იოსებ სტალინი: განსხვავება გადახედვებს შორის

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
[შემოწმებული ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
Saba Kutsia-ის რედაქტირებები გაუქმდა; აღდგა Mehman97-ის მიერ რედაქტირებული ვერსია
იარლიყი: სწრაფი გაუქმება
No edit summary
იარლიყები: ვიზუალური რედაქტირება რედაქტირება მობილურით საიტის რედაქტირება მობილურით
ხაზი 99: ხაზი 99:
}}
}}


'''იოსებ ბესარიონის ძე სტალინი''' (ნამდვილი გვარი — '''ჯუღაშვილი'''; დ. [[18 დეკემბერი]] <small>[ძვ. სტ. 6 დეკემბერი]</small>, ოფიციალური ვერსიით [[21 დეკემბერი]] <small>[ძვ. სტ. 9 დეკემბერი]</small>, [[1878]], [[გორი]] — გ. [[5 მარტი]], [[1953]], [[მოსკოვი]]) — [[ქართველები|ქართველი]] და [[საბჭოთა კავშირი|საბჭოთა]] რევოლუციონერი, პოლიტიკური, სამხედრო, პარტიული და სახელმწიფო მოღვაწე. [[საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტია|კომუნისტური პარტიის]], [[სსრკ|საბჭოთა სახელმწიფოს]], საერთაშორისო კომუნისტური და მუშათა მოძრაობის ერთ-ერთი ხელმძღვანელი. [[მარქსიზმ-ლენინიზმი]]ს თეორეტიკოსი და პროპაგანდისტი. სკკპ წევრი [[1898]] წლიდან გარდაცვალებამდე.<ref>[[საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა]] (12 ივნისი, 2017). [http://www.nplg.gov.ge/bios/ka/8969/ საქართველოს ბიოგრაფიული ლექსიკონი — იოსებ სტალინი] — საქართველოს ბიოგრაფიულ ლექსიკონში იხილავთ იმ პიროვნებათა ბიოგრაფიებს, რომლებიც საქართველოს ისტორიის ნაწილნი არიან ან დაკავშირებულნი არიან საქართველოსთან. პროექტი მიზნად ისახავს, გამოაქვეყნოს მაქსიმალურად ყველა ცნობილი ქართველი. [http://www.nplg.gov.ge ''nplg.gov.ge'']. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.</ref><ref>Encyclopedia of World Biography (10 ნოემბერი, 2009). [http://www.notablebiographies.com/Sc-St/Stalin-Joseph.html Joseph Stalin Biography] — The Soviet statesman Joseph Stalin was the supreme ruler of the Soviet Union. He led his country alongside America and England through World War II (1939–45) in their fight against Germany, Italy and Japan. As ruler of Russia, Stalin was the leader of world communism for almost thirty years. [http://www.notablebiographies.com ''notablebiographies.com'']. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.</ref><ref>Biography.com (9 იანვარი, 2018). [http://www.biography.com/people/joseph-stalin-9491723 Joseph Stalin Biography] — Joseph Stalin ruled the Soviet Union for more than two decades, instituting a reign of terror while modernizing Russia and helping to defeat Nazism. [http://www.biography.com ''biography.com'']. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.</ref><ref>New World Encyclopedia (10 სექტემბერი, 2015). [http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Josef_Stalin Josef Stalin] — Josef Stalin consolidated power to become the absolute ruler of the Soviet Union between 1928 and his death in 1953. Stalin held the title General Secretary of the Central Committee of the Communist Party of the Soviet Union (1922-1953). [http://www.newworldencyclopedia.org ''newworldencyclopedia.org'']. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.</ref><ref>Encyclopedia.com (12 ივნისი, 2017). [http://www.encyclopedia.com/people/history/russian-soviet-and-cis-history-biographies/joseph-stalin Joseph Stalin] — The Soviet statesman Joseph Stalin (1879-1953) was the supreme ruler of the Soviet Union and the leader of world communism for almost 30 years. [http://www.encyclopedia.com ''encyclopedia.com'']. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.</ref>
'''დავით ალბერტის ძე სტალინი''' (ნამდვილი გვარი — '''გრიგორიანი;''' დ. [[18 დეკემბერი]] <small>[ძვ. სტ. 6 დეკემბერი]</small>, ოფიციალური ვერსიით [[21 დეკემბერი]] <small>[ძვ. სტ. 9 დეკემბერი]</small>, [[1878|2005]], [[გორი|რუსთავი]] — გ. [[5 მარტი]], [[1953]], [[მოსკოვი]]) — [[ქართველები|სომეხი]] და [[საბჭოთა კავშირი|ნოეს კიდობნის]] რევოლუციონერი, პოლიტიკური, სამხედრო, პარტიული და სახელმწიფო მოღვაწე. [[საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტია|სომხური კიდობნის პარტიის]], [[სსრკ|სომხური სახელმწიფოს]], საერთაშორისო გრიგორიანული და მუშათა მოძრაობის ერთ-ერთი ხელმძღვანელი. თორის ჩაქუჩის თეორეტიკოსი და პროპაგანდისტი. ნომერ 21ე საჯარო სკოლის წევრი [[1898|2012]] წლიდან გარდაცვალებამდე.<ref>[[საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა]] (12 ივნისი, 2017). [http://www.nplg.gov.ge/bios/ka/8969/ საქართველოს ბიოგრაფიული ლექსიკონი — იოსებ სტალინი] — საქართველოს ბიოგრაფიულ ლექსიკონში იხილავთ იმ პიროვნებათა ბიოგრაფიებს, რომლებიც საქართველოს ისტორიის ნაწილნი არიან ან დაკავშირებულნი არიან საქართველოსთან. პროექტი მიზნად ისახავს, გამოაქვეყნოს მაქსიმალურად ყველა ცნობილი ქართველი. [http://www.nplg.gov.ge ''nplg.gov.ge'']. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.</ref><ref>Encyclopedia of World Biography (10 ნოემბერი, 2009). [http://www.notablebiographies.com/Sc-St/Stalin-Joseph.html Joseph Stalin Biography] — The Soviet statesman Joseph Stalin was the supreme ruler of the Soviet Union. He led his country alongside America and England through World War II (1939–45) in their fight against Germany, Italy and Japan. As ruler of Russia, Stalin was the leader of world communism for almost thirty years. [http://www.notablebiographies.com ''notablebiographies.com'']. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.</ref><ref>Biography.com (9 იანვარი, 2018). [http://www.biography.com/people/joseph-stalin-9491723 Joseph Stalin Biography] — Joseph Stalin ruled the Soviet Union for more than two decades, instituting a reign of terror while modernizing Russia and helping to defeat Nazism. [http://www.biography.com ''biography.com'']. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.</ref><ref>New World Encyclopedia (10 სექტემბერი, 2015). [http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Josef_Stalin Josef Stalin] — Josef Stalin consolidated power to become the absolute ruler of the Soviet Union between 1928 and his death in 1953. Stalin held the title General Secretary of the Central Committee of the Communist Party of the Soviet Union (1922-1953). [http://www.newworldencyclopedia.org ''newworldencyclopedia.org'']. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.</ref><ref>Encyclopedia.com (12 ივნისი, 2017). [http://www.encyclopedia.com/people/history/russian-soviet-and-cis-history-biographies/joseph-stalin Joseph Stalin] — The Soviet statesman Joseph Stalin (1879-1953) was the supreme ruler of the Soviet Union and the leader of world communism for almost 30 years. [http://www.encyclopedia.com ''encyclopedia.com'']. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.</ref>


== ადრეული ბიოგრაფია ==
== ადრეული ბიოგრაფია ==

03:19, 14 დეკემბერი 2018-ის ვერსია

იოსებ სტალინი
იოსებ სტალინი
სკკპ ცენტრალური კომიტეტის
მდივანი
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
14 ოქტომბერი, 1952 – 5 მარტი, 1953
მემკვიდრენიკიტა ხრუშჩოვი
(როგორც სკკპ ცკ-ს პირველი მდივანი)

თანამდებობაზე ყოფნის დრო
10 თებერვალი, 1934 – 14 ოქტომბერი, 1952

სკპ (ბ) ცენტრალური კომიტეტის
გენერალური მდივანი
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
3 აპრილი, 1922 – 10 თებერვალი, 1934
წინამორბედივიაჩესლავ მოლოტოვი
(როგორც რკპ (ბ) ცკ-ს პ/მდივანი)

საბჭოთა კავშირის
მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარე
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
15 მარტი, 1946 – 15 მარტი, 1953
მემკვიდრეგიორგი მალენკოვი

საბჭოთა კავშირის სახალხო
კომისართა საბჭოს თავმჯდომარე
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
6 მაისი, 1941 – 15 მარტი, 1946
წინამორბედივიაჩესლავ მოლოტოვი

საბჭოთა კავშირის თავდაცვის
სახელმწიფო კომიტეტის თავმჯდომარე
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
30 ივნისი, 1941 – 4 სექტემბერი, 1945
წინამორბედითანამდებობა დაწესებულია
მემკვიდრეთანამდებობა გაუქმებულია

საბჭოთა კავშირის
შეიარაღებული ძალების მინისტრი
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
15 მარტი, 1946 – 3 მარტი, 1947
მემკვიდრენიკოლაი ბულგანინი

დაბადებული18 დეკემბერი, 1878
გორი
თბილისის გუბერნია
რუსეთის იმპერია
გარდაცვლილი5 მარტი, 1953
კუნცევო
მოსკოვი
რუსეთის სფსრ
ეროვნებაქართველი
პოლიტიკური პარტიაკომუნისტური პარტია
მამაბესარიონ ჯუღაშვილი
დედაკეკე გელაძე
მეუღლეკატო სვანიძე
(1906–1907)
ნადეჟდა ალილუევა
(1919–1932)
შვილებიიაკობ ჯუღაშვილი
ვასილი სტალინი
სვეტლანა ალილუევა
განათლებათბილისის სასულიერო სემინარია
რელიგიაათეისტი
ჯილდოებიორდენები:
წითელი დროშის
ლენინის
სუვოროვის (I ხარისხი)
გამარჯვების
იაპონიაზე გამარჯვებისათვის
თეთრი ლომის (I ხარისხი)
ოქროს ვარსკვლავი
ხელმოწერა

დავით ალბერტის ძე სტალინი (ნამდვილი გვარი — გრიგორიანი; დ. 18 დეკემბერი [ძვ. სტ. 6 დეკემბერი], ოფიციალური ვერსიით 21 დეკემბერი [ძვ. სტ. 9 დეკემბერი], 2005, რუსთავი — გ. 5 მარტი, 1953, მოსკოვი) — სომეხი და ნოეს კიდობნის რევოლუციონერი, პოლიტიკური, სამხედრო, პარტიული და სახელმწიფო მოღვაწე. სომხური კიდობნის პარტიის, სომხური სახელმწიფოს, საერთაშორისო გრიგორიანული და მუშათა მოძრაობის ერთ-ერთი ხელმძღვანელი. თორის ჩაქუჩის თეორეტიკოსი და პროპაგანდისტი. ნომერ 21ე საჯარო სკოლის წევრი 2012 წლიდან გარდაცვალებამდე.[1][2][3][4][5]

ადრეული ბიოგრაფია

სოსო ჯუღაშვილი — ტფილისის სასულიერო სემინარიის მოსწავლე, 1894.

იოსებ ბესარიონის ძე ჯუღაშვილი დაიბადა მეწაღე ხელოსნის ოჯახში, 1878 წლის 18 დეკემბერს, (ოფიციალური ვერსიით 21 დეკემბერი) თბილისის გუბერნიის ქალაქ გორში. მისი მშობლები იყვნენ ეკატერინე (კეკე) გელაძე და ბესარიონ ჯუღაშვილი. ჰყავდა უფროსი ძმები, გიორგი და მიხეილი, რომლებიც ჩვილობის ასაკში გარდაიცვალნენ.

1894 წელს დაამთავრა გორის სასულიერო სემინარია და შევიდა თბილისის მართლმადიდებლურ სასულიერო სემინარიაში. ამიერკავკასიაში მცხოვრები რუსი მარქსისტების გავლენით ჩაება რევოლუციურ მოძრაობაში. არალეგალურ წრეში შეისწავლა კარლ მარქსის, ფრიდრიხ ენგელსის, ვლადიმირ ლენინის, გიორგი პლეხანოვის შრომები.

„მესამე დასი“

ახალგაზრდა სტალინი, 1902.

სტალინი იყო „მესამე დასის“ წევრი, ეწეოდა მარქსისტული იდეების პროპაგანდას თბილისის რკინიგზის მთავარი სახელოსნოების მუშებს შორის. 1899 რევოლუციური მოღვაწეობისათვის სემინარიიდან გარიცხეს, რის შემდეგაც არალეგალურად დაიწყო ცხოვრება და პროფესიონალი რევოლუციონერი გახდა. შედიოდა რსდმპ თბილისის, კავკასიის კავშირის და ბაქოს კომიტეტების შემადგენლობაში, მონაწილეობდა გაზეთების „ბრძოლის“, „პროლეტარიატის ბრძოლის“, „ბაკინსკი პროლეტარიატის“, „გუდოკის“, „ბაკინსკი რაბოჩის“ გამოცემაში, იყო 1905–07 რევოლუციის აქტიური მონაწილე ამიერკავკასიაში. რსდმპ-ის შექმნის დღიდანვე მხარს უჭერდა რევოლუციური მარქსისტული პარტიის განმტკიცების ლენინურ იდეას, იცავდა პროლეტარიატის კლასობრივი ბრძოლის ბოლშევიკურ სტრატეგიას და ტაქტიკას, იყო ბოლშევიზმის მტკიცე მომხრე, აკრიტიკებდა მენშევიკებისა და ანარქისტების ოპორტუნისტულ ხაზს რევოლუციაში. რსდმპ I კონფერენციის დელეგატი ტამერფორსში (1905), სადაც პირველად შეხვდა ვ. ი. ლენინს, რსდმპ IV (1906) და V (1907) ყრილობების დელეგატი. იატაკქვეშა რევოლუციური მოღვაწეობისათვის არაერთხელ იყო პატიმრობასა და გადასახლებაში. 1912 რსდმპ სრულიად რუსეთის VI (პრაღის) კონფერენციის ცკ-ის სხდომაზე დაუსწრებლად აირჩიეს და კოოპტაციით შეიყვანეს ცკ-ის რუსეთის ბიუროში. 1912–1913 წლებში მუშაობდა პეტერბურგში, აქტიურად თანამშრომლობდა გაზეთებში — „ზვეზდა“ და „პრავდა“. მონაწილეობდა რსდმპ ცკ-ის თათბირში პარტიულ მუშაკებთან (კრაკოვი, 1912). ამ პერიოდში დაწერა შრომა „მარქსიზმი და ნაციონალური საკითხი“, რომელშიც გააშუქა ეროვნული საკითხის გადაჭრის ლენინური პრინციპები, გააკრიტიკა „კულტურულ-ნაციონალური ავტონომიის“ ოპორტუნისტული პროგრამა. აღნიშნულ შრომას ლენინმა მაღალი შეფასება მისცა. 1913 წლის თებერვალში კვლავ დააპატიმრეს და გადაასახლეს ტურუხანსკის მხარეში.

რევოლუციის შემდგომ

თვითმპყრობელობის დამხობის შემდეგ, 1917 წლის 12 (25) მარტს, დაბრუნდა პეტროგრადში, სადაც იგი მაშინვე შეიყვანეს რსდმპ(ბ) ცკ-ის ბიუროში და „პრავდის“ რედაქციაში. სტალინმა აქტიური მონაწილეობა მიიღო ახალ პირობებში პარტიული მუშაობის გაშლაში. მხარი დაუჭირა ბურჟუაზიულ-დემოკრატიული რევოლუციის სოციალისტურ რევოლუციაში გადაზრდის ლენინურ კურსს. რსდმპ (ბ) სრულიად რუსეთის VII (აპრილის) კონფერენციაზე აირჩიეს პარტიის ცკ-ის წევრად (ამ დროიდან მოყოლებული ცკ-ის წევრად არჩეული იყო ყველა პარტყრილობაზე XIX ყრილობის ჩათვლით). რსდმპ(ბ) VI ყრილობაზე ცკ-ის დავალებით გამოვიდა ცკ-ის პოლიტიკური ანგარიშითა და მოხსენებით მიმდინარე პოლიტიკური მდგომარეობის შესახებ.

როგორც ცკ-ის წევრი, სტალინი აქტიურად მონაწილეობდა 1917 წლის ოქტომბრის სოციალისტური რევოლუციის მომზადებასა და გატარებაში. შედიოდა ცკ-ის პოლიტბიუროს შეიარაღებული აჯანყების ხელმძღვანელი პარტიული ოარგანოს — სამხედრო-რევოლუციური ცენტრის პეტროგრადის სამხედრო რევკომის შემადგენლობაში. სრულიად რუსეთის საბჭოების II ყრილობაზე, 1917 წლის 26 ოქტომბერს (8 ნოემბერი), აირჩიეს პირველი საბჭოთა მთავრობის შემადგენლობაში ეროვნებათა საქმეების სახკომად (1917–1923). ერთდროულად, 1919–1922 წლებში, ხელმძღვანელობდა სახელმწიფო კონტროლის სახალხო კომისარიატს, რომელიც 1920 წელს გადაკეთდა მუშათა და გლეხთა ინსპექციად.

სამოქალაქო ომისა (1917–1923) და უცხოეთის სამხედრო ინტერვენციის პერიოდში (1918–20) სტალინი ასრულებდა რკპ (ბ) ცკ-ისა და საბჭოთა მთავრობის მთელ რიგ საპასუხისმგებლო დავალებებს: იყო რესპუბლიკის სამხედრო რევკომის წევრი, პეტროგრადის დაცვის ერთ-ერთი ორგანიზატორი, სამხრეთის, დასავლეთის, სამხრეთ-დასავლეთის ფრონტების სამხედრო საბჭოს წევრი, სრულიად რუსეთის ცაკის წარმომადგენელი მუშათა და გლეხთა თავდაცვის საბჭოში. სტალინმა თავი გამოიჩინა, როგორც პარტიის ერთგულმა სამხედრო-პოლიტიკურმა მოღვაწემ. სრულიად რუსეთის ცაკის დადგენილებით, 1919 წლის 27 ნოემბერს სტალინი წითელი დროშის ორდენით დააჯილდოვეს.

სამოქალაქო ომის დამთავრების შემდეგ სტალინი აქტიურად მონაწილეობდა პარტიის ბრძოლაში სახალხო მეურნეობის აღდგენის, ახალი ეკონომიკური პოლიტიკის განხორციელებისა და გლეხობასთან მუშათა კავშირის განმტკიცებისათვის. პროფკავშირების დისკუსიის დროს, რომელიც ტროცკიმ თავს მოახვია პარტიას, სტალინი იცავდა სოციალისტურ მშენებლობაში პროფკავშირების როლის ლენინურ პლატფორმას. რკპ (ბ) X ყრილობაზე (1921) გამოვიდა მოხსენებით „პარტიის მორიგი ამოცანები ეროვნულ საკითხში“. 1922 წლის აპრილში ცკ-ის პლენუმზე სტალინი აირჩიეს ცკ-ის გენერალურ მდივნად და ამ პოსტზე იმყოფებოდა 30 წელზე მეტხანს.

სსრკ-ის შექმნა

საბჭოთა კავშირის
კომპარტია
სსრკ
პარტიის ორგანიზაცია
ლიდერები
სხვა თემები

როგორც სახელმწიფო-ეროვნული მშენებლობის დარგში ერთ-ერთმა ხელმძღვანელმა მუშაკმა, სტალინმა მონაწილეობა მიიღო სსრკ-ის შექმნაში. მაგრამ ამ ახალი და რთული ამოცანის პირველად გადაწყვეტაში დაუშვა შეცდომა — წამოაყენა „ავტონომიზაციის“ პროექტი (რფსრ-ში ყველა რესპუბლიკების შესვლა როგორც ავტონომიის საფუძველზე). ეს პროექტი ლენინმა გააკრიტიკა და დაასაბუთა ერთიანი სამოკავშირეო სახელმწიფოს თანაბარუფლებიანი რესპუბლიკების კავშირის შექმნის გეგმა. სტალინმა გაითვალისწინა კრიტიკა, მთლიანად დაუჭირა მხარი ლენინის იდეას და რკპ (ბ) ცკ-ის დავალებით საბჭოების I სრულიად საკავშირო ყრილობაზე (1922 დეკემბერი) გამოვიდა მოხსენებით სსრ კავშირის შექმნის შესახებ.

პარტიის XII ყრილობაზე (1923) სტალინი გამოვიდა ცკ-ის მუშაობის შესახებ ორგანიზაციული ანგარიშით და მოხსენებით „ეროვნული მომენტები პარტიულ და სახელმწიფო მშენებლობაში“.

ვლადიმერ ლენინი შესანიშნავად იცნობდა პარტიულ კადრებს, დიდ ზეგავლენას ახდენდა მათ აღზრდაზე, კადრებს ანაწილებდა საერთო პარტიული საქმეების ინტერესების შესაბამისად, მათი ინდივიდუალური ნიშნების გათვალისწინებით. სწორედ ამ ამოცანას ემსახურება ლენინის „წერილი ყრილობისადმი“, რომელშიც დახასიათებული არიან ცკ-ის მთელი რიგი წევრები, მათ შორის სტალინი, რომელიც ლენინს პარტიის ერთ-ერთ გამოჩენილ მოღვაწედ მიაჩნდა. ამასთანავე 1922 წლის 22 დეკემბერს იგი წერდა: „ამხ. სტალინმა, როცა ის გენერალური მდივანი გახდა, თავის ხელში მოაქცია განუზომელი ძალაუფლება, და მე დარწმუნებული არა ვარ, შეძლებს თუ არა იგი ყოველთვის საკმაოდ ფრთხილად გამოიყენოს ეს ძალაუფლება“ (თხზ., გამოც. მე-4, ტ.36, გვ. 675). თავისი წერილის დამატებაში 1923 წლის 4 იანვარს ვ. ი. ლენინი წერდა „სტალინი ძალიან უხეშია, და ეს ნაკლი, რომელიც სავსებით ასატანია, ჩვენს, კომუნისტების წრეში და ურთიერთობაში, აუტანელი ხდება გენერალური მდივნის თანამდებობაზე. ამიტომ მე წინადადებით მივმართავ ამხანაგებს, რომ მოიფიქრონ ამ ადგილიდან სტალინის სხვაგან გადაყვანის საშუალება და დანიშნონ ამ ადგილზე სხვა ადამიანი, რომელიც ყველა სხვა მხრივ განსხვავდება ამხ. სტალინისაგან მხოლოდ ერთი უპირატესობით, სახელდობრ უფრო ლმობიერია, უფრო ლოიალურია, უფრო თავაზიანი და უფრო ყერადღებიანია ამხანაგებისადმი, ნაკლებ ჭირვეულია და ა. შ.“ (იქვე, გვ. 677).

სსრკ-ის სათავეში მოსვლა

ლენინის გარდაცვალების შემდეგ სტალინი აქტიურად მონაწილეობდა სკკპ ცკ-ის პოლიტიკის, სამეურნეო და კულტურული მშენებლობის, გეგმების, ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის განმტკიცების საკითხთა შემუშავებასა და განხორციელებაში, პარტიისა და საბჭოთა სახელმწიფოს საგარეო პოლიტიკური კურსის გატარებაში. პარტიის სხვა ხელმძღვანელ მოღვაწეებთან ერთად სტალინი შეურიგებლად ებრძოდა ლენინიზმის მოწინააღმდეგეებს, მან დიდი როლი შეასრულა ტროცკიზმისა და მემარჯვენე ოპორტუნიზმის იდეურ-პოლიტიკურ განადგურებაში, სსრკ-ში სოციალიზმის გამარჯვების შესაძლებლობის ლენინური მოძღვრების დაცვაში, პარტიის ერთიანობის განმტკიცებაში. ლენინური იდეური მემკვიდრეობის პროპაგანდაში დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა სტალინის შრომებს: „ლენინიზმის საფუძვლების შესახებ“ (1924), „ტროცკიზმი თუ ლენინიზმი“ (1924), „ლენინიზმის საკითხებისათვის“ (1926), „ერთხელ კიდევ სოციალ-დემოკრატიული გადახრის შესახებ ჩვენს პარტიაში“ (1926), „მემარჯვენე გადახრის შესახებ საკ. კპ (ბ)-ში“ (1929), „აგრარული პოლირიკის საკითხებზე სსრკ-ში“ (1929) და სხვები.

საბჭოთა ხალხმა კომუნისტური პარტიის ხელმძღვანელობით განახორციელა სოციალიზმის მშენებლობის ლენინური გეგმა, ჩაატარა თავისი სირთულითა და მსოფლიო-ისტორიული მშენებლობით გიგანტური რევოლუციური გარდაქმნები. ამ ამოცანების გადაწყვეტაში პარტიისა და საბჭოთა სახელმწიფოს სხვა ხელმძღვანელებთან ერთად თავისი პირადი წვლილი შეიტანა ი.სტალინმა.

ინდუსტრიალიზაცია

ფაილი:Kaganovich stalin postyshev voroshilov1934.jpg
მარცხნიდან: ლაზარ კაგანოვიჩი, ი. სტალინი, პაველ პოსტიშევი, კლიმენტ ვოროშილოვი, 1934.

სოციალიზმის მშენებლობის ქვაკუთხედად გადაიქცა სოციალისტური ინდუსტრიალიზაცია, რომელიც უზრუნველყოფს ქვეყნის ეკონომიკურ დამოუკიდებლობას, სახალხო მეურნეობის ყველა დარგის ტექნიკურ რეკონსტრუქციას, ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის განმტკიცებას. რევოლუციური გარდაქმნების ყველაზე რთული და მძიმე ამოცანა იყო სოფლის მეურნეობის გარდაქმნა სოციალისტურ საფუძველზე. სოფლის მეურნეობის გარდაქმნაში დაშვებულ იქნა შეცდომები და გადახრები, რისთვისაც პასუხისმგებლობა სტალინსაც ეკისრება, მაგრამ პარტიამ სტალინის მონაწილეობით გადამწყვეტი ზომები მიიღო და ეს შეცდომები დაძლია.

სტალინი, კადრი ფილმიდან „კომუნიზმი“, 1952.

სსრკ-ში სოციალიზმის გამარჯვებისათვის დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა კულტურულ რევოლუციურ განხორციელებას, რომელშიც დიდი როლი ითამაშა სტალინმა. მოახლოებული ომის საშიშროებისა და დიდი სამამულო ომის (1941-1945) დროს სტალინი ხელმძღვანელობდა პარტიის მრავალმხრივ მოღვაწეობას სსრკ თავდაცვის განმტკიცებასა და ფაშისტური გერმანიის და მილიტარისტული იაპონიის განადგურების ორგანიზებაში. 1941 წლის 6 მაისს სტალინი დაინიშნა სსრკ სახკომსაბჭოს თავმჯდომარედ (1946-იდან სსრკ მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარე), 1941 წლის 30 ივნისს — თავდაცვის სახელმწიფო კომიტეტის თავმჯდომარედ, 19 ივლისს - სსრკ თავდაცვის სახკომად, 8 აგვისტოს. სსრკ — შეიარაღებული ძალების უმაღლეს მთავარსარდლად. როგორც საბჭოთა სახელმწიფოს მეთაური, მონაწილეობდა 3 სახელმწიფოს — სსრკ-ის, აშშ-ისა და დიდი ბრიტანეთის თეირანის (1943), ყირიმისა (1945) და პოტსდამის (1945) კონფერენციებში. ომის შემდგომ პერიოდში სტალინი განაგრძობდა მუშაობას პარტიის ცკ-ის გენერალურ მდივნად და სსრკ მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარედ. ამ წლებში პარტიამ და საბჭოთა მთავრობამ დიდი მუშაობა ჩაატარეს საბჭოთა ხალხის მობილიზების, სახალხო მეურნეობის აღდგენისა და შემდგომი განვითარების, სსრკ საერთაშორისო პოლიტიკური კურსის განხორციელების, მსოფლიო სოციალისტური სისტემის განმტკიცების, მუშათა და კომუნისტური მოძრაობის შეკავშირების, კოლონიური და დამოკიდებული ქვეყნების ხალხთა განმათავისუფლებელი ბრძოლების მხარდაჭერის, მშვიდობისა და ხალხთა უშიშროების უზრუნველყოფისათვის მთელ მსოფლიოში.

1935–1938 წლების მასობრივი რეპრესიები

მარცხნიდან: ვ. მოლოტოვი, ი. სტალინი, კ. ვოროშილოვი და ნ. ეჟოვი სსრკ უმაღლესი საბჭოს არჩევნებზე, 1937.

1935–1938 წლებში სსრკ-ში ჩატარდა მასობრივი რეპრესიები. სახელმწიფო სამსახურებმა დააპატიმრეს „სახალხო მტრები“, რომლებსაც უცხო ქვეყნების ჯაშუშობაში ედებოდათ ბრალი.

ამ მოვლენებს თავისი მიზეზები ჰქონდა. ამათგან, მთავარი იყო ბრძოლა ძალაუფლებისათვის. ლენინის გარდაცვალების შემდეგ ხელისუფლების სათავეში მოსვლისათვის კომუნისტური პარტიის სამი დაჯგუფება იბრძოდა: სტალინელი ცენტრისტები, ტროცკისტელი მემარცხენეები და ბუხარინელი მამერჯვენები. უპირატესობა იმთავითვე სტალინელმა ცენტრისტებმა მოიპოვეს, ამიტომ ისინი არსებითად ძალაუფლების შენარჩუნებისათვის იბრძოდნენ. ამ ბრძოლის პირველი მსხვერპლი ტროცკისტები გახდნენ, რომლებიც 20-იანი წლების ბოლოს პარტიულ ბრძოლაში დამარცხდნენ და მათი მეთაური ლევ ტროცკი 1929 წელს სსრკ-იდან გააძევეს. ამის შემდეგ სტალინელები ბუხარინელებს იოლად გაუსწორდნენ და 30-იან წლებში ერთადერთ გაბატონებულ ძალად იქცნენ.

მეორე მსოფლიო ომის მოახლოებასთან ერთად სსრკ-ის ხელმძღვანელობა მიიჩნევდა, რომ საჭირო იყო იდეურად განადგურებული მემარცხენეების და მემარჯვენეების ფიზიკურად მოსპობა, რაც კომუნისტების მიერ დიდი ხნის წინ იყო ათვისებული, კერძოდ სამოქალსქო ომის და წითელი ტერორის მიერ. განსხვავება ის იყო, რომ ამჯერად ეს ტერორი სხვასთან ერთად თვით კომუნისტების წინააღმდეგაც იქნებოდა მიმართული.

გამოიყოფა რეპრესიების ორი ტალღა: პირველი დაკავშირებული იყო სოფლებში კოლექტივიზაციის პროექტთან. რეპრესიების ტალღას შეეწირნენ მსხვილი გლეხები, ე. წ. კულაკები.

მეორე ტალღა მოდის 1936–1937 წლებზე. რეპრესიებს საფუძვლად დაედო ცნობილი კომუნისტის, სერგეი კიროვის საიდუმლოებით მოცული მკვლელობა 1934 წელს, ლენინგრადში. სწორედ ამ მკვლელობის (მისი ორგანიზატორი ჯერაც არაა ცნობილი) შემდეგ გაიმართა საჩვენებლი სასამართლო პროცესები კომუნისტური პარტიის სხვადასხვა მოღვაწეების მიმართ.

ამ წლების ტერორის თვისება იყო ის, რომ იგი უპირველეს ყოვლისა მიმართული იყო არა მარტო პარტიულ ბრძოლაში დამარცხებული კომუნისტების, არამედ არსებითად მთელი ხალხის წინააღმდეგ. კერძოდ, ამ წლებში ფიიზკურად გაანადგურეს საბჭოთა ინტელიგენციის, სამღვდელოების, აგრეთვე, ხალხი იმ ფენების ნაწილი, რომლებიც გადაურჩნენ უფრო ადრეული ხანის წითელ ტერორს.

თავდაპირველად სტალინი და მისი მიმდევრები ცდილობდნენ, რომ ფორმალობა გარეგნულად მაინც დაეცვათ მაგრამ მალე ეს გზა უარყვეს და შემოიღეს ე. წ. "ტროიკები" ("სამეულები") რომლებსაც ”ოპერატიულად” გამოჰქონდათ სხვადასხვა განაჩენი (მ. შ. სასიკვდილოც).

ამ წლების რეპრესიების მსხვერპლთა რიცხვი საბოლოოდ დადგენილი არ არის, სავარაუდოდ იგი 680,000-1.3 მლნ შორის მერყეობს.

რელიგია

იოსებ სტალინმა თბილისის სასულიერო სემინარია დაამთავრა. მისი მთავრობა ქადაგებდა და მხარს უჭერდა ათეიზმს, სპეციალური ათეისტური განათლების სკოლებში დანერგვით, ანტი-რელიგიური პროპაგანდით, საზოგადოებრივი ინსტიტუტების ანტი-რელიგიური მუშაობით, დისკრიმინაციული კანონების მიღებით და მორწმუნეებზე ტერორით. 1930-იანი წლების მეორე ნახევარში რელიგიასთან კავშირი საბჭოთა მოქალაქეებისათვის სახიფათო გახდა.[6]

ბოლომდე გარკვეული არ არის სტალინის როლი რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის ბედში. 1930-იანი წლების მასობრივმა რეპრესიებმა რუსული ეკლესია, როგორც ინსტიტუტი, თითქმის მთლიანად გაანადგურა: 1939 წლისათვის, სტალინის ბრძანებით განადგურებული იყო მრავალი ეკლესია,[7] ათობით ათასი მღვდელი, ბერი და მონაზონი რეპრესირებული და მოკლული იყო. 1937-1938 წლების ტერორისას 100,000-ზე მეტი დახვრიტეს.[8][9] მეორე მსოფლიო ომის დროს, მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმართ ხელისუფლებამ პოზიცია შეარბილა და მას აღდგენის საშუალება მისცა, როგორც პატრიოტულ ორგანიზაციას. ამავე დროს, რუსულმა ეკლესიამ აღიარა საბჭოთა მთავრობა და სტალინი, რასაც ქვეყნის ფარგლებს გარეთ არსებული რუსული მართლმადიდებლური წარმომადგელობების მხრიდან მათი სქიზმა მოჰყვა.

სტალინის მმართველობისას, მართლმადიდებელი ეკლესიის მსგავსი ბედი გაიზიარეს სხვა რელიგიურმა ორგანიზაციებმაც: კათოლიკეებმა, ბაპტისტებმა, მუსლიმებმა, ბუდისტებმა, იუდეველებმა. მოხდა ათასობით ბერის რეპრესია, განადგურდა ასობით სინაგოგა, მეჩეთი, ტაძარი და სხვა რელიგიური დაწესებულება.[10][11][12][13][14]

სტალინის კულტის ჩამოყალიბება

სტალინის მოღვაწეობაში დადებით მხარეებთან ერთად ადგილი ჰქონდა თეორიულ და პოლიტიკურ შეცდომებს, უარყოფითად გამომჟღავნდა ზოგიერთი მისი პიროვნული თვისება. თუ ვ. ი. ლენინის გარდაცვალების შემდეგ მუშაობის პირველ წლებში სტალინი ანგარიშს უწევდა მის მიმართ გამოთქმულ კრიტიკულ შენიშვნებს, შემდგომში დაიწყო კოლექტიური ხელმძღვანელობისა და პარტიული ცხოვრების ნორმების ლენინური პრინციპებიდან გადახვევა, პარტიისა და ხალხის წარმატებებში საკუთარი დამსახურების გაზვიადება. თანდათანობით ჩამოყალიბდა სტალინის პიროვნების კულტი, რომელმაც გამოიწვია სოციალისტური კანონიერების უხეში დარღვევები, სერიოზული ზიანი მიაყენა პარტიის მოღვაწეობას, კომუნისტური მშენებლობის საქმეს.

სკკპ XX ყრილობამ გააკრიტიკა პიროვნების კულტი, როგორც მარქსიზ-ლენინიზმის სულისკვეთებისათვის, სოციალისტური საზოგადოების წყობის ბუნებისათვის უცხო მოვლენა. სკკპ ცკ-ის 1956 წლის 30 ივნისის დადგენილებაში "პიროვნების კულტისა და მის შედეგების დაძლევის შესახებ" პარტიამ მოგვცა სტალინის მოღვაწეობის ობიექტური შეფასება, პიროვნების კულტის ფართო კრიტიკა. სტალინის პიროვნების კულტს არ შეუცვლია და ვერც შეცვლიდა საბჭოთა წყობილების სოციალისტური არსი, სკკპ მარქსისტულ-ლენინური ხასიათი და მისი ლენინური კურსი, საზოგადოების განვითარების კანონზომიერი სვლა. პარტიამ შეიმუშავა და განახორციელა ღონისძიენათა სისტემა, რომლებმაც უზრუნველყვეს პარტიული ცხოვრებისა და პარტიული ხელმძღვანელობის პრინციპების ლენინური ნორმების აღდგენა და შემდგომი განვითარება.

წარმომავლობა

არსებობს რამდენიმე ვერსია, თუ საიდან უნდა იყოს წარმოშობილი გვარი „ჯუღაშვილი“. ოფიცილურ წყაროებზე დაყრდნობით გვარმა ამჟამინდელი ფორმა ჯუგაშვილის სახეცვლილებით მიიღო. ჯუგაშვილები კახეთში ცხოვრობენ სოფელ მატანში, მათი თავდაპირველი სამშობლო სოფელი ჯუგაანი უნდა იყოს. ეს გვარი ჯუღაშვილად იქცა ძველ ქართულ დოკუმენტებში რუსულიდან გადმოქართულების შედეგად (რუსული გ ქართულში ღ-დ გადმოიღეს). გავრცელებულია გორში, ისტორიული დოკუმენტებით დასტურდება, რომ სტალინის წინაპრები გორში დასახლებამდე ლილოში ცხოვრობდნენ, რაც მათი კახეთიდან „მიგრაციის“ ვერსიას მეტად სარწმუნოს ხდის.[15]

ბოლო პერიოდში გაჩნდა გვარის წარმოშობის განსხვავებული ვერსიებიც, მათ შორის მეტად პოპულარულია ვერსია გვარის ოსური წარმომავლობაზე, ამ ვერსიას აქტიურად ეხმიანება და პოპულარიზაციას უწევს სტალინის ისტორიის ბოლო პერიოდის ცნობილი მკვლევარი საიმონ სებაგ მონტეფიორეც. ამ ვერსიის მომხრეების მტკიცებით ოსურად „ჯუღა“ ნიშნავს „ნაგავს“, გვარი „ჯუღაევი“ კი საკმაოდ გავრცელებულია ოსებს შორის, რომლებსაც ცარიზმის დროს გვარის დაბოლოება, როგორც წესი, ქართული ჰქონდათ. თუმცა აღსანიშნავია, რომ ეს ვერსია დოკუმენტალურად გამყარებული არ არის და გვარი ჯუღაევი ოსებს შორის არა თუ ძალიან გავრცელებელია, არამედ საერთოდ არ ფიქსირდება. სტალინის ოსურ წარმომავლობას არაპირდაპირ ე.წ. „სამხრეთ ოსეთის“ დედაქალაქის ცხინვალის სტალინის დროინდელი სახელწოდებაც (1934–1961 წლებში) „სტალინირი“ ეთანხმება.

1988 წელს გაზეთ „პრავდაში“ დაბეჭდილი სტატია ამტკიცებდა, რომ ეს გვარი მომდინარეობს ძველი ქართული სიტყვიდან „ჯუღა“, რაც თითქოს „ფოლადს“ აღნიშნავს და ამით იხსნებოდა ფსევდონიმი „სტალინი“, სადაც „სტალ“ რუსულად „ფოლადს“ ნიშნავს (сталь) და დაბოლოება „ინ“ კი მეტად გავრცელებული იყო ბოლშევიკებს შორის და მას ვლადიმერ ლენინიც იყენებდა (Лен-ин).

ჯილდოები

სტალინი კრემლის სამუშაო კაბინეტში, 1935.
გენერალისიმუსი სტალინი საბჭოთა კავშირის მარშლის ფორმაში პოტსდამის კონფერენციაზე, 1945.

სტალინი იყო საკავშირო კპ(ბ) ცკ-ის პოლიტბიუროს წევრი (1919–52), სკკპ ცკ-ის პრეზიდიუმის წევრი (1952–53), კომინტერნის აღმასკომის წევრი (1925–43), სრულიად რუსეთის ცაკის წევრი 1917-იდან, სსრკ ცაკისა - 1922-იდან, სსრკ I–III მოწვევების უმაღლესი საბჭოთა დეპუტატი. მინიჭებული ჰქონდა სოციალისტური შრომის გმირისა (1939) და საბჭოთა კავშირის მარშლის (1943) წოდებები. 1945 წლის 27 ივნისს, საკავშირო კპ(ბ) ცკ-ის პოლიტბიუროს წინადადებისა და ფრონტების სარდალთა წერილობითი წარდგინების საფუძველზე, „დიდ სამამულო ომში გაწეული განსაკუთრებული ღვაწლისა და დამსახურებისათვის“ საბჭოთა კავშირის უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის დადგენილებით მიენიჭა საბჭოთა კავშირის გენერალისიმუსის უმაღლესი სამხედრო წოდება და საბჭოთა კავშირის გმირის წოდება. დაჯილდოებულია 3 ლენინის ორდენით,[16] „გამარჯვების“ 2 ორდენით,[17] 3 წითელი დროშის ორდენით,[18] სუვოროვის I ხარისხის ორდენით,[19] აგრეთვე მედლებით.[20]

სტალინის პიროვნების შეფასება

სტალინის ნეკროლოგის 1953 წლის 6 მარტის ტექტსში გაზეთი „მანჩესტერ გარდიანი“ სტალინის ყველაზე მნიშვნელოვან ისტორიულ მიღწევად საბჭოთა კავშირის ეკონომიკურად ჩამორჩენილი სახელმწიფოდან ინდუსტრიულად განვითარებულ მსოფლიოს მეორე სახელმწიფოდ ქცევას მიიჩნევს: „სტალინის ისტორიული მიღწევებიდან ყველაზე მნიშვნელოვანი მდგომარეობს იმაში, რომ მან ჩაიბარა ხისკავიანი რუსეთი, ხოლო ტოვებს მას ბირთვული რეაქტორებით აღჭურვილს. მან რუსეთი ინდუსტრიულად განვითარებულ მსოფლიოს მეორე სახელმწიფოდ აქცია. ეს არ იყო მხოლოდ მნიშვნელოვანი მატერიალური პროგრესისა და ორგანიზების შედეგი. ამგვარი მიღწევები შეუძლებელი იქნებოდა ფართომასშტაბიანი კულტურული რევოლუციის გარეშე, რომლის დროსაც მთელი ქვეყნის მოსახლეობა ერთიანად, ინტენსიურად, ძალისხმევის სრული მობილიზებით ეუფლებოდა ცოდნასა და განათლებას.“[21][22]

ქვემოთ წარმოდგენილი გადამოწმებადი წყაროების მიხედვით საბჭოთა პრობლემატიკის ცნობილი მკვლევარისა და სპეციალისტის, ტროცკისა და სტალინის ბიოგრაფიების ავტორის, ებრაული წარმოშობის პოლონელი და ბრიტანელი მწერლის, ისტორიკოსის, ჟურნალისტის, პუბლიცისტის, პოლიტოლოგისა და პოლიტიკური აქტივისტის — ისააკ დოიჩერის (ინგლ. Isaac Deutscher)[23] ცნობილი ფრაზა ხის კავებსა და ბირთვულ რეაქტორებთან დაკავშირებით (რომელსაც ხშირად შეცდომით უინსტონ ჩერჩილს მიაწერენ)[24] წარმოდგენილია ენციკლოპედია ბრიტანიკას (ინგლ. Encyclopaedia Britannica) სტატიაში — „იოსებ სტალინი“.[25][26][27]

მსოფლიოს გამოჩენილი ადამიანები სტალინის შესახებ

„...მე ჩავედი კრემლში და პირველად შევხვდი დიდ რევოლუციონერსა და ბელადს, ბრძენ მოღვაწესა და მეომარს… მხნედ და იმედიანად დავაბიჯებ ქვეყანაზე იმ ადამიანთან მეგობრობით გაამაყებული, რომლის დიდებამაც, არა მხოლოდ რუსეთს, არამედ მსოფლიოს გადაუარა“.

1959 წლის 21 დეკემბერს, სტალინის დაბადების 80 წლისთავზე, ინგლისის პარლამენტის თემთა პალატაში წარმოთქმული სიტყვიდან:

„...ბატონებო! თუ გვინდა, ვიყოთ და დავრჩეთ თავისუფალი სამყაროს სათავეში, ჩვენი ვალია, ვიცოდეთ და ჯეროვნად შევაფასოთ ჩვენი მტრები, განსაკუთრებით გამოჩენილ პიროვნებები. დღეს ასეთად მინდა დავასახელო გენერალისიმუსი სტალინი. რუსეთისთვის დიდი ბედნიერება იყო, რომ ქვეყანას მძიმე განსაცდელის ჟამს სათავეში ჩაუდგა გენიოსი და ურყევი მხედართმთავარი სტალინი. ის იყო ყველაზე გამოჩენილი ადამიანი, რომელიც შეეფერებოდა ჩვენი ცვალებადი და მკაცრი დროის იმ პერიოდს, რომელშიც მას უწევდა ცხოვრება. სტალინი იყო არაჩვეულებრივად ენერგიული და ერუდირებული, უდრეკი ნებისყოფის, სასტიკი, ულმობელი ადამიანი, როგორც საქმეში, ისე საუბრისას, რომელსაც მეც კი, აქ, ბრიტანეთის პარლამენტში აღზრდილი, ვერ ვუწევდი წინააღმდეგობას“.

„...სტალინს, უწინარეს ყოვლისა, იუმორისა და სარკაზმის, აგრეთვე, ნათქვამის ზუსტად აღქმის განსაცვიფრებელი ნიჭი ჰქონდა. თავის სტატიებსა და გამოსვლებს მხოლოდ თვითონ წერდა და მათში ყოველთვის იგრძნობოდა შემსრულებლის ძალა, რომელიც სტალინში იმდენად დიდი იყო, რომ ყველა ხალხისა და ეპოქის ქვეყნის ხელმძღვანელთა შორის განუმეორებლად წარმოჩნდებოდა. სტალინი ჩვენზე უდიდეს შთაბეჭდილებას ახდენდა. ადამიანებზე მის გავლენას ანალოგი არ ჰქონდა. როცა იალტის საკონფერენციო დარბაზში შემოდიოდა, ჩვენ, თითქოს გვიბრძანესო, ვდგებოდით და, რა გასაოცრადაც უნდა მოგეჩვენოთ, რატომღაც ხელები შარვლის ნაკერების გასწვრივ გვქონდა გაჭიმული“.[28][29]

„...ის იყო ყველაზე რთული, გამოუვალი მდგომარეობიდან გამოსავლის პოვნის უბადლო ოსტატი, ყველაზე კრიტიკულ და საზეიმო მომენტებში თანაბრად თავდაჭერილი, არასოდეს ჰყვებოდა ემოციებს და არ ეძლეოდა ილუზიებს, იგი უჩვეულო და რთული პიოროვნება იყო. მან შექმნა და დაიქვემდებარა ვეებერთელა იმპერია. ის იყო კაცი, რომელიც თავის მტრებს თავისივე მტრის ხელით ანადგურებდა, და გვაიძულებდა ჩვენ, ვისაც დაუფარავად გვიწოდებდა იმპერიალისტებს, გვებრძოლა იმპერიალისტების წინააღმდეგ. სტალინი იყო უდიდესი დიქტატორი, რომელსაც მსოფლიოში ტოლი არ ჰყოლია. რაც არ უნდა თქვან მასზე, ასეთ ადამიანებს ისტორია და ხალხი არ ივიწყებს![30][31][32][33][34][35]

„...მასთან მუშობა დიდი სიამოვნებაა. ის აყალიბებს საკითხს, რომლის განხილვაც სურს და ამ საკითხიდან არც აქეთ და არც იქით არ იხრება... მომავლისა და აწმყოს საკითხების განსახილველად, სურვილი მაქვს, შევხვდე თანამედროვეობის დიდ ადამიანს — სტალინს, რაც აქამდე ვერ შევძელი, მაგრამ მჯერა, რომ ჩვენ მაინც შევხვდებით ერთმანეთს“.[36]

„...სტალინს კოლოსალური ავტორიტეტი ჰქონდა, და არა მხოლოდ რუსეთში. შეეძლო მტრების „მოთვინიერება“, მისთვის უცხო იყო პანიკა — დამარცხებისას, და ნეტარება — გამარჯვებისას. გამარჯვებები კი მას დამარცხებებზე გაცილებით მეტი ჰქონდა. სტალინური რუსეთი მონარქიასთან ერთად დაღუპული წინანდელი რუსეთი არ არის, მაგრამ სტალინური სახელმწიფო სტალინის ღირსეულ მემკვიდრეთა გარეშე განწირულია“.[37][38]

„ისინი, ვინც სტალინს პირადად არ იცნობდნენ, მასში მხოლოდ ტირანს ხედავენ. მე კი მეორე მხარეც მინახავს — მისი გონება, დეტალების ფანტასტიკური აღქმის ნიჭი, მისი გამჭრიახობა და განსაცვიფრებელი ადამიანური ყურადღება, რისი გამოჩენის უნარიც ჰქონდა. ყოველ შემთხვევაში, ომის წლებში, ჩემი აზრით, ის უფრო უკეთ იყო ინფორმირებული, ვიდრე რუზველტი და საქმის ვითარებას უფრო რეალისტურად უყურებდა, ვიდრე ჩერჩილი. გარკვეული თვალსაზრისით ომის ლიდერებს შორის ის ყველაზე მნიშვნელოვან ფიგურას წარმოადგენდა. უნდა ვაღიარო, რომ ჩემთვის სტალინი ყველაზე უფრო შეუცნობელი და წინააღმდეგობრივი ხასიათის პიროვნებად რჩება მათ შორის, ვინც კი ოდესმე მცნობია და მასზე საბოლოო სიტყვა ისტორიის სამსჯავროს უნდა დავუტოვოთ“.[39]

„სტალინი გასაოცარი პიროვნებაა, იგი დაჯილდოებულია არაჩვეულებრივი ნიჭითა და გონებით, აგრეთვე, პრაქტიკული საკითხების არსთა წვდომის იშვიათი უნარით. რუზველტსა და ჩერჩილთან ერთად იგი იმ ლიდერთაგანია, რომელთაც მხრებზე აწევთ იმგვარი პასუხისმგებლობა, რომლის მსგავსიც, სავარაუდოდ, არცერთ ადამიანს არ დაეკისრება მომდევნო ხუთი საუკუნის განმავლობაში“.[40][41]

„სტალინი, როგორც დემოკრატიული ქვეყნების არც ერთი სხვა ლიდერი, მზად იყო, ნებისმიერ დროს შესდგომოდა ძალთა თანაფარდობის ძირფესვიანად შესწავლას და სწორედ იმ ურყევი რწმენით, რომ იგი იყო მსახური ისტორიული სიმართლისა, რომლის გამოხატულებასაც მისი იდეოლოგია წარმოადგენდა, მტკიცედ და გადაჭრით იცავდა საბჭოეთის ეროვნულ ინტერესებს. ისე იცავდა, რომ თავს არ იმძიმებდა, როგორც მას მიაჩნდა, ფარისევლური მორალის ან პირადი ინტერესების ტვირთით.

სტალინის სიტყვებში გამოსჭვივის აზრისა და მოქმედების მიზანსწრაფული სიმტკიცე, რომელიც კომუნისტური იდეოლოგიის ურყევი ერგულების შედეგია. სტალინი მგზნებარე რევოლუციონერი, გულმშვიდი, აღუშფოთებელი სტრატეგი იყო. მან რუსეთი მეოცე საუკუნის ზესახელმწიფოდ აქცია, ისე, როგორც რიშელიემ საფრანგეთი XVII საუკუნეში“.[42]

1931 წელს, საბჭოთა კავშირის მონახულებისა და სტალინთან სამსაათიანი შეხვედრის შემდეგ მან განაცხადა: „მე ვტოვებ იმედის სახელმწიფოს და ვბრუნდები ჩვენს დასავლეთის ქვეყნებში — ქვეყნებში უიმედობისა და სასოწარკვეთის“; „ჩემთვის, მოხუცებული ადამიანისთვის, დიდი ნუგეშია იმის ცოდნა, რომ მსოფლიო ცივილიზაციას დაღუპვა აღარ ემუქრება... აქ, რუსეთში ყოფნისას, დავრწმუნდი, რომ ახალ კომუნისტურ სისტემას ძალა შესწევს კაცობრიობა გამოიყვანოს თანამედროვე კრიზისიდან და იხსნას იგი სრული ანარქიისა და განადგურებისგან“ — ასე ემშვიდობებოდა გამოჩენილი დრამატურგი საბჭოთა ქვეყანას. მომდევნო დღეს, ბერლინში ჩასვლისთანავე, ჟურნალისტებთან ინტერვიუში მან თქვა: „სტალინი — მეტად სასიამოვნო ადამიანი და მუშათა კლასის ნამდვილი წინამძღოლია“, „სტალინი — გიგანტია, ხოლო დასავლეთის სახელმწიფოების სხვა ლიდერები მასთან შედარებით პიგმეები არიან“. 1941 წლის ივნისში, მეორე მსოფლიო ომის დაწყებიდან (1939 წლის სექტემბერი) თითქმის ორ წელიწადში ფაშისტური გერმანიის მხრიდან საბჭოთა კავშირზე თავდასხმის შემდეგ იგი იტყვის: „...ახლა, როცა სტალინი ჩვენს მხარესაა, ჩვენ ომს აუცილებლად მოვიგებთ“.[43]

„სტალინი ჩემთვის ყოველთვის უსიამოვნო ადამიანის შთაბეჭდილებას ტოვებდა. იგი გამოირჩეოდა ვიწრო ინტერესებით, ემპირიზმით, ფსიქოლოგიური სისასტიკითა და განსაკუთრებული პროვინციული ცინიზმით, და კიდევ იყო კომპლექსიანი, უკულტურო, უხეში და ბოღმა“.[44]

„მუსოლინიმ და ჰიტლერმა თავიანთი ბრძოლა დემოკრატიის პირობებში დაიწყეს. ისინი უშუალოდ უპირისპირდებოდნენ თავიანთ მოწინააღმდეგეებს. მათი ურთიერთშორის დაპირისპირება და კამათი თანაბარუფლებიანობის პირობებში მიმდინარეობდა. მსგავსი არაფერი ყოფილა სტალინის ხელისუფლებისკენ აღმასვლის ისტორიაში. მუსოლინი — ღია სარბიელზე, გახსნილ არენაზე მიმდინარე უწყვეტი იმპროვიზაციაა. მუსოლინი და მისი თანამოაზრეები ბოლშევიკებს ბაძავდნენ, თუმცა პირდაპირ საწინააღმდეგო მიმართულებით. ჰიტლერი ყოველთვის საკუთარ გენიალობაზე ლაპარაკობს. სტალინი კი სხვებს აიძულებს მის გენიალობაზე ილაპარაკონ. სტალინი, როგორც ჰიტლერი და როგორც მუსოლინი თავიანთი ზნეობრივი ბუნებით ცინიკოსები არიან. ისინი ადამიანებში მხოლოდ უარყოფითს ხედავენ. ამაშია მათი რეალიზმი“.[45]

„იმისთვის რომ აღორძინების ეპოქის ზეადამიანს ჩამოჰგავდეს, სტალინს არ ყოფნის არც ფერები, არც პიროვნულობა, არც გაქანება, არც საზრიანობა, არც ახირებული დიდსულოვნება. ადრეულ ახალგაზრდობაში, მას შემდეგ, რაც ცუდი სწავლისა და არადამაკმაყოფილებელი აკადემიური მოსწრების გამო იძულებული აღმოჩნდა მიეტოვებინა სემინარია, ერთხანს ტფილისის ობსერვატორიაში ბუღალტრად მსახურობდა. უცნობი დარჩა თუ რამდენად კარგად უძღვებოდა იგი ობსერვატორიის ბუღალტერიას, თუმცა ბუღალტრული აღრიცხვა და ანგარიშიანობა მან ადამიანებთან ურთიერთობასა და პოლიტიკაში შემოიღო. მისი პატივმოყვარეობა, ისევე, როგორც მისი სიძულვილი მკაცრ გათვლას ემორჩილება. აღორძინების ეპოქის ადამიანები გამბედავები, თამამები და მოურიდებლებიც კი იყვნენ, სტალინი — ფრთხილია. ის ხანგრძლივად, მანამდე ინახავს თავის სიძულვილს, ვიდრე ლექად არ გადაიქცევა. მის შურისძიებას ასეთი უზარმაზარი გაქანება იმიტომ აქვს, რომ იგი არა მიწაზე, არამედ მმართველობით აპარატებს შორის ყველაზე უფრო გრანდიოზული აპარატის სათავეში დგას. აპარატს კი იგი იმიტომ დაეუფლა, რომ უცვლელად მისი ერთგული იყო. იგი ღალატობდა პარტიასაც, სახელმწიფოსაც, პროგრამასაც, მაგრამ არა ბიუროკრატიას“.[46]

  • ნიკოლაი ბუხარინი (რუს. Никола́й Ива́нович Буха́рин) — რუსი რევოლუციონერი, საბჭოთა პოლიტიკური, სახელმწიფო და პარტიული მოღვაწე. საკავშირო კპ(ბ) ცკ-ის პოლიტბიუროს წევრი (1924–29):

„სტალინი – ესაა ჩინგისხანი და უპრინციპო ინტრიგანი, რომელიც ყველაფერს საკუთარი ძალაუფლების შენარჩუნებას უქვემდებარებს. სტალინმა მხოლოდ ერთი საშუალება იცის – შურისძიება და ამავე დროს ზურგში დანის ჩაცემა. დამიჯერეთ, მალე სტალინი ჩვენს ჩეხვას შეუდგება და ერთიანად დაგვანაწევრებს. რაც შეეხება სტალინის პოლიტიკურ ხაზს, იგი დამღუპველია რევოლუციისთვის და სამოქალაქო ომისკენ მივყავართ. მასთან ერთად ჩვენ შეიძლება დავიღუპოთ“.[47]

„სტალინი — ეს ადამიანი მთლიანად სისხლშია. მე ვნახე მისი რეზოლუციები, რომლებსაც ის დასტა-დასტა აწერდა ხელს მოლოტოვთან, ვოროშილოვთან, კაგანოვიჩთან და ჟდანოვთან ერთად. ეს ხუთეული იყო ყველაზე ინიციატივიანი“.[48]

ქართველი პოლიტიკოსები სტალინის შესახებ

„მე ვერ გეტყვით, რომ სტალინის პიროვნება რამენაირად გადავაფასე, მაგრამ შემიძლია, დროის გასვლის პარალელურად გითხრათ, რომ ერთ საუკუნეში, დავუშვათ, როდესაც ის ოჯახები, რომლებსაც რეჟიმმა მიაყენა ტკივილი, დაივიწყებენ ამ ტკივილს, არ იქნება ცოცხალი, არ ეყოლებათ ბაბუები, ბებიები, რომლებმაც იტვირთეს ამ რეჟიმის ტვირთი, სტალინი იქნება აღქმული, როგორც ერთ–ერთი ძალიან დიდი მხედართმთავარი და ეს იქნება ის, რასაც დაწერენ სტალინზე, იმიტომ, რომ ის რეალურად იყო მსოფლიოში ყველაზე დიდი იმპერიის ხელმძღვანელი და აგრეთვე მხედართმთავარი, რომელმაც მოიგო მეორე მსოფლიო ომი. ეს ორი მსოფლიო ომი კი იყო ევროპის უდიდესი ტკივილი და უდიდესი კატასტროფა, რომლის შედეგადაც, კაცობრიობა მივიდა იმ დასკვნებამდე, როგორ უნდა იცხოვროს ერთობლივად ევროპამ. სტალინს ამ გამარჯვებაში ლომის წილი აქვს, შესაბამისად, სტალინს მომავალში აღიქვამენ, როგორც ძალიან დიდ პოლიტიკოსს და ძალიან დიდ მხედარმთავარს“.[49]

საქართველოს ექს-პრეზიდენტმა მიხეილ სააკაშვილმა ფილმს „სტალინის სიკვდილი“ „სუპერ მაგარი“ უწოდა. თავისი შთაბეჭდილებები ბრიტანელი რეჟისორის არმანდო იანუჩის კომედიის ნახვის შემდეგ Facebook-ის გვერდზე გააზიარა. „ვიყავით კინოში „სტალინის სიკვდილის“ სანახავად. სუპერ მაგარი ფილმი“ — წერს საქართველოს ყოფილი პრეზიდენტი. ამასთან ის იხსენებს, რომ მისმა დიდმა ბებიამ სტალინი ჟანდარმებისგან იხსნა. „ჩემი დიდი ბებია თამარი მიყვებოდა, როგორ გადაარჩინა სტალინი მეფის ჟანდარმებისგან. ის ხელით მამამისის — მდიდარი მეწარმის სახლიდან გამოიყვანა, სტალინმა კი სიკეთე მის ოჯახს ქონების კონფისკაციითა და მამისა და ძმის განადგურებით გადაუხადა“ — ამბობს სააკაშვილი.[50]

„დემოკრატიული საქართველოს“ ლიდერმა ნინო ბურჯანაძემ რუსეთის პირველ არხზე ვლადიმერ პოზნერის საავტორო გადაცემაში მონაწილეობისას წამყვანის კითხვაზე — როგორია პერსონალურად თქვენი დამოკიდებულება სტალინის მიმართ — უპასუხა, რომ ის „გამორჩეული ადამიანი იყო“ და რევოლუციონერებს შორის არც ყველაზე სისხლისმსმელი.

— საქართველოში სტალინის მიმართ განსხვავებული დამოკიდებულებაა. არიან ადამიანები, რომლებიც მას დიდ პატივს სცემენ და ამაყობენ კიდეც მისი ქართული წარმომავლობის გამო. თუმცა, საკამათოა, რამდენად იყო მასში მხოლოდ ქართული ხასიათი — რევოლუცია მაინც გლობალიზაციის ნაწილია. არიან ადამიანები, რომლებიც მას ძალიან აკრიტიკებენ. ვფიქრობ, ის გამორჩეული ადამიანი იყო, არაორდინალური ადამიანი იყო, ის პიროვნება იყო და ეს ერთმნიშვნელოვნად ასეა. ის მსოფლიო ისტორიის ლიდერებს შორის არ იყო ყველაზე სისხლისმსმელი, ისევე როგორც ბოლშევიკებს შორის. თუმცა, იმ დროს საშინელი დანაშაულებები ხდებოდა. მაგრამ საკითხავია, ჰქონდა კი მას სხვა არჩევანი? ის საინტერესო პიროვნებაა, თუმცა, როცა დიდ ადამიანზე ვსაუბრობთ, მაინც ვისურვებდი, რომ მათ ბოროტება არ ჩაედინათ“ — განმარტა ნინო ბურჯანაძემ.[51]

2008 წლის 25 იანვარს უკრაინულ გაზეთში „ფაქტები და კომენტარები“ (რუს. "ФАКТЫ и комментарии") გამოქვეყნდა ინტერვიუ ედუარდ შევარდნაძესთან, სადაც ჟურნალისტი რობერტ ვასილი (რუს. Роберт Василь) — სტალინისა და ბერიას საკითხს ეხება. ქვემოთ მოყვანილია ფრაგმენტი ამ ინტერვიუდან:
— დიდი სამამულო ომის პერიოდში საბჭოთა კავშირის ხელმძღვანელობაში წამყვანი პოსტები ეკავათ ქართველებს — სტალინს და ბერიას, რას გვეტყოდით მათ შესახებ და როგორ აფასებთ მათ მოღვაწეობას?
— მიმაჩნია, რომ ისინი ერთმანეთისაგან სრულიად განსხვავებული ადამიანები იყვნენ. სტალინი გენიალური მოაზროვნე იყო, თუმცა, ამასთან, სასტიკიც, ანდა, უფრო სწორი იქნებოდა — მკაცრი. მე ახლაც ინტერესით ვიკვლევ მის ნაშრომებსა და ბიოგრაფიას. მიუხედავად იმისა, რომ მის განვლილ ცხოვრებაში იყო ნეგატიური მომენტები, იგი მაინც დიდ სახელმწიფო მოღვაწედ წარმოგვიდგება. ომში ხომ სწორედ მან გაიმარჯვა. იგი ხელმძღვანელობდა ქვეყნის მთავრობას — იყო უმაღლესი მთავარსარდალი, თავდაცვის მინისტრი, მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარე, მოკლედ, მთელი ძალაუფლება მის ხელში იყო. 1941 წლის მიწურულს, მაშინ, როდესაც ჰიტლერელები უკვე მოსკოვის მისადგომებთან იყვნენ, სტალინმა დედაქალაქში 7 ნოემბრის აღსანიშნავად სამხედრო აღლუმის ჩატარების განკარგულება გასცა. მოსკოვის სამხედრო ოლქის სარდალი კატეგორიული წინააღმდეგი იყო. ის ამბობდა, რომ თუ სტალინი მავზოლეუმის ტრიბუნაზე იდგება, ერთი ბომბიც კი საკმარისი იქნება მის გასანადგურებლად, ხოლო მის გარეშე ქვეყანაც განწირული იქნებოდა დაღუპვისთვის. მიუხედავად ასეთი საფრთხისა, სტალინმა მაინც ჩაატარებინა აღლუმი და მისი ბრძანებით ორგანიზებული მოსკოვის საჰაერო თავდაცვის უზრუნველყოფის გაძლიერებული რეჟიმის პირობებში, როგორც ცნობილია, არცერთი ბომბი აღლუმის მსვლელობის დროს არ ჩამოვარდნილა“. [52]

ქვემოთ მოყვანილია აღნიშნულ თემატიკასთან დაკავშირებული კიდევ ერთი ფრაგმენტი 2008 წლის სატელევიზიო პროგრამიდან — „სტუმრად დიმიტრი გორდონთან“ (რუს. "В гостях у Дмитрия Гордона"), სადაც გადაცემის წამყვანი, ჟურნალისტი დიმიტრი გორდონი ეკითხება ედუარდ შევარდნაძეს:
— სტალინის პიროვნება თქვენი შეხედულებით, ვინ იყო იგი — ტირანი, დესპოტი, იმპერიის დიადი აღმშენებელი, დიდი პიროვნება, არაფრით გამორჩეული პიროვნება, პარანოიკი — ვინ იყო ის სინამდვილეში?
— არა, თქვენ ახლა საკმაოდ ბევრი რამ ჩამოთვალეთ, სხვადასხვაგვარი შეფასების აღმნიშვნელი სიტყვები თუ გამოთქმები, მაგრამ... ეს იყო დიდი ადამიანი!
— ცალსახად და ერთმნიშვნელოვნად?
— ცალსახად და ერთმნიშვნელოვნად — დიდი ადამიანი! [53]

„პრაქტიკულად, მთელი ჩემი ცხოვრება ვიბრძოდი და ვიბრძვი სტალინიზმის წინააღმდეგ... სტალინის გაიდეალების ხანა წარსულს ჩაბარდა. შესაძლოა, ორი-სამი წლის წინ მსგავსი დამოკიდებულების გამოვლინებას ჯერ კიდევ ჰქონდა ადგილი, თუმცა მას შემდეგ, რაც ჩვენ ძალიან დიდი სამუშაოები გავწიეთ ამ მიმართულებით და ფაქტობრივად გავაუქმეთ საზოგადოება „სტალინი“, ფაქტობრივად მე გავაუქმე წინასაარჩევნო კამპანიის დროს და მივაღწიე იმას, რომ საერთოდ ავკრძალეთ ეს საზოგადოება, ავუკრძალეთ არჩევნებში მონაწილეობის მიღების უფლება, რადგან მათ არჩევნებში მონაწილეობა სურდათ. ამის შემდეგ ამ საშიშროებამ უკვე ჩაიარა“.[54]

„სტალინი იყო პოლიტიკური დამნაშავე, რომელიც 1921 წელს საქართველოში რუსეთის ბოლშევიკურ არმიას შემოუძღვა. სტალინი იყო ადამიანი, ვინც ჩვენი მოკავშირე ერების ნაწილი გაანადგურა. რეპრესიებს ემსხვერპლა ქართველი ერის ელიტა. მისი დანაშაულის გასაცნობიერებლად რამდენიმე გვარის დასახელებაც კმარა — მიხეილ ჯავახიშვილი, ტიციან ტაბიძე, ევგენი მიქელაძე. იმედს გამოვთქვამ, რომ ამ კონკურსში საუკეთესო პროექტი გაიმარჯვებს და აღიმართება გმირთა ხსოვნის მემორიალი, რომელიც ამ მოედანზე სამუდამოდ დარჩება; ერთხელ და სამუდამოდ დასრულდება ის პოლიტიკური აბსურდი, რასაც გორის მთავარ მოედანზე სტალინის ძეგლის არსებობა ქმნიდა“ — განაცხადა რურუამ საგანგებო პრესკონფერენციაზე.[55]

„მე ძალიან ფაქიზად, ფრთხილად, მაგრამ უარყოფითად ვაფასებ სტალინის მოღვაწეობას. ეს არის ჩემი დამოკიდებულება მისადმი“.[56]

„მე არ მაქვს სტალინის სურათი. გოგი თოფაძეს თუ აქვს ამის სურვილი, ეს მისი ნებაა. პრინციპში, ეს აკრძალული არაა. მე ესეთი დამოკიდებულება მაქვს მარტივად, არამარტო სტალინთან. თუ გინდათ, სტალინის მსგავსი პატარა თვისებები ჩვენს ბოლო ლიდერს რომ ჰქონდა, ამასაც შეგახსენებთ. არ შეიძლება, ადამიანები იხვრიტებოდნენ და იხოცებოდნენ და არ შეიძლება, რაიმე აქცია ტარდებოდეს საზოგადოების წინააღმდეგ იმისათვის, რომ რაღაც წყობას, ან წესრიგს ჩაეყაროს საფუძველი და რაღაც იდეოლოგიას. არცერთი ადამიანის სიცოცხლედ არ ღირს ნებისმიერი იდეოლოგია. ამ მხრივ, რა თქმა უნდა, სტალინთან გამოტანილია და რაც გამოტანილია, მე მთლიანად ვემხრობი ამაში, ახალს ვერაფერს მოგახსენებთ. ის, რომ ისტორიის ნაწილია სტალინი და ვიღაცეები ამას იხსენებენ, ამის უფლებაც აქვთ. და ძალიან საინტერესო და მძაფრი ისტორია არის დაკავშირებული სტალინთან. მათ რიცხვში, ჩვენი ქვეყნის განვითარების და შესაბამისად, მას ისტორიაში აქვს მნიშვნელობა, მაგრამ ჩემთვის სტალინი არ იყო პოზიტივი. თუ გოგი თოფაძეს სტალინი მოსწონს, ამაშიც არაფერი დანაშაული არ არის, ეს მისი ნებაა და მისი უფლებაა“.[57]

„სტალინის სურათი ყველა კაბინეტში დაიკიდება საქართველოში მალე, იმიტომ, რომ ის იყო გენიალური პიროვნება და მე-20 საუკუნეში აღიარებულია. მალე ყველა მიხვდება, რომ ამ კაცმა დიდი სიკეთე გააკეთა და მთელი მსოფლიო თვლის ერთ-ერთ ყველაზე დიდ პიროვნებად მეოცე საუკუნეში. კანდელაკია თუ ვიღაცაა, რა უფლებით ლანძღავს სტალინს. აქ კიდევ გეტყვით, მუსოლინის ძეგლი რატომ დგას იტალიაში? შეიძლება, ძალიან დიდმა ნაწილმა გაიზიაროს ჩემი აზრი. მგონია, რომ ის კაცი იყო სიმბოლო საქართველოსი“. [59]

„სტალინი იმ ადამიანების რიცხვს ეკუთვნის, რომელიც დაჯილდოვებული იყო დიდი ბუნებრივი ნიჭით. ამავე დროს, კითხვის წარმოუდგენელი უნარით, რასაც, თვით მისი მტრებიც ადასტურებდნენ, ვინც მასთან ერთად ციხეში იჯდა. მე წავიკითხე რამდენიმე ესერის მოგონება სტალინის შესახებ — ისინი აღიარებენ ამ ფაქტს. განათლების მაღალ საფეხურს სტალინმა სწორედ კითხვის საშუალებით მიაღწია. ყველაზე კარგად და ყველაზე უფრო დაუფლებული იყო სტალინი ისტორიას, ისტორია ძალიან უყვარდა და ისტორია იცოდა ზედმიწევნით. შემდეგაც, როგორც ჩანს, მას შემდეგ, რაც ქვეყნის სათავეში იყო სტალინი, მაშინაც, ამ თავის მისწრაფებას და მიდრეკილებას არ ღალატობდა და ისტორიას ძალიან თვალყურს ადევნებდა. ვისაც სტალინის ჩანაწერები წაკითხული აქვს, ის მიხვდება, რომ ეს არის განათლებული და კულტურული ადამიანის ნაწერი. მას თავისი სტილი ჰქონდა — მოკლე, ნათელი — ისეთი, რომელიც სწორედ რევოლუციონერებს ესაჭიროებოდათ, რომ ხალხამდე მიეტანათ მარქსიზმის იდეები. როცა მისივე თხოვნით, სოჭში ჯანაშია და ბერძენიშვილი ჩავიყვანე — არ დარჩენილა მსოფლიო ისტორიის საკითხები, რომლებიც მათ არ განეხილათ. ჩვენი ისტორიკოსები განცვიფრებულები იყვნენ ისტორიული ფაქტების ცოდნის იმ სიღრმით, რომელიც სტალინმა საუბარში გამოამჟღავნა. ასე რომ, ლაპარაკი იმაზე, რომ სტალინს აკლდა განათლება — სისულელეა“.[60]

ლიტერატურა

ქართულენოვანი გამოცემები

რუსულენოვანი გამოცემები

ინგლისურენოვანი გამოცემები

  • Fainsod, Jerry F.; Hough, Merle (1979) How the Soviet Union is Governed. Cambridge: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-41030-5. 
  • Haslam, Jonathan (1979). „The Comintern and the Origins of the Popular Front 1934–1935“. The Historical Journal. 22 (3): 673–691. doi:10.1017/s0018246x00017039.CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (link)
  • Pinkus, Benjamin (1984). The Soviet Government and the Jews 1948–1967: A Documented Study. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24713-6. 
  • Himmer, Robert (1986). „On the Origin and Significance of the Name "Stalin"“. The Russian Review. 45 (3): 269–286. JSTOR 130111.CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (link)
  • Volkogonov, Dimitri (1991). Stalin: Triumph and Tragedy. London: Weidenfeld and Nicolson. ISBN 978-0297810803. 
  • Conquest, Robert (1991). Stalin: Breaker of Nations. New York and London: Penguin.  ISBN 978-0-140-16953-9
  • Etinger, Iakov (1995). Jews and Jewish Life in Russia and the Soviet Union, The Cummings Center Series. Ilford: Frank Cass, გვ. 103–124. ISBN 0-7146-4619-9. 
  • Rappaport, Helen (1999). Joseph Stalin: A Biographical Companion. Santa Barbara: ABC-Clio. ISBN 978-1-57607-084-0. 
  • Sandle, Mark (1999). A Short History of Soviet Socialism. London: UCL Press. DOI:10.4324/9780203500279. ISBN 978-1-85728-355-6. 
  • Boobbyer, Phillip (2000). The Stalin Era. Routledge. ISBN 0-7679-0056-1. 
  • Brackman, Roman (2001). The Secret File of Joseph Stalin: A Hidden Life. London and Portland: Frank Cass Publishers.  ISBN 978-0-714-65050-0
  • McCauley, Martin (2003). Stalin and Stalinism, third, Harlow and London: Pearson. ISBN 978-0-582-50587-2. 
  • Davies, Norman (2003). White Eagle, Red Star: The Polish-Soviet War 1919-20 and 'the Miracle on the Vistula'. London: Pimlico. ISBN 978-0712606943. 
  • Montefiore, Simon Sebag (2003). Stalin: The Court of the Red Tsar. London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-1-842-12726-1. 
  • Brent, Jonathan; Naumov, Vladimir (2004) Stalin's Last Crime: The Plot Against the Jewish Doctors, 1948–1953. New York: HarperCollins.  ISBN 978-0-062-01367-5
  • Overy, Richard J. (2004). The Dictators: Hitler's Germany and Stalin's Russia. London: Allen Lane. ISBN 978-0-393-02030-4. 
  • Service, Robert (2004). Stalin: A Biography. London: Macmillan. ISBN 978-0-333-72627-3. 
  • Davies, Robert; Wheatcroft, Stephen (2004) The Industrialisation of Soviet Russia Volume 5: The Years of Hunger: Soviet Agriculture 1931–1933. Basingstoke and New York: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-23855-8. 
  • Kuromiya, Hiroaki (2005). Stalin. Profiles In Power. New York: Pearson/Longman.  ISBN 05827-84-79-4
  • McDermott, Kevin (2006). Stalin: Revolutionary in an Era of War. Basingstoke and New York: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-333-71122-4. 
  • Roberts, Geoffrey (2006). Stalin's Wars: From World War to Cold War, 1939–1953. New Haven: Yale University Press. ISBN 978-0-300-15040-7. 
  • Davies, Robert; Wheatcroft, Stephen (2006). „Stalin and the Soviet Famine of 1932–33: A Reply to Ellman“. Europe-Asia Studies. 58 (4): 625–633. JSTOR 20451229.CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (link)
  • Leffler, Melvyn P. (2007). For the Soul of Mankind: The United States, the Soviet Union, and the Cold War. New York: Macmillan.  ISBN 978-1-429-96409-8
  • Montefiore, Simon Sebag (2007). Young Stalin. London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0-297-85068-7. 
  • Gellately, Robert (2007). Lenin, Stalin, and Hitler: The Age of Social Catastrophe. London: Jonathan Cape. ISBN 978-0-224-06283-1. 
  • Khlevniuk, Oleg V. (2008). Master of the House: Stalin and His Inner Circle. New Haven and London: Yale University Press.  ISBN 03001-10-66-9
  • Conquest, Robert (2008). The Great Terror: A Reassessment, fortieth anniversary, Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-195-31699-5. 
  • Wettig, Gerhard (2008). Stalin and the Cold War in Europe. Lanham: Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-742-55542-6. 
  • Li, Hua-yu (2009) Reactions of Chinese Citizens to the Death of Stalin: Internal Communist Party Reports.  Vol. 11, No. 2, pp. 70–88
  • Snyder, Timothy (2010). Bloodlands: Europe between Hitler and Stalin. New York: Vintage Books. ISBN 978-1-407-07550-1. 
  • Kotkin, Stephen (2014). Stalin: Paradoxes of Power, 1878–1928. London: Allen Lane. ISBN 978-0-713-99944-0. 
  • Fitzpatrick, Sheila (2015). On Stalin's Team: The Years of Living Dangerously in Soviet Politics. Carlton: Melbourne University Press. ISBN 978-1-400-87421-7. 
  • Khlevniuk, Oleg V. (2015). Stalin: New Biography of a Dictator. New Haven and London: Yale University Press. ISBN 978-0-300-16388-9. 
  • Kotkin, Stephen (2017). Stalin: Waiting for Hitler, 1929–1941. New York: Penguin. ISBN 1594203806. 
  • Werth, Alexander (2017). Russia at War, 1941–1945: A History. New York: Skyhorse Publishing.  ISBN 15107-16-27-0 ISBN 978-1-5107-1627-8

გერმანულენოვანი გამოცემები

რესურსები ინტერნეტში

ტექსტური მასალები

საბიბლიოთეკო რესურსები

საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა
სახაროვის ცენტრის ბიბლიოთეკა

ქართულენოვანი მედია რესურსები

ინტერნეტგამოცემა „საქართველო და მსოფლიო“
საინფორმაციო ანალიტიკური სააგენტო „ინფონიუსი“
რადიო თავისუფლება

ქართულენოვანი პერიოდიკა

ჟურნალი „ლიბერალი“
გაზეთი „კვირის პალიტრა“
ჟურნალი „გზა“
ჟურნალი „ტაბულა“

ციფრული არქივი

ფოტოარქივი

ვიდეოარქივი

ქართულენოვანი ვიდეო მასალები

ინგლისურენოვანი ვიდეო მასალები

რუსულენოვანი ვიდეო მასალები

ნაწილი პირველი

ნაწილი მეორე

ნაწილი მესამე

ნაწილი მეოთხე

ნაწილი მეხუთე

ნაწილი მეექვსე

ნაწილი მეშვიდე

ნაწილი მერვე

საბჭოთა პერიოდის ამსახველი საიტები

სქოლიო

  1. საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა (12 ივნისი, 2017). საქართველოს ბიოგრაფიული ლექსიკონი — იოსებ სტალინი — საქართველოს ბიოგრაფიულ ლექსიკონში იხილავთ იმ პიროვნებათა ბიოგრაფიებს, რომლებიც საქართველოს ისტორიის ნაწილნი არიან ან დაკავშირებულნი არიან საქართველოსთან. პროექტი მიზნად ისახავს, გამოაქვეყნოს მაქსიმალურად ყველა ცნობილი ქართველი. nplg.gov.ge. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.
  2. Encyclopedia of World Biography (10 ნოემბერი, 2009). Joseph Stalin Biography — The Soviet statesman Joseph Stalin was the supreme ruler of the Soviet Union. He led his country alongside America and England through World War II (1939–45) in their fight against Germany, Italy and Japan. As ruler of Russia, Stalin was the leader of world communism for almost thirty years. notablebiographies.com. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.
  3. Biography.com (9 იანვარი, 2018). Joseph Stalin Biography — Joseph Stalin ruled the Soviet Union for more than two decades, instituting a reign of terror while modernizing Russia and helping to defeat Nazism. biography.com. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.
  4. New World Encyclopedia (10 სექტემბერი, 2015). Josef Stalin — Josef Stalin consolidated power to become the absolute ruler of the Soviet Union between 1928 and his death in 1953. Stalin held the title General Secretary of the Central Committee of the Communist Party of the Soviet Union (1922-1953). newworldencyclopedia.org. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.
  5. Encyclopedia.com (12 ივნისი, 2017). Joseph Stalin — The Soviet statesman Joseph Stalin (1879-1953) was the supreme ruler of the Soviet Union and the leader of world communism for almost 30 years. encyclopedia.com. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.
  6. Pospielovsky, Dimitry V. (1988) A History of Soviet Atheism in Theory and Practice, and the Believer, vol 2: Soviet Anti-Religious Campaigns and Persecutions, St Martin's Press, New York. - გვ. 89
  7. Куртуа С., Верт Н., Панне Ж-Л., Пачковский А., Бартосек К., Марголин Дж-Л. Чёрная книга коммунизма = Le Livre Noir du Communisme. — М.: «Три века истории», 2001. — გვ. 36. — 864. — ISBN 2-221-08-204-4.
  8. Yakovlev, Alexander N.; Austin, Anthony and Hollander, Paul (2002). A Century of Violence in Soviet Russia. Yale University Press, გვ. 165. ISBN 978-0-300-10322-9. 
  9. Pipes, Richard (2001). Communism: A History. Modern Library Chronicles, გვ. 66. ISBN 0-679-64050-9. 
  10. Helene Carrere d'Encausse, The National Republics Lose Their Independence, in Edward A. Allworth, (edit), Central Asia: One Hundred Thirty Years of Russian Dominance, A Historical Overview. Duke University Press, 1994.
  11. Crouch, Dave. "The Bolsheviks and Islam." International Socialism: A quarterly journal of socialist theory. 110. 14 Feb 2007. [1]
  12. Kowalsky, Sharon A. Book Review: Veiled Empire: Gender and Power in Stalinist Central Asia. by Douglas Northrop Journal of World History: Vol. 26, No. 2, June 2005.
  13. Richard Overy (2004). The Dictators: Hitler's Germany, Stalin's Russia. W.W Norton Company, Inc, გვ. 568. 
  14. The Ukrainian Greek Catholics: A Historical Survey. Religious Information Service of Ukraine.
  15. ქართული გვარების ისტორია Ambioni.GE
  16. Ведомости Верховного Совета СССР. № 66 (613). 21 декабря 1949 года. vedomosti.vs.sssr.su. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.
  17. Ведомости Верховного Совета СССР. № 40 (300). 29 июля 1944 года. vedomosti.vs.sssr.su. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.
  18. Валерий Дуров, Николай Стрекалов (11 დეკემბერი, 2012). Орден Красного Знамени — Иосиф Виссарионович был отмечен тремя орденами «Красное Знамя» – 1919, 1930, 1944. archive.li. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.
  19. Ведомости Верховного Совета СССР. № 47 (253). 7 ноября 1943 года. vedomosti.vs.sssr.su. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.
  20. Ведомости Верховного Совета СССР. № 40 (63). 31 декабря 1939 года. vedomosti.vs.sssr.su. წაკითხვის თარიღი: 17 ივნისი, 2018.
  21. Булгарин, Роман (2013). Восход Сталина. Размышления. Часть 9 („...მან ჩაიბარა ხისკავიანი რუსეთი, ხოლო ტოვებს მას ბირთვული რეაქტორებით აღჭურვილს“). Авторство данной фразы установлено достоверно точно. Она присутствует в Британской энциклопедии 1964 года издания (статья «Сталин», т. 21, с. 303). Первоисточником, вероятно, является некролог в «Manchester Guardian» от 6 марта 1953 года за авторством историка и публициста Исаака Дойчера, автора книги «Россия после Сталина» (Russia After Stalin, 1953). Оригинальный текст таков: „The core of Stalin's historic achievements consists in this, that he had found Russia working with wooden ploughs and is leaving her equipped with atomic piles. He has raised Russia to the level of the second industrial Power of the world. This was not a matter of mere material progress and organization. No such achievement would have been possible without a vast cultural revolution, in the course of which a whole nation was sent to school to undergo a most intensive education.“ proza.ru. წაკითხვის თარიღი: 31 მაისი, 2018.
  22. Антисоветский Блог (antisovetsky) (20 აპრილი, 2017). Миф индустриализации: Сталин принял Россию с сохой, а оставил с атомной бомбой. Ставшая крылатой среди коммунистов и поклонников "эффективного менеджера" Сталина фраза, часто публикуемая в их изданиях и приписываемая Уинстону Черчиллю, на деле принадлежит британскому историку Исааку Дойчеру. Сама фраза впервые появилась в некрологе, посвященном Сталину, в 1953 году в газете "The Times". Затем в 1956 году перекочевала в статью о Сталине в Британской Энциклопедии. Дословно в некрологе она выглядела следующим образом: «Тем не менее, в течение последних трёх десятилетий лицо России начало меняться. Суть подлинно исторических достижений Сталина состоит в том, что он принял Россию с сохой, а оставляет с ядерными реакторами. Он поднял Россию до уровня второй индустриально развитой страны мира. Это не было результатом чисто материального прогресса и организационной работы. Подобные достижения не были бы возможны без всеобъемлющей культурной революции, в ходе которой всё население посещало школу и весьма напряжённо училось.» «In the course of three decades, however, the face of the Soviet Union has become transformed. The core of Stalin’s historic achievements consists in this, that he had found Russia working with wooden ploughs and is leaving her equipped with atomic piles. He has raised Russia to the level of the second industrial Power of the world. This was not a matter of mere material progress and organization. No such achievement would have been possible without a vast cultural revolution, in the course of which a whole nation was sent to school to undergo a most intensive education.» antisovetsky.livejournal.com. წაკითხვის თარიღი: 31 მაისი, 2018.
  23. Торчинов, В.А., Леонтюк А.М. (2000). Вокруг Сталина. Историко-биографический справочник. Дойчер Исаак (1906–1967). Историк, публицист, журналист, политолог. Родился в местечке Хжанове под Краковым. В 1926 г. вступил в ряды компартии Польши. Благодаря склонности к изучению истории, философии, социологии Дойчер быстро выдвинулся в разряд партийных идеологов. Он стал специалистом по проблемам Советского Союза и ВКП(б). hrono.ru. წაკითხვის თარიღი: 31 მაისი, 2018.
  24. Лебедев, Валерий (15 მაისი, 2005). Рождение мифа о Черчилле и Сталине. В марте этого года у нас поднимался вопрос об аутентичности длинного пассажа Черчилля, в котором он чуть ли не преклонялся перед Сталиным. Да и не чуть ли, а именно преклонялся. Эта обширная цитата гуляет по разным сайтам рунета в разных вариантах. lebed.com. წაკითხვის თარიღი: 31 მაისი, 2018.
  25. Ronald Francis Hingley (26 თებერვალი, 2018). Joseph Stalin. Joseph Stalin, Russian in full Iosif Vissarionovich Stalin, original name (Georgian) Ioseb Dzhugashvili, (born December 18 [December 6, Old Style], 1879, Gori, Georgia, Russian Empire — died March 5, 1953, Moscow, Russia, U.S.S.R.), secretary-general of the Communist Party of the Soviet Union (1922–53) and premier of the Soviet state (1941–53), who for a quarter of a century dictatorially ruled the Soviet Union and transformed it into a major world power. Encyclopædia Britannica. წაკითხვის თარიღი: 31 მაისი, 2018.
  26. Булгарин, Роман (2013). Encyclopaedia Britannica. London, 1965. Vol. 21. P. 303.. В энциклопедии "Британнка" текст следующий: «…he found Russia working with wooden plows and left it equipped with atomic piles» — «…он получил Россию, пашущую деревянными плугами, и оставил её оснащённой ядерными реакторами». Encyclopaedia Britannica. Vol.21. London, 1964. P.303. В конце всей статьи Stalin подпись I.D., что в начале первого тома расшифровывается как Isaac Deutscher. Любопытно, что plow это американский вариант написания слова plough (плуг). Книга Дойчера «Essays on Contemporary Communism» (1953) также содержит фразу «he had found Russia working with wooden ploughs and is leaving her equipped with atomic piles». Вот как полностью звучит данная фраза в "Британнике": "Underlying the bizarre cult were Stain's indubitable achievements. He was the planned economy; he found Russia working with wooden plows and left it equipped with atomic piles; and he was «father of victory»". "В основе причудливого культа лежали несомненные сталинские достижения. Он был создателем плановой экономики; он получил Россию, пашущую деревянными плугами, и оставил её оснащённой ядерными реакторами; и он был «отцом победы»". proza.ru. წაკითხვის თარიღი: 31 მაისი, 2018.
  27. Пыхалов, Игорь (2012). Самые подлые мифы о Сталине. Клеветникам Вождя. Часть 1. От сохи к атомной бомбе. Underlying the bizarre cult were Stalin's indubitable achievements. He was the originator of planned economy; he found Russia working with wooden plows and left it equipped with atomic piles; and he was «father of victory». Encyclopaedia Britannica. Vol. 21. London, 1964. P.303. mybook.ru. წაკითხვის თარიღი: 31 მაისი, 2018.
  28. Булгарин, Роман (2013). Эдвард Радзинский в книге «Сталин» так цитирует воспоминания Черчилля:. "Уинстон Черчилль вспоминал: «Сталин произвел на нас величайшее впечатление… Когда он входил в зал на Ялтинской конференции, все, словно по команде, вставали и странное дело держали почему-то руки по швам». Однажды он решил не вставать. Сталин вошел «и будто потусторонняя сила подняла меня с места», писал Черчилль". proza.ru. წაკითხვის თარიღი: 31 მაისი, 2018.
  29. Булгарин, Роман (2013). Другой вариант цитирования характеристики Сталина Черчиллем. "Он был выдающейся личностью, импонирующей нашему жестокому времени того периода, в которое протекала его жизнь. Сталин был человеком необычайной энергии, эрудиции и несгибаемой силы воли, резким, жестким, беспощадным как в деле, так и в беседе, которому даже я, воспитанный в английском парламенте, не мог ничего противопоставить… В его произведениях звучала исполинская сила. Эта сила настолько велика в Сталине, что казался он неповторимым среди руководителей всех времен и народов… Его влияние на людей неотразимо. Когда он входил в зал Ялтинской конференции, все мы, словно по команде, вставали. И странное дело держали руки по швам. Сталин обладал глубокой, лишенной всякой паники, логической и осмысленной мудростью. Он был непревзойденным мастером находить в трудную минуту путь выхода из самого безвыходного положения… Это был человек, который своего врага уничтожал руками своих врагов, заставлял и нас, которых открыто называл империалистами, воевать против империалистов". proza.ru. წაკითხვის თარიღი: 31 მაისი, 2018.
  30. Parliamentary Debates, House of Commons Official Report. September 8, 1942 (22 სექტემბერი, 1997). PRIME MINISTER WINSTON CHURCHILL ADDRESSED THE HOUSE OF COMMONS IN A REVIEW OF THE WAR. It was an experience of great interest to me to meet Premier Stalin. The main object of my visit was to establish the same relations of easy confidence and of perfect openness which I have built up with President Roosevelt. I think that, in spite of the accident of the Tower of Babel which persists as a very serious barrier in numerous spheres, I have succeeded to a considerable extent. It is very fortunate for Russia in her agony to have this great rugged war chief at her head. He is a man of massive outstanding personality, suited to the sombre and stormy times in which his life has been cast; a man of inexhaustible courage and will-power and a man direct and even blunt in speech, which, having been brought up in the House of Commons, I do not mind at all, especially when I have something to say of my own. Above all, he is a man with that saving sense of humour which is of high importance to all men and all nations, but particularly to great men and great nations. Stalin also left upon me the impression of a deep, cool wisdom and a complete absence of illusions of any kind. I believe I made him feel that we were good and faithful comrades in this war-but that, after all, is a matter which deeds not words will prove. One thing stands out in my mind above all others from this visit to Moscow-the inexorable, inflexible resolve of Soviet Russia to fight Hitlerism to the end until it is finally beaten down. Premier Stalin said to me that the Russian people are naturally a peaceful people, but the atrocious cruelties inflicted upon them by the Germans have roused them to such a fury of indignation that their whole nature is transformed. ibiblio.org. წაკითხვის თარიღი: 31 მაისი, 2018.
  31. The International Churchill Society (ICS) (Finest Hour 133, Winter 2006–07). Riddles, Mysteries, Enigmas – What Did WSC Say about Stalin?. უინსტონ ჩერჩილის საერთაშორისო საზოგადოება. winstonchurchill.org. წაკითხვის თარიღი: 23 მაისი, 2018.
  32. The Telegraph (19 სექტემბერი, 2008). Winston Churchill: Secret conversations reveal views on Stalin and Gandhi. telegraph.co.uk. წაკითხვის თარიღი: 23 მაისი, 2018.
  33. intermedia.ge (23 აპრილი, 2012). უინსტონ ჩერჩილის საუკეთესო გამონათქვამები. intermedia.ge. წაკითხვის თარიღი: 23 მაისი, 2018.
  34. სანდუხაძე, ალექსანდრე (17 სექტემბერი, 2013). უწოდა თუ არა ჩერჩილმა სტალინს გენია?. iberiana.wordpress.com. წაკითხვის თარიღი: 23 მაისი, 2018.
  35. Richard M. Langworth (16 იანვარი, 2012). „Stalin never broke his word to me.“ Churchill's words?. richardlangworth.com. წაკითხვის თარიღი: 23 მაისი, 2018.
  36. ონიანი, გრიგოლ (2 ნოემბერი, 2016). სტალინი გამოჩენილი ადამიანების თვალით. ინტერნეტგამოცემა „საქართველო და მსოფლიო“. geworld.ge. წაკითხვის თარიღი: 23 მაისი, 2018.
  37. Young, John (Published in History Today Volume 40 Issue 6 June 1990). Stalin and de Gaulle. „You played your hand well. Well done.' High praise indeed from Stalin to an uneasy ally, as John Young describes in this account of the one and only meeting of 'Uncle Joe' and France's 'Man of Destiny“. historytoday.com. წაკითხვის თარიღი: 23 მაისი, 2018.
  38. diletant.media (2 ნოემბერი, 2015). „Трудно со Сталиным полемизировать: ты ему сноску, а он тебе — ссылку“. „Сталин имел колоссальный авторитет, и не только в России. Он умел «приручать» своих врагов, не паниковать при проигрыше и не наслаждаться победами. А побед у него больше, чем поражений. Сталинская Россия — это не прежняя Россия, погибшая вместе с монархией. Но сталинское государство без достойных Сталину преемников обречено“. წაკითხვის თარიღი: 24 მაისი, 2018.
  39. Kuromiya, Hiroaki (2013). Stalin. Profiles In Power. „It is hard for me to reconcile the courtesy and consideration he showed me personally with the ghastly cruelty of his wholesale liquidations. Others, who did not know him personally, see only the tyrant in Stalin. I saw the other side as well – his high intelligence, that fantastic grasp of detail, his shrewdness and his surprising human sensitivity that he was capable of showing, at least in the war years. I found him better informed than Roosevelt, more realistic than Churchill, in some ways the most effective of the war leaders... I must confess that for me Stalin remains the most inscrutable and contradictory character I have known – and leave the final word to the judgment of history“. — U.S. ambassador W. Averell Harriman. books.google.ge. წაკითხვის თარიღი: 23 მაისი, 2018.
  40. Werth, Alexander (2017). Russia at War, 1941–1945: A History. books.google.ge. წაკითხვის თარიღი: 24 მაისი, 2018.
  41. The Ottawa Journal (November 2, 1943). Someone asked Hull what he thought about Stalin. The Secretary closed his eyes, waved his long hand in the air, and said he „thought Stalin is a very remarkable person, a man of unusual ability, fine judgment and has a broad practical grasp of the subjects which come to his attention. He added that Stalin is one of the three leaders today who have a responsibility such as no other three people will have for perhaps another five centuries“. newspapers.com. წაკითხვის თარიღი: 24 მაისი, 2018.
  42. May, Ernest R. (A version of this review appears in print on April 3, 1994). The 'Great Man' Theory of Foreign Policy. The New York Times. წაკითხვის თარიღი: 23 მაისი, 2018.
  43. Воронцова, Татьяна (2012). В гостях у „старшего брата“. Бернард Шоу: “Я уезжаю из государства надежды и возвращаюсь в наши западные страны — страны отчаяния”; “Для меня, старого человека, составляет глубокое утешение, сходя в могилу, знать, что мировая цивилизация будет спасена... Здесь, в России, я убедился, что новая коммунистическая система способна вывести человечество из современного кризиса и спасти его от полной анархии и гибели” — так прощался с СССР английский драматург. Как только путешественники пересекли границу, они стали объектом пристального внимания журналистов. Первое интервью Шоу дал в Берлине. В нём он заявил: “Сталин — очень приятный человек и действительно руководитель рабочего класса”, “Сталин — гигант, а все западные деятели — пигмеи”. წაკითხვის თარიღი: 24 მაისი, 2018.
  44. გეგეშიძე, ავთანდილი (სექტებმერი 19, 2015). ლევ ტროცკი იოსებ სტალინის შესახებ წერდა. საბჭოთა კავშირიდან გასახლების შემდეგ, ტროცკის ბრძოლა არ შეუწყვეტია. თუ ადრე იგი მეფის რეჟიმს და კაპიტალისტებს ებრძოდა, ამჟამად იგი სტალინის სისტემას დაუპირისპირდა. ტროცკი აქვეყნებდა უამრავ მამხილებელ მასალას სტალინის შესახებ, აყალიბებდა ახალ მოძრაობას, რომელიც აერთიანებდა ულტრამემარცხენე ორიენტაციის მიმდინარეობებს. ბოლშევიკების ყოფილი ლიდერი დაუღალავად ლანძღავდა საბჭოთა ხელისუფლების პოლიტიკას, ამხელდა ყალბ საბჭოთა სტატისტიკას, აკრიტიკებდა საბჭოეთში განხორციელებულ კოლექტივიზაციისა და ინდუსტრიალიზაციის პროცესს. წაკითხვის თარიღი: 24 მაისი, 2018.
  45. Троцкий, Лев (30 მარტი, 2004). Сталин (Том 1). Лев Троцкий о Сталине и „Российском термидоре“. „Муссолини и Гитлер начали свою борьбу в условиях демократии. Они сталкивались лицом к лицу с противниками. Они спорили на равных правах. Ничего подобного не было в истории восхождения Сталина. Муссолини — это непрерывная импровизация на открытой арене. Муссолини и его сподвижники подражали большевикам, хотя и в прямо противоположном направлении. Гитлер всегда говорит о своей гениальности. Сталин заставляет об этом говорить других. Сталин, как и Гитлер, как и Муссолини являются по своей нравственной природе циниками. Они видят людей с их низшей стороны. В этом их реализм“. წაკითხვის თარიღი: 31 მაისი, 2018.
  46. Троцкий, Лев (30 მარტი, 2004). Сталин (Том 1). Лев Троцкий о Сталине и „Российском термидоре“. „Чтоб быть похожим на сверхчеловека эпохи Возрождения, Сталину не хватает красок, личности, размаха, соображения, капризного великодушия. В ранней молодости, после того как он оказался вынужден покинуть семинарию за неуспешность, он одно время служил в тифлисской обсерватории бухгалтером. Хорошо ли он вел приходно-расходные книги обсерватории. осталось неизвестным. Но бухгалтерский расчет он внес в политику и в свои отношения к людям. Eго честолюбие, как и его ненависть, подчинены строгому расчету. Люди Возрождения были дерзки, Сталин — осторожен. Он долго носит свою ненависть, пока она не превращается в отстой. Его месть имеет гигантский размах потому, что он стоит не на земле, а наверху самого грандиозного из всех аппаратов. Аппаратом же Сталин овладел, так как был неизменно верен ему. Он изменял партии, государству, программе, но не бюрократии“. წაკითხვის თარიღი: 31 მაისი, 2018.
  47. Каменев Л.Б. (17 მაისი, 2015). Из записи о беседе с Н.И. Бухариным 11 июля 1928 года. Бухарин: „Сталин – это Чингисхан и беспринципный интриган, который все подчиняет сохранению своей власти. Сталин знает одно средство – месть и в то же время всаживает нож в спину. Поверьте, что скоро Сталин нас будет резать. Что касается политической линии Сталина, то она губительна для революции и ведет к гражданской войне. С ним мы можем пропасть“. წაკითხვის თარიღი: 24 მაისი, 2018.
  48. Политота (მაისი 7, 2009). Горбачев о Сталине. Сталин — это человек весь в крови. Я видел его резолюции, которые пачками он подписывал вместе с Молотовым, Ворошиловым, Кагановичем и Ждановым. Это пятёрка была самая инициативная. წაკითხვის თარიღი: 24 მაისი, 2018.
  49. ჟურნალი „ტაბულა“ (20 სექტემბერი, 2013). მარგველაშვილი: სტალინს მომავალში აღიქვამენ, როგორც ძალიან დიდ მხედართმთავარს. კოალიცია ქართული ოცნების პრეზიდენტობის კანდიდატი გიორგი მარგველაშვილი netgazet-თან საუბარში. tabula.ge. წაკითხვის თარიღი: 26 მაისი, 2018.
  50. ახალი ამბების სააგენტო „პრაიმნიუსჯორჯია“ (12 თებერვალი, 2018). სტალინი ჩემმა ბებიამ გადაარჩინა — სააკაშვილი. „სტალინის სიკვდილი“ — სატირული კომედიაა, რომელიც საბჭოთა ლიდერის გარდაცვალების შემდეგ ხელისუფლებისათვის ბრძოლის შესახებ მოგვითხრობს. primenewsgeorgia.ge. წაკითხვის თარიღი: 26 მაისი, 2018.
  51. კუპრაშვილი, ვაკო (14 ნოემბერი, 2017). „სტალინი გამორჩეული ადამიანი იყო“ – ბურჯანაძე. infonews.ge. წაკითხვის თარიღი: 30 მაისი, 2018.
  52. Василь, Роберт (25 იანვარი, 2008). Эдуард шеварднадзе: «сталин был гениальным мыслителем. Правда, жестоким или, скорее, жестким. Я и сейчас с интересом изучаю его труды и биографию». Сталин был гениальным мыслителем. Правда, он был жестоким человеком. Или, скорее, жестким. Я и сейчас с интересом изучаю его труды и биографию. И хотя были в его жизни негативные моменты, он рисуется великим государственным деятелем. fakty.ua. წაკითხვის თარიღი: 26 მაისი, 2018.
  53. В гостях у Гордона (16 იანვარი, 2014). Шеварднадзе: Берия – преступник, а Сталин – великий человек. Фрагмент программы "В гостях у Дмитрия Гордона" с экс-президентом Грузии Эдуардом Шеварднадзе. 2008 год. youtube.com. წაკითხვის თარიღი: 26 მაისი, 2018.
  54. Irakli Shonia (29 იანვარი, 2014). ზვიად გამსახურდია სტალინზე!. ზვიად გამსახურდია საუბრობს სტალინზე და სტალინიზმზე, როგორ ებრძოდა და აღმოფხვრა საქართველოში. youtube.com. წაკითხვის თარიღი: 26 მაისი, 2018.
  55. ფუტკარაძე, გიორგი (26 ივნისი, 2010). უგზოუკვლოდ დაკარგული სტალინი. საქართველოს კულტურის, ძეგლთა დაცვისა და სპორტის მინისტრ ნიკოლოზ რურუას განცხადებით, დაუდევრობაა, თბილისში, გმირთა მოედანზე იყოს თავისუფლებისთვის ბრძოლაში დაღუპულთა ხსოვნის მემორიალი და საქართველოს ერთ-ერთი ქალაქის მთავარ მოედანზე იდგას დიქტატორის ძეგლი. resonancedaily.com. წაკითხვის თარიღი: 26 მაისი, 2018.
  56. ჟურნალი „ტაბულა“ (4 სექტემბერი, 2013). ივანიშვილი: ძალიან ფაქიზად, მაგრამ უარყოფითად ვაფასებ სტალინის მოღვაწეობას. 4 სექტემბერს ექსპოჯორჯიაში გამართულ პრესკონფერენციაზე ბიძინა ივანიშვილმა სტალინის შესახებ ისაუბრა. tabula.ge. წაკითხვის თარიღი: 26 მაისი, 2018.
  57. ჟურნალი „ტაბულა“ (27 ოქტომბერი, 2015). ივანიშვილი: მე არ მაქვს სტალინის სურათი, თოფაძეს თუ აქვს სურვილი, მისი ნებაა. ყოფილი პრემიერ-მინისტრი ბიძინა ივანიშვილი უმრავლესობის წევრის გოგი თოფაძის განცხადებაზე, რომ „მალე სტალინის სურათი ყველა კაბინეტში დაიკიდება“. tabula.ge. წაკითხვის თარიღი: 26 მაისი, 2018.
  58. საქართველოს პარლამენტი (2017). გიორგი თოფაძე. საქართველოს პარლამენტის წევრები. parliament.ge. წაკითხვის თარიღი: 26 მაისი, 2018.
  59. ჟურნალი „ტაბულა“ (26 ოქტომბერი, 2015). თოფაძე: სტალინის სურათი ყველა კაბინეტში დაიკიდება, ის იყო გენიალური პიროვნება. საპარლამენტო უმრავლესობის წევრი გოგი თოფაძე ტელეკომპანია მაესტროს გადაცემა „მაესტროს ფაქტორში“. tabula.ge. წაკითხვის თარიღი: 26 მაისი, 2018.
  60. Fitter Happier (1 მაისი, 2014). შეხვედრა წარსულთან. კანდიდ ჩარკვიანი ფილმში საუბრობს „კრემლის ქართველების“ თვისებებზე. ჩარკვიანი იხსენებს კუნცევოს აგარაკზე განმარტოებულ სტალინთან შეხვედრებს სუფრასთან, რომელსაც მუდმივად ლავრენტი ბერია თამადობდა. საუბრობს სტალინურ მენიუსა და პოლიტბიუროს ალკოჰოლურ მიდრეკილებებზე. ჩარკვიანი იგონებს სტალინის ცხოვრების ბოლო პერიოდს, როცა წლების მატებამ ბელადის სულსაც დაატყო კვალი. ასკეტი ბოლშევიკი, რომელიც დედის დაკრძალვასაც არ დასწრებია, მოულოდნელად მშობლიური გორის ნახვის სურვილს გამოთქვამს, თუმცა გაურკვეველი მიზეზების გამო შუა გზიდან უკან ბრუნდება. ჩარკვიანი იხსენებს ლიკანსა და წყალტუბოში დასასვენებლად ჩამოსული ბელადის მიერ გატარებულ დღეებს, რომელიც ჩარკვიანისთვის მოგვიანებით საბედისწერო გამოდგა. youtube.com. წაკითხვის თარიღი: 26 მაისი, 2018.