სელჩუკთა სახელმწიფო: განსხვავება გადახედვებს შორის
[შემოწმებული ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
No edit summary |
No edit summary |
||
ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
[[სურათი:Seljuk Empire locator map.svg|მინი|350პქ|სელჩუკთა სახელმწიფო თავისი ძლიერების მწვერვალზე 1092]] |
|||
'''სელჩუკთა სახელმწიფო''' — სახელმწიფო ახლო აღმოსავლეთში. სელჩუკთა სახელმწიფოს დამაარსებლად სელჩუკს თვლიან, მაგრამ დიდ სელჩუკთა სახელმწიფოს ოფიციალურად 1040 წელს დანდანდაქანის ველზე ღაზნევიდებთან სელჩუკების გამარჯვების შემდეგ ჩაეყარა საფუძველი. [[ღაზნევიდების სახელმწიფო|ღაზნევიდების სახელმწიფოსაგან]] ვასალური პირობებით მიიღეს მიწები [[ხორასანი|ხორასანში]] (თანამედროვე ირანის ჩრდილო-აღმოსავლეთი). სელჩუკები აჯანყდნენ ღაზნევიდების წინააღმდეგ და [[1040]] წელს დაამარცხეს ისინი დენდანაკანთან გამართულ ბრძოლაში. [[1038]] წელს [[თოღრულ-ბეგი|თოღრულ-ბეგმა]] მიიღო [[სულთანი|სულთნის]] ტიტული და საფუძველი ჩაუყარა სელჩუკთა სახელმწიფოს. მისი მეთაურობით სელჩუკებმა [[1040]]-[[1950|50]] წლებში დაიპყრეს [[ხორეზმი]], [[ირანი]], 1050-იან წლებში - [[აზერბაიჯანი]], [[ქურთისტანი]], [[ერაყი]]. [[ალფ-არსლანი]]ს მმართველობის წლებში დაიპყრეს [[სომხეთი]] ([[1064]]), მანაზკერტთან ბრძოლაში დაამარცხეს [[ბიზანტია]] ([[1071]]), დაიმორჩილეს [[მცირე აზია]] და სხვა ტერიტორიები. სულთან [[მალიქ-შაჰი]]ს დროს სელჩუკთა სახელმწიფომ განსაკუთრებულ პოლიტიკურ ძლიერებას მიაღწია: დაიპყრო კარახანიდების სახელმწიფო შუა აზიაში, ასევე [[საქართველო]]. |
|||
[[პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა|პირველი]] ჯვაროსნული ომის შემდეგ სელჩუკებმა დაკარგეს [[პალესტინა]], [[სირია]], მცირე აზიის სანაპირო ტერიტორიები, საქართველო. მელიქ-შაჰის გარდაცვალების შემდეგ ფეოდალური შინაომები გაძლიერდა, [[1118]] წელს სახელმწიფო მისმა შვილებმა გაინაწილეს: სანჯარს ერგო აღმოსავლეთი ოლქები დედაქალაქით მერვში, მაჰმუდს დასავლეთი - ერაყის სასულთნო ([[1118]]-[[1194]]). სანჯარს დიდი ბრძოლების გადატანა მოუხდა მსხვილ [[მონაპირე]] ფეოდალებთან, რის შემდეგაც მან დაკარგა უზენაესი ხელისუფლება შუა აზიაში და [[1157]] დიდი სელჩუკების დინასტიამ ხორასანში არსებობა შეწყვიტა. |
|||
== თურქ-სელჩუკების სახელმწიფოს მმართველები == |
== თურქ-სელჩუკების სახელმწიფოს მმართველები == |
||
{| width="40%" class="prettytable" |
|||
!bgcolor="silver" width="35%"|სახელი |
|||
!bgcolor="silver"|მმართველობის წლები |
|||
!bgcolor="silver"|განმარტება |
|||
|- |
|- |
08:37, 16 დეკემბერი 2018-ის ვერსია
პირველი ჯვაროსნული ომის შემდეგ სელჩუკებმა დაკარგეს პალესტინა, სირია, მცირე აზიის სანაპირო ტერიტორიები, საქართველო. მელიქ-შაჰის გარდაცვალების შემდეგ ფეოდალური შინაომები გაძლიერდა, 1118 წელს სახელმწიფო მისმა შვილებმა გაინაწილეს: სანჯარს ერგო აღმოსავლეთი ოლქები დედაქალაქით მერვში, მაჰმუდს დასავლეთი - ერაყის სასულთნო (1118-1194). სანჯარს დიდი ბრძოლების გადატანა მოუხდა მსხვილ მონაპირე ფეოდალებთან, რის შემდეგაც მან დაკარგა უზენაესი ხელისუფლება შუა აზიაში და 1157 დიდი სელჩუკების დინასტიამ ხორასანში არსებობა შეწყვიტა.
თურქ-სელჩუკების სახელმწიფოს მმართველები
|- |სელჩუკ-ბეგი|| 989 — 1038 |თურქ-სელჩუკთა გმირი, დინასტიის ფუძემდებელი |- |თოღრულ-ბეგი||1038 — 1063 |სელჩუკ-ბეგის შვილიშვილი, სელჩუკთა სახელმწიფოს დამაარსებელი |- |ალფ-არსლანი||1063 — 1072 |თოღრულ-ბეგის ძმის, ჩაღრი-ბეგის ვაჟი. 1071 წელს მანაზკერტის ბრძოლაში დაამარცხა ბიზანტიელთა არმია, რითიც საფუძველი დაუდო მცირე აზიაში თურქული ტომების დასახლებას |- |მალიქ-შაჰი|| 1072 — 1092 |ალფ-არსლანის ვაჟი, მის დროს სელჩუკთა სახელმწიფო საგრძნობლად გაძლიერდა და გაფართოვდა |- | მაჰმუდ I|| 1092 — 1094 |მალიქ-შაჰის უმცროსი ვაჟი, ტახტზე 4 წლის ასაკში აიყვანეს, 2 წლის შემდეგ მოკლეს |- |ბერქიაროქი || 1094 — 1105 |მალიქ-შაჰის უფროსი ვაჟი, ტახტიდან ჩამოაგდო მაჰმუდ I, მის დროს სელჩუკთა იმპერია დინასტიურმა ომმა მოიცვა |- |მელიქ-შაჰ II|| 1105 — 1106 |ბერქიაროქის ვაჟი, ტახტზე მცირეწლოვანი ავიდა. არ ჰქონდა არანაირი ძალაუფლება. ტახტიდან ჩამოაგდო და მოკლა მაჰმედ I-მა |- |მაჰმედ I|| 1106 — 1118 |მალიქ-შაჰის ვაჟი, გამოირჩეოდა სისასტიკით. მის დროს სელჩუკებმა დაკარგეს ტერიტორიები ახლო აღმოსავლეთსა და კავკასიაში |- |აჰმედ სენჯერი|| 1118 — 1153 |მალიქ-შაჰის ვაჟი, სელჩუკთა სახელმწიფოს უკანასკნელი სულთანი. გამეფებამდე განაგებდა ხორასანს |- |}
ლიტერატურა
- ნ. შენგელია, ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 9, თბ., 1985. — გვ. 279.
- См. многочисленные статьи Дефремери (в «Journ. Asiat.»);
- Houtsma, «Zur Gesch. d. S. von Kirman» («Z. D. M. G.», т. 39).
- Герцберг, «Gesch. d. Bysantiner und d. Osman. Reiches» (в серии Онкена);
- Куглер, «История крестовых походов» (русск. изд. Пантелеева);
- Мюллер, «История ислама» (т. III);
- Стэнли-Лэн-Пуль, «Мусульм. династии» (перев. Бартольда).
- Тамара Т. Райс. Сельджуки. М. 2004.