschluss des Labradordialects», 1851; ხელახლა გამოიცა 1968 წელს] გამოსვლის შემდეგ მიღებული იქნა ახალი ორთოგრაფიული სისტემა, რომელიც დღემდე გამოიყენება.

ანბანი

Aa Ee Ff Gg Hh

Ii Jj Kk Ll Mm

Nn Oo Pp Qq Rr

Ss Tt Uu Vv

ნასესხებ სიტყვებსა და საკუთარ სახელებში აგრეთვე გამოიყენება ასოები: Bb, Cc, Dd, Ww, Xx, Yy, Zz, Øø, Öö და Åå.

ლექსიკონები

• Schultz-Lorentzen C. W. Dictionary of the west Greenland Eskimo language. Kbh., 1967;
• Ordbogi. Kbh., 1977;
• Dansk-Grønlandsk ordbog. Kbh., 1980;
• Enel C. Eléments de grammaire et de vocabulaire de la langue ouest-groenlandaise. P., 1984;
• Berthelsen Ch. Oqaatsit kalaallisuumiit qallunaatuumut. Nuuk, 1990.

ლიტერატურა

• Schultz-Lorentzen C. W. A Grammar of the west Greenland language. Kbh., 1945;
• Swadesh M. South Greenlandic Eskimo // Linguistic structures of native America. N. Y., 1946;
• Holtved E. Remarks on the polar Eskimo dialect // International Journal of American Linguistics. 1952. Vol. 18;
• Bergsland K. A Grammatical outline of the Eskimo language of west Greenland. Oslo, 1955;
• Fortescue M. West Greenlandic. L., 1984;
• Mennecier Ph. Le tunumiisut, dialecte inuit du Groenland oriental: Description et analyse. P., 1994;
• Вахтин Н. Б. Гренландский язык // Языки мира. Палеоазиатские языки. М., 1997;
• Вахтин Н. Б. ГРЕНЛАНДСКИЙ ЯЗЫК // Большая российская энциклопедия. Том 7. Москва, 2007, стр. 681.